Pháp luật về cổ phần hóa ngân hàng thương mại nhà nước ở việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

CHU VĂN THÁI

PHÁP LUẬT VỀ CỔ PHẦN HÓA
NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI NHÀ NƢỚC Ở VIỆT
NAM

luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc

Hµ néi - 2007


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

CHU VĂN THÁI

PHÁP LUẬT VỀ CỔ PHẦN HÓA
NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI NHÀ NƢỚC Ở VIỆT
NAM
Chuyên ngành : Luật kinh tế
Mã số

: 60 38 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Anh Sơn

Hµ néi - 2007


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn
trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Chu Văn Thái


MỤC LỤC

Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU

Chương 1:

1
Những vấn đề lý luận cơ bản của pháp luật về cổ phần hóa

5

Ngân Hàng Thương Mại nhà nước

1.1.

Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc

5

1.1.1. Khái niệm

5

1.1.2. Đặc điểm

6

1.1.3. Vai trò

7

1.2.

Khái niệm, đặc điểm, phƣơng thức cổ phần hóa ngân hàng
thƣơng mại nhà nƣớc

8

1.2.1. Khái niệm

8

1.1.2. Đặc điểm

10

1.2.3. Phƣơng thức cổ phần hóa

12

1.3.

Các nhân tố tác động đến cổ phần hóa ngân hàng thƣơng mại
nhà nƣớc

13

1.3.1. Các nhân tố chủ quan

13

1.3.2. Các nhân tố khách quan

19

1.4.

Các quy định pháp luật về cổ phần hóa ngân hàng thƣơng mại
nhà nƣớc ở Việt Nam hiện nay

19


1.4.1. Quy định về điều kiện và hình thức cổ phần hóa

20

1.4.2. Quy định về xử lý hành chính

21

1.3.2. Quy ®Þnh vÒ ®Þnh gi¸ ng©n hµng khi cæ phÇn hãa

27

1.4.4. Quy định về bán cổ phần, quản lý và sử dụng vốn nhà nƣớc, tỷ
lệ cổ phần cho các loại cổ đông

32

1.4.5. Quyền và nghĩa vụ của cổ đông

41

1.4.6. Chính sách với doanh nghiệp và ngƣời lao động khi sau cổ
phần hóa

43

1.4.7. Mô hình tổ chức và hoạt động của ngân hàng thƣơng mại nhà
nƣớc sau cổ phần hóa

46

Chương 2: Kinh nghiệm một số nước về cổ phần hóa Ngân hàng thương

49

mại nhà nước và thực trạng tái cơ cấu chuẩn bị cho cổ phần
hóa của các Ngân hàng thương mại nhà nước ở Việt nam
hiện nay

2.1.

Kinh nghiệm một số nƣớc về cổ phần hóa ngân hàng thƣơng
mại nhà nƣớc

49

2.1.1. Lý do của sự tồn tại phổ biến hình thức sở hữu nhà nƣớc các
ngân hàng thƣơng mại trong lịch sử

49

2.1.2.

Lý do các quốc gia tiến hành cổ phần hóa ngân hàng thƣơng
mại nhà nƣớc

50

2.1.3. Thực trạng cổ phần hóa ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc trên
thế giới

51

2.1.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ quá trình cổ phần hóa
ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc của các nƣớc

58

2.2.

61

Thực trạng tái cơ cấu chuẩn bị cho cổ phần hóa của các ngân
hàng thƣơng mại nhà nƣớc ở Việt Nam hiện nay

2.2.1. Ngân hàng Phát triển nhà đồng bằng sông Cửu Long

62


2.2.2.

Ngân hàng Đầu tƣ và phát triển Việt Nam

63

2.2.3.

Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam

64

2.2.4.

Ngân hàng Công thƣơng Việt Nam

66

Chương 3:

68

một số kiến nghị xây dựng và hoàn thiện pháp luật về cổ
phần hóa Ngân hàng thương mại nhà nước

Định hƣớng xây dựng và hoàn thiện pháp luật về cổ phần hóa
ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc

68

3.1.1. Chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, chính sách và pháp luật của
Nhà nƣớc

68

3.1.2. Yêu cầu hội nhập kinh tế thế giới và cam kết cải cách hệ thống

Ngân hàng Việt Nam khi gia nhập WTO

70

3.2.

72

3.1.

Những kiến nghị cụ thể nhằm xây dựng và hoàn thiện các quy
định của pháp luật về cổ phần hóa ngân hàng thƣơng mại nhà
nƣớc ở Việt Nam hiện nay

3.2.1. Xử lý tài chính khi cổ phần hóa

72

3.2.2. Về lộ trình cổ phần hóa

76

3.2.3. Quy định về bán cổ phần

77

3.2.4. Tỷ lệ cổ phần cho các loại cổ đông

78

3.2.5. Quy định về chính sách với doanh nghiệp và ngƣời lao động khi
sau cổ phần hóa

81

3.2.6. Quyền và nghĩa vụ của cổ đông

82

3.2.7. Mô hình tổ chức và hoạt động của ngân hàng thƣơng mại sau
cổ phần hóa

83

3.2.8. Tiền thu đƣợc từ cổ phần hóa

87

KẾT LUẬN

89

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

91


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Agribank : Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam
CPH

: Cổ phần hóa

DNNN

: Doanh nghiệp nhà nƣớc

HĐQT

: Hội đồng quản trị

ICB

: Ngân hàng Công thƣơng Việt Nam

MHB

: Ngân hàng Phát triển Nhà đồng bằng sông Cửu Long

NHTM

: Ngân hàng thƣơng mại

NHTMCP : Ngân hàng thƣơng mại cổ phần
NHTMNN : Ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc
SHNN

: Sở hữu nhà nƣớc

TCTD

: Tổ chức tín dụng

TNH

: Tƣ nhân hóa

VCB

: Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

WTO

: Tổ chức Thƣơng mại Thế giới

Nghị định 187:

Nghị định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về
chuyển công ty nhà nƣớc thành công ty cổ phần

Nghị định 69:

Nghị định 69/2007/NĐ-CP ngày 20/4/2007 của Chính phủ về
việc nhà đầu tƣ nƣớc ngoài mua cổ phần tại các NHTM Việt
Nam

Nghị định 109:

Nghị định số 109/2007/NĐ-CP ngày 26/6/2007 của Chính phủ
về chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nƣớc thành công ty cổ
phần

Thông tƣ số 95: Thông tƣ số 95/2004/TT-BTC ngày 12/10/2004 của Bộ Tài
chính, sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tƣ số
126/2004/TT-BTC ngày 24/12/2004 hƣớng dẫn thực hiện Nghị
định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về
chuyển công ty nhà nƣớc thành công ty cổ phần


Thông tƣ số 126:
Thông tƣ số 126/2004/TT-BTC ngày
24/12/2004 của Bộ Tài chính hƣớng dẫn thực hiện Nghị định
187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về chuyển
công ty nhà nƣớc thành công ty cổ phần


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình đổi mới nền kinh tế nƣớc ta trong hai mƣơi năm qua đã đạt đƣợc
những thành tựu rất đáng tự hào. Tốc độ phát triển kinh tế cao trên 7%/năm trong một
thập kỷ trở lại đây, thu nhập đầu ngƣời đạt khoảng 800 USD/ năm (năm 2007),
Việt Nam đã dần thoát khỏi tình trạng kém phát triển và nổi nên nhƣ một điển hình
kinh tế năng động của khu vực Đông Nam Á. Trong thành tựu trung đó, ngành
Ngân hàng đã và đang đóng góp một vai trò, vị trí hết sức quan trọng, đặc biệt là
hệ thống NHTMNN. Chiếm tới 76% vốn huy động và 73.5% tổng dƣ nợ cho vay

của toàn hệ thống (tính đến 2005) các NHTMNN đã thể hiện đƣợc vai trò đầu tầu
của hệ thống NHTM trong việc huy động vốn phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế
và đã đóng góp quan trọng vào việc thực hiện các chính sách chính trị - xã hội của
Đảng và Nhà nƣớc vì một xã hội công bằng và văn minh.
Tuy nhiên, trong bối cảnh mới của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, hệ
thống NHTMNN đã bộc lộ rõ những nhƣợc điểm cố hữu: vốn tự có nhỏ bé, công
nghệ lạc hậu, tỷ lệ nợ xấu rất cao, năng lực quản trị yếu kém, các tiêu chuẩn an toàn
so với tiêu chuẩn quốc tế còn một khoảng cách rất xa… Tất cả những hạn chế đó đã
đặt các NHTMNN trƣớc những rủi ro nghiêm trọng và có nguy cơ đe dọa sự an
toàn của cả hệ thống. Điều đó đặt ra yêu cầu bức thiết là phải cải cách triệt để hệ
thống NHTM nhà nƣớc để các ngân hàng này thực sự đƣợc lành mạnh hóa và vững
vàng đón nhận những cơ hội cũng nhƣ thách thức của hội nhập kinh tế quốc tế.
Trong bối cảnh hiện nay, CPH các NHTMNN là chủ trƣơng, chính sách đƣợc
Đảng và Nhà nƣớc ta lựa chọn. Thực tế cũng nhƣ nhìn nhận của giới quan sát nƣớc
ngoài đều cho thấy đây là một quyết sách đúng đắn.
Trong lĩnh vực luật học, những năm gần đây đã có một số công trình khoa
học pháp lý nghiên cứu về CPH DNNN, trong đó có các NHTMNN. Tuy nhiên, cổ


phần hóa NHTMNN là một vấn đề còn mới mẻ ở nƣớc ta. Chúng ta vẫn đang trong
quá trình thí điểm, vừa làm vừa hoàn thiện, điển hình là trƣờng hợp thí điểm CPH
VCB đã đƣợc bắt đầu tiến hành từ 2004, nhƣng đến nay vẫn chƣa CPH xong. Do
đó, quá trình CPH NHTM đã và đang còn rất nhiều vấn đề cần phải tháo gỡ đặc
biệt là về các quy định pháp luật. Các quy định chung về CPH DNNN có nhiều
điểm tỏ ra bất cập khi áp dụng vào CPH NHTM, ví dụ vấn đề xác định giá trị của
NHTM, vấn đề xử lý tài chính, tỷ lệ cổ phần của nhà nƣớc… Trong khi đó, yêu cầu
CPH NHTM là đang rất cấp bách nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của các
NHTM khi chúng ta mở cửa thị trƣờng tài chính và theo lộ trình của Hiệp định
Thƣơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ cũng nhƣ các cam kết khi gia nhập Tổ chức
Thƣơng mại Thế giới (WTO). Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài "Pháp luật về cổ

phần hóa ngân hàng thương mại nhà nước ở Việt Nam" cho luận văn của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về CPH DNNN nói chung và NHTM
nhà nƣớc nói riêng.
- Hệ thống hóa những quy định pháp luật về CPH DNNN nói chung và
NHTMNN nói riêng.
- Nghiên cứu kinh nghiệm CPH NHTMNN ở một số nƣớc
- Phân tích các quy định pháp luật về CPH NHTMNN ở Việt Nam.
- Đề ra các kiến nghị và giải pháp nhằm xây dựng và hoàn thiện các quy
định pháp luật về CPH NHTMNN ở Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
- Luận văn nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về quá trình CPH
DNNN, trong đó, tập trung đi sâu vào nghiên cứu quá trình CPH các NHTMNN ở
nƣớc ta. Luận văn sẽ chú trọng nghiên cứu thực tế quá trình thí điểm CPH hai


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

CÁC VĂN BẢN, NGHỊ QUYẾT CỦA ĐẢNG

1. Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
VI, Nxb Sự thật, Hà Nội.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
VII, Nxb Sự thật, Hà Nội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
5. Đảng Dộng sản Việt Nam (2001), Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp
hành Trung ương khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2004), Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp
hành Trung ương khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT CỦA NHÀ NƯỚC

8. Bộ Tài chính (2004), Thông tư số 40/2004/TT-BTC ngày 13/5 hướng dẫn kế
toán khi chuyển công ty nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
9. Bộ Tài chính (2004), Thông tư số 95/2004/TT-BTC ngày 12/10 sửa đổi, bổ
sung một số điều của Thông tư số 126/2004/TT-BTC ngày 24/12/2004
hướng dẫn thực hiện Nghị định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của
Chính phủ về chuyển công ty nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
10. Bộ Tài chính (2004), Thông tư số 126/2004/TT-BTC ngày 24/12 hướng dẫn
thực hiện Nghị định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về
chuyển công ty nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.


11. Bộ Tài chính (2005), Thông tư số 05/2005/TT-BTC ngày 1/9 hướng dẫn thực
hiện một số nội dung liên quan đến hoạt động ngân hàng theo quy định
tại Nghị định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về chuyển
công ty nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
12. Bộ Tài chính (2006), Thông tư số 38/2006/TT-BTC ngày 10/5 hướng dẫn trình
tự, thủ tục và xử ý tài chính với hoạt động mua, bán, bàn giao, tiếp nhận
xử lý nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp, Hà Nội.
13. Bộ Tài chính (2007), Thông tư số 47/2007/TT-BTC ngày 15/5 hướng dẫn việc
chuyển giao quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước đầu tư tại các
doanh nghiệp về tổng công ty đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước, Hà
Nội.
14. Chính phủ (2000), Nghị định số 49/2000/NĐ-CP ngày 12/9 về tổ chức và hoạt
động của ngân hàng thương mại, Hà Nội.

15. Chính phủ (2002), Nghị định số 64/2002/NĐ-CP ngày 19/6 về chuyển công ty
nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
16. Chính phủ (2004), Nghị định số 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11về chuyển công
ty nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
17. Chính phủ (2005), Quyết định số 266/2005/QĐ-TTg ngày 27/10 của Thủ tướng
Chính phủ về việc cổ phần hóa Ngân hàng Phát triển nhà đồng bằng
sông Cửu Long, Hà Nội.
18. Chính phủ (2006), Quyết định 112/2006/QĐ-TTg ngày 24/5/2006 của Thủ
tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án phát triển ngành ngân hàng
Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, Hà Nội.
19. Chính phủ (2006), Quyết định số 230/2005/QĐ-TTg ngày 21/9 của Thủ tướng
Chính phủ về việc thí điểm cổ phần hóa Ngân hàng Ngoại thương Việt
Nam, Hà Nội.


20. Chính phủ (2007), Nghị định số 69/2007/NĐ-CP ngày 20/4 về việc nhà đầu tư
nước ngoài mua cổ phần tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, Hà
Nội.
21. Chính phủ (2007), Nghị định số 109/2007/NĐ-CP ngày 26/6 về chuyển doanh
nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần, Hà Nội.
22. Ngân hàng Nhà nƣớc (2001), Quyết định 1122/2001/QĐ-NHNN ngày 4/9 về
ban hành Quy định về cổ đông, cổ phần, cổ phiếu và vốn điều lệ của Ngân
hàng thương mại cổ phần của Nhà nước và nhân dân, Hà Nội.
23. Ngân hàng Nhà nƣớc (2001), Quyết định số 1087/2001/QĐ-NHNN ngày 27/8 của
Thống đốc Ngân hàng Nhà nước ban hành quy định về tổ chức và hoạt
động của Hội đồng quản trị, Ban Kiểm soát, Tổng Giám đốc ngân hàng
thương mại cổ phần của Nhà nước và nhân dân, Hà Nội.
24. Ngân hàng Nhà nƣớc (2002), Quyết định số 707/2002/QĐ-NHNN ngày 29/7
của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về việc sửa đổi, bổ sung một số điều
của Quyết định 1122/2001/QĐ-NHNN ngày 4/9/2001 của Ngân hàng

Nhà nước về ban hành Quy định về cổ đông, cổ phần, cổ phiếu và vốn
điều lệ của Ngân hàng thương mại cổ phần của Nhà nước và nhân dân,
Hà Nội.
25. Quốc hội (1997), Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Hà Nội.
26. Quốc hội (1997), Luật Các tổ chức tín dụng, Hà Nội.
27. Quốc hội (2002), Luật Chứng khoán, Hà Nội.
28. Quốc hội (2003), Luật Doanh nghiệp nhà nước, Hà Nội.
29. Quốc hội (2004), Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (sửa đổi, bổ sung), Hà
Nội.
30. Quốc hội (2004), Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội.
31. Quốc hội (2005), Luật Doanh nghiệp, Hà Nội.
CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO KHÁC


32. Hội đồng khoa học Ngân hàng và Vụ chiến lƣợc phát triển Ngân hàng - Ngân
hàng Nhà nƣớc Việt Nam (2005), Tái cơ cấu các ngân hàng thương mại
nhà nước: thực trạng và triển vọng, Kỷ yếu hội thảo khoa học, Hà Nội.
33. Hội đồng khoa học Ngân hàng và Vụ chiến lƣợc phát triển Ngân hàng - Ngân
hàng Nhà nƣớc Việt Nam (2005) Bàn về cổ phần hóa ngân hàng thương
mại nhà nước, Kỷ yếu hội thảo khoa học, Hà Nội.
34. Lƣu Mạnh Hùng (2005), Giải pháp cổ phần hóa Ngân hàng thương mại Nhà
nước, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Học viện Tài chính, Hà Nội.
35. Khoa Ngân hàng và Bảo hiểm (2005), Kỷ yếu hội thảo khoa học: Cổ phần hóa
doanh nghiệp nhà nước và tác động của nó đến sự phát triển của thị
trường chứng khoán Việt Nam, Hà Nội.
36. Ngân hàng Nhà nƣớc (2005), Báo cáo Thủ tướng Chính phủ về chương trình cổ
phần hóa Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam, tháng 4, Hà Nội.
37. Lê Thị Thu Thủy (Chủ biên) (2005), Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam,
Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
38. Nguyễn Đình Tự (2005), "Một số vấn đề về cổ phần hóa và xác định giá trị

trong cổ phần hóa ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc ở Việt Nam", Ngân
hàng, số Chuyên đề.
39. Trang web: Sbv.gov.vn: Cam kết gia nhập WTO - phần liên quan đến lĩnh vực
tài chính - ngân hàng.
TIẾNG ANH

40. Alan Greenspan (Chủ tịch Hội đồng Thống đốc Cục dự trữ liên bang Mỹ),
"Commercial banks and Center banks in a market Economy" (Economic
Review, 11/1999).
41. Clark, G and R. Cull(2002), Political and economic determinants of the
likelihood of bank privating in Argentina public bank", Journal of Law
and Economics.
42. Paula Canavese (2002), Bank Privatilazition in Achentina: 1993-2000",
www.worldbank.com.


43. Peter Srose, Jame W. Kodari, Đonal R. Frarser, Các định chế tài chính
(Financial Institutions), tái bản lần 4.
44. Thorsten Beck, Juan Miguel Criverill, William Summerhill (2003), "State Bank
Transformation in Brazil-Choices and Consequences, www.worldbank.com.
45. Top 1000 world bank, The Banker (2006), (July 2006).
-