Luận Văn đầu tư trực tiếp nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN MINH TIẾN

ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI
VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở CÁC VÙNG
CỦA VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP Hồ Chí Minh - Năm 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN MINH TIẾN

ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI
VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở CÁC VÙNG
CỦA VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ: 62 34 02 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. SỬ ĐÌNH THÀNH
TS. UNG THỊ MINH LỆ

TP Hồ Chí Minh - Năm 2014


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TỪ VIẾT TẮT

NỘI DUNG

CNH-HĐH

Công nghiệp hóa – hiện đại hóa

FE

Fix Effect (hiệu ứng cố định)

FMOLS

Fully Modified Ordinary Least Squares

FDI

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

GSO

Tổng cục thống kê Việt Nam

IMF

Quỹ tiền tệ quốc tế

NSNN

Ngân sách Nhà nước

OECD

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế

OLS

Ordinary Least Square (phương pháp bình phương nhỏ nhất)

RE

Random Effect (hiệu ứng ngẫu nhiên)

TTKT

Tăng trưởng kinh tế

TW

Trung Ương

UNCTAD

Diễn đàn Thương mại và Phát triển Liên Hiệp quốc

VAR

Vector Auto Regression

WTO

Tổ chức Thương mại thế giới



DANH MỤC CÁC BẢNG
NỘI DUNG

TT

TRANG

1

Bảng 2.1 FDI ở các vùng của Việt Nam

50

2

Bảng 2.2 FDI ở các vùng của Việt Nam giai đoạn 2006-2012

53

3

Bảng 2.3 Tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam giai đoạn

55

2006-2012
4

Bảng 2.4 GDP bình quân ở các vùng của Việt Nam giai đoạn 1995-2012

56

5

Bảng 2.5 Tăng trưởng kinh tế và FDI ở các vùng của Việt Nam giai

58

đoạn 2006-2012
6

Bảng 2.6 Tỷ trọng FDI trong GDP các vùng của Việt Nam giai đoạn

61

1995-2012
7

Bảng 2.7 FDI ở các ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam

64

8

Bảng 2.8 Lợi thế so sánh ở các vùng của Việt Nam giai đoạn 1995-2012

67

9

Bảng 3.1 Các biến trong mô hình thực nghiệm tăng trưởng kinh tế và
kỳ vọng dấu

10 Bảng 3.2 Các biến trong mô hình thực nghiệm thu hút dòng vốn FDI và
kỳ vọng dấu
11 Bảng 4.1 Mô tả cách tính và diễn giải các biến trong mô hình tăng
trưởng kinh tế

80

88

99

12 Bảng 4.2 Thống kê hệ số tương quan Pearson của các biến

100

13 Bảng 4.3 Kiểm định tính dừng của các biến

101

14 Bảng 4.4 Kiểm định quan hệ nhân quả Granger

102

15 Bảng 4.5 Thống kê mô tả các biến đặc tính địa phương của FDI

104

16 Bảng 4.6 Hồi quy tăng trưởng kinh tế với tác động của FDI theo

106

phương pháp GMM Arellano-Bond
17 Bảng 4.7 Kiểm định đồng liên kết Westerlund

108

18 Bảng 4.8 Ứớc lượng tính năng động ngắn hạn và đồng liên kết dài hạn

109

theo phương pháp PMG


TT

NỘI DUNG (tiếp theo)

19 Bảng 5.1 Hồi qui tăng trưởng kinh tế với tác động của FDI theo phương

TRANG
121

pháp GMM Arellano-Bond ở các vùng
20 Bảng 5.2 Ước lượng tính năng động ngắn hạn và đồng liên kết dài hạn
theo phương pháp PMG ở các vùng
21

Bảng 5.3 Hồi qui tăng trưởng kinh tế với tác động của FDI theo phương

123
125

pháp GMM Arellano-Bond ở các liên kết vùng
22 Bảng 5.4 Ước lượng tính năng động ngắn hạn và đồng liên kết dài hạn
theo phương pháp PMG ở các liên kết vùng

127

23 Bảng 6.1 Mô tả cách tính và diễn giải các biến trong mô hình

139

24 Bảng 6.2 Thống kê hệ số tương quan Pearson của các biến

139

25 Bảng 6.3 Ước lượng các yếu tố thu hút dòng vốn FDI theo phương

141

pháp GMM Arellano-Bond
26 Bảng 6.4 Kiểm định tính dừng Fisher với độ trễ 2

142

27 Bảng 6.5 Kiểm định phần dư

143

28 Bảng 6.6 Ước lượng tính năng động ngắn hạn và đồng liên kết dài hạn
các yếu tố thu hút dòng vốn FDI theo phương pháp PMG

144


DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ
NỘI DUNG

TT

TRANG

1

Hình 1 Quy trình nghiên cứu

16

2

Hình 1.1 Các kênh tác động của FDI lên tăng trưởng kinh tế

18

3

Hình 2.1 FDI ở các vùng của Việt Nam

51

4

Hình 2.2 GDP bình quân ở các vùng của Việt Nam giai đoạn
1995-2012

5

Hình 2.3 Tốc độ tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam
giai đoạn 1996-2012

6

Hình 2.4 FDI và tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam
giai đoạn 1996-2005

7

Hình 2.5 FDI và tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam
giai đoạn 2006-2012

56

57

59

60

8

Hình 2.6 FDI/GDP ở các vùng Việt Nam giai đoạn 1995-2012

61

9

Hình 3.1 Biên sản xuất và vai trò của FDI

71



i

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu công trình nghiên cứu ............................................................................1
2. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................3
3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................5
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...............................................................8
6. Các công trình nghiên cứu về FDI và tăng trưởng kinh tế......................................8
7. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................15
8. Kết cấu của đề tài ....................................................................................................16

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN
FDI VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
1.1. Giới thiệu ...........................................................................................................18
1.2. Tác động của dòng vốn FDI lên tăng trưởng kinh tế......................................20
1.2.1. Lý thuyết tác động của FDI lên tăng trưởng kinh tế ..................................20
1.2.2. Đánh giá các nghiên cứu thực nghiệm tác động của dòng vốn FDI lên
tăng trưởng kinh tế .....................................................................................23
1.2.2.1. Các nghiên cứu thực nghiệm với dữ liệu chuỗi thời gian ...................23


ii

1.2.2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm với dữ liệu chéo hoặc bảng .................29

1.3. Các yếu tố thu hút dòng vốn FDI ....................................................................37
1.3.1. Lý thuyết các yếu tố tác động đến dòng vốn FDI ........................................37
1.3.2. Đánh giá nghiên cứu thực nghiệm các yếu tố thu hút dòng vốn FDI .........39
1.4. Kết luận ...............................................................................................................44

CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG FDI VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
Ở CÁC VÙNG CỦA VIỆT NAM
2.1. Giới thiệu ............................................................................................................46
2.2. Đặc điểm các vùng kinh tế - xã hội của Việt Nam...........................................46
2.2.1. Đặc điểm vùng Đồng bằng Sông Hồng .......................................................47
2.2.2. Đặc điểm vùng Trung du miền núi phía Bắc ...............................................47
2.2.3. Đặc điểm vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung ...........................48
2.2.4. Đặc điểm vùng Tây Nguyên .........................................................................48
2.2.5. Đặc điểm vùng Đông Nam Bộ .....................................................................49
2.2.6. Đặc điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long ................................................49
2.3. Thực trạng thu hút dòng vốn FDI và tăng trưởng kinh tế ở các vùng
của Việt Nam .....................................................................................................50
2.3.1. Thực trạng thu hút dòng vốn FDI ở các vùng của Việt Nam ......................50
2.3.2. Thực trạng tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam ..........................54
2.3.3. Dòng vốn FDI và tăng trưởng kinh tế ở các vùng của Việt Nam ................58
2.4. Đóng góp của dòng vốn FDI đối với kinh tế Việt Nam ...................................62
2.5. Đánh giá lợi thế so sánh của các vùng ở Việt Nam ........................................66
2.6. Kết luận ..............................................................................................................68


iii

CHƯƠNG 3
MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP

3.1. Giới thiệu ............................................................................................................69
3.2. Mô hình kinh tế lượng .......................................................................................69
3.2.1. Mô hình tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế ....................69
3.2.1.1. Khung phân tích ..................................................................................69
3.2.1.2. Mô hình thực nghiệm ..........................................................................72
3.2.2. Các yếu tố quyết định đến thu hút dòng vốn FDI ........................................80
3.2.2.1. Khung lý thuyết ...................................................................................80
3.2.2.2. Mô hình thực nghiệm ..........................................................................84
3.3. Phương pháp ước lượng ....................................................................................88
3.3.1. Phương pháp ước lượng GMM Arellano-bond và PMG ............................89
3.3.2. Các bước tiến hành......................................................................................93

CHƯƠNG 4
TÁC ĐỘNG CỦA FDI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở
TỔNG THỂ VÙNG CỦA VIỆT NAM
Tóm tắt .......................................................................................................................95
4.1. Giới thiệu ............................................................................................................96
4.2. Dữ liệu và kiểm tra thuộc tính dữ liệu .............................................................98
4.2.1 Dữ liệu nghiên cứu .......................................................................................98
4.2.2 Kiểm định hệ số tương quan .........................................................................100
4.2.3. Kiểm định tính dừng ....................................................................................100
4.3. Kết quả thực nghiệm..........................................................................................101


iv

4.3.1. Kiểm định quan hệ nhân quả Granger ........................................................101
4.3.2. Tác động của dòng vốn FDI lên tăng trưởng kinh tế theo phương
pháp ước lượng GMM Arellano – Bond ....................................................103
4.3.3. Ước lượng tính năng động của dòng vốn FDI và tăng trưởng kinh tế

theo phương pháp PMG .............................................................................107
4.4. Thảo luận kết quả ước lượng ............................................................................110
4.5. Kết luận ...............................................................................................................117

CHƯƠNG 5
TÁC ĐỘNG CỦA FDI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ:
LỰA CHỌN VÙNG Ở VIỆT NAM
Tóm tắt .......................................................................................................................118
5.1. Giới thiệu ............................................................................................................118
5.2. Dữ liệu và kiểm tra thuộc tính dữ liệu .............................................................119
5.2.1. Dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................119
5.2.2. Kiểm định hệ số tương quan ........................................................................120
5.3. Kết quả thực nghiệm..........................................................................................120
5.3.1. Kết quả thực nghiệm tác động của dòng vốn FDI lên tăng trưởng kinh
tế ở các vùng của Việt Nam ........................................................................120
5.3.2. Kết quả thực nghiệm tác động của dòng vốn FDI lên tăng trưởng kinh
tế ở các liên kết vùng của Việt Nam ...........................................................124
5.4. Thảo luận kết quả ước lượng ...........................................................................128
5.4.1. Thảo luận về tính đặc trưng trong tăng trưởng kinh tế vùng ......................128
5.4.2. Thảo luận về tính hội tụ (liên kết) trong tăng trưởng kinh tế vùng .............130
5.5. Kết luận ...............................................................................................................134


v

CHƯƠNG 6
CÁC YẾU TỐ THU HÚT DÒNG VỐN FDI VÀO VIỆT NAM
Tóm tắt .......................................................................................................................136
6.1. Giới thiệu ............................................................................................................137
6.2. Dữ liệu và kiểm tra thuộc tính dữ liệu .............................................................138

6.2.1 Dữ liệu nghiên cứu .......................................................................................138
6.2.2 Kiểm định dữ liệu .........................................................................................139
6.3. Kết quả thực nghiệm..........................................................................................140
6.3.1. Ước lượng các yếu tố thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam theo
phương pháp GMM Arellano – Bond .........................................................140
6.3.2. Ước lượng tính năng động ngắn hạn và đồng liên kết dài hạn các yếu
tố thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam bằng phương pháp PMG .............142
6.4. Thảo luận các yếu tố thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam ............................145
6.5. Kết luận ...............................................................................................................150

CHƯƠNG 7
TỔNG KẾT VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH
7.1. Tổng kết chung ...................................................................................................151
7.1.1. Tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế ở tổng thể vùng
của Việt Nam ..............................................................................................151
7.1.2. Tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế: lựa chọn vùng
ở Việt Nam ..................................................................................................152
7.1.3. Các yếu tố thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam .........................................154
7.2. Đóng góp của luận án.........................................................................................155
7.2.1. Đóng góp về mặt lý thuyết ...........................................................................155


vi

7.2.2. Đóng góp về mặt thực tiễn...........................................................................157
7.3. Gợi ý chính sách .................................................................................................158
7.3.1. Gợi ý chính sách đối với tổng thể vùng ở Việt Nam ....................................158
7.3.1.1. Gợi ý chính sách để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ..............................159
7.3.1.2. Gợi ý chính sách để tăng cường thu hút dòng vốn FDI......................164
7.3.2. Gợi ý chính sách đối với riêng vùng ở Việt Nam ........................................168

7.3.3. Gợi ý chính sách đối với liên kết vùng ở Việt Nam .....................................169
7.4. Hạn chế của luận án ...........................................................................................171
7.5. Hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài ............................................................171
KẾT LUẬN ................................................................................................................173
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
Phụ lục chương 1
Phụ lục chương 2
Phụ lục chương 3
Phụ lục chương 4
Phụ lục chương 5
Phụ lục chương 6


-1-

MỞ ĐẦU

1. Giới thiệu công trình nghiên cứu
Từ những năm 1960, dòng vốn FDI đã được lý giải bởi Hymer. Từ khi xuất hiện
đến nay, dòng vốn này đã có những tác động tích cực đối với nước tiếp nhận đầu tư
và không ngừng gia tăng qua thời gian trên bình diện quốc tế. Mức độ lan tỏa ngày
càng sâu rộng khắp các châu lục với sự đa dạng, nhiều chiều. Trong đó, đáng kể
nhất là tác động của FDI đến tăng trưởng kinh tế, cũng như những tác động lan tỏa
khác. Thực tế đó, dẫn đến mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế được sự
quan tâm của các nhà nghiên cứu trong nước cũng như nước ngoài với những
phương pháp nghiên cứu khác nhau. Kết quả đạt được rất đa dạng: Tác động dương
của FDI đến tăng trưởng kinh tế (Nguyễn Thị Tuệ Anh, 2006; Le Thanh Thuy,
2007; Aviral và Mihai, 2011; Chien et al., 2012; Elsadig, 2012); Tăng trưởng kinh

tế tác động đến FDI (Anh và Thang, 2007; Ab Quyoom Khachoo và Khan, 2012;
Fayyaz Hussain, Constance Kabibi Kimuli, 2012; Chirstian và C. Richard, 2012;
Cuong et al., 2013). Một số nghiên cứu phát hiện mối tương quan đồng thời hai
chiều giữa FDI và tăng trưởng kinh tế (Caves, 1996; Zhang 2000; Sajid Anwar và
Lan Phi Nguyen, 2010; Chien và Linh, 2013) và các nghiên cứu cho thấy tác động
của FDI đến tăng trưởng kinh tế cần có những điều kiện về nguồn nhân lực, quy mô
thị trường, độ mở của nền kinh tế (Blomstrom et al., 1992; Borensztein et al., 1998;
Basu et al., 2003). Bên cạnh đó, FDI không có tác động đến tăng trưởng kinh tế
(Ericsson và Irandoust, 2001; Carkovic và Levine, 2002; Dilek và Aytac, 2013).
Trên thực tế, các nghiên cứu giữa FDI và tăng trưởng kinh tế chủ yếu thực hiện ở
không gian quốc gia và một số ít thực hiện ở không gian vùng trong quốc gia. Ở
Việt Nam, các công trình nghiên cứu về mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh
tế được thực hiện chủ yếu đối với tổng thể quốc gia, như các nghiên cứu của
Nguyễn Mại (2003), Nguyen Thi Phuong Hoa (2004), Nguyễn Thị Tuệ Anh,
(2006), Le Thanh Thuy (2007) và một số nghiên cứu ở cấp độ vùng (Sajid Anwar


-2-

và Lan Phi Nguyen, 2010; Chien et al., 2012). Kết quả của các nghiên cứu cho thấy
tồn tại đa dạng mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Tuy
nhiên, khai thác những ưu điểm của phương pháp nghiên cứu nói chung cũng như
phương pháp nghiên cứu định lượng nói riêng chưa được quan tâm, cũng như tính
cập nhật dữ liệu thực tiễn chưa được thực hiện, nhất là thời điểm kinh tế có những
khó khăn như hiện nay.
Căn cứ Nghị định số 92/2006/NĐ-CP (Điều 15), ngày 07 tháng 09 năm 2006 của
Chính phủ về Lập, phê duyệt, quản lý quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội
và Nghị định số 04/2008/NĐ-CP ngày 11 tháng 01 năm 2008 về Sửa đổi, bổ sung
một số điều Nghị định số 92/2006/NĐ-CP, Việt Nam có sáu vùng kinh tế-xã hội:
vùng Đồng bằng Sông Hồng, vùng Trung du miền núi phía Bắc, vùng Bắc Trung

Bộ và Duyên hải miền Trung, vùng Tây Nguyên, vùng Đông Nam Bộ và vùng
Đồng bằng sông Cửu Long. Mỗi vùng có những đặc trưng về kinh tế xã hội, nên
mức phát triển, cũng như tính hấp dẫn dòng vốn FDI khác nhau. Mặc dù dòng vốn
FDI ở các vùng có khác biệt, nhưng đóng góp của FDI đối với tăng trưởng kinh tế
rất đáng kể, thể hiện tỷ lệ FDI/GDP qua các năm: 19% (năm 2011), 17% (năm
2012); FDI góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực, đóng góp vào
ngành công nghiệp hỗ trợ, tạo việc làm, tạo nguồn thu cho NSNN, góp phần hội
nhập quốc tế. Khi nghiên cứu chi tiết các cấp không gian, thì đóng góp của FDI đối
với tăng trưởng kinh tế có sự chênh lệch giữa các vùng, liên kết vùng và tổng thể
vùng ở Việt Nam.
Do đó, cần có công trình nghiên cứu sâu về mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng
kinh tế ở các không gian của Việt Nam, đặc biệt với phương pháp nghiên cứu phù
hợp. Từ đó có cơ sở khoa học đánh giá mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh
tế, góp phần hoàn thiện lý thuyết, đưa ra giải pháp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế
đồng thời tăng cường thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam.
Từ những thực tiễn trên, dựa vào:


-3-

(i) Mô hình lý thuyết của Cobb-Douglas (1928), Slolow (1956, 1957) và các lý
thuyết đánh giá tác động của FDI đối với nước nhận đầu tư như MacDougall
(1960), Hymer (1960) và các đóng góp khác được thực hiện bởi Buckley và Casson
(1976), Caves (1971), Dunning (1973), Kindleberger (1969) và Vernon (1966);
(ii) Dựa trên các nghiên cứu về mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế theo
phương pháp định lượng (Caves, 1996; Zhang, 2000; Nguyễn Thị Tuệ Anh và cộng
sự, 2006; Le Thanh Thuy, 2007; Wei K., 2008; Sajid và Nguyen, 2011; Elsadig,
2012; Dilek và Aytac, 2013, …);
(iii) Khai thác và sử dụng phương pháp GMM (Difference Generalized Method of
Moments) của Arellano-Bond (1991) và phương pháp PMG (Pooled Mean Group)

của Pesaran, Shin và Smith (1999) với dữ liệu bảng được thu thập từ năm 1997 đến
năm 2012 ở các tỉnh thành Việt Nam từ Tổng Cục Thống kê.
Đề tài nghiên cứu Đầu tư trực tiếp nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở các vùng
của Việt Nam được thực hiện.
2. Lý do chọn đề tài
FDI và tăng trưởng kinh tế được nhiều nhà nghiên cứu trong nước và nước ngoài
quan tâm thực hiện với đối tượng nghiên cứu (không gian, thời gian), phương pháp
nghiên cứu khác nhau nhưng chưa có sự thống nhất về quan hệ tác động giữa FDI
và tăng trưởng kinh tế, vấn đề vẫn đang được quan tâm tranh luận.
Ở Việt Nam, từ khi mở cửa nền kinh tế và quan trọng là từ khi Luật Đầu tư nước
ngoài ra đời (1987), FDI có những đóng góp tích cực đối với kinh tế-xã hội trên
nhiều phương diện. Đến nay, kinh tế có những khó khăn mang tính toàn cầu, Việt
Nam vẫn tiếp tục mở rộng giao thương quốc tế, vẫn tiếp tục quan tâm thu hút dòng
vốn FDI. Vấn đề đặt ra, mối quan hệ FDI-tăng trưởng kinh tế như thế nào là điều
cần được nghiên cứu chuyên sâu và chi tiết. Mặc dù có vài nghiên cứu đã được thực
hiện để giải quyết vấn đề, nhưng kỹ thuật, phương pháp thực hiện cũng như phạm vi
không gian, thời gian nghiên cứu mang tính so sánh cấp vùng, liên kết vùng và tổng
thể vùng cần được quan tâm cập nhật và hoàn thiện. Thực tế đó, đòi hỏi cần thực


-4-

hiện nghiên cứu Đầu tư trực tiếp nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở các vùng
của Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Để tiếp tục đóng góp vào những tranh luận hiện nay và làm rõ mối quan hệ giữa
FDI-tăng trưởng kinh tế, đồng thời lấp vào những khoảng trống về nghiên cứu tác
động giữa FDI và tăng trưởng kinh tế, đề tài của luận án hướng đến các mục tiêu
chủ yếu sau:
Đánh giá tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế ở tổng thể vùng

của Việt Nam. Đồng thời, kiểm định tác động của dòng vốn FDI đối với tăng
trưởng trong trường hợp nghiên cứu riêng vùng và liên kết vùng ở Việt Nam.
Ngoài ra, để hỗ trợ trong việc đề xuất chính sách thu hút dòng vốn FDI phục vụ
tăng trưởng kinh tế, đề tài luận án nghiên cứu các yếu tố quyết định thu hút dòng
vốn FDI vào Việt Nam.
Dựa vào kết quả nghiên cứu, luận án góp phần hoàn thiện lý thuyết về mối quan
hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế, đặc biệt nghiên cứu ở góc độ vùng. Về mặt
thực tiễn, luận án đưa ra các khuyến nghị để hoàn thiện chính sách nhằm thúc
đẩy tăng trưởng kinh tế vùng và gợi ý chính sách thu hút dòng vốn FDI góp
phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam.
Các mục tiêu nghiên cứu ở trên hướng vào trả lời các câu hỏi nghiên cứu:
(i) Liệu dòng vốn FDI có tác động đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam xét ở
không gian tổng thể và không gian vùng;
(ii) Các yếu tố nào quyết định thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam trong thời gian
qua.


-5-

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu tác động của FDI đối với tăng trưởng kinh tế dựa trên hàm sản xuất
Cobb-Douglas (1928), trong đó bao gồm hai biến đầu vào cơ bản là lao động, vốn
và một tập hợp các biến hiệu chỉnh liên quan. Trên cơ sở các nghiên cứu mở rộng
tiếp theo được thiết lập bởi MacDougall (1960) có nguồn gốc từ lý thuyết thương
mại quốc tế. Theo đó, xem xét các lợi ích của nước nhận đầu tư từ nhà đầu tư nước
ngoài (trực tiếp và gián tiếp) trong điều kiện của nhân tố sản xuất, việc làm và dòng
chảy của vốn. Một cách tiếp cận khác, đi tiên phong bởi Hymer (1960) về lý thuyết
của tổ chức công nghiệp.
Ngoài ra, còn có các đóng góp quan trọng khác đã được thực hiện qua các nghiên

cứu của Buckley và Casson (1976), Caves (1971), Dunning (1973), Kindleberger
(1969) và Vernon (1966). Kết hợp với các nghiên cứu thực nghiệm của các tác giả
trong nước cũng như ở nước ngoài về FDI và tăng trưởng kinh tế (Le Thanh Thuy,
2007; Wei K., 2008; Sajid và Nguyen, 2011; Elsadig, 2012; Dilek và Aytac, 2013;
…) đối tượng nghiên cứu của đề tài là mối quan hệ tác động giữa FDI và tăng
trưởng kinh tế cùng với tập hợp các biến kiểm soát liên quan.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Không gian nghiên cứu: tổng thể 63 tỉnh/thành ở các vùng của Việt Nam.
Trường hợp nghiên cứu vùng
Vùng là một lãnh thổ được tách ra dựa trên cơ sở tập hợp các dấu hiệu (hiện tượng)
có quan hệ mật thiết với nhau (Từ điển bách khoa địa lý, 1998). Hay vùng là phần
đất đai hoặc khoảng không gian tương đối rộng có những đặc điểm về tự nhiên và
xã hội, phân biệt với các phần khác ở xung quanh (Từ điển tiếng Việt, 1994).
Vùng là một bộ phận của quốc gia có một sắc thái đặc trưng nhất định, hoạt động
như một hệ thống, có quan hệ tương đối chặt chẽ giữa các thành phần cấu tạo nên
nó và có quan hệ chọn lọc với khoảng không gian bên ngoài (Lê Bá Thảo, 1998).


-6-

Qua các khái niệm cho thấy vùng là một lãnh thổ tương đối đồng nhất bao gồm các
bộ phận cấu thành có mối liên hệ chặt chẽ với nhau nhằm đảm bảo cho sự tồn tại và
phát triển của bản thân lãnh thổ đó cũng như giữa nó với các lãnh thổ khác. Phân
vùng là việc phân chia một lãnh thổ lớn thành những lãnh thổ đồng cấp có quy mô
nhỏ hơn, phục vụ cho những mục tiếu nhất định. Tùy theo mục tiêu, vùng được
phân loại: Vùng hành chính; Vùng theo trình độ phát triển; Vùng kinh tế ngành và
Vùng kinh tế tổng hợp (vùng kinh tế-xã hội).
Căn cứ vào Nghị định số 92/2006/NĐ-CP, ngày 07 tháng 09 năm 2006 của Chính
phủ về Lập, phê duyệt, quản lý quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội và Nghị
định số 04/2008/NĐ-CP ngày 11 tháng 01 năm 2008, Việt Nam có sáu vùng kinh

tế-xã hội. Khi thực hiện phương pháp nghiên cứu định lượng, các vùng có số lượng
tỉnh/thành ít: vùng Đông Nam Bộ (6 tỉnh/thành), vùng Tây Nguyên (5 tỉnh); vùng
Đồng bằng sông Cửu Long thu hút FDI ít, không liên tục. Các vùng này không đáp
ứng xử lý theo mô hình thực nghiệm và kết quả ước lượng dùng để dự báo sẽ ít tin
cậy. Thực tế trên, đề tài luận án tiến hành nghiên cứu thực nghiệm vùng đối với:
Đồng bằng sông Hồng, Trung du miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ-Duyên hải
miền Trung.
Trường hợp nghiên cứu liên kết vùng
Để thúc đẩy sự phát triển chung của cả nước cũng như tạo mối liên kết và phối hợp
trong phát triển kinh tế-xã hội giữa các vùng kinh tế, Chính phủ Việt Nam đã và
đang cố gắng đẩy mạnh sự liên kết giữa các vùng để có khả năng đột phá, tạo động
lực thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của cả nước với tốc độ cao và bền vững, tạo
điều kiện nâng cao mức sống của toàn dân và nhanh chóng đạt được sự công bằng
xã hội trong cả nước. Việc đẩy mạnh liên kết vùng là nhằm đáp ứng những nhu cầu
của thực tiễn nói chung và đỏi hỏi của nền kinh tế nước ta nói riêng.
Liên kết kinh tế vùng là liên kết các ngành kinh tế mang tính hợp tác bổ sung lẫn
nhau giữa các địa phương có những nét tương đồng về vị trí địa lý, điều kiện tự
nhiên, phân bố dân cư v.v... Nhằm mục đích tăng cường sức hút đồng thời thúc đẩy


-7-

sự phát triển của các địa phương trong vùng. Phương thức liên kết vùng rất đa dạng:
tập trung phát triển một hạt nhân trung tâm, xung quanh là các vệ tinh hoặc là một
thành phẩm được đưa qua nhiều giai đoạn mà mỗi địa phương đảm nhận một vai trò
trong chuỗi giá trị sản phẩm đó (Hồ Kỳ Minh và Lê Minh Nhất Duy, 2012).
Căn cứ vào thực tiễn hỗ trợ của các vùng có điều kiện tương đồng trong phát triển
kinh tế-xã hội, các địa phương có điều kiện địa lý gần nhau và căn cứ vào quyết
định của Chính phủ về thành lập các vùng kinh tế trọng điểm: Bắc Bộ, Trung Bộ,
Nam bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, thể hiện sự kết nối giữa các vùng với nhau

trong phát triển kinh tế xã hội (chẳng hạn tỉnh Long An, Tiền Giang thuộc vùng
Đồng bằng sông Cửu Long, nhưng lại thuộc vùng kinh tế trọng điểm Nam Bộ,
không thuộc vùng kinh tế trọng điểm Đồng bằng sông Cửu Long).
Từ thực tiễn trên, đề tài luận án tiến hành nghiên cứu tác động của dòng vốn FDI
đến tăng trưởng kinh tế đối với các liên kết vùng thuộc miền Bắc (gồm Đồng bằng
sông Hồng và Trung du miền núi phía Bắc); liên kết vùng thuộc miền Trung-Tây
Nguyên (gồm Bắc Trung Bộ-Duyên hải miền Trung và Tây Nguyên) và liên kết
vùng thuộc miền Nam (gồm Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long).
Không gian nghiên cứu được sử dụng cho mô hình thực nghiệm là 43 tỉnh/thành
phân bổ bao phủ và đại diện ở các vùng Việt Nam vì dữ liệu về FDI, tăng trưởng
kinh tế và các biến kiểm soát trong mô hình nghiên cứu được thu thập đầy đủ và
liên tục đáp ứng được yêu cầu của phương pháp nghiên cứu định lượng.
Thời gian: dữ liệu về các biến chính (FDI, tăng trưởng kinh tế) và các biến kiểm
soát trong mô hình nghiên cứu thực nghiệm về quan hệ giữa FDI-tăng trưởng kinh
tế được tập hợp chủ yếu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam trong khoảng thời gian
1997-2012. Bên cạnh đó, dữ liệu còn được thu thập từ Ngân hàng phát triển Châu Á
(thu thập về hệ số khử lạm phát), thu thập từ Cục Đầu tư nước ngoài về so sánh đối
chiếu số liệu liên quan đến dòng vốn FDI.


-8-

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Đề tài luận án được thực hiện để trả lời các câu hỏi nghiên cứu về mối quan hệ giữa
FDI-tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam với không gian nghiên cứu khác nhau. Thông
qua đó đáp ứng ý nghĩa khoa học và thực tiễn:
 Đánh giá tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế ở các không gian
của Việt Nam.
 Xác định các yếu tố khẳng định thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam.
 Đóng góp lý thuyết về tác động của dòng vốn FDI đến tăng trưởng kinh tế vùng

cũng như tổng thể quốc gia.
 Đóng góp lý thuyết về các yếu tố khẳng định thu hút dòng vốn FDI.
 Gợi ý chính sách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thu hút dòng vốn FDI vào Việt
Nam từ kết quả thực nghiệm của đề tài.
6. Các công trình nghiên cứu về FDI và tăng trưởng kinh tế
6.1. Những công trình nghiên cứu trong nước về FDI và tăng trưởng kinh tế
Các công trình nghiên cứu trong nước về FDI và tăng trưởng kinh tế, xét về đối
tượng không gian nghiên cứu, chủ yếu được thực hiện ở cấp độ quốc gia, một số
thực hiện ở cấp độ địa phương, vùng, nhưng chưa có sự nghiên cứu so sánh vùng,
liên kết vùng và tổng thể vùng trong một câu hỏi nghiên cứu. Về dữ liệu nghiên
cứu, chủ yếu thực hiện với dữ liệu chuỗi thời gian, một số tác giả sử dụng dữ liệu
bảng. Về phương pháp thực hiện nghiên cứu, chủ yếu thực hiện bằng phân tích
thống kê số liệu, phân tích mô tả. Một số tác giả thực hiện mô hình nghiên cứu định
lượng. Kết quả nghiên cứu của các tác giả trong nước cho thấy tồn tại mối quan hệ
dương giữa FDI và tăng trưởng kinh tế với những mức độ khác nhau. Bên cạnh đó,
các tác giả cũng quan tâm đến mối quan hệ giữa FDI với cơ cấu kinh tế, thương
mại và thể chế cũng như nghiên cứu các yếu tố thúc đẩy dòng vốn FDI vào Việt
Nam.


-9-

FDI và tăng trưởng kinh tế
Hầu hết các tác giả đều khẳng định tác động dương của FDI lên tăng trưởng kinh tế,
như Nguyễn Mại (2003) cho thấy FDI có tác động dương đến tăng trưởng kinh tế ở
mức độ quốc gia và nhận định để thu hút vốn FDI vào Việt Nam cần mở rộng thị
trường và tìm đối tác mới. Nguyen Thi Phuong Hoa (2004) kết luận FDI có tác
động dương tới tăng trưởng kinh tế của các địa phương thông qua hình thành, tích
lũy tài sản vốn và có sự tương tác cùng chiều giữa FDI với nguồn nhân lực. Nguyễn
Thị Tuệ Anh và cộng sự (2006) nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng

kinh tế ở Việt Nam với dữ liệu chuỗi thời gian giai đoạn 1988-2003 cho thấy tác
động của FDI tới tăng trưởng kinh tế qua kênh đầu tư. Le Thanh Thuy (2007) nhận
định FDI đã bổ sung cho đầu tư trong nước giúp cho việc mở rộng sản xuất, giúp
giảm thâm hụt ngân sách chính phủ, đóng góp vào kim ngạch xuất khẩu, giải quyết
việc làm. Đồng thời khu vực tư nhân trong nước đóng vai trò quan trọng trong việc
thúc đẩy hiệu ứng lan tỏa từ FDI. Điều này cho thấy chính sách tăng cường sự phát
triển của khu vực tư nhân nên được đẩy mạnh để gia tăng hiệu ứng lan tỏa của FDI.
Anh và Thang (2007) nghiên cứu các nhân tố quyết định dòng vốn FDI ở các tỉnh
thành Việt Nam cho thấy quy mô thị trường, lao động và cơ sở hạ tầng có tác động
ý nghĩa lên FDI, trong khi chính sách của chính phủ thông qua chỉ số cạnh tranh cấp
tỉnh không có ý nghĩa. Le Viet Anh (2009), nghiên cứu về mối quan hệ giữa FDI và
tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam cho thấy đóng góp của FDI đối với tăng trưởng
được ước tính 7% trong 37% tổng số vốn đóng góp cho sự tăng trưởng trong giai
đoạn 1988-2002. Phân tích hồi quy thấy rằng FDI có mối quan hệ dương với đầu tư
trong nước và tăng trưởng kinh tế cũng như FDI tạo ra những tác động dương đáng
kể trong ngắn hạn và dài hạn lên tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Chien et al.
(2012) khẳng định FDI có tác động dương lên tăng trưởng kinh tế của Việt Nam
giai đoạn 2000-2010. Chirstian và C.Richard (2012) khẳng định các biến vĩ mô như
GDP và chi phí lao động có tác động dương ý nghĩa lên FDI ở Việt Nam, trong khi
sự sụt giá của đồng nội tệ lại tác động âm. Chien và Linh (2013) sử dụng dữ liệu
bảng để đánh giá mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Kết quả


- 10 -

có mối quan hệ dương hai chiều giữa FDI và GDP bình quân. Cuong et al. (2013)
lập luận rằng tự do hóa thương mại sau khi gia nhập WTO có tác động rất lớn lên
dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam.
FDI và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Các nghiên cứu đã chứng minh tác động tích cực của FDI đến chuyển dịch cơ cấu

kinh tế ở các địa phương như Đỗ Thị Thủy (2001) nghiên cứu về FDI với sự nghiệp
CNH, HĐH ở Việt Nam đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến FDI ở Việt Nam
giai đoạn 1997-2000. Từ những đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân, tác giả
đã nêu giải pháp để thu hút FDI vào Việt Nam phục vụ CNH, HĐH đất nước.
Nguyễn Tiến Long (2010) kiểm định FDI-chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Thái
Nguyên, với phương pháp phân tích định tính và định lượng từ số liệu giai đoạn
năm 1993-2009 cho thấy: (i) FDI góp phần quan trọng đối với chuyển dịch cơ cấu
kinh tế của tỉnh Thái Nguyên theo hướng CNH, HĐH và hội nhập kinh tế quốc tế;
(ii) FDI tác động tích cực đến cân đối tài chính tỉnh Thái Nguyên, tăng nhanh kim
ngạch xuất nhập khẩu, mở rộng thị trường, đẩy nhanh quá trình hội nhập kinh tế
quốc tế và (iii) FDI góp phần đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa, phát triển kinh tế đồng
đều tại các vùng kinh tế của Thái Nguyên. Nguyễn Tấn Vinh (2011) nghiên cứu
FDI đối với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế TP Hồ Chí Minh đã đề xuất những
giải pháp cơ bản nhằm thu hút và sử dụng FDI thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế
TP Hồ Chí Minh theo hướng hiệu quả và bền vững.
FDI và thương mại
Sajid Anwar và Lan Phi Nguyen (2011) với FDI và thương mại ở Việt Nam. Bằng
phương pháp định lượng xem xét tác động FDI đến xuất khẩu, nhập khẩu của Việt
Nam từ dữ liệu liên quan đến 19 đối tác thương mại lớn của Việt Nam giai đoạn
1990-2007. Nghiên cứu cũng xem xét tác động của FDI đến thương mại trong ba
giai đoạn: trước-trong và sau khủng hoảng tài chính châu Á, thực nghiệm bổ sung
cho mối liên kết giữa FDI và xuất khẩu; FDI và nhập khẩu cho giai đoạn 19902007. Sajid Anwar, Lan Phi Nguyen (2011) kiểm tra FDI và lan truyền xuất khẩu ở


- 11 -

Việt Nam cho thấy sự hiện diện của các công ty nước ngoài có thể đem lại lợi ích
doanh nghiệp trong nước thông qua việc hình thành các mối liên kết giữa các công
ty. Bằng cách sử dụng dữ liệu cấp độ doanh nghiệp từ lĩnh vực sản xuất của Việt
Nam, nghiên cứu xem xét tác động của mối liên kết ngang và dọc giữa doanh

nghiệp trong nước và nước ngoài về: (i) các quyết định của doanh nghiệp trong
nước để xuất khẩu và (ii) tỷ trọng xuất khẩu của doanh nghiệp trong nước. Phân tích
thực nghiệm cho thấy mối liên kết ngang đã dẫn đến hiệu ứng lan tỏa xuất khẩu
đồng thời nhận định về sự hiện diện của các công ty nước ngoài góp phần định
hướng xuất khẩu tại Việt Nam.
FDI và môi trường thu hút đầu tư
Dương Thị Bình Minh (2009) nghiên cứu cải thiện môi trường đầu tư, thu hút vốn
FDI ở một số nước Châu Á và bài học kinh nghiệm cho TP Hồ Chí Minh. Tác giả
đề xuất giải pháp mang tính định hướng về cải thiện môi trường đầu tư, tăng cường
thu hút FDI tại TP Hồ Chí Minh cũng như tại Việt Nam nói chung. Dương Thị Bình
Minh và cộng sự (2010) với hoàn thiện môi trường đầu tư nhằm thu hút FDI vào TP
Hồ Chí Minh trong bối cảnh Việt Nam là thành viên WTO. Kết quả cho thấy vấn đề
hoàn thiện môi trường đầu tư trên địa bàn TP Hồ Chí Minh cần được thực hiện trên
nhiều phương diện đồng thời phù hợp với các cam kết của Việt Nam đối với WTO:
ổn định bền vững môi trường kinh tế vĩ mô, phát triển thể chế phù hợp với thông lệ
quốc tế; đẩy mạnh hơn nữa quy mô và chất lượng cơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội; phát
triển và nâng cao trình độ công nghệ quốc gia; đổi mới tư duy quản lý, nâng cao
năng lực quản trị công của chính quyền TP. Hồ Chí Minh; chống tham nhũng và cải
thiện chất lượng cung cấp dịch vụ công.
FDI và thể chế chính sách
Dang Duc Anh (2013) nghiên cứu FDI và chất lượng thể chế ở Việt Nam. Bằng
cách sử dụng dữ liệu từ khảo sát năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và FDI từ khi gia
nhập WTO của trên 60 tỉnh/thành, tác giả ghi nhận tỷ lệ thuận giữa thể chế và thu
hút FDI. Đặc biệt, tỉnh giải ngân FDI lớn thường có chất lượng thể chế tốt hơn. Kết