Lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM THỊ KHÁNH LY

LÝ TƢỞNG THẨM MỸ TRONG HOẠT ĐỘNG
SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành

: Triết học

Mã số

: 60 22 03 01

HÀ NỘI – 2016

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM THỊ KHÁNH LY

LÝ TƢỞNG THẨM MỸ TRONG HOẠT ĐỘNG
SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành

Tr ết ọc

Mã số

: 60 22 03 01

Giáo viên hướng dẫn : TS. Nguyễn T u Ng ĩa

HÀ NỘI – 2016

2


MỤC LỤC
Mở đầu...................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ LÝ TƢỞNG
THẨM MỸ VÀ HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT..................12
1.1. Lý tƣởng thẩm mỹ.............................................................................12
1.1.1. Một số quan điểm về lý tưởng thẩm mỹ trong lịch sử mỹ học ..............12
1.1.2. Khái niệm v đ c trưn của lý tưởng thẩm mỹ ...................................17
1.2. Hoạt động sáng tạo nghệ thuật..........................................................23
1.2.1. Một số n hiên cứu về hoạt độn sán tạo nghệ thuật trong lịch sử mỹ học ..........24
1.2.2. Khái niệm v đ c trưn của hoạt độn sán tạo nghệ thuật................27
1.2.3. Các loại hình n hệ thuật cơ bản........................................................31
1.3. Va trò của lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ......38
1.3.1. Vai trò định hướng ...........................................................................38
1.3.2. Vai trò nhận thức .............................................................................39
1.3.3. Vai trò động lực ...............................................................................41
Tiểu kết c ƣơng 1 ....................................................................................43
CHƢƠNG 2. LÝ TƢỞNG THẨM MỸ TRONG HOẠT ĐỘNG SÁNG

TẠO NGHỆ THUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY: NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ................................................45
2.1. Một số n ân tố tác động đến lý tƣởng thẩm mỹ ở Việt Nam hiện nay .........45
2.2. Thực trạng của lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ
thuật ở Việt Nam hiện nay .......................................................................51
2.2.1. Một số biểu hiện tích cực của lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt độn sán
tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay v n uyên nhân của nó ........................52
2.2.1.1. Một số biểu hiện tích cực ...............................................................52
2.2.1.2. Một số n uyên nhân.......................................................................63

3


2.2.2. Một số biểu hiện tiêu cực của hoạt độn sán tạo nghệ thuật ở Việt Nam
hiện nay khi thiếu vắn vai trò của lý tưởng thẩm mỹ v n uyên nhân của nó.....68
2.2.2.1. Một số biểu hiện tiêu cực ...............................................................68
2.2.2.2. Một số n uyên nhân.......................................................................75
2.3. Giả p áp góp p ần nâng cao lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động
sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay ................................................81
2.3.1. Đối với chủ thể sán tạo ...................................................................81
2.3.2. Đối với đội n ũ phê bình ..................................................................84
2.3.3. Đối với côn chún tiếp nhận, thưởng thức .......................................87
Tiểu kết c ƣơng 2 ...................................................................................89
Kết luận ...................................................................................................90
Danh mục tài liệu tham khảo ......................................................................92

4


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi trên cơ sở
tiếp thu các ý kiến của các tác giả đi trước dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn
Thu Nghĩa. Các thông tin trong luận văn là trung thực và những kết luận khoa
học của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào.
H Nội, n

y 5 thán 5 năm 2016

Tác g ả luận văn

PHẠM THỊ KHÁNH LY

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do c ọn đề tà
Trong cuộc sống, ai cũng đều có những mục tiêu, những lý tưởng tốt
đẹp để hướng tới. Mục tiêu ấy, lý tưởng ấy hướng con người đến cái hoàn
thiện, cái tốt đẹp. Lý tưởng là mục đích sống, là ý nghĩa của mỗi cuộc đời. Lý
tưởng quyết định sự thành bại của mỗi người nếu biết lựa chọn đúng. Lý
tưởng giúp con người tăng thêm sức mạnh và niềm tin để có thể thành công
trong cuộc sống và sự nghiệp, cũng như vượt qua được những khó khăn và trở
ngại. Lý tưởng có nhiều loại, điển hình là lý tưởng thẩm mỹ và lý tưởng xã
hội. Lý tưởng thẩm mỹ khác với lý tưởng xã hội ở chỗ nó là cái toàn vẹn, cụ
thể, cảm tính, là một hình tượng sinh động, hấp dẫn, có khả năng tạo ra khoái
cảm thẩm mỹ. Hình tượng trung tâm trong mọi hình tượng chính là mẫu
người lý tưởng. Lý tưởng thẩm mỹ là tổng thể phương hướng cơ bản của đời
sống được đúc kết lại thành hình ảnh mẫu mực, cảm quan của sự hoàn thiện,
hoàn mỹ của con người và xã hội, là sự cố gắng, nỗ lực hoàn thiện của con

người, để giải phóng con người, đem lại tự do, hạnh phúc.
Lý tưởng thẩm mỹ thể hiện ở nhiều lĩnh vực nhưng nghệ thuật là lĩnh
vực được thể hiện rõ ràng và tập trung nhất. Lý tưởng thẩm mỹ thể hiện qua
các hình tượng, các nhân vật, các tình tiết trong nội dung mà nghệ thuật
truyền đạt. Khi người nghệ sĩ có lý tưởng thẩm mỹ rõ ràng, đúng đắn sẽ có
thể cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật ý nghĩa và có sức tồn tại lâu dài. Lý
tưởng thẩm mỹ đó có thể được các tác giả truyền tải qua các hình tượng. Một
tác phẩm nghệ thuật hàm chứa lý tưởng thẩm mỹ sẽ mang một nội dung lành
mạnh, có ý nghĩa và sẽ đem lại cho người thưởng thức những bài học, những
tư tưởng đúng đắn. Khi có lý tưởng thẩm mỹ, hoạt động nghệ thuật sẽ xác
định được cần thể hiện vấn đề gì, nội dung tác phẩm sẽ như thế nào, từ đó

6


tránh việc có những tác phẩm không có nội dung hay nội dung mang ý nghĩa
tầm thường.
Trong giai đoạn nước ta đang lâm vào cảnh chiến tranh ác liệt, nội dung
mà các tác phẩm nghệ thuật hướng đến chính là nội dung về Tổ quốc, về đất
nước, về lý tưởng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con
người. Tình cảm lứa đôi được đặt trong tình yêu quê hương, đất nước, yêu
chuộng hòa bình. Các tác phẩm ấy đã đi cùng thời gian, sống mãi trong lòng
bao thế hệ người dân Việt Nam để đến giờ khi nhìn lại ta vẫn thấy ở những
tác phẩm ấy toát lên ý nghĩa thời đại. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay,
đứng từ góc độ lý tưởng thẩm mỹ có thể thấy, hoạt động sáng tạo nghệ thuật
chưa mang trong mình những nội dung như thời kỳ trước. Nội dung mà nghệ
thuật hiện nay hướng đến chủ yếu là những nội dung về con người cá nhân
chứ chưa mang ý nghĩa xã hội. Những tác phẩm nghệ thuật hiện nay tuy nhiều
nhưng thiếu tính điển hình, thiếu ý nghĩa, thiếu tính định hướng. Con người cá
nhân với những tình cảm chưa có yếu tố lý tưởng được sử dụng làm nội dung

chính của nhiều tác phẩm nghệ thuật. Có thể nhận thấy vấn đề này thể hiện rất
nhiều trong các ca khúc, truyện ngắn, tiểu thuyết, phim,.. Ở nhiều tác phẩm,
lý tưởng thẩm mỹ đã bị xem nhẹ, nhường chỗ cho việc bộc lộ cái tôi bản thân
quá cao. Họ đã quên đi cái lý tưởng mà xã hội đang cần khơi dậy và hướng
đến. Thế hệ trẻ hiện nay tham gia trực tiếp vào các hoạt động sáng tạo, đánh
giá và thưởng thức nghệ thuật nhưng phần đông lại chưa có cái nhìn đúng đắn
về nghệ thuật thực sự, điều đó dẫn đến các tác phẩm nghệ thuật hiện nay rơi
vào trạng thái thiếu lý tưởng hay sai lệch lý tưởng. Vấn đề này là một trong
những vấn đề quan trọng cần được giải quyết sớm để nghệ thuật nước nhà
phát triển theo đúng định hướng mà Đảng và Nhà nước ta đề ra đó là tiên tiến
và đậm đà bản sắc dân tộc.

7


Hoạt động sáng tạo nghệ thuật hiện nay thiếu đi những tác phẩm thực
sự, những tác phẩm mang trong mình lý tưởng thẩm mỹ. Các tác phẩm nghệ
thuật hiện nay còn chạy theo số đông, chạy theo vòng xoáy của nền kinh tế thị
trường, chính vì thế chưa có nhiều tác phẩm tồn tại được lâu dài trong lòng
công chúng cũng như chưa tạo được cho khán giả những cái nhìn mới về hiện
thực cuộc sống, về tương lai và những định hướng ý nghĩa.
Có thể thấy, hiện nay nhiều hoạt động sáng tạo nghệ thuật còn chưa
đúng theo ý nghĩa mà nó cần có. Chính vì thế, cần có những đánh giá khách
quan, những giải pháp cơ bản để có thể đưa nghệ thuật nước nhà đến gần với
lý tưởng thẩm mỹ. Nhận thấy tầm quan trọng đó, luận văn hướng đến giải
quyết vấn đề “Lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở
Việt Nam hiện nay”.
2. Tìn

ìn ng ên cứu l ên quan đến đề tà

Lý tưởng thẩm mỹ nói chung và vai trò của lý tưởng thẩm mỹ trong
hoạt động sáng tạo nghệ thuật nói riêng đã được nghiên cứu trên thế giới và
Việt Nam từ khá lâu.
A.Belich trong cuốn Mỹ học v thời đại n

y nay, Nxb Chính trị,

Matxcova, 1967, chương I: “Thị hiếu thẩm mỹ v lý tưởng thẩm mỹ” có đề
cập đến nội dung lý tưởng thẩm mỹ. Trong bài này tác giả xem xét nội dung
của lý tưởng thẩm mỹ trong việc vạch rõ mối quan hệ của nó với lý tưởng xã
hội nói chung, làm rõ nguồn gốc của nó. Theo ông, “lý tưởng thẩm mỹ là tài
sản của xã hội hiện tại, là một trong những mặt của bộ mặt tinh thần của xã
hội” [2, tr.16], “lý tưởng thẩm mỹ không tồn tại như một cái gì đó cụ thể”.
Như vậy, tác giả khẳng định lý tưởng thẩm mỹ là lý tưởng thuộc về xã hội,
không chỉ là lý tưởng của từng cá nhân riêng lẻ. Tuy nhiên đôi khi tùy vào
từng xã hội mà tồn tại nhiều lý tưởng thẩm mỹ song song, vậy đâu là lý tưởng
thẩm mỹ cao nhất, có ý nghĩa nhất? Theo A.Belich “lý tưởng cộng sản chủ

8


nghĩa là sự thể hiện cao nhất của cái đẹp, lý tưởng đó thu hút vào trong mình
tất cả cái đẹp tụ lại. Cái đẹp của lý tưởng cộng sản chủ nghĩa không phải cái
đẹp ảo tưởng của một sự hoàn thiện huyền thoại nào đó hay là của con người
nói chung, mà là cái đẹp của các mặt quyết định (kinh tế, chính trị, pháp luật,
đạo đức của đời sống xã hội của người ta, của chủ nghĩa nhân đạo” [2, tr.19].
Như vậy, đối với Belich, lý tưởng cộng sản được coi là lý tưởng cao nhất, lý
tưởng chung nhất và có ý nghĩa lớn.
Lý tưởng thẩm mỹ được M.F.Ốpxiannhicốp đề cập đến trong cuốn Mỹ

học cơ bản v nân cao, Nxb Văn hóa Thông tin, 2001. Ông cho rằng, lý
tưởng thẩm mỹ là một bộ phận hợp thành khăng khít trong lý tưởng của một
nhóm xã hội, một giai cấp, một xã hội nhất định [42, tr.163]. Đặc trưng của lý
tưởng thẩm mỹ, khác biệt của nó so với các lý tưởng khác chính là đối tượng
và phương thức phản ánh thực tại đang không ngừng phát triển [42, tr.168].
Lý tưởng thẩm mỹ là mức độ tổng hợp và khái quát hóa cao nhất, nhưng vẫn
là khái quát thẩm mỹ, chứ không biến thành khái niệm khoa học trừu tượng
và vẫn giữ được tính trực quan, cụ thể cảm tính. Đồng thời, lý tưởng thẩm
mỹ, khi đã hình thành, lại trở thành tiêu chuẩn cao nhất để đánh giá về mặt
tình cảm thẩm mỹ tất cả mọi ấn tượng thẩm mỹ sau này, thành “khuôn vàng
thước ngọc” qua đó người nghệ sĩ (cũng như người xem, người đọc, người
nghe) xem xét và đánh giá thực tại mà anh ta phản ánh [42, tr.178].
Ở Việt Nam, đầu tiên phải kể đến các công trình mỹ học của GS,TS.Đỗ
Huy . Ngoài việc chủ biên và đồng chủ biên một số công trình, tác giả Đỗ
Huy đã có nhiều ấn phẩm mỹ học có giá trị. Đó là: Mỹ học với tư cách l một
khoa học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1996; Mỹ học khoa học về các
quan hệ thẩm mỹ, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2001; Đạo đức học, mỹ học
v đời sốn văn học nghệ thuật, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2002, v.v..
Nghiên cứu lý tưởng thẩm mỹ được tác giả đề cập đến trong cuốn Giáo dục

9


thẩm mỹ - một số vấn đề lý luận v thực tiễn. Tác giả khẳng định “con người
cần và phải có lý tưởng” [15, tr.132], lý tưởng là yếu tố không thể không có
trong mỗi người, “lý tưởng thẩm mỹ Mác - Lênin phản ánh các hoài bão, các
chiều hướng, các nội dung cơ bản của những giá trị thẩm mỹ trong cuộc sống
và nghệ thuật. Nó là ngọn đèn soi tỏ cho mỗi người xây dựng ước mơ đúng
đắn và giúp nghệ sĩ sáng tạo ra những tác phẩm mà nội dung của chúng biểu
hiện chủ nghĩa lãng mạn cách mạng hợp quy luật” [15, tr.134]. Như vậy, GS.

Đỗ Huy đưa ra cách hiểu về lý tưởng thẩm mỹ Mác - Lênin, chủ nghĩa Mác Lênin hướng con người theo lý tưởng cách mạng, lý tưởng cách mạng là lý
tưởng cơ bản nhất, ý nghĩa nhất. Đồng thời trong cuốn sách này cũng đề cập
đến việc “giáo dục lý tưởng thẩm mỹ chính là nhằm xây dựng các khả năng
sáng tạo phù hợp với quy luật về sự phát triển của con người mới và một xã
hội mới” [15, tr.151]. Ở đây tác giả đề cao việc giáo dục thẩm mỹ cho con
người bởi đây là cách để mỗi người hướng đến các giá trị nghệ thuật trong
cuộc sống. Muốn vậy con người phải đi sâu vào cuộc sống để từ hiện thực
cuộc sống đó đưa ra hình mẫu con người lý tưởng để tất cả đều có định hướng
phấn đấu cụ thể.
Cuốn Mấy vấn đề của mỹ học hiện nay do GS. Đỗ Huy chủ biên, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội, 1988 chỉ ra một trong những vấn đề cơ bản của mỹ
học hiện nay là xây dựng các tình cảm thẩm mỹ mới cho nhân dân lao động.
Có thể nói, mỹ học góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng con người
mới. Vấn đề xây dựng các tình cảm thẩm mỹ hay xây dựng con người mới
đều cần bắt đầu từ xây dựng lý tưởng thẩm mỹ, “khi định hướng các tình cảm
thẩm mỹ mới cho nhân dân lao động, ánh sáng xuyên suốt các quá trình thẩm
mỹ, các quan hệ thẩm mỹ của xã hội mới - đó là lý tưởng thẩm mỹ. Giáo dục
lý tưởng thẩm mỹ trở thành vấn đề trung tâm của mỹ học hiện nay” [16, tr.37].

10


Cuốn Mỹ học khoa học về các quan hệ thẩm mỹ, Nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội, 2000 cũng có đề cập đến các vấn đề lý tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật.
Tác giả Đỗ Huy đã chỉ ra định nghĩa nghệ thuật theo quan điểm Mác - Lênin:
“nghệ thuật là một hình thái ý thức, ra đời từ lao động và chiến đấu, từ các
nhu cầu miêu tả, tín ngưỡng đánh giá và rút ra nhưng bài học về cuộc sống.
Vì thế, nghệ thuật có một vai trò và ý nghĩa xã hội rất sâu sắc và rộng lớn”
[18, tr.326]. Con người trở thành trung tâm của nghệ thuật, nghệ thuật là sản
phẩm của hoạt động sáng tạo của con người. Con người nhờ nghệ thuật có thể

làm chủ các tình cảm của mình, xâm nhập vào các quy luật khách quan một
cách tự do. Hình tượng nghệ thuật chủ yếu được thể hiện qua ba tư cách: tư
cách phương tiện phản ánh, tư cách sản phẩm của sáng tạo và tư cách đối
tượng thưởng thức thẩm mỹ. Nghệ thuật góp phần quan trọng vào việc truyền
tải hiện thực đồng thời hướng con người đến những yếu tố tốt đẹp trong tương
lai tươi sáng, hướng con người tới đấu tranh vì tương lai đó.
Ngoài ra, ở Việt Nam cuốn Mỹ học Mác - Lênin của Vĩnh Quang Lê, đã
trình bày những vấn đề tóm tắt nhất về lý luận mỹ học và quá trình sáng tạo
nghệ thuật. Đặc biệt, cuốn sách diễn giải các vấn đề liên quan đến sáng tạo
của nghệ sĩ và những tư liệu nghệ thuật trong thời kỳ đổi mới. Ở đây, tác giả
đã đưa ra định nghĩa về lý tưởng thẩm mỹ: “lý tưởng thẩm mỹ là lý tưởng về
cái đẹp mà chủ thể thẩm mỹ và con người thẩm mỹ hướng tới” [30, tr.36].
Không chỉ vậy, tác giả còn nêu ra đặc điểm riêng của lý tưởng thẩm mỹ: gắn
liền với xã hội tiên tiến, vai trò của lý tưởng thẩm mỹ là đánh giá và sáng tạo
ra các giá trị thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ là mục tiêu mà con người hướng
đến, lý tưởng thẩm mỹ có tính tổng hợp, tính toàn diện, nó gắn với suy nghĩ
tự do độc đáo của chủ thể, lý tưởng thẩm mỹ Mác -Lênin có vai trò sáng tạo
ra cái đẹp của mỗi nghệ sĩ đồng thời làm cho nghệ thuật ngày càng phát triển
hoàn thiện.

11


Bên cạnh các sách được xuất bản, cũng có rất nhiều bài viết trên tạp
chí, báo điện tử đề cập đến vấn đề lý tưởng thẩm mỹ:
Trên trang Blog của mình, tác giả Đào Duy Thanh đưa ra những khái
niệm cơ bản về lý tưởng thẩm mỹ. Theo ông, “lý tưởng thẩm mỹ biểu hiện tập
trung cao nhất của nhu cầu thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ;
hay nói một cách khác lý tưởng thẩm mỹ là giai đoạn cao nhất của nhận thức,
đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ. Mọi xúc cảm, biểu tượng, phán đoán, đánh giá,

cảm thụ và sáng tạo thẩm mỹ đều do lý tưởng thẩm mỹ chi phối và tập trung ở
lý tưởng thẩm mỹ” [69]. Như vậy, có thể thấy ở đây Đào Duy Thanh coi lý
tưởng thẩm mỹ là yếu tố cao nhất của ý thức thẩm mỹ, mọi hoạt động thẩm
mỹ đều hướng đến yếu tố này. Đây được coi như một điểm đích để chúng ta
hướng đến. Lý tưởng thẩm mỹ nói lên sự hoàn thiện của sự vật, hiện tượng
trong cuộc sống con người. Tác giả có lý khi coi lý tưởng thẩm mỹ có thể chi
phối mọi vấn đề về xúc cảm, biểu tượng… bởi lý tưởng là cái đi trước, được
định hình trước trong mỗi người và con người có khát vọng hướng đến những
điều tốt đẹp mà họ mong muốn. Trong bài viết này, bên cạnh viêc chỉ ra quan
điểm về lý tưởng thẩm mỹ, tác giả còn tập trung phân tích lý tưởng thẩm mỹ
của các giai đoạn nghệ thuật. Việc nghiên cứu này chưa làm rõ được một cách
toàn diện về lý tưởng thẩm mỹ mà mới dừng lại ở việc chỉ ra các biểu hiện
của lý tưởng thẩm mỹ trong nghệ thuật.
Trên trang thông tin điện tử của “Tạp chí Cộng sản” ngày 29/04/2012
có bài viết “Giáo dục về lý tưởn để thực hiện nghị quyết Hội nghị Trung
ươn 4 khóa XI” của Trần Trọng Tân, Nguyên UVTW Đảng, Trưởng ban
TTVH Trung ương. Bài viết đặt vấn đề bằng dẫn chứng hiện nay có một bộ
phận không nhỏ cán bộ đảng viên giữ vị trí lãnh đạo suy thoái về tư tưởng
chính trị, đạo đức, lối sống. Điều đó được biểu hiện cụ thể qua sự phai nhạt lý
tưởng, chính vì vậy giáo dục lý tưởng là điều cần phải làm. Trong bài viết, tác

12


giả chỉ ra: “Lý tưởng Cộng sản Chủ nghĩa được hiểu một cách tóm lược có 3
mặt, đó là lý tưởng xã hội, lý tưởng đạo đức và lý tưởng thẩm mỹ” [70]. Như
vậy, lý tưởng thẩm mỹ được coi là một bộ phận quan trọng trong lý tưởng
Cộng sản, nó kết hợp và tạo thành bộ ba lý tưởng vững chắc cho lý tưởng
cộng sản. Tác giả cũng đi đến định nghĩa về lý tưởng thẩm mỹ: “lý tưởng
thẩm mỹ của chủ nghĩa cộng sản là một giai đoạn cao nhất và mới về chất

trong sự phát triển thẩm mỹ của loài người. Cơ sở của lý tưởng thẩm mỹ ấy là
sự phát triển toàn diện và hoàn chỉnh của sức sáng tạo của mỗi người, kết hợp
trong mình một cách hài hòa sự phong phú về tinh thần, sự trong sạch về đạo
đức và hoàn thiện về thể chất. Trong nghệ thuật lý tưởng thẩm mỹ biểu hiện
tập trung nhất ở hình tượng nghệ thuật được sáng tạo trong mọi hoạt động của
con người, được dùng làm tiêu chuẩn đánh giá cái đẹp trong đời sống và trong
nghệ thuật…” [70]. Như vậy có thể thấy lý tưởng thẩm mỹ trong nghệ thuật
cũng được nêu và nhận định rõ ràng trong quan hệ với lý tưởng cộng sản.
Người làm nghệ thuật cần nắm được yếu tố lý tưởng thẩm mỹ để có thể cho ra
đời một tác phẩm có ích, mang giá trị cao. Hình tượng nghệ thuật trong một
tác phẩm có ý nghĩa phải là hình tượng được sáng tạo trong hoạt động của con
người, được dùng làm tiêu chuẩn để đánh giá cái đẹp trong đời sống cũng như
trong nghệ thuật.
Nghiên cứu về lý tưởng thẩm mỹ ở nước ta trong mấy năm gần đây
không thể không kể đến các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ:
Luận án tiến sĩ triết học “Văn hóa thẩm mỹ v sự phát triển năn lực
sán tạo của con n ười”, Nguyễn Ngọc Thu, Viện Triết học đã cho thấy vai
trò của thẩm mỹ đối với sự phát triển năng lực sáng tạo của con người. Tác
giả đi đến làm rõ năng lực sáng tạo của con người là gì từ đó đưa ra những nội
dung để giải quyết vấn đề cơ bản mà luận án đề cập đến.

13


Luận văn Hoạt độn

iáo dục nghệ thuật của các đơn vị nghệ thuật

biểu diễn quốc gia trên địa b n H Nội của tác giả Phạm Bích Huyền đã đề
cập đến vấn đề giáo dục nghệ thuật. Đây là một vấn đề quan trọng bởi nếu giáo

dục nghệ thuật không đúng hướng sẽ tạo ta một nghệ thuật lệch lạc, sai trái.
Luận án triết học Vai trò của nghệ thuật trong đời sống tinh thần con
n ười của tác giả Đào Duy Thanh được thực hiện tại Viện Triết học, Viện
Khoa học xã hội Việt Nam năm 2000, đã từ góc độ triết học, mỹ học để lý
giải và làm rõ vai trò của nghệ thuật trong một số lĩnh vực cơ bản nhất. Từ
luận án này, ta có thể thấy được nghệ thuật có vai trò quan trọng trong cuộc
sống con người, chính vì thế có những cách tiếp cận phù hợp.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu của các tác giả nêu trên đã tiếp
cận lý tưởng thẩm mỹ từ các góc độ khác nhau. Tuy nhiên, vấn đề “Lý tưởng
thẩm mỹ trong hoạt độn sán tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay” chưa
được đề cập đến. Vì thế, tác giả mong muốn có một sự đóng góp nhất định
vào việc phản ánh, phân tích, làm rõ nội dung ý nghĩa của lý tưởng thẩm mỹ
trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay.
3. Mục đíc và n ệm vụ ng ên cứu
Mục đích n hiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực
trạng cùng một số nhân tố tác động đến lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động
sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay, luận văn đề xuất một số giải pháp
cơ bản nhằm góp phần định hướng lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng
tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay.
Nhiệm vụ n hiên cứu: Để thực hiện mục đích trên, luận văn giải quyết
những nhiệm vụ chính sau:
+ Trình bày quan điểm của một số nhà mỹ học tiêu biểu trong lịch sử
mỹ học về lý tưởng thẩm mỹ và hoạt động sáng tạo nghệ thuật;

14


+ Trình bày một số vấn đề lý luận cơ bản về lý tưởng thẩm mỹ và hoạt
động sáng tạo nghệ thuật: khái niệm, bản chất, nội dung;
+ Phân tích thực trạng lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ

thuật ở Việt Nam hiện nay; Chỉ ra một số nhân tố tác động đến lý tưởng thẩm
mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay. Tập trung làm
rõ trong loại hình nghệ thuật: văn chương, âm nhạc và điện ảnh.
+ Đề xuất một số giải pháp góp phần định hướng lý tưởng thẩm mỹ
trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay.
4. Đố tƣợng, phạm v ng ên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt
động sáng tạo nghệ thuật.
Phạm vi luận văn nghiên cứu vấn đề lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt động
sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay, tập trung vào lĩnh vực âm nhạc, văn
chương và điện ảnh.
5. Cơ sở lý luận và p ƣơng p áp ng ên cứu
Cơ sở lý luận: Luận văn dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về
lý tưởng, lý tưởng thẩm mỹ và văn hóa nghệ thuật.
Phươn pháp n hiên cứu: Dựa trên phương pháp luận biện chứng duy
vật, luận văn sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy
nạp, logic - lịch sử, khái quát, đối chiếu, so sánh…
6. Ý ng ĩa lý luận và t ực tiễn của luận văn
- Luận văn góp phần vào việc tìm hiểu nội dung, vai trò của lý tưởng
thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay.
- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng
dạy mỹ học, nghệ thuật học tại các trường Đại học, các trường chuyên nghiệp.

15


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn gồm 2 chương và 6 tiết.

16


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Ngọc Ánh (2014), Giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho sinh viên
trườn Đại học Khoa học xã hội v Nhân văn, Đại học quốc ia H Nội
tron điều kiện hiện nay, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Khoa học xã hội
và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
2. A.Belich (1967), Mỹ học v

thời đại n

y nay, Nxb Chính trị,

Matxcova.
3. IU.Bôrép (1974), Những phạm trù mỹ học cơ bản, Trường Đại học
tổng hợp xuất bản, Hà Nội.
4. Trần Quốc Bảng (1996), Giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho thanh niên
qua hệ thống thiết chế nh văn hoá, Luận án phó tiến sĩ, Đại học Sư phạm,
Hà Nội.
5. Vũ Thị Kim Dung (2001), “Về các chuẩn mực đánh iá iá trị thẩm
mỹ”, Tạp chí Triết học, số 3.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu to n
quốc lần VI, Nxb sự thật, Hà Nội.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Hội nghị lần thứ V của
Ban Chấp h nh Trun ươn Đản khóa VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội.
8. Trần Độ (Chủ biên), (1987), Thoả mãn nhu cầu văn hoá v nân cao
thị hiếu nghệ thuật, Viện Văn hoá và Nxb. Văn hoá thông tin, Hà Nội.
9. Hà Minh Đức (1995), C.Mác – Ph.Ăngghen – V.I .Lênin v một số

vấn đề lý luận văn n hệ, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
10. B.A.Eren Groxx (1984), Mỹ học - khoa học diệu kỳ, Nxb Văn hóa, Hà Nội.
11. M. Gorki, (1949), To n tập, tập 2, Moscow.
12. Heghel (1999), Mỹ học, tập 2, Phan Ngọc dịch, Nxb Văn học

17


13. Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2001), Giáo trình mỹ
học Mác-Lênin, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
14. Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương
(2010), Văn học nghệ thuật phản ánh hiện thực đất nước hôm nay, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
15. Đỗ Huy (1987), Giáo dục thẩm mỹ - Mấy vấn đề lý luận v thực
tiễn, Nxb Thông tin lý luận, Hà Nội.
16. Đỗ Huy (1988), Mấy vấn đề mỹ học hiện nay, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội.
17. Đỗ Huy (1996), “Mấy suy n hĩ về vai trò của nghệ thuật tron

iáo

dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Mỹ thuật thời nay, số 12.
18. Đỗ Huy (2001), Mỹ học - Khoa học về các quan hệ thẩm mỹ, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội.
19. Đỗ Huy – Vũ Trọng Dung (2002), Giáo trình mỹ học Mác - Lênin,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
20. Đỗ Huy (Chủ biên) (2002), Cơ sở triết học của văn hóa n hệ thuật
Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
21. Đỗ Huy (2014), “Giáo dục thị hiếu nghệ thuật cho thế hệ trẻ ở
nước ta hiện nay”, Tạp chí Triết học số 12.

22. Đỗ Huy (Chủ biên) (2014), Giáo trình đại cươn về những khuynh
hướn cơ bản trong lịch sử mỹ học, Nxb. Thông tin và truyền thông, Hà Nội.
23. Nguyễn Văn Huyên (Chủ biên) (1997), Văn hóa thẩm mỹ v sự
phát triển con n ười Việt Nam trong thế kỷ mới, Viện Văn hóa và Nxb Văn
hóa thông tin, Hà Nội.
24. Immanuel Kant (2007), Phê phán năn lực phán đoán, Nxb Tri
thức, Hà Nội.
25. Đỗ Văn Khang (1984), Lịch sử mỹ học, Nxb Văn hóa, Hà Nội.

18


26. Đỗ Văn Khang (2011), Nghệ thuật học, Nxb Thông tin và
truyền thông, Hà Nội.
27. Đỗ Văn Khang (Chủ biên) (2004), Mỹ học Mác-Lênin, Nxb Đại học
Sư phạm, Hà Nội.
28. Lương Quỳnh Khuê (1995), Văn hóa thẩm mỹ v nhân cách, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
29. Hoài Lam (1991), Về biện chứng của đời sống thẩm mỹ v n hệ
thuật, Nxb Trẻ, Tp Hồ Chí Minh.
30. Vĩnh Quang Lê (2003), Mỹ học Mác - Lênin, Nxb Văn hóa dân
tộc, Hà Nội.
31. Lê Đình Lục (2002), “Tính sán tạo của cảm thụ thẩm mỹ”, Tạp chí
Triết học, số 4.
32. Hồng Mai (1983), “Giáo dục thẩm mỹ v việc định hướng nhu cầu
thẩm mỹ”, Tạp chí Triết học, số 3.
33. C. Mác và Ph. Ăngghen (1993), To n tập, t1, t12, t13, t18, t36, Nxb
Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội.
34. C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin (1977), Về văn học v n hệ thuật,
Nxb Sự thật, Hà Nội.

35. C. Mác, Ph. Ăngghen, V. I. Lênin (1976), B n về văn học nghệ
thuật, Nxb Sự thật, Hà Nội.
36. C. Mác, Ph. Ăngghen, To n tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 1995
37. Nguyễn Chương Nhiếp (1996), “Vai trò của thị hiếu tron đánh iá
thẩm mỹ”, Tạp chí Triết học, số 4.
38. Nguyễn Chương Nhiếp (1999), “Tính cá nhân v tính xã hội của thị
hiếu thẩm mỹ”, Tạp chí Triết học, số 4.

19


39. Nguyễn Chương Nhiếp (2002), “Tính quy luật trong sự hình th nh
v phát triển thị hiếu thẩm mỹ”, Tạp chí Triết học, số 4.
40. Nguyễn Chương Nhiếp (2000), Thị hiếu thẩm mỹ v vai trò của nó
tron đời sống thẩm mỹ, Luận án tiến sĩ, Trung tâm khoa học xã hội và nhân
văn quốc gia, Viện Triết học, Hà Nội.
41. Nguyễn Chương Nhiếp (2004), Thị hiếu thẩm mỹ tron đời sống,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
42. M.F. Ốpxiannhicốp (2001), Mỹ học cơ bản v nân cao, Nxb Văn
hóa thông tin.
43. Hoàng Phê (chủ biên) (1988), Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội.
44. Nguyễn Văn Phúc (1996), Quan hệ giữa cái thẩm mỹ v cái đạo
đức trong cuộc sốn v tron n hệ thuật, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
45. Vũ Minh Tâm (1993), “Cái đẹp nghệ thuật v đời sốn xã hội”, T/c
Triết học, số 2.
46. Vũ Minh Tâm (1998), Mỹ học v

iáo dục thẩm mỹ, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

47. Lương Thanh Tân (2009), Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình th nh
lối sốn văn hoá cho thanh niên đồng bằn sôn Cửu Long hiện nay, luận án
tiến sĩ, Học viện Chính trị quốc gia, Hà Nội.
48. Đào Duy Thanh (2000), “Đánh iá n hệ thuật - hệ chuẩn phổ biến
của hoạt độn đánh iá thẩm mỹ”, Tạp chí Triết học, số 4.
49. Đào Duy Thanh (1999), Vai trò của nghệ thuật tron đời sống tinh
thần của con n ười, Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn quốc gia –
Viện Triết học, Hà Nội.
50. Tạ Văn Thành (1983), “V i khía cạnh phươn pháp luận của vấn
đề iáo dục thị hiếu thẩm mỹ với sự hình th nh con n ười mới”, Tạp chí
Triết học, số 3.

20


51. Đỗ Thị Minh Thảo (2002), “Cội nguồn của ý thức thẩm mỹ v sự
thức tỉnh nhữn năn lực sán tạo nghệ thuật”, Tạp chí Triết học, số 2.
52. Hùng Thắng-Thanh Hương-Bàng Cẩm (2005), “Từ điển tiếng Việt
thôn dụn ”, Nxb Thống kê
53. Cung Kim Tiến, (2002), Từ điển triết học, Nxb văn hóa thông tin
54. Trần Túy (1996), “Tiếp cận iáo dục thẩm mỹ từ phươn diện
khôn

ian v thời gian của hình tượng nghệ thuật”, Tạp chí triết học, số 3.
55. Trần Túy (1998), Vai trò của nghệ thuật tron

iáo dục thẩm mỹ,

Luận án tiến sĩ, Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn quốc gia – Viện

Triết học, Hà Nội.
56. Trần Tuý (2005), Vai trò của nghệ thuật tron

iáo dục thẩm mỹ,

Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
57. Tsécnưxépxki (1962), Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với
hiện thực, Nxb Văn hóa nghệ thuật, Hà Nội.
58. Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô, Viện Triết học, Viện Lịch sử nghệ
thuật (1961), N uyên lý mỹ học Mác - Lênin, Nxb Sự thật, Hà Nội.
59. Lê Quang Vinh (1996), Vai trò của văn học tron

iáo dục thẩm

mỹ ở nước ta hiện nay, Luận án tiến sĩ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh, Hà Nội.
60. Lâm Vinh (1997), Mỹ học: về cái đẹp – về nghệ thuật – về con
n ười, Nxb. Đại học Sư phạm – Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh.
61. Hồ Sĩ Vịnh (2007), Thụ cảm thẩm mỹ v n ười H Nội, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội.
62. Nguyễn Việt Chiến, “Tổ quốc ở Trườn

Sa”, Thanhnien.vn

, ngày 27/5/2012.

21


63. Đinh Xuân Dũng (2012), “Thị hiếu thẩm mỹ - thực trạng, sự biến

đổi v vấn đề iáo dục thẩm mỹ”, trang điện tử tapchicuaviet.com.vn của
Diễn đàn văn hoá – văn học nghệ thuật của tỉnh Quảng Trị,
/>&ID=8677 ngày 17/6/2012.
64. Phạm Duy Đức, Quan điểm của Đảng về xây dựn v phát triển
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đ

bản sắc dân tộc,

, n

y 28/09/2015

65. Điêu khắc, Bách khoa toàn thư mở Wikipedia,
/>66. Minh Hạnh, “Thêm yêu Việt Nam qua nhữn ca khúc trẻ”,
, ngày 16 tháng 5 năm 2014
66. Lê Việt Khánh, “Bay qua biển đôn ”, />67. Lý tưởng, Mạng thông tin giáo dục tlnet.com.vn
/>68. Phùng Hữu Phú, Nhữn điểm mới trong dự thảo văn kiện Đại hội
XII của Đảng về văn hóa-xã hội, Bacgiang.gov.vn,
/>ngày 22/01/2016
69. Đào Duy Thanh, Lý tưởng thẩm mỹ, Weblog Đào Duy Thanh
/>70. Trần Trọng Tân, Giáo dục lý tưởng để thực hiện nghị quyết Hội
nghị Trun ươn 4 khóa XI”, />
22


triet-thuc-hien-nghi-quyet-dai-hoi-dang-XI/2012/15851/Giao-duc-ve-lytuong-de-thuc-hien-Nghi-quyet-Hoi-nghi.aspx, 2012

23

MỤC LỤC
Mở đầu...................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ LÝ TƢỞNG
THẨM MỸ VÀ HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT..................12
1.1. Lý tƣởng thẩm mỹ.............................................................................12
1.1.1. Một số quan điểm về lý tưởng thẩm mỹ trong lịch sử mỹ học ..............12
1.1.2. Khái niệm v đ c trưn của lý tưởng thẩm mỹ ...................................17
1.2. Hoạt động sáng tạo nghệ thuật..........................................................23
1.2.1. Một số n hiên cứu về hoạt độn sán tạo nghệ thuật trong lịch sử mỹ học ..........24
1.2.2. Khái niệm v đ c trưn của hoạt độn sán tạo nghệ thuật................27
1.2.3. Các loại hình n hệ thuật cơ bản........................................................31
1.3. Va trò của lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật ......38
1.3.1. Vai trò định hướng ...........................................................................38
1.3.2. Vai trò nhận thức .............................................................................39
1.3.3. Vai trò động lực ...............................................................................41
Tiểu kết c ƣơng 1 ....................................................................................43
CHƢƠNG 2. LÝ TƢỞNG THẨM MỸ TRONG HOẠT ĐỘNG SÁNG
TẠO NGHỆ THUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY: NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ................................................45
2.1. Một số n ân tố tác động đến lý tƣởng thẩm mỹ ở Việt Nam hiện nay .........45
2.2. Thực trạng của lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động sáng tạo nghệ
thuật ở Việt Nam hiện nay .......................................................................51
2.2.1. Một số biểu hiện tích cực của lý tưởng thẩm mỹ trong hoạt độn sán
tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay v n uyên nhân của nó ........................52
2.2.1.1. Một số biểu hiện tích cực ...............................................................52
2.2.1.2. Một số n uyên nhân.......................................................................63

24

2.2.2. Một số biểu hiện tiêu cực của hoạt độn sán tạo nghệ thuật ở Việt Nam
hiện nay khi thiếu vắn vai trò của lý tưởng thẩm mỹ v n uyên nhân của nó.....68
2.2.2.1. Một số biểu hiện tiêu cực ...............................................................68
2.2.2.2. Một số n uyên nhân.......................................................................75
2.3. Giả p áp góp p ần nâng cao lý tƣởng thẩm mỹ trong hoạt động
sáng tạo nghệ thuật ở Việt Nam hiện nay ................................................81
2.3.1. Đối với chủ thể sán tạo ...................................................................81
2.3.2. Đối với đội n ũ phê bình ..................................................................84
2.3.3. Đối với côn chún tiếp nhận, thưởng thức .......................................87
Tiểu kết c ƣơng 2 ...................................................................................89
Kết luận ...................................................................................................90
Danh mục tài liệu tham khảo ......................................................................92

25