Tiểu luận Quy trình sản xuất Tôm sú và tôm càng xanh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ
KHOA SINH HỌC ỨNG DỤNG
----------

THỰC TẬP
GIÁO TRÌNH
CHUYÊN MÔN
NƯỚC LỢ

QUI TRÌNH SẢN XUẤT GIỐNG TÔM SÚ
VÀ TÔM CÀNG XANH

SINH VIÊN THỰC HIỆN
TIỂU NHÓM 1A
LỚP: ĐH NTTS 8

Cần Thơ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ


KHOA SINH HỌC ỨNG DỤNG
----------

THỰC TẬP
GIÁO TRÌNH
CHUYÊN MÔN
NƯỚC LỢ

QUI TRÌNH SẢN XUẤT GIỐNG TÔM SÚ
VÀ TÔM CÀNG XANH

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

LỚP: ĐH NTTS 8

Th.S. NGUYỄN LÊ HOÀNG YẾN

SINH VIÊN THỰC HIỆN

Th.S. TĂNG MINH KHOA

TRẦN THANH BÌNH
NGUYỄN CHÍ CÔNG
NGUYỄN VĂN DỤ

Cần Thơ


MỤC LỤC

MỤC LỤC............................................................................................................... iii
CHƯƠNG 1.............................................................................................................. 1
GIỚI THIỆU............................................................................................................1
1.1. Giới thiệu...........................................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu..........................................................................................2
1.3. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................2
CHƯƠNG 2..............................................................................................................3
LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU.......................................................................................3
2.1 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm sú ....................................................3
2.1.1 Khóa phân loại .................................................................................................................3

Hình 2.1: Hình thái bên ngoài tôm sú....................................................................3
2.1.2. Đặc điểm phân bố............................................................................................................4
2.1.3. Vòng đời và tập tính sống................................................................................................4

Hình 2.2 Vòng đời tôm sú........................................................................................4
2.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng......................................................................................................5
2.1.5. Đặc điểm sinh sản............................................................................................................6

Hình 2.3: Các giai đoạn phát triển buồng trứng tôm sú.......................................8
2.1.6. Tập tính ăn.......................................................................................................................8

2.2 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm càng xanh.........................................9
2.2.1 Khóa phân loại .................................................................................................................9

Hình 2.4: Hình thái tôm càng xanh........................................................................9
2.2.2. Phân bố..........................................................................................................................10
2.2.3. Vòng đời và tập tính sống..............................................................................................10
2.2.4. Đặc điểm dinh dưỡng và sinh trưởng............................................................................11
2.2.5. Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh....................................12

Bảng 2.1: Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......12
Hình 2.6: Các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......................13
2.2.6. Đặc điểm sinh sản..........................................................................................................13
2.2.7. Các qui trình sản xuất giống TCX hiện nay.....................................................................13


2.2.7.1. Hệ thống nước trong hở.............................................................................................13
2.2.7.2. Hệ thống nước trong kín.............................................................................................14
2.2.7.3. Hệ thống nước xanh...............................................................................................14

2.2.7.4. Hệ thống nước xanh cải tiến.......................................................................................14

CHƯƠNG 3............................................................................................................15
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...............................................15
3.1 Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên cứu..................................................15
3.2 Vật liệu nghiên cứu...........................................................................................15
3.2.1 Vật liệu............................................................................................................................15

Hình 3.1: Bể ương tôm sú......................................................................................16
3.2.2. Thức ăn, thuốc, hóa chất và chế phẩm sinh học............................................................16

Hình 3.2: Thức ăn, thuốc và hóa chất..................................................................17
3.3 Phương pháp nghiên cứu..................................................................................17
3.3.1 Vệ sinh trại......................................................................................................................17
3.3.2 Xử lý nước......................................................................................................................17
3.3.3. Chuẩn bị bể ương..........................................................................................................18
3.3.4 Phương pháp ấp Artemia................................................................................................18
3.3.5 Phương pháp cấy tảo......................................................................................................18
3.3.6 Tiến hành sinh sản nhân tạo tôm sú...............................................................................19
3.3.6.1. Chọn tôm bố mẹ.....................................................................................................19

Hình 3.3: Tôm sú bố mẹ.......................................................................................21
3.3.6.2. Cắt mắt tôm mẹ......................................................................................................21

Hình 3.4: Cắt cuống mắt tôm mẹ..........................................................................21
3.3.6.3. Thu và bố trí ấu trùng.............................................................................................21
3.3.6.4. Chăm sóc và quản lý...............................................................................................22
3.3.7 Tiến hành cho sinh sản nhân tạo tôm càng xanh............................................................23
3.3.7.1. Chuẩn bị thí nghiệm................................................................................................23
3.3.7.2. Bố trí thí nghiệm.....................................................................................................23

3.3.7.3. Cho ăn.....................................................................................................................23

Bảng 3.1 Công thức thức ăn chế biến cho ấu trùng tôm càng xanh...................24
Bảng 3.2 Chế độ chăm sóc và cho ấu trùng tôm càng xanh ăn...........................24
3.3.7.4. Chăm sóc và theo dõi ấu trùng...............................................................................25


3.3.8 Thu hoạch.......................................................................................................................25
3.3.9 Phương pháp xử lí số liệu...............................................................................................25

CHƯƠNG 4............................................................................................................26
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN...............................................................................26
4.1 Yếu tố môi trường trong sản xuất giống tôm sú..............................................26
4.1.1 Nhiệt độ..........................................................................................................................26

Bảng 4.1 Nhiệt độ và pH trong bể ương ấu trùng tôm sú...................................26
4.1.2 pH...................................................................................................................................27

4.2 Kết quả sinh sản nhân tạo tôm sú.....................................................................27
4.2.1 Tỷ lệ đẻ ..........................................................................................................................27
Sử dụng 2 cá thể tôm mẹ cho sinh sản cả 2 cá thể tham gia sinh sản đạt tỷ lệ 100%. Các cá thể
sinh sản được hết là do chế độ nuôi vỗ tốt, cho tôm mẹ ăn đúng cử và số lượng thức ăn đáp
ứng đủ nhu cầu cho tôm mẹ. Ngoài ra, do trong quá trình bố trí tôm vào bể đẻ thao tác cẩn
thận và nhanh chóng làm tôm ít bị xây sát và stress nên tôm mẹ sinh sản đạt tỷ lệ cao.........27
4.2.2 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm sú.......................................................................................27

Bảng 4.2: Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm sú............................................................27
4.2.3 Thời gian phát triển của ấu trùng tôm sú........................................................................28

Bảng 4.3 Thời gian phát triển của ấu trùng tôm sú............................................28

4.3 Yếu tố môi trường trong sản xuất giống tôm càng xanh.................................29
4.3.1 Nhiệt độ..........................................................................................................................29

Bảng 4.4. Nhiệt độ trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh................................29
4.3.2 pH...................................................................................................................................30

Bảng 4.5: pH trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh........................................30
4.4 Kết quả sinh sản nhân tạo tôm càng xanh........................................................30
4.4.1 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm càng xanh...........................................................................30

Bảng 4.6 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm càng xanh................................................30
4.4.3 Sự phân đàn trong quá trình phát triển ấu trùng...........................................................31

CHƯƠNG 5............................................................................................................31
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT...................................................................................31
5.1. Kết luận............................................................................................................31
5.2.Đề xuất..............................................................................................................32
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................33


Phụ lục E: Bảng pH trong ương ấu trùng tôm càng xanh..................................37
Phụ lục F: Nhiệt độ trong ương ấu trùng tôm càng xanh..............................38


DANH MỤC HÌNH
MỤC LỤC............................................................................................................... iii
CHƯƠNG 1.............................................................................................................. 1
GIỚI THIỆU............................................................................................................1
1.1. Giới thiệu...........................................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu..........................................................................................2

1.3. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................2
CHƯƠNG 2..............................................................................................................3
LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU.......................................................................................3
2.1 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm sú ....................................................3
2.1.1 Khóa phân loại .................................................................................................................3

Hình 2.1: Hình thái bên ngoài tôm sú....................................................................3
2.1.2. Đặc điểm phân bố............................................................................................................4
2.1.3. Vòng đời và tập tính sống................................................................................................4

Hình 2.2 Vòng đời tôm sú........................................................................................4
2.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng......................................................................................................5
2.1.5. Đặc điểm sinh sản............................................................................................................6

Hình 2.3: Các giai đoạn phát triển buồng trứng tôm sú.......................................8
2.1.6. Tập tính ăn.......................................................................................................................8

2.2 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm càng xanh.........................................9
2.2.1 Khóa phân loại .................................................................................................................9

Hình 2.4: Hình thái tôm càng xanh........................................................................9
2.2.2. Phân bố..........................................................................................................................10
2.2.3. Vòng đời và tập tính sống..............................................................................................10
2.2.4. Đặc điểm dinh dưỡng và sinh trưởng............................................................................11
2.2.5. Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh....................................12

Bảng 2.1: Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......12
Hình 2.6: Các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......................13
2.2.6. Đặc điểm sinh sản..........................................................................................................13

2.2.7. Các qui trình sản xuất giống TCX hiện nay.....................................................................13
2.2.7.1. Hệ thống nước trong hở.............................................................................................13
2.2.7.2. Hệ thống nước trong kín.............................................................................................14
2.2.7.4. Hệ thống nước xanh cải tiến.......................................................................................14

CHƯƠNG 3............................................................................................................15
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...............................................15
3.1 Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên cứu..................................................15
3.2 Vật liệu nghiên cứu...........................................................................................15
3.2.1 Vật liệu............................................................................................................................15

Hình 3.1: Bể ương tôm sú......................................................................................16
3.2.2. Thức ăn, thuốc, hóa chất và chế phẩm sinh học............................................................16

Hình 3.2: Thức ăn, thuốc và hóa chất..................................................................17
3.3 Phương pháp nghiên cứu..................................................................................17
3.3.1 Vệ sinh trại......................................................................................................................17
3.3.2 Xử lý nước......................................................................................................................17
3.3.3. Chuẩn bị bể ương..........................................................................................................18
3.3.4 Phương pháp ấp Artemia................................................................................................18
3.3.5 Phương pháp cấy tảo......................................................................................................18
3.3.6 Tiến hành sinh sản nhân tạo tôm sú...............................................................................19

Hình 3.3: Tôm sú bố mẹ.......................................................................................21
Hình 3.4: Cắt cuống mắt tôm mẹ..........................................................................21
3.3.7 Tiến hành cho sinh sản nhân tạo tôm càng xanh............................................................23

Bảng 3.1 Công thức thức ăn chế biến cho ấu trùng tôm càng xanh...................24
Bảng 3.2 Chế độ chăm sóc và cho ấu trùng tôm càng xanh ăn...........................24

3.3.8 Thu hoạch.......................................................................................................................25
3.3.9 Phương pháp xử lí số liệu...............................................................................................25

CHƯƠNG 4............................................................................................................26
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN...............................................................................26
4.1 Yếu tố môi trường trong sản xuất giống tôm sú..............................................26
4.1.1 Nhiệt độ..........................................................................................................................26

Bảng 4.1 Nhiệt độ và pH trong bể ương ấu trùng tôm sú...................................26


4.1.2 pH...................................................................................................................................27

4.2 Kết quả sinh sản nhân tạo tôm sú.....................................................................27
4.2.1 Tỷ lệ đẻ ..........................................................................................................................27
Sử dụng 2 cá thể tôm mẹ cho sinh sản cả 2 cá thể tham gia sinh sản đạt tỷ lệ 100%. Các cá thể
sinh sản được hết là do chế độ nuôi vỗ tốt, cho tôm mẹ ăn đúng cử và số lượng thức ăn đáp
ứng đủ nhu cầu cho tôm mẹ. Ngoài ra, do trong quá trình bố trí tôm vào bể đẻ thao tác cẩn
thận và nhanh chóng làm tôm ít bị xây sát và stress nên tôm mẹ sinh sản đạt tỷ lệ cao.........27
4.2.2 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm sú.......................................................................................27

Bảng 4.2: Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm sú............................................................27
4.2.3 Thời gian phát triển của ấu trùng tôm sú........................................................................28

Bảng 4.3 Thời gian phát triển của ấu trùng tôm sú............................................28
4.3 Yếu tố môi trường trong sản xuất giống tôm càng xanh.................................29
4.3.1 Nhiệt độ..........................................................................................................................29

Bảng 4.4. Nhiệt độ trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh................................29
4.3.2 pH...................................................................................................................................30

Bảng 4.5: pH trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh........................................30
4.4 Kết quả sinh sản nhân tạo tôm càng xanh........................................................30
4.4.1 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm càng xanh...........................................................................30

Bảng 4.6 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm càng xanh................................................30
4.4.3 Sự phân đàn trong quá trình phát triển ấu trùng...........................................................31

CHƯƠNG 5............................................................................................................31
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT...................................................................................31
5.1. Kết luận............................................................................................................31
5.2.Đề xuất..............................................................................................................32
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................33
Phụ lục E: Bảng pH trong ương ấu trùng tôm càng xanh..................................37
Phụ lục F: Nhiệt độ trong ương ấu trùng tôm càng xanh..............................38


DANH MỤC BẢNG
MỤC LỤC............................................................................................................... iii
CHƯƠNG 1.............................................................................................................. 1
GIỚI THIỆU............................................................................................................1
CHƯƠNG 2..............................................................................................................3
LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU.......................................................................................3
Hình 2.1: Hình thái bên ngoài tôm sú....................................................................3
Hình 2.2 Vòng đời tôm sú........................................................................................4
Hình 2.3: Các giai đoạn phát triển buồng trứng tôm sú.......................................8
Hình 2.4: Hình thái tôm càng xanh........................................................................9
Bảng 2.1: Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......12
Hình 2.6: Các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh.......................13
CHƯƠNG 3............................................................................................................15

VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...............................................15
Hình 3.1: Bể ương tôm sú......................................................................................16
Hình 3.2: Thức ăn, thuốc và hóa chất..................................................................17
Hình 3.3: Tôm sú bố mẹ.......................................................................................21
Hình 3.4: Cắt cuống mắt tôm mẹ..........................................................................21
Bảng 3.1 Công thức thức ăn chế biến cho ấu trùng tôm càng xanh...................24
Bảng 3.2 Chế độ chăm sóc và cho ấu trùng tôm càng xanh ăn...........................24
CHƯƠNG 4............................................................................................................26
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN...............................................................................26
Bảng 4.1 Nhiệt độ và pH trong bể ương ấu trùng tôm sú...................................26
Bảng 4.2: Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm sú............................................................27
Bảng 4.3 Thời gian phát triển của ấu trùng tôm sú............................................28
Bảng 4.4. Nhiệt độ trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh................................29
Bảng 4.5: pH trong bể ương ấu trùng tôm càng xanh........................................30
Bảng 4.6 Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm càng xanh................................................30


CHƯƠNG 5............................................................................................................31
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT...................................................................................31
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................33
Phụ lục E: Bảng pH trong ương ấu trùng tôm càng xanh..................................37
Phụ lục F: Nhiệt độ trong ương ấu trùng tôm càng xanh..............................38


CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU

1.1. Giới thiệu
Hiện nay trên thế giới, nghề nuôi tôm là một trong những nghề nuôi phát triển
nhất. Các quốc gia đứng đầu về sản lượng tôm nuôi gồm Trung Quốc, Thái Lan,

Indonesia, Việt Nam, nghề nuôi tôm đem lại lợi nhuận cao, góp phần nâng cao đời
sống cho người dân, phát triển kinh tế, giải quyết việc làm, hạn chế sự khai thác quá
mức tài nguyên sinh vật biển.
Ở Việt Nam, tiềm năng nuôi tôm là rất lớn. Nước ta có 3260 km bờ biển, 12 đầm
phá và các eo vịnh, 112 cửa sông gạch, hàng ngàn đảo lớn nhỏ ven biển là những nơi
rất thuận lợi cho việc nuôi trồng các loại thủy sản lợ mặn. Hiện nay, nuôi Tôm Sú ở
Đồng Bằng Sông Cửu Long dẫn đầu về sản lượng tôm nuôi. Theo thống kê của Bộ
thủy sản, năm 1990, ở Việt Nam có 187.000 ha mặt nước nuôi tôm, sản lượng đạt
được 31.000 tấn. đến năm 1995, diện tích mặt nước nuôi tôm đã tăng lên 260.000 ha
và đạt sản lượng 52000 tấn Con giống tự nhiên đã không còn đáp ứng đủ nhu cầu của
người nuôi nữa và hàng loạt các trại sản xuất giống được thành lập. Theo thống kê
hàng năm các trại trong nước cung cấp khoảng 15 - 17 tỷ PL15, riêng ở Đồng Bằng
Sông Cửu Long có 1546 trại, sản xuất khoảng 8,5 tỷ tôm giống. TCX
(Macrobrachium rosenbergii De Man, 1879) là loài giáp xác sống và phát triển chủ
yếu trong môi trường nước ngọt, có tốc độ tăng trưởng nhanh, kích thước cá thể lớn,
thịt thơm ngon, được nhiều người ưa chuộng và có giá trị kinh tế cao. Hiện nay TCX
đang là đối tượng nuôi hấp dẫn đối với nhiều người dân vùng Đồng bằng sông Cửu
Long (ĐBSCL). Tôm càng xanh là đối tượng tôm nước ngọt duy nhất có giá trị kinh
tế cao đã và đang được đầu tư phát triển mạnh tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long
(ĐBSCL). Theo huy hoạch của hội nghề cá Việt nam tại ĐBSCL đến năm 2015 diện
tích nuôi tôm càng xanh là 26.900 ha với năng suất ước đạt 43.040 tấn và đến năm
2020 là 35.100 ha với năng suất ước đạt 56.160 tấn (Phùng Thi Kim Thu, 2014).
Hiện nay, ở Việt Nam tôm sú và tôm càng xanh đang gặp nhiều khó khăn đáng kể.
Với việc con giống trong tự nhiên ngày càng giảm, chất lượng con giống không ổn
định thì việc sản xuất con giống nhân tạo để chủ động về con giống cũng như kiểm
soát được chất lượng con giống là việc cần làm để phát triển nghề nuôi. Mặt khác do
việc nuôi tôm ven biển phát triển một cách ào ạt không có quy hoạch, nuôi với mật độ
cao, con giống kém chất lượng đã dẫn đến tình trạng ô nhiễm nguồn nước, dịch bệnh
xảy ra trên diện rộng làm cho tôm chết ở nhiều nơi gây thiệt hại kinh tế nặng nề. Do
đó, việc sản xuất ra con giống sạch bệnh, chất lượng cao nhằm đáp ứng đủ nhu cầu

người nuôi là một yêu cầu cấp bách và cân thiết. Xuất phát từ những yêu cầu trên
môn “thực tập giáo trình chuyên môn nước lợ” được tiến hành.
1


1.2. Mục tiêu nghiên cứu.
Trang bị những kiến thức cơ bản và kỹ năng thực tiễn về quy trình sản xuất giống
tôm sú và tôm càng xanh.
1.3. Nội dung nghiên cứu.
Thử nghiệm nuôi vỗ tôm sú bố mẹ, tiến hành cho sinh sản nhân tạo tôm sú và tôm
càng xanh, ấp trứng và theo dõi các giai đoạn phát triển phôi của tôm sú.
Tổng hợp và xữ lý số liệu, viết báo cáo khoa học và thi kết thúc môn học.

2


CHƯƠNG 2
LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU

2.1 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm sú
2.1.1 Khóa phân loại

Tôm sú được phân loại theo (Fabricius, 1798) như sau:
Ngành: Artthropoda
Lớp: Crustacea
Bộ: Decapoda
Họ chung: Penaeidea
Họ: PenaeusFabricius
Giống: Penaeus
Loài:P. monodon

Tên khoa học: Penaeus monodon (Fabricius, 1798)
Tên tiếng anh: Giant tiger prawn

Hình 2.1: Hình thái bên ngoài tôm sú

Tôm sú Penaeus monodon (Fabricius, 1798): có 7-8 răng trên chủy và 3-4 răng
dưới chủy, chủy cong xuống rất ít. Gờ gan dài và cong. Gai đuôi có rãnh nhưng không
có gai bên. Phần đầu ngực và phần bụng có những vạch đen ngang. Chân ngực có thể
có màu đỏ. Tôm sú là loài có giá trị kinh tế, kích cỡ lớn nhất trong giống tôm he
(Tăng Minh Khoa, 2010).
3


Bộ phận sinh dục nằm dưới bụng của tôm sú thuộc lại di hình phái tính, con cái có
kích thước to hơn con đực. Khi tôm trưởng thành phân biệt rõ đực cái, thông qua cơ
quan sinh dục phụ bên ngoài.
2.1.2. Đặc điểm phân bố

Phạm vi phân bố của tôm sú khá rộng, từ Ấn Độ Dương qua hướng Nhật Bản, Đài
Loan, phía Đông Tahiti, phía Nam châu Úc và phía Tây châu Phi (Racek - 1955,
Holthuis và Rosa - 1965, Motoh - 1981, 1985). Nhìn chung, tôm sú phân bố từ 30
kinh độ Đông đến 155 kinh độ Đông, từ 35 vĩ độ Bắc tới 35 vĩ độ Nam xung quanh
các nước vùng xích đạo, đặc biệt là Indonesia, Malaixia, Philippines và Việt Nam.
Tôm bột (Post Larvae), tôm giống (Juvenile) và tôm gần trưởng thành có tập tính sống
gần bờ biển và rừng ngập mặn ven bờ. Khi tôm trưởng thành di chuyển xa bờ vì
chúng thích sống ở vùng nước sâu hơn.
2.1.3. Vòng đời và tập tính sống

Tôm sú khoảng 8-10 tháng tuổi đã tham gia sinh sản. Vòng đời tôm được chia
thành các giai đoạn: Phôi, ấu trùng (Naupliius, Zoea, Mysis), hậu ấu trùng (Post

larvae), tôm giống và tôm trưởng thành. Khi đến giai đoạn thành thục tôm sẽ rời vùng
cửa sông di cư ra biển sâu tham gia sinh sản. Theo Tăng Minh Khoa, (2010) sau khi
đẻ 12-14h trứng sẽ nở thành Naupliius và biến thái qua các giai đoạn:
Giai đoạn phôi: giai đoạn này bắt đầu từ khi trứng thụ tinh và phân cắt thành
2,4,8,16,32,64 tế bào, phôi nang, phôi dâu, phôi vị đến khi nở. Thời gian hoàn tất giai
đoạn này khoảng 12-15h tùy thuộc vào điều kiện, nhiệt độ nước.
Theo FAO vòng đời tôm sú có thể tóm tắt như hình 2.2

Hình 2.2 Vòng đời tôm sú
4


Nauplius (N): trải qua 6 giai đoạn biến thái (N1-N6) trong 2-3 ngày, chúng lột xác
4 lần (mỗi lần khoảng 7h), ở giai đoạn này tôm sống chủ yếu dựa vào noãn hoàng
trong cơ thể. N có tập tính sống trôi nổi (bơi từng đoạn ngắn rồi nghỉ), hướng quang.
Zoae (Z): có 3 giai đoạn phụ kéo dài 3-5 ngày, lột xác 2 lần (mỗi lần khoảng 36h)
chúng bơi liên tục về phía trước, hướng quang mạnh. Ấu trùng Zoae có tính ăn lọc thụ
động, dinh dưỡng chủ yếu là tảo khuê.
Zoae (Z): bao gồm 3 giai đoạn phụ:
+ Ấu trùng Z1: phân biệt Z1 với N qua một số đặc điểm như có carapace tròn, các
phụ bộ và gai đuôi phát triển.
+ Ở giai đoạn Z2, ấu trùng xuất hiện 2 mắt có cuống, chủy có răng, bụng phát triển
dài ra. Đôi râu thứ nhất hướng ra phía trước.
+ Ấu trùng Z3 có các gai lưng và gai bụng trên các đốt bụng. Râu thứ nhất to hơn
và có nhiều lông tơ. Các mầm chân ngực xuất hiện phía sau các phụ bộ miệng. Đặc
điểm rõ nhất là chân bụng xuất hiện trước đuôi.
Mysis (M): có 3 giai đoạn phát triển kéo dài 3-4 ngày. Chúng ăn phiêu sinh động
vật, ấu trùng Artemia. Giai đoạn này M bơi hướng xuống sâu đuôi đi trước đầu đi sau.
+ Giai đoạn M1 có cơ thể kéo dài, chân ngực phát triển, telson xuất hiện, chưa có
chân bụng.

+ M2 có mầm chân bụng nhưng chưa phân đốt.
+ M3 có chân bụng phát triển dài gấp đôi so với giai đoạn M2, chân bụng có 2 đốt.
+ Ấu trùng M dần dần chuyển sang ăn động vật phiêu sinh, bơi ngửa và giật về
phía sau. Sự phát triển của hậu ấu trùng
Sau giai đoạn M3, ấu trùng chuyển sang giai đoạn hậu ấu trùng (tôm bột – Post
Lartvae) và có hình dạng tương tự như tôm trưởng thành.
Postlarvae (PL): PL một ngày lột xác một lần, từ PL 15 trở đi thì sau 1-2 ngày tôm
lột xác 1 lần. Từ PL6 tôm bắt đầu sống đáy, ở giai đoạn này cơ thể gần giống tôm
trưởng thành, kích thước cơ thể ở đầu giai đoạn PL đạt 4,9-5mm. Đến cuối giai đoạn
kích thước cơ thể đạt 2-3cm.
2.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng

Giai đoạn Nauplius: Ấu trùng tôm dinh dưỡng bằng noãn hoàn.
Giai đoạn Zoea: Tôm dinh dưỡng ngoài, thức ăn ưa thích là tảo silic điển hình là
loài Skeletonema costatum, Chaetocerot, ấu trùng của Artemia. Ngoài ra còn sử dụng
luân trùng Brachionus sp.
Giai đoạn Mysis: Thức ăn ưa thích nhất của ấu trùng tôm vẫn là các loại ấu trùng
5


Nauplius Artemia. Ngoài ra còn sử dụng luân trùng Brachionus sp.
Giai đoạn hậu ấu trùng (Postlarvae): Tôm chuyển sang ăn đáy và thức ăn bao gồm
các loài động vật phù du, xác động vật thối rữa…
Giai đoạn tôm trưởng thành: Sống tầng đáy và thức ăn chủ yếu là động vật đáy, lớp
hai mảnh võ, xác động vật thối rữa,… Men tiêu hóa trong dạ dày của tôm chủ yếu là
Peptilaza điều đó chứng tỏ tôm là loài ăn nghiêng về đông vật là chủ yếu.
2.1.5. Đặc điểm sinh sản

Tôm sú sinh sản quanh năm nhưng chủ yếu tập trung ở 2 thời ký chính là tháng 3-7
và tháng 7-10 âm lịch hằng năm (Phạm Văn Tình, 2004). Tuổi thành thục sinh dục

của tôm sú từ tháng 8 trở đi, việc xác định sự thành thục sinh dục ở con cái dể hơn
con đực. Trong tự nhiên, tôm sú thành thục và tham gia sinh sản khi có khối lượng:
con đực 80 - 100g và con cái: > 120 g.
Khi tôm trưởng thành phân biệt đực cái dựa vào cơ quan sinh dục phụ bên ngoài.
Theo Nguyễn Văn Thường và Trương Quốc Phú (2009), tôm đực và tôm cái được
phân biệt bởi các đặc điểm sau:
Con đực: cơ quan sinh dục chính của con đực nằm ở phía trong đầu ngực, bên
ngoài có cơ quan giao phối phụ nằm ở nhánh ngoài đôi chân ngực thứ 2, lỗ sinh dục
đực mở ra hốc hang đôi chân ngực thứ 5. Tinh trùng thuộc dạng chứa trong túi.
Con cái: buồng trứng nằm dọc theo mặt lưng phía trên, 2 ống dẫn trứng mở ra ở
khớp háng đôi chân ngực thứ 3. Bộ phận chứa túi tinh gồm 2 tấm phồng lên ở đôi
chân ngực thứ 4 và thứ 5 dưới bụng tôm.
Tôm cái chỉ giao vĩ khi vừa lột xác. Túi tinh của tôm đực được chuyển sang túi
chứa tinh nằm trong thelycum của tôm cái. Túi tinh này sẽ được giữ để thụ tinh cho
vài lần đẻ trứng hay đến khi tôm cái lột vỏ.
Tôm đẻ vào ban đêm vào khoảng 22h-3h sáng hôm sau. Trong tự nhiên, tôm đẻ 1
lần trong mỗi chu kỳ lột xác, trong điều kiện nuôi vỗ tôm đẻ nhiều lần trong 1 chu kỳ
lột xác. Trước khi đẻ, tôm nằm yên ở đáy bể. Khi bắt đầu đẻ, tôm bơi tới và thình
thoảng búng nhanh, sau đó tôm bơi chậm lại và đẻ trứng, trứng rơi vào nước, các chân
bụng hoạt động nhanh để phân tán trứng đều trong nước trước khi trứng chìm xuống
đáy bể.
Theo Nguyễn Thanh Phương (2009), trong điều kiện nuôi sức sinh sản của các loài
cùng giống Penaeus từ 50.000 đến 300.000 trứng/con. Riêng với tôm Penaeus
monodon sức sinh sản giao động từ 100.000 đến 1.000.000 trứng/con (theo Tăng
Minh Khoa 2012).
Thứ tự: lột xác - giao vĩ - thành thục - đẻ trứng. Hiện tượng giao vĩ ở tôm xảy ra
khi có sự tiết pheromone sinh dục của tôm cái và tôm đực nhận biết nhờ râu thứ nhất
hay gai râu thứ nhất. Đối với tôm sú, giao vĩ xảy ra sau khi lột xác của con cái và vào
6

ban đêm Các bước trong quá trình giao vĩ của tôm được mô tả như sau:
+ Một hay nhiều con đực bị con cái hấp dẫn, tiếp cận con cái từ phía sau, con đực
chạm đầu gai chủy vào dưới đuôi con cái.
+ Con cái bơi lên mặt, và chúng rượt đuổi nhau hay bơi song song, con đực thường
bơi phía dưới và sau con cái.
+ Từ phía dưới con cái, con đực trở ngửa lên, đầu áp đầu, bụng áp bụng với con
cái.
+ Con đực sau đó quay vuông góc với con cái, búng co đầu và đuôi vài lần để
chuyển túi tinh vào con cái.
Phát triển tuyến sinh dục đực
Tinh dịch có màu sữa hay xám nhạt. Tinh trùng không di động, có hình quả cầu có
chóm gai.
Phát triển tuyến sinh dục cái
Ở tôm sú (P. monodon), có 5 giai đoạn phát triển của buồng trứng dựa trên sự khác
biệt về cỡ trứng, độ rộng tuyến sinh dục, và màu sắc (Villaluz, 1969; Primavera, 1980;
Motoh, 1981).
 Giai đoạn I
Buồng trứng mỏng, trong suốt, không nhìn thấy được từ bên ngoài. Ở tôm sú, giai
đoạn này trứng có kích cỡ 36µm thì được bao bới một lớp folicule và trứng lớn hơn sẽ
có nhân và hạt noãn hoàng. Ở giai đoạn thoái hoá, trứng cũng chứa noãn hoàng và có
lớp folicule dày, trứng có hình dạng không đều.
 Giai đoạn II (giai đoạn phát triển)
Buồng trứng mềm và có màu trắng hay xanh ô-liu, dạng dãy thẳng. Trứng có kích
cỡ trung bình 177µm có những hạt noãn hoàng. Tế bào có chất nguyên sinh bao gồm
những hạt glycoprotein nhỏ, giọt lipoglycoprotein và giọt dầu.
 Giai đoạn III (giai đoạn gần chín)
Buồng trứng có màu xanh nhạt, phần trước dày và nở rộng. Có thể thấy buồng
trứng dễ dàng qua lớp vỏ, đặc biệt ở đốt bụng thứ nhất. Trứng có kích cỡ trung bình
215µm.

 Giai đoạn IV (giai đoạn chín)
Buồng trứng có dạng hạt kim cương, nở rộng phủ khắp đốt bụng thứ nhất. Trứng có
màu xanh ô-liu đậm hay xanh rêu đậm và phủ đầy khoang cơ thể. Trứng có kích cỡ
trung bình 235µm. Tôm ở giai đoạn này thường được sử dụng cho sinh sản trong trại
giống.
7


 Giai đoạn V (sau khi đẻ trứng)
Tùy vào khả năng đẻ của tôm mà giai đoạn này, buồng trứng của tôm có thể có các
dạng như hình.
a

b

Hình 2.3: Các giai đoạn phát triển buồng trứng tôm sú
2.1.6. Tập tính ăn

Tôm sú là loài ăn tạp, tập tính ăn và loại thức ăn của tôm thay đổi theo từng giai
đoạn:
Giai đoạn ấu trùng: Do sống trôi nổi, bắt mồi thụ động nên thức ăn phải vừa kích
cở miệng.
Giai đoạn Nauplius: dinh dưỡng bằng noãn hoàng.
Giai đoạn Zoae: Kích thước hạt thức ăn < 50µm dinh dưỡng chủ yếu bằng tảo khuê
(Skeletonema, Chaetoseros sp.).
Giai đoạn Mysis: Kích thước thức ăn từ 50µm - 90µm, ăn chủ yếu động vật phiêu
sinh, ấu trùng Artemia, luân trùng (Brachionus plicatilis).
Giai đoạn tôm bộ: Kích thước thức ăn 90µm - 250µm, ăn chủ yếu là động vật.
Giai đoạn tôm trưởng thành: Giai đoạn này tôm ăn tạp thiên về động vật sống đáy.

8


2.2 Tổng quan về đặc điểm sinh học của tôm càng xanh
2.2.1 Khóa phân loại

Tôm càng xanh là loài tôm nước ngọt, một trong những loài giáp xác quan trọng
trong ngành nuôi trồng thủy sản có vị trí phân loại như sau (Nguyễn Văn Thường,
2009).
Ngành: Arthropoda
Ngành phụ: Crustracea
Lớp: Malacostraca
Bộ: Decapoda
Bộ phụ: Pleocyemata
Phân bộ: Caridea
Họ: Palaemonidea
Giống: Macrobrachium
Loài: Macrobrachium rosenbergii (De Man, 1879)
Tên tiếng Anh: Giant Freshwater Prawn
Tên tiếng việt: Tôm càng xanh

Hình 2.4: Hình thái tôm càng xanh

Theo Nguyễn Thanh Phương (2009), tôm càng xanh là loài có kích cỡ lớn nhất
trong nhóm tôm nước ngọt. Cơ thể gồm 2 phần là phần đầu ngực phía trước và phần
bụng phía sau. Phần đầu ngực được bao dưới tấm vỏ dày gọi là giáp đầu ngực. Phần
9


bụng gồm có 6 đốt có thể cử động và 1 đốt đuôi. Tấm vỏ phía trước xếp chồng lên

tấm vỏ phía sau. Tuy nhiên, Tấm vỏ của lớp bụng thứ 2 phủ lên cả tấm vở phía trước
và sau nó. Các đốt biungj hơi tròn trên mặt lưng và dẹp hai bên. Tôm trưởng thành có
những vệch màu xanh hơi sậm ngang lưng xen kẻ với màu trắng trong của cơ thể.
Theo Nguyễn Văn Thường (2009), tôm càng xanh có chủy rất phát triển dài vược qua
vẩy râu, goc có màu nhô cao, bản chủy mỏng, uống cong ở ½ kể từ gốc. Mặt trên
chủy có 11-15 răng, thường có 3-4 răng sau hóc mắt, mặt dưới chủy có 12-15 răng.
2.2.2. Phân bố

Trong tự nhiên, tôm càng xanh phân bố ở hầu hết các thủy vực nước ngọt trong nội
địa như sông, hồ, ruộng, đầm hay các thủy vực nước lợ khu vực của sông ở các vùng
nhiệt đới và các cận nhiệt đới của thế giới, nhưng tập trung nhiều nhất ở khu vực Ấn
Độ Dương và Tây Nam Thái Bình Dương, chủ yếu ở khu vực Châu Úc đến Tân
Guinea, Trung Quốc và Ấn Độ, Đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long – Việt
Nam (Dương Tấn Lộc, 2001). Tuy nhiên tại các thủy vực có độ mặn 18% o hoặc khi cả
25%o vẫn có thể tìm thấy tôm xuất hiện (Nguyễn Thanh Phương 2009).
2.2.3. Vòng đời và tập tính sống

Vòng đời tôm càng xanh có 4 giai đoạn gồm: trứng, ấu trùng, hậu ấu trùng và tôm
trưởng thành (Nguyễn Thanh Phương, 2003). Khi trưởng thành tôm càng xanh chủ
yếu sống ở nước ngọt. Đến tuổi thành thục tôm bắt cặp, đẻ trứng và trứng dính vào
các phụ bộ tôm mẹ. Tôm mẹ mang trứng di cư ra vùng cửa sông nước lợ 6‰ - 18‰ ở
đó ấu trùng nở và sống phù du. Ấu trùng (Nauplius) trải qua 11 lần biến thái đễ trở
thành hậu ấu trùng (Postlarvae), lúc này tôm có xu hướng tiến vào nước ngọt như
sông, rạch, ruộng, ao hồ…sống và lớn lên ở đây. Theo Nguyễn Thanh Phương (2003),
tôm có thể di cư rất xa, trong phạm vi 200 km từ bờ biển vào nội địa. Khi trưởng
thành chúng lại di cư ra vùng nước lợ nơi độ mặn thích hợp để sinh sản và vòng đời
tiếp tục.

10

Hình 2.5 Vòng đời TCX
2.2.4. Đặc điểm dinh dưỡng và sinh trưởng

Tôm càng xanh là loài ăn tạp nghiên về động vật như các loài nguyên sinh động
vật, giun nhiều tơ, giáp xác, nhuyễn thể, mảnh cá vụn, các laoin tảo và mùn hửu cơ,…
Hình dạng và mùi của thức ăn là yếu tố quan trọng kích thích sự bắt mồi của tôm.
Tôm thường bắt mồi mạnh vào lúc sáng sớm và chiều tối (Phạm Văn Tình, 2004).
Ngoài ra tôm càng xanh còn có đặc tính ăn thịt lẫn nhau khi lột xác, con vỏ cứng sẽ
ăn thịt con vỏ mềm mới lột xác nên giai đoạn này nếu không đáp ứng được nhu cầu
dinh dưỡng của tôm thì tỷ lệ hao hụt sẽ rất cao. Theo nghiên cứu của trung tâm
Khuyến nông – Khuyên ngư quốc gia (2009) để hạn chế sự ăn thịt lẫn nhau của tôm,
cần theo dõi và đáp ứng được nhu cầu dinh dưỡng đồng thời tăng số lượng chà trong
ao để tạo nhiều nơi trú ẩn cho tôm khi lột xác và không thả mật độ quá cao.
Giống như các loài giáp xác khác, tôm càng xanh sinh trưởng không liên tục. Sự
tăng trưởng của tôm phụ thuộc vào giai đoạn, giới tinh, điều kiện môi trường… Tôm
giai đoạn nhỏ có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn tôm lớn và tôm đực lớn nhanh hơn
tôm cái. Trong quá trình lớn lên, tôm trải qua nhiều lần lột xác. Chu kỳ lột xác (Thời
gian giữa hai lần lột vỏ liên tiếp nhau) tùy thuộc vào kích cỡ của tôm, giới tính, tình
11


trạng sinh lý, điều dinh dưỡng và điều kiện môi trường. Theo Nguyễn Thanh Phương
(2003), quá trình lột xác của tôm càng xanh chia thành 4 giai đoạn gồm giai đoạn tiền
lột xác, giai đoạn lột xác, giai đoạn hậu lột xác và giai đoạn giữa chu kỳ lột xác.
2.2.5. Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh

Theo Uno và Soo (1969), ấu trùng tôm càng xanh trải qua 11 lần lột xác và biến
thái để hình thành hậu ấu trùng. Từng giai đoạn có những đặc điểm riêng biệt được
trình bày trong bảng 2.1

Bảng 2.1: Đặc điểm các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh

(Nguồn: Nguyễn Thanh Phương và ctv, 2003)

Giai đoạn I
Giai đoạn III

Giai đoạn
ấu trùng
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
PL

Ngày
tuổi
1
2
3-4
4-6
5-8
7-10

11-17
13-20
15-22
17-23
23-35
23-35

Giai đoạn II

Đặc điểm nhận dạng
Không có cuống mắt
Có cuống mắt
Có sự xuất hiện của Uropods
Có 2 răng trên chủy, chân đuôi có 2 nhánh, có lông tơ
Telson hẹp có hình thon dài
Có sự hiện diện của núm chân bụng
Các chân bụng chẻ đôi
Các chân bụng có các tơ cứng
Xuất hiện nhánh chân bụng trong
Có 3 – 4 răng trên chủy
Rắng xuất hiện hết nửa trên chủy
Có răng trên và dưới chủy, có tính giống tôm trưởng thành

12


Giai đoạn IV

Giai đoạn V

Giai đoạn VII

Giai đoạn X

Giai đoạn VIII

Giai đoạn XI

Giai đoạn VI

Giai đoạn IX

Giai đoạn XII

Hình 2.6: Các giai đoạn phát triển của ấu trùng tôm càng xanh

(Nguồn: />2.2.6. Đặc điểm sinh sản

Tôm càng xanh khó phân biệt giới tính vì chưa có cơ quan sinh dục cụ thể như tôm
biển, chỉ phân biệt qua một số chi tiết.
Tôm đực: có kích thước và đôi càng lớn hon tôm cái khi cùng đàn, có phụ bộ sinh
dục ở giữa nhánh trong và nhánh phụ thứ hai.
Tôm cái: có xuất hiện nhiều lông tơ sinh dục ở chân ngực và chân bụng khi tôm
trưởng thành.
Nguyễn Thanh Phương và ctv (2003), TCX thành thục và giao vĩ xảy ra hầu như
quanh năm. Ở Đồng bằng sông Cửu Long tôm sinh sản vào tháng 4 – 6 và tháng 8 –
10. Tùy vào kích cỡ và trọng lượng tôm mà sức sinh sản thay đổi từ 7.000 – 503.000
trứng, thông thường 20.000 – 80.000 trứng. Sau khi giao vĩ từ 2 – 5 giờ, có khi 6 – 24
giờ, thì tôm cái sẽ đẻ trứng. Tùy theo nhiệt độ ấp mà thời gian ấp trứng có thể từ 15 –
23 ngày.

2.2.7. Các qui trình sản xuất giống TCX hiện nay
2.2.7.1. Hệ thống nước trong hở

Qui trình được khởi xướng đầu tiên bởi Ling năm 1969 và được hoàn thiện bởi
Aquacop từ năm 1977. Đặc điểm của qui trình này là nước ương ấu trùng là nước
13


trong, được lọc sạch, khử trùng và không có tảo. Mật độ ương cao và thay nước hàng
ngày. Ưu điểm của qui trình này là thường đạt năng suất cao, qui trình tương đối đơn
giản, không cần kĩ thuật cao. Tuy nhiên, qui trình này lại đòi hỏi tốn nhiều công lao
động và chi phí khác.
2.2.7.2. Hệ thống nước trong kín

Qui trình này được một số tác giả như Sandifer (1977), Menasveta (1980),
Singholka (1980) nghiên cứu nhưng kết quả đó còn hạn chế và đến Aquacop (1984)
và Griessinger (1986) thì qui trình căn bản được hoàn chỉnh để đưa vào sản xuất đại
trà ở qui mô lớn. Hệ thống này được ứng dụng ở nhiều nơi. Đặc điểm của qui trình
này là dùng bể lọc sinh học để lọc nước thải ra từ bể ương và tái sử dụng. Không thay
nước trong suốt quá trình ương. Tuy nhiên, hạn chế chính của qui trình này là đòi hỏi
kĩ thuật cao, đầu tư cao, thiết bị đồng bộ, phức tạp khi lắp đặt, khó xử lý khi có sự cố.
2.2.7.3. Hệ thống nước xanh
Bắt đầu được nghiên cứu từ năm 1966 do Fujumura khởi xướng và hoàn thiện vào
năm 1974. Đặc điểm của qui trình này là dùng tảo Chlorella cho vào bể ương để duy
trì màu nước xanh liên tục. Qui trình có ưu điểm nổi bật là hạn chế thay nước. Tuy
nhiên hạn chế chính của qui trình là mật độ ương thấp, đòi hỏi kĩ thuật nuôi tảo.
2.2.7.4. Hệ thống nước xanh cải tiến

Qui trình được đề xướng bởi Ang KoK Jee từ năm 1986 trên cơ sở cải tiến mô hình
nước xanh trước đó. Nguyên tắc hoạt động của qui trình là cho phép vi sinh vật và tảo

phát triển trong bể ương để tự ổn định môi trường nước. Vỏ Artemia được cho trực
tiếp vào bể để làm giá thể cho các vi sinh vật phát triển. Hệ thống này có nhiều ưu
điểm quan trọng là không phải thay nước, không vệ sinh bể và không bổ sung thêm
tảo trong suốt quá trình ương (tảo chỉ cho vào bể ương một lần đầu trước khi thả ấu
trùng) hệ thống rất đơn giản, chi phí thấp, dễ áp dụng cho nhiều đối tượng và nhiều
nơi, cả những vùng xa biển.

14