Hỏi và đáp - 2 thao tác cơ bản trong học tập và nghiên cứu

Hỏi và Đáp - hai thao tác cơ bản trong học tập và nghiên
cứu


03:51' PM -
Thứ tư,
13/08/2003
1. Hỏi và Đáp có ý nghĩa gì trong suy nghĩ của con người?
Hỏi và Đáp là hai mặt căn bản của quá trình con người tư duy. Đứng trước những điều
chưa biết, chưa hiểu, hay hiểu chưa chắc chắn, rất tự nhiên chúng ta đều tự đặt ra cho mình
một hay nhiều câu hỏi. Ví dụ như lúc đang xem bài viết này bạn chắc cũng đã tự đặt cho
mình những câu hỏi như: Bài báo này nói về gì? Ai là tác giả? Tác giả định dẫn ta đến đâu?
Thông tin liên quan:
 Tại sao? - Câu hỏi
thiếu của giới trẻ Việt
[12/01/2006]
 Thế nào là suy nghĩ
nghiêm túc?
[29/12/2005]
 Quản trị thông tin
[28/12/2005]
 Muốn tồn tại thì phải
học, và học để sống tốt
hơn [19/12/2005]
 Viết luận để bàn
luận [15/12/2005]
 6 dạng câu hỏi lập
luận [12/12/2005]
 Giải pháp tối ưu cho
doanh nghiệp: Sử dụng
kinh nghiệm của các

doanh nghiệp khác
[25/11/2005]
 Hãy mạnh dạn đặt
câu hỏi [14/10/2005]
 Học để có kiến thức,
không vì bằng cấp
[06/08/2005]
 Chuyện Alibaba và
Nền giáo dục Việt Nam
trong thế kỷ 21
[10/02/2003]
Có nên đọc không nhỉ?...
Một vài câu hỏi bạn đã nhanh chóng tự trả lời, một vài câu hỏi thì bạn chỉ trả lời được khi
đã đọc xong bài báo này và tựu chung lại thông qua việc trả lời các câu hỏi bạn sẽ lĩnh hội
được thêm kiến thức mới.
Việc tự đặt câu hỏi giúp cho trí tuệ con người vận động, chuyển từ trạng thái thụ động sang
trạng thái hoạt động. Mỗi câu hỏi đều đóng vai trò kích thích tư duy làm tăng khả năng sẵn
sàng đón nhận những kiến thức được "đóng gói" trong các câu trả lời. Nhiều nhà nghiên
cứu còn cho rằng ngay từ lúc mới lọt lòng mẹ, khi hệ thống thính giác của trẻ hãy còn chưa
hoàn thiện, chúng ta đã biết tự đặt câu hỏi như "Ta đang ở đâu? Chuyện gì thế này? Và
điều gì rồi sẽ xảy ra?"...
Thường thì nếu còn tồn đọng những câu hỏi chưa được trả lời, trí não sẽ "ưu tiên" dành
"tài nguyên" của mình để lục lọi những kiến thức đã ghi nhớ trước đây và cố gắng thực
hiện suy lý để tìm nhanh lời giải đáp. Trong rất nhiều trường hợp do không tự trả lời vì còn
hạn chế bởi kiến thức, khả năng tư duy hay là căn bệnh "lười suy nghĩ" mà người ta bó tay,
bỏ cuộc với câu hỏi đã nêu ra, hoặc "đeo đẳng" nó theo năm tháng. Đối với những con
người năng động, dám mạnh dạn tìm hiểu hoàn thiện kiến thức của mình thì thực tiễn,
những người khác, sách báo hay các phương tiện truyền thông hiện đại như radio, máy
tính, mạng truyền thông... là những công cụ hữu ích giúp rút ngắn được thời giờ tìm câu trả
lời.

Mức độ khó dễ của một câu hỏi và tính đúng sai của một câu trả lời không phụ thuộc vào
phát biểu của nó ngắn hay dài. Có những câu hỏi có thể thực chứng hoặc dễ dàng trả lời
ngay được nhưng có những câu hỏi tưởng chừng như đơn giản mà có biết bao cách trả lời
chẳng thể thống nhất nhau được. Lại có những câu hỏi mà bao nhiêu thế hệ, nhân tài tìm
cách cắt nghĩa mà chưa đến đích được như câu sự sống do đâu mà ra? Vũ trụ được hình
thành ra sao? Hay đơn giản hơn như thế nào là cảm giác hạnh phúc?...
Nói chung, tuỳ theo chất lượng câu hỏi và câu trả lời cũng như nhu cầu lĩnh hội đa dạng
của con người mà quá trình hỏi đáp có thể tiếp diễn kéo dài. Nhờ đó điều cần tìm hiểu trở
nên ngày một sáng rõ hơn, đầy đủ hơn.
2. Hỏi đáp đóng vai trò gì trong việc học tập?
Nhờ có tự đặt câu hỏi mà kiến thức mới có thể vào sâu trí nhớ hơn. Chính vì vậy mà các
nền sư phạm đều tìm cách sử dụng rộng rãi các thao tác Hỏi và Đáp. Lịch sử từ nền văn
minh Hy Lạp xa xưa, nhà triết học Socrate đã sớm vận dụng nghệ thuật đối thoại, tranh
luận với học trò chỉ thông qua lắng nghe và hỏi chuyện để giúp những học trò của mình
khám phá ra được những cái đúng/sai, có được những tư tưởng đúng đắn tự mình.
Ngày nay, việc hỏi đáp được dùng trong hệ thống nhà trường vào mọi lúc: giờ ôn bài, lúc
giảng bà, trong bài kiểm tra hay bài thi. Hình thức Hỏi-Đáp rất đa dạng: trò hỏi nhau, thầy
hỏi tòo hay trả lời trắc nghiệm, chọn cặp hỏi-đáp tương ứng... Trong bối cảnh học tập mới
hiện nay "Đặt học sinh vào trung tâm của hệ thống giáo dục", người Giáo viên phải biết
dẫn dắt học sinh tự hỏi và tự tìm câu trả lời, ưu tiên hỗ trợ học sinh tự mình tìm tòi. Đó là
công việc quan trọng số 1.
Tử Hạ đã nói: "Mỗi ngày biết thêm điều mình chưa biết, như vậy mới đáng gọi là người
ham học". Một học sinh biết cách học tốt là người biết hằng ngày đưa ra câu hỏi đúng và
trả lời được chính xác cho câu hỏi đặt ra. Nếu câu hỏi càng được suy ngẫm lâu, càng tốn
nhiều thời gian khám phá, tìm tòi câu trả lời thì kiến thức càng vững chắc, càng khó bị "vô
ý"" xoá khỏi trí nhớ.
Bốn thái độ học tập quan trọng nhất đối với việc học của mỗi người cần phải rèn luyện là:
1. Cầu học là tự lực vượt khó khăn để đặt ra câu hỏi và sẵn sàng học tập để trả lời chúng.
2- Khiêm tốn là coi trọng tri thức mới, luôn sáng suốt khi trau dồi tri thức bằng cách sẵn
sàng nghe một câu trả lời cho câu hỏi mình đã biết.

3- Tìm tòi là luôn khám phá khi tiếp nhận thông tin bằng cách nêu ra những câu hỏi mới. 4-
Sáng tạo là có những nét tư duy sắc sảo, không rập khuôn khi vận dụng kiến thức để có
được các câu trả lời.
Rõ ràng Hỏi-Đáp tốt đóng vai trò then chốt cho việc học tập của mỗi người. Hỏi-đáp rõ
ràng chính xác minh bạch là một cách thức rèn luyện khả năng tư duy và học tập của cá
nhân. Sự mập mờ, rối loạn là thứ làm suy giảm trí thông minh của con người.
Chính vì vậy mỗi học sinh ngoài việc rèn luyện cho mình 4 thái độ học tập đúng đắn đã
nêu cần thường xuyên trau dồi khả năng tư duy lô gíc hình thức, lôgíc hệ thống, lôgíc biện
chứng, lôgic thuật toán...
Thực tiễn đào tạo hiện nay cần tránh việc cung cấp câu hỏi và câu trả lời sẵn để học sinh
học vẹt và cũng không nên đưa máy tính Internet ra với một cách cổ động sử dụng chúng
chung chung "Cứ dùng chúng thì câu trả lời nào cũng có sẵn ?!".
Việc dạy phương pháp khoanh vùng vấn đề, quy trình đọc sách báo tra cứu trong thư viện,
khai thác thông tin bằng máy tính hết sức quan trọng. Và lúc này xây dựng câu trả lời hoàn
hảo từ những mảnh thông tin chắp vá, hoài nghie các thông tin thiếu tin cậy là hết sức quan
trọng.
3. Làm thế nào để Hỏi-Đáp có hiệu quả?
Bất cứ ai từ em bé hay cụ già đều có thể thực hiện dễ dàng Hỏi-Đáp. Tưởng rằng hỏi đáp
thực hiện đơn giản là thế, ai mà chẳng làm được hoá ra không hẳn vậy. Các nhà ngôn ngữ,
tâm lý học, nhà văn, nhà báo, chiến sĩ công an, luật gia, thẩm phán, nhà ngoại giao, nhà
giáo, người làm tin học... làm việc chủ yếu thông qua Hỏi-Đáp.
Các nhà khoa học cũng cho rằng công việc nghiên cứu khoa học của mình là nghệ thuật trả
lời câu hỏi và đặt ra câu hỏi thích hợp. Hỏi - Đáp là đối tượng mà các nghề nghiên cứu và
vận dụng thường xuyên. Không chỉ họ, từng chúng ta cũng luôn luôn phải nâng cao khả
năng hỏi và trả lời của mình để phát triển tư duy, khả năng học của mình. Rõ ràng đó là
công việc của cả đời người.
Trước hết, chúng ta cần biết tự đặt câu hỏi và hiểu câu hỏi của người khác sao cho tốt. Bởi
câu hỏi dẫn đường cho tư duy nên ta cần rèn cách phát biểu câu hỏi cho rõ và chính xác.
Phát biểu câu hỏi tốt giúp cho người khác hiểu bạn rõ hơn và có ích cho việc nhận được
câu trả lời tốt. Các nhà nghiên cứu khoa học coi việc phát hiện vấn đề nghiên cứu khởi đầu

bằng một câu hỏi. Họ coi việc nêu đúng câu hỏi đã giúp giải quyết vấn đề một nửa. Nhà
nghiên cứ phương pháp luận khoa học Fred Kerlinger đã có lời khuyên như sau: "Hãy trình
bày vấn đề nghiên cứu một cách rõ ràng, khúc chiết bằng một câu nghi vấn".
Theo chúng tôi một câu hỏi tốt nên chia thành ba phần: Dẫn nhập, Nút thắt và phần Hỏi.
Phần Dẫn nhập có mục đích là cho phép ta hiểu được điều kiện xuất phát, ngữ cảnh suy
nghĩ ban đầu hoặc dẫn người nghe đến cùng ta đứng cùng một chỗ và dắt họ theo dòng suy
nghĩ của ta. Phần Nút thắt có mục đích đề xuất vấn đề, điều cần đi sâu xem xét, tập trung.
Nó thu hút sự chú ý và gợi mở ra phần chính của một câu hỏi. Cuối cùng là Phần hỏi - lõi
chính quan trọng nhất.
Một cách quan trọng là khi đặt học nghe một câu hỏi cũng cần biết cách chia một câu hỏi
phức tạp thành những câu hỏi đơn giản hơn. Mỗi câu hỏi chính là "một nhát dao" cắt vấn
đề thành những vấn đề nhỏ dễ trả lời. Nó thực sự hữu ích cho việc tiến hành thu nhận câu
hỏi lớn đặt ra. Một gợi ý từ kinh nghiệm cá nhân là bạn nhân vận dụng tư duy lôgíc hệ
thống để có được những câu hỏi toàn diện về một vấn đề.
Liên quan đến chất lượng của câu trả lời bạn có thể lưu tâm đến những điều sau đây:
1- Nên tập trung tiếp nhận toàn vẹn một câu trả lời. Một số trường hợp do ta nhận định vội
vã câu trả lời của người khác mà ta sớm thoả mãn, vội đi đến kết luận và không chịu nghe
tiếp. Trong nhiều trường hợp câu trả lời có bố cụ thiếu tính lôgíc, thông nhất từ đầu đến
cuối hay quá nhiều thông tin rườm ra làm ảnh hưởng đến ý chính, quan trọng.
2- Chưa chuẩn bị để tiếp nhận câu trả lời. Điều này cũng có thể xảy ra do không đồng nhất
về trình độ, cách nhìn, quan điểm, tốc độ suy nghĩ để đón nhận câu trả lời, thuật ngữ bất
đồng. Nhiều người có thói quen chỉ nghe điều mình thích hoặc chỉ nghe những điều ngắn,
tất nhiên phải dễ hiểu.