Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở việt nam thực trạng và giải pháp

UIAU VÍA


T R Ư Ờ N G ĐẠI H Ọ C NGOẠI T H Ư Ơ N G
K H O A KINH T Ê NGOẠI T H Ư Ơ N G

TOREIGN -nwt>E UNIV6RSITỴ

KHOA LUẬN T Ó T NGHIỆP
Đề tài:

N Ă N G Lực CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH
NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ Ở VIỆT NAM
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Sinh viên thực hiện

: Lê Khắc Hoài Thương

Lớp

: Trung Ì - K40E - KTNT

Giáo viên hướng dẫn

: Th.s Nguyễn Thị Tường Anh

Ly Cĩ&c-

H à Nội 2005

MỤC LỤC

Trang
Ì

LỜI NÓI Đ Â U
C H Ư Ơ N G ì: M Ộ T s ố V Â N Đ Ề LÍ LUẬN CHUNG LIÊN QUAN
ĐẾN DOANH NGHIỆP VỪA V À N H Ỏ

3

ì. M ộ t sôi khái n i ệ m

3

Ì. Doanh nghiệp vừa và nhỏ
1.1. Thế nào là doanh nghiệp vừa và nhỏ

3
3

1.2. Vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ đối với nền kinh
tế quốc dân Việt Nam
2. Cạnh tranh và lợi thế cạnh tranh

5
6

2.1. M ộ t số khái niệm về cạnh tranh

5

2.2. L ợ i thế cạnh tranh trong kinh doanh

5

3. Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ của
Việt Nam

9

3.1. Năng lực cạnh tranh

9

3.2. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ

9

3.3. M ộ t số chỉ số đo lường cạnh tranh

12

li. V a i trò của việc nâng cao nâng lực cạnh t r a n h cho các doanh
nghiệp vừa và n h ỏ ở Việt N a m

17

C H Ư Ơ N G li: THỰC TRẠNG N Â N G LỤC CẠNH TRANH CỦA DOANH

NGHIỆP VỪA V À NHỎ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

ị9

ì. Q u á trình hình thành và tình hình phát t r i ể n doanh nghiệp v ừ a
và nhỏ ở Việt N a m hiện nay

19

Ì. Quá trình hình thành doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt N a m

19

2. Tinh hình phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

19

2. Ì. Số lượng doanh nghiệp vừa và nhỏ phân theo quy m ô
vốn và quy m ô lao động

19


2.2. C ơ cấu doanh nghiệp theo lĩnh vực kinh doanh
3. Triển vọng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

22
23

l i . T h ự c t r ạ n g năng lực cạnh t r a n h của doanh nghiệp v ừ a và n h ỏ ở

Việt N a m

25

Ì. Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ

25

1.1. Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ
ở Việt Nam theo đánh giá của tổ chức phát triển công nghiệp
liên hiệp quốc U N I D O

26

Ì .2. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ theo
đánh giá cùa diễn đàn kinh tế thế giới

26

Ì .3. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ ở
Việt Nam theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế nước
ngoài

27

2. Những khó khăn m à doanh nghiệp vừa và nhỏ gịp phải trong
quá trình nâng cao năng lực cạnh tranh
A. Khó khăn
2. Ì. T ừ phía doanh nghiệp vừa và nhỏ

3Ì
21
3Ị

2.2. Từ phía thị trường

33

2.3. T ừ phía Nhà nước

33

B. Thuận lợi
I U . Đánh giá

24
22

Ì. Những vấn đề địt ra trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh
cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

35

2. Bài học kinh nghiệm trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh
cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ

40

C H Ư Ơ N G HI: M Ộ T s ố GIẢI PHÁP NHẰM N Â N G CAO N À N G L ự c
CẠNH TRANH CHO C Á C DOANH NGHIỆP VỪA V À NHỎ CỦA VIỆT

NAM T R Ư Ớ C N G Ư Ỡ N G CỬA HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC T Ê

43

ì. Doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt N a m t r o n g b ố i cảnh mói và
mục tiêu phát t r i ể n

43


Ì. Doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam trong bối cảnh mới....

43

2. Mục tiêu chiến lược phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ trong
giai đoạn mới

48

l i . M ộ t số biện pháp n h ằ m nâng cao năng lực cạnh t r a n h cho các
doanh nghiệp v ừ a và n h ỏ ở Việt N a m
Ì. Phát triển chiến lược cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ..
Ì. Ì. Xác lập sẩ mạng công ty

49
49
49

Ì .2. Phàn tích các nhân tố bên trong và bên ngoài ảnh hưởng
đến chiến lược cạnh tranh cùa doanh nghiệp vừa và nhỏ...

50

1.3. Hoạch định các phương án chiến lược cạnh tranh

55

Ì .4. Quyết định phương án cạnh tranh tối ưu đế theo đuổi

57

Ì .5. Chuẩn bị các điều kiện và triển khai thực thi chiến lược

5g

2. Hoạch định và quản lý chương trình triển khai chiến lược phát huy
lợi thế cạnh tranh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

60

2.1. Phát triển chiến lược khai thác thị trường ngách

60

2.2. Xây dựng một số m ô hình phát triển doanh nghiệp vừa
và nhỏ

64

3. Xác định mục tiêu phát triển dài hạn cho các doanh nghiệp

vừa và nhỏ

58

3. Ì. Xác định mục tiêu dài hạn

gg

3.2. Phân tích các điều kiện bên trong và bên ngoài

53

3.3. Chuẩn bị các điều kiện cho việc triển khai thực t h i
chiến lược

71

4. Phát triển và hoàn thiện các kỹ năng k i n h doanh nhằm khai
thác có hiệu quà nguồn nội lực, xây dựng và củng cố năng lực
cạnh tranh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ

72

4. Ì. T i m kiếm thị trường

72

4.2. Thực hành các kỹ năng Marketing

72

4.3. Doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia vào thương mại
điện tử

76


5. Hoàn thiện một số chính sách vĩ mô, tăng cường sự trợ giúp từ
phía Nhà nước đối với sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại
Việt Nam

77

5.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý, đảm bảo cho mọi doanh
nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế hoạt động bình đẳng

7g

5.2. Đ ơ n giản hoa các quy đụnh hành chính Nhà nước

79

5.3. Đẩy mạnh thực hiện Luật khuyến khích đẩu tư trong nước.

gÌ

5.4. Tiếp tục phát triển đẩy đủ các thụ trường

gi

5.5. Đồng bộ hoa hệ thống các chính sách trợ giúp phát triển
doanh nghiệp vừa và nhỏ

g2

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

89

PHỤ LỤC

9

0


Khoa luận tốt nghiệp

LỜI NÓI Đ Ầ U

Kể từ khi Luật doanh nghiệp nước ta được ban hành và đưa vào thực
hiện, từ năm 2000 đến cuối năm 2003 đã có hơn 72.000 doanh nghiệp được
thành lập, gấp đôi số doanh nghiệp được thành lập từ năm 1991-1999. Hiện
nay doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm đến 9 9 % tổng số doanh nghiệp của Việt
Nam, tổng số vốn đăng kí khoảng 145 000 tỷ đổng (khoảng 9.5 tỷ USD), tạo
nên 2 triệu chỗ làm mới, tạo thêm thu nhập cho mởt bở phận dân cư. C ó thể
nói rằng, với sự đa dạng về thành phần sở hữu, loại hình doanh nghiệp vừa và
nhỏ đã trở thành mởt bở phận quan trọng trong nền kinh t ế quốc dân, góp
phần đáng kể vào thành công trong quá trình chuyển đổi từ cơ chế k ế hoạch
hoa tập trung sang cơ chế thị trường định hướng xã hởi chủ nghĩa ờ Việt Nam.

Tuy nhiên, trong quá trình hoạt đởng đến nay, các doanh nghiệp vừa và nhỏ
ở nước ta đã bởc l ở mởt số hạn chế. Quy m ô nhỏ, năng lực hạn chế, trình đở công
nghệ lạc hậu, chất lượng sản phẩm, dịch vụ không ổn định, khả năng quản lí về kỹ
thuật và kinh nghiệm kém, tập trung quá lớn vào lĩnh vực thương mại, dịch vụ.
Khả năng cạnh tranh của hàng hoa còn yếu kém gây khó khăn cho các doanh
nghiệp vừa và nhỏ trong quá trình hởi nhập kinh tế quốc tế.
Vấn đề đạt ra cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam là phải nâng
cao năng lực cạnh tranh để có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp trong nước và
các doanh nghiệp nước ngoài. Nhất là trong điều kiện các doanh nghiệp có quy
m ô nhỏ, khả năng tài chính hạn hẹp, trình đở công nghệ lạc hậu thì việc nâng cao
năng lực cạnh tranh càng trở nên cấp bách với doanh nghiệp.
Trong đề tài này, em muốn thông qua tìm hiểu thực trạng năng lực
cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam để tìm ra những khó
khăn m à doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam gặp phải, cùng với những kinh
nghiệm của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở các nước trong khu vực để đề xuất
ra mởt số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp
vừa và nhỏ của Việt Nam. Đ ề tài gồm có ba chương:

Chương ĩ:

M ở t số vấn đề lí luận chung liên quan đến năng lực cạnh

tranh và doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Lẽ Khắc Hoài Thương - Trung ỉ K40 E

Ì


Khoa luận tốt nghiệp

Chương lĩ: Thực trạng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và
nhỏ ở Việt Nam hiện nay.
Chương n i : M ộ t số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho
các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam trước ngưỡng cửa hội nhập kinh
tế quốc tế.
Trong thòi gian thực hiện khoa luận tốt nghiệp "Năng lực cạnh tranh
của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam, thực trạng và giải pháp",
em đã nhận được sự động viên, khích lệ từ nhiều phía.
Trước hết, em x i n bày tỏ lòng biết ơn tới đoàn thọ các thầy cô giáo
Trường Đ ạ i học Ngoại Thương. Luận văn này không chỉ là nỗ lực của bản
thân em m à còn chính là thành quả của cả quá trình học tập, nghiên cứu hơn 4
năm tại trường dưới sự chỉ bảo, dìu dắt và giúp đỡ của các thầy cô.
Đạc biệt, em x i n dành lời cảm ơn và biết ơn chân thành tới cô giáo
hướng dẫn-Th.S Nguyễn Thị Tường Anh. Sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình cùng
với sự động viên, khích lệ của cô là động lực vô cùng quan trọng đọ em hoàn
thành luận văn này.
Đi tìm hiọu về một vấn đề thực tế là "năng lực cạnh tranh của các doanh
nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam" trong điều kiện tài liệu và thời gian có hạn,
kinh nghiệm và khả năng của bản thân còn hạn chế, khoa luận của em chắc
chắn sẽ còn nhiều thiếu sót. Vì vậy, em rất mong các thầy cô xem xét đánh giá,
góp ý đế khoa luân của em mang tính thiết thực hơn và có chiều sâu hơn.
Em xin chân thành cảm ơn.

Lé Khắc Hoài Thương - Trung Ì K40 E

2


Khoa luận tốt nghiệp

C H Ư Ơ N G ì:
N H Ữ N G V Ấ N Đ Ể LÍ L U Ậ N C H U N G L I Ê N Q U A N Đ È N N Ă N G

Lực

C Ạ N H T R A N H V À DOANH NGHIỆP V Ừ A V À N H Ỏ
ì. MỘT SỐ KHÁI NIỆM
1. Doanh nghiệp vừa và nhỏ

1.1. Thế nào là doanh nghiệp vừa và nhỏ?
Khái niệm về doanh nghiệp vừa và nhỏ được định nghĩa trong Nghị
định của Chính phủ về "Trợ giúp phát triển doanh nghiệp vừa và n h ỏ " số
90/2001/NĐ-CP ban hành thực hiện thống nhất ngày 23/11/2001. Theo đó
"Doanh

nghiệp vừa vả nhò là cơ sà sẩn xuất, kinh doanh

độc lập, đã đăng kí

kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có số vốn đăng kí không quá lo tỷ đồng
hoặc số lao động bình quân hàng năm không quá 300 người. Căn cứ vào tình
hình kinh tế-xã hội cụ thề của ngành, địa phương, hai tiêu chí trên có thể linh
hoạt áp dụng đồng thời hoặc một trong hai chi tiêu trên ". (Điểu 3 Doanh
nghiệp vừa và nhỏ).
Trước đó, tiêu chí về doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa có quy chế thống
nhất nên các bộ, ngành và các tổ chỷc khác thường đạt ra tiêu thỷc để phân
loại. Ngày 20/6/1998, Thủ tướng Chính phủ quy định tạm thời doanh nghiệp
vừa và nhỏ với hai tiêu thỷc: vốn điểu lệ dưới 5 tỷ đồng và số lao động bình
quân hàng năm dưới 200 người.
Với sự thống nhất mới trong Nghị định Chính phủ, hệ thống các doanh

nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam bao gồm: Các doanh nghiệp thành lập và hoạt
động theo Luật doanh nghiệp Nhà nước, các Hợp tác xã thành lập và hoạt động
theo Luật hợp tác xã, các hộ kinh doanh, các cá thể đăng kí theo Nghị định số
02/2000/NĐ-CP ngày 3/2/2000 của Chính phủ về đăng kí kinh doanh.
Việc định nghĩa một cách rõ ràng doanh nghiệp vừa và nhỏ là cơ sở
tích cực cho việc xây dựng chính sách trợ giúp phát triển từ phía Chính phủ,
đánh giá đầy đủ vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ, đánh giá sự cống hiến
của các doanh gia vào tiến trình tăng trưởng của nền kinh tế quốc gia.
Lê Kh
c Hoài Thương - Trung Ì K40 E

3


Khoa luận tốt nghiệp

Tuy nhiên, ở các nước khác thì tiêu chí để sắp xếp và phân loại doanh
nghiệp vừa và nhỏ cũng không hoàn toàn đổng nhất. Sau đây là tiêu chí phân
loại doanh nghiệp vừa nhỏ của một số nước trong k h u vực APEC:
Bảng Ị: Chí số xác định doanh nghiệp vừa và nhỏ của các nước thuộc APEC
Tên nước

Số

Vốn đầu

Tổng tài

Doanh

Năng lực

Thu nh
p

LĐ

tư

sản

thu

sản xuất

bình quân

Ôxtrâylia

X

Brunei

X

X

Canada

X

X

Chile

X

Trung Quốc

X

Hồng Kông

X

X

Inđônêxia

X

Nh
t Bán

X

Triều Tiên

X

Malaixia

X

Mêhicô

X

Niu Dilân

X

Niu Ghinê

X

X

X
X
X

Pê ru
Philippin

X
X

Nga

X

Singapo

X

Đài Loan

X

Thái Lan

X

Hoa Kì

X

Việt Nam

X

X

X
X

Nguồn: Theo thống kê của UNTAD,

"Policy optionỷor strengthening SME

copetitiveness ", 6/2004

Lê Khắc Hoài Thương - Trung Ì K40 E

4