Đánh giá khả năng dự báo hạn mùa của một số mô hình khí hậu khu vực cho việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (9.26 MB, 124 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------
T
T
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG DỰ BÁO HẠN MÙA CỦA MỘT SỐ
MÔ HÌNH KHÍ HẬU KHU VỰC CHO VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------
T
T
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG DỰ BÁO HẠN MÙA CỦA MỘT SỐ
MÔ HÌNH KHÍ HẬU KHU VỰC CHO VIỆT NAM
Chuyên ngành: K
t
n và k
ậu
Mã số: 61.44.87
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS V T n H n
Hà Nội - 2015
LỜI C M N
T
i xin ày t l n
T n H n
n
i n
n
u và t
T
i
ộm nK
n
v n
n n
i lời
m n
n n i ri n và
un
n
t
ã i p
i
tron t ời i n qu Cuối
n và n
luận v n
n t àn
t y
vi n t n
ớ
n
t i
ời t n ã lu n
n ộ
tron K o K
n mon muốn
n t
n
t o i u ki n t uận l i
Trun t m T n tin và D li u k
tới i
i p
i n luận v n
n i
n
ời t y ã tận t m n i t t n
n xin
t
i t n s u sắ tới GS TS P n V n T n TS V
t
m n
n t
yv n ã
i mon muốn
n
n
ộn vi n
i p
t
n T
t
i
n t
y v n và H i
oàn t àn luận
n
n n i p tron
tl n
i p
i lời
m n
k ắ p
vi n
n t àn
k
k n
t k t qu tốt n t.
L T
T
n
M C
C
NG .............................................................................................................. i
DANH M C
DANH M C H NH NH ..................................................................................................... ii
DANH M C C C K HI U VI T TẮT ............................................................................. iv
MỞ Đ U 1
CHƯ NG 1 TỔNG QUAN ............................................................................................. 4
1 1 K i qu t
un v
o t ời ti t và
ok
ậu ........................................... 4
1.1.1 Khát quát chung ................................................................................................ 4
1.1.2 C
p
1.1.3 C
n p p
m
n
1 2 Tổn qu n n
1.2.1 Tr n t
ok
ok
i n
u
n
ậu ................................................................... 6
ậu ............................................................................. 8
i s n p ẩm
o m ......................................... 13
iới .................................................................................................... 13
1.2.2 Tron n ớ ...................................................................................................... 17
13Đ n
i s n p ẩm
1.3.1 M
o ..................................................................................... 18
và ý n
1.3.2 C
ĩ
n uy n lý
un
vi
n
o ài to n
i s n p ẩm
n
i
tl
o............................... 18
n s n p ẩm
o ..... 20
CHƯ NG 2 PHƯ NG PH P MÔ H NH VÀ SỐ LI U............................................. 21
21P
n p p
22M
n
n
i
ok
o m ........................................................................ 21
ậu k u v
o Vi t N m.................................................... 30
2.2.1 Mô hình RegCM 4.2 ....................................................................................... 30
2.2.2 Mô hình clWRF (Climate Weather Research and Forecasting) ..................... 35
2 3 Số li u và x lý số li u........................................................................................... 38
CHƯ NG 3 K T QU .................................................................................................. 41
3 1 N i t ộ trun
3.1.1 T
n ................................................................................................ 41
n qu n ..................................................................................................... 41
3.1.2 S i số trun
3.1.3 C
số
n ............................................................................................. 46
n
3.1.4 P n ố t n su t
32N i t ộ
3.2.1 T
op
........................................................................... 51
o n t Tx ........................................................................................... 52
n qu n ..................................................................................................... 52
3.2.2 S i số trun
3.2.3 C
i t ốn k .......................................................................... 49
số
n ............................................................................................. 55
n
3.2.4 P n ố t n su t
i t ốn k .......................................................................... 57
op
........................................................................... 59
3 3 N i t ộ t p n t n ày ......................................................................................... 59
3.3.1 T
n qu n ..................................................................................................... 59
3.3.2 S i số trun
3.3.3 C
số
n ............................................................................................. 64
n
3.3.4 P n ố t n su t
34L
n m
i t ốn k .......................................................................... 66
op
........................................................................... 67
............................................................................................................. 68
K T LUẬN.......................................................................................................................... 73
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................... 75
PH L C ............................................................................................................................ 81
DANH M C BẢNG
n 11 Đ n
n 21
i k t qu
o
Finley (1884) ........................................................ 14
n t ốn k n ẫu n i n ................................................................................... 24
n 22 D n s
tr m k
t
n ................................................................................... 39
n 3 1 C số t ốn k ối với n i t ộ trun
n t n
m
n R CM và WRF
............................................................................................................................. 50
n 32
n p n ố t n su t
n 33
n
số n i t ốn k
m
n R CM và WRF o n i t ộ
o n t t n ...................................................................................................... 58
n 34
n s i số t ốn k
m
n R CM và WRF o n i t ộ t p n t t n
............................................................................................................................. 67
n 3 5 P n ố t n su t
R CM với n
op
o T2m
............................................... 51
op
o l n m n ày t n 1 v n 1
m
n
o 3 t n ......................................................................... 69
n 3 6 P n ố x su t
o t o p l n m n ày
m
n WRF với n
o 6 t n .......................................................................................................... 70
n 3 7 P n ố x su t
11 v n 4 với n
o t o p l n m n ày
m
n R CM t n
o 3 t n .................................................................... 70
n 3 8 P n ố x su t
1 v n N1 với n
o t o p l n m n ày
m
n R CM t n
o 3 t n .................................................................... 71
n 39
n
m
số n i t ốn k
m
n R CM và WRF o tổn l n
t n ............................................................................................................ 72
i
DANH M C HÌNH ẢNH
Hn 21 M p
n to n
H n 2 2 Qui tr n
H n 2 3 Mi n t n
Hn 24 P nv n k
t
i m ................................................................................... 21
o ................................................................................................... 35
om
n
ok
ậu k u v
ậu Vi t N m N u n: k
.................................................. 37
ậu Vi t N m .................................. 40
H n 3 1 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n R CM
t n 1 12 4 và 9 t tr n xuốn
ới với n
o3
t n
o k u v Vi t N m ......................................................................... 42
H n 3 2 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n R CM t n 1 v n N1 với n
o 3 t n và t n 1 v n N3
với n
o 6 t n ....................................................................................... 43
H n 3 3 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 1 12 2 và 9 o k u v Vi t N m n
o3
t n ................................................................................................................... 44
H n 3 4 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 1 12 4 và 9 o k u v Vi t N m n
o6
t n ................................................................................................................... 45
H n 3 5 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
ot n 6v n
1 và t n 2 v n N3 với n
o3
t n ................................................................................................................... 45
H n 3 6 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 7 8 v n N2 t n 5 v n 1 và t n 9 v n N3
với n
o 6 t n ....................................................................................... 46
H n 3 7 Đ t s i số trun
n t n
T2m t m
n R CM và WRF với n
o 3 t n .......................................................................................................... 47
H n 3 8 S i số trun
n t n
T2m t m
n R CM và WRF với n
o6
t n .................................................................................................................... 48
H n 3 9 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n R CM
ot n 2 o
v n 1 N1 và
N2 t n n với n
o 6 t n ................................................................ 53
Hn 31
Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 5 o
v n N2 t n 1
v n N1 và t n 5 v n N3 với n
o 3 t n ........................................ 53
H n 3 11 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 2 o
v n 2 3 4
t n n với n
o 3 t n ...................................................................... 54
H n 3 12 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 3 o
v n 3 t n 2
v n 4 t n 1 v n N1 và t n 8 v n N3 với n
o 6 t n ........... 54
ii
H n 3 13 S i số trun
và WRF với
n
n
n i t ộ o n t trun
n t n
m
n R CM
o 3 t n ......................................................................... 55
H n 3 14 S i số trun
n
n i t ộ o n t trun
n t n
m
n R CM
và WRF ............................................................................................................... 56
H n 3 15 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n R CM
o t n 6 7 o v n N2 và t n
7 v n 4 với n
o 3 t n ..................................................................... 60
H n 3 16 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n R CM
o t n 1 12 o v n
4 và
t n 7 v n N3 với n
o 6 t n ........................................................... 61
H n 3 17 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n WRF
o t n 7 8 o v n N2 và t n 7
11 v n 2 t n 11 v n 1 t n 7 v n N3 với n
o 3 t n ........ 62
H n 3 18 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n WRF
ot n 1 6 ov n 2 t n 1 7
v n N2 t n 1 8 v n N1 và t n 8 12 v n N3 với n
o6t n
............................................................................................................................. 63
H n 3 19 S i số trun
WRF với n
n t n
n i t ộ t p n t n ày
m
n R CM và
o 3 t n .............................................................................. 64
Hn 32
n t n
n i t ộ t p n t n ày
m
n R CM và
o 6 t n .............................................................................. 65
S i số trun
WRF với n
iii
DANH M C CÁC KÍ HIỆU VI T TẮT
AFWA
AGCM
AOGCM
B1
B2
B3
B4
BATS
BoM
CFS
CGCM
CHLB
CN
ECMWF
ETA
Fcs
GCM
HRM
JMA
KHTN
KTTV
MM5
N1
N2
N3
NAM/SAM
NCAR
NCEP
Obs
PDO
PNA
RCM
RegCM
REMO
SLP
SST
C k t n k n qu n
M
n oàn l u un k quy n
M
n k
ậu k t p oàn l u un k quy n i
n
V n k
ậu T y ắ
V n k
ậu Đ n ắ
V n k
ậu Đ n
n ắ ộ
V n k
ậu ắ Trun ộ
S
t n t sin quy n-k quy n
C qu n K t n Austr li
H t ốn
ok
ậu
NCEP T NCEP Clim t For
System)
M
n k
ậu toàn u p Coupl Glo l Clim t Mo l
Cộn
li n n
C n n
Trun t m
ok t n
nv C u u
M
n
o t ời ti t p i t y tĩn
D
o For st
M
n k
ậu toàn u Glo l lim te models)
M
n k uv
ộ p n i i o Hi -resolution Regional
Model)
Tổ
k t n N ật n
K o
t n i n
K t n t yv n
M
n k t n ộn l qui m v (Mesoscale Meteorological Model)
V n k
ậu N m Trun ộ
V n k
ậu T y N uy n
V n k
ậu N m ộ
N i u ộn ắ N m n u T Nort rn n Sout rn
hemisphere Annular Modes)
Trun t m Quố i n i n u k quy n
Trung tâm
o m tr ờn Quố i N tion l C nt r or
Environmental Prediction)
Qu n trắ O s rv
(Pacific Decadal Oscillation)
Pacific/North American
M
n k uv
M
n k
ậu k u v
R ion l Clim t Mo l
M
n k uv
T -Regional-Model)
K p m t i n Sea Level Pressure)
N i t ộ m t n ớ i n (Sea Surface Temperature)
iv
st
TSKH
WMO
WRF
XTNĐ
Ti n sĩ k o
Tổ
k t n t
Mô n n i n u
Xo y t uận n i t ới
iới Worl M t orolo i l Or niz tion
o t ời ti t W t r R s r For st
v
MỞ Đ U
Tron n
n n
n n m
y
ộ Vi
với
ok
uy n i v
t
t ời ti t
n
m i n
tr n
ut
o lĩn v
tl
n
m
vào p
số
tối u
n
v
o
o
tl
t
nhiên – Đ i
Quố
v
Vi t N m n
Tr ớ
p
y vi
n
n nào
oK
t
n t
o và
iới
n
t
n
n
n
i m t àn
ã và
và t n
ớ
oK
t
n
n
ập n ật N
t
i nn y
n
n và
ã
BoM, ETA, JMA, HRM
ok
n
o
o KTTV Trun
n số
i t
u và
1 m
i p v t i Trun t m D
n n
n
o Đ
n i n
o àn n ày li n t
i Hà Nội
quố t
n
ậu N m 2
ã
on n
y v n Trun
o
n n y Trun t m D
o
n T
n i u k n li n l
v
ớ n o t tron
n
yN àn ớ
i
o t ời ti t n
ậu k u v
m
n p i i nt
i n
n T y v n và H i
ok
i nt
n t yv nn mn n
n CHL Đ
n tin
t uộ K o K
n
t
y n i p v một số m
n này t o r một
p nn n
t
n . C o
n ận s n p ẩm và
n n ày àn
tron m ời n m trở l i
ok
p
K
n tron
y v n Trun
p
n àn
o n i p v t ời ti t và k
u ti n HRM t C
vào s
i
o số tr ti n ti n tr n t
n tron
lớn ối
i nn yt
n tuy n i n k
t n i u tr n t i t
t ốn r
n
n n
nt n v
t
i nt
o Hi n n y Trun t m D
lắp
t
n v t n su t mà
iới
n x
n
ã
lắp
m
o sớm
Với p
và
n
T
kĩ t uật và
o một
ã
n n
o n tr n t
t và qui luật i n ổi
o n ã
n
n t ời ti t
n t y v n n ày àn trở t àn t
t p Với s ti n ộ k o
l
i nt
ở Vi t N m n ày một i t n k
ờn
p
n
n
k
i n
n
n
ậu
uy n i k
Tr ờn Đ i
n n
n t àn
u
t
K o
yt
o
n
p
n
T
i m
nm
ok u
n RegCM, WRF và MM5.
o k
n p p t ốn k truy n t ốn
ậu
o
n m
p
1
t
ờn
n p p t ốn k n
t
i n
n
n
i tr t n
to n
t n trun
ok
t
n
n
số
o
Tuy n i n với p
n k
ậu
k n
ậu m
om
n
i u ki n k
n k
ok
t
o nàn t n
ov
Tr ớ n
n tr
i
n
o và
o n o
n
ip i
một s
i t là
t
t t ốn k
p
i
ok uv
Vi t N m Do vậy n
n
n
ti p ận và
u
o k t qu
n
u
nm
n p p này
n
n t
n
m
n
n
n p p
lớn tron
n n m
vào t
n tin
y
i m
o
n
ok u
v
Mỗi m
n
n u tron
i u ki n
và vật lý
t n m
n
i
i mm n
s n p ẩm
i u
o
n
n
n
i
tl
m
một số m
s n p ẩm
k ắ p
n
n s n p ẩm
tron
Với mon muốn
Vi t N m
n
ok
pp nn n
vi n
n k
n
o
một số m
Luận v n
i t àn
n vi
tr n
n n
n
n
i
t
n là m
ti u
ts
nt i t
n t yv n
tl
n
ok
ậu
i k
n n
o Vi t N m” n m
n k
n
t
y là một vi
tài luận v n là “Đ n
ậu k u v
o
m
t
ộn l
N oài r k i
t ốn
o và
n t
qu tr n
vào s
và i m y u
n T t
n u os k
tron
n
p t i n r s i số
n tốt
n s i số k
n n
Tr ớ k i m
t
ýn ĩ k o
k uv
i u ki n i n
k it
om
ài to n
và
n
o với n
ậu k u v
mới
n
t
nm
o
o
i
tl
n
n
n i m t i Vi t
Nam.
C
n 1: Tổn qu n Tron
un v
ok
tài l
n và
k
n
ậu t n
p
n n
n p p
n :
n này luận v n tr n
i n
n
ày k i qu t
u tron và n oài n ớ
i
un
o ài to n
li n qu n
n
n
i
o
ậu
C
n
n
n 2: P
n
i m
luận v n
n p p m
n
n tr n
n và số li u C
ok
ậu
ày t m tắt
l
u tr
2
p
n tron
n n
n p p
n này
qu tr n vật l
l
n
im
s
n
n
t
C
n
i n ài to n
n
i Tron
n
i
n 3: K t qu Tron
k t qu
im
l
ài to n
n
ã
n
i k
n 2
n tr n
ày p n số li u
o
n này luận v n tr n
n n
ok
n
3
ậu
ày k t qu p n t
ok uv
Vi t N m
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1 Khái quát chung về dự báo t ờ t t v
ự
ậu
1.1.1 Khát quát chung
D
k
t
o t ời ti t và
n
T ời ti t t
ok
ờn
ậu là n
i u là n
n ắn với qui m vài n ày tron k i
gian ài
n D
n ày là
m
o t 15 n ày
D
om
o i m
y
D
t ời ti t t
l i
i nt
o nx m i nt
n
t
yl
uẩn nào
17oC Với
t n su t xu t i n o
n
x yr
n t ời i m
n
i là
o
n ài v
o
n
t
yk
t
u o
t
m
u vào
n
Tron k i
m
i nt
n
ok
ậu
i nt
n t ời ti t tron t ời
n x
i tr trun
t n
t
n
mà
n
om
Đối với
y u tố n
o k o n x y r xun qu n một
: N i t ộ trun
o t ời ti t
n m
ờn
n t ời ti t n
n
sẽ x y r tron một vài t n ti p
y u tố k
n t n 2 n m 2 14 t i Hà Nội là 15-
ão m
lố nắn n n
n xu t i n mà k
12 n ày m
với
n
i ti t v
yl
: Tron t n 7 sẽ
t n 6t iT n H
K
y ài
y u tố k
o một
n t n
n m
v
i nt
xu t i n V
n n ắn t 3-5
i u ki n
i ti t
r
k n t
r p m vi
i tr
o
ậu k n t
ộ ẩm
o t ời ti t
n p i x l tốt số li u
t ời i n x y r
t
n i t ộ trun
n i t ộ
uy n i
t ời và
i n nào và t ậm
t
qui m t ời
i là
ờn
ok
thán n
n
o t ời ti t t
ố ắn p n
t o D
n
nx
t uộ r t n i u vào
o t ời ti t tốt t
n
i là
i nt
một vài t n
ậu
n àn
o El – Nino...
o t ời ti t p
n
n
n mở rộn
n một o
t
x y r tron k o n t ời i n
ậu là n
o
ok
Ấn Độ
D
t
t 5-1 n ày là
ài to n t
n
o tron p m vi 3 n ày
nv
D
k
n
k o n 3
n
o
o
t
t ời i n
n ão ổ ộ vào i n Đ n
y
.
om
k
n t n n ày t y vào
4
n
r tr n t i k
là t n tin
un v
quy n vào
i u ki n
k
quy n tron t n k o n t ời i n n t
t n
or
tron t ời
st
y
n tối
n
ok
ậu
Tron
ok
vài
t n
ok
ậu
t
K
o quy m lớn
o m
y
nt n t n
o
S son l Clim t
n T
or
t n m
–
n m
S son l
st
n
ậu
n
o
t
o
r t k i qu t
t
k i ni m k
nm
ộl
o
n 2-3 n m
stin
m
p ổ i n là 1 3 6 9 t n
n m
r
n
ậu
o
n
n tin
i u
m
n
[56].
và
Tron t
xét t quy m t n
t
s son l outlook
t u
k
n ài
ot n
n ài C
n k
t i n v n xu n
m
o
n 3 -45 n ày
so với i tr trun
ở v n n i t ới m
o t ời ti t
oi là
m t quy m m
i ut om
s son l or
n l i
mở rộn t
n một n m
K i ni m m
iới WMO [38] với ài to n
n m ời n ày tron t
ki n t ời ti t t n qu
m
nm
ẳn
là một n m [73]
Theo Tổ
o
o D
n
n
t
t
o
n
n một n m với
i u qu
n
s n p ẩm
báo.
D
p
o
nm
t quy m t n
t p mà s t àn
v mối qu n
i u i tv
i ti t
n
t
n t
i
qu tr n t
k
n t
k
t n k uv
m
qu n trắ n n
o
Đ
sở vật lý
i u
tr n k
n
n nắm
tl
ậu
k
n ớ
n quy m n m là một ài to n
om
này p
quy n và
i
n [38] Hi n t i với n
n
quy n –
i
n
n
n n
vi
n
n số li u ã t o r n
o
một n m k
n n
n t
i t so với
n
i t qu n tr n
n oàn l u toàn
u SST D t
ởi v
ộ
n với vi
i ti t
m p
t u t ập số li u o
o
n i u
nm
n n tố t o r
n mk
V vậy
n n tố này và
t
n t
ở quy m
u n uy n n n qu n tr n n t k i n
ậu t y ổi t n m này qu n m k
i n toàn
t uộ vào m
n ti n ộ tron
nm
o
t ời i n nào Tr n quy m toàn
tr n k
o
là s
ờn n i t ộ
ối l u s u tron k
u l ir tn y
n i t ộm t
m t i nởk uv
n i t ới là
quy n mi n n i t ới t
m với SST
5
i n ổi
n
ới Ở một số n i k
ộn lớn
n
C u
u và T y P i SST
k uv
qu n tr n n t Đối với k u v
x
o k
t
n
n n
k
o SST
pp n
Vi
nm
n i u n i tr n t
on
o
ok
n
m
ậu k u v
ok
tr n k
luật
n
t
t
n
ở
yt n
sốt rét [69].
ã
t
n
i mở
y N m Mỹ [23] và ã
n
tn
là
o
o
m
m
n
p
n k
ậu toàn
n k
ok
ậu t
p
n p p t ốn k là một
nm
P
ậu
ậu
n
m
lý t uy t x
k
nm
[10] Tr ớ k i
ậu
n một số n uy n lý
ậu
n số tr
n t
u
k
o n
n n
n v m
tron lĩn v
Mỹ [51], [71] Hàn Quố [65]
n rộn rãi tron
vận
ậu
n
Tron
tron lĩn v
o s l n truy n
n k
ti p ận
n k
n
n m
n tin ậy v s n l
o vi
n D
p ự báo khí hậu
p p t ốn k và
s
T i
qu tr n k
o
o
n n n tố
qu n
p
i
on ờ
y mi n t y Ấn Độ [14] và
iới n
1.1.2 . C c p
u và m
n
i nt
n k t qu k
C
n n
r n
p t n tin
o
i t là k u v
s n p ẩm
Australia [8], Châu Âu [13]
góp p n un
oi là một tron n
n i t ới
n i u qu
i pn
n
vào
n p p t ốn k tron k
su t t ốn k to n
ậu
t n to n t ốn
i i quy t một số ài to n tron n
i n
v n
tr ờn k
n n
li n qu n
n
u tr
u qui
quy n [5] .
D
p
vào
qu n
n tr n
i qui
o t ộn
i
y u tố tron k
m
n
xo y t uận n i t ới
n là n i t
ộ
m t n ớ
x y
luật
i n SST
n
n p p t ốn k “ ổ i n” này
n ối với
n n m
là p
n
i nt
y một p
n p p“
n
tn
n
ok
ột i n t
n p p t ốn k k
t p qui m ” t ốn k
6
n n tố
số ENSO
o
i
n
s
om
[10, 19, 47, 48] C
Os ill tion MEI Multiv ri t ENSO In x
u P
quy n và
os
ot
o
n l i
i nt
o s i số k
n
ờn
ElNino Sout rn
tr ờn t i p n t
tốt
n
s
st tisti l owns lin
n
toàn
qui
lớn Tron
n rộn rãi
Ởp
n
p p này n
ời t s
vào
o C
t i t
n tr ờn
này p
m ytn
n
trun t m
n
nn ờp
k t qu
n
p
tm t
toàn
p
iới sẽ
n
tron k i
vi
n à
i
ok
M
p
n
iới n
n n m
tổ
n toàn
u làm
u Đ y là n
m
n
n toàn
lớp p
m t
n i u ki n
n
n nỗ l
t
t m ki m i i p p
uối n
m
u nào
[18, 29, 30].
iới
r tn i um
ý n t là m
n k t
p
n này
m p
n
ậu tron qu k
ậu
n CFS T
yn
l n
s
n rộn rãi
NCEP Clim t For
n t ời i
vào
m
n t àn t ý
om
n k
y
n n m 198
n này
tr ờn k
i ti n
m
n k
st
quy n và
i p v t i NCEP N tion l
4 [63] H n
o tối
n CFS là 9 t n
N oài r
tr n t
ãm n l i
i p ối m n mẽ
Center or Environm nt l Pr i tion t t n 8 n m 2
m
qui
n p p t ốn k t l ới m
ậu t
tron
Đ n
n
m
o
o t ời ti t qui m v
System) [63]. Đ y là m
n
n p
p t tri n C
Hi n n y tr n t
m
n y u tố
uy n m n vẫn
n
n toàn
om
pn
n toàn
ộ
n
o [7].
ậu tron qu k
tron
o
làm tr n
nội suy
ậu ã
m
n
u
t
p
Tron một số tr ờn
y là n
n p p t ốn k tron
vào một m
v n
n s n p ẩm
p
Tron k i
tr ờn k
nội suy v
o n ận
o ộp n i i
Do
i ti n
u
n
k n
t ởn
ậu toàn
làm
n p t tri n với tr n
n p p này
tn
ok
o
ộn l
m
uv k uv
n
n
n x
m
ậu k u v
m
t uộ vào ộ
u lớn n n n i u
tính
tr ờn k
os
u
n ớ n
n p p t ốn k
u vào n n n p
k
C
n k Tuy n i n
i m
p với
o lớn tr n t
m n
o toàn
n
o
m
n i um
n
n
n k
ok
trun t m k
ậu
n mùa n
t ốn
t
n quố
om
n và n ập l t ở Hàn Quố [65] m
n RSM [43]
C u
o
u tron
n DEMETER
7
m tổ
i
m
o
p7m
n : CERFACS ECMWF INGV LODYC METEO FRANCE MPI và UKMO
[57] Tuy n i n k n p i m
n
t
t i mi n p
p ép li ns
n nào
n
t Int rn t một số
mới
s
n
n
ok
ậu m
k
p mi n p
p mi n p
một số m
t y t uộ vào i u ki n kin t quố
n m
un
n
Một số m
n p i
n l i p i tr p
t
p
n m i Do
i mà mỗi trun t m
ok
n us
n u
1.1.3 Các mô hình dự báo khí hậu
a. Mô hình dự báo khí hậu toàn cầu
M
t n
t
n k
u GCM (Global Climate Mo ls
n n m 1922 ởi Ri
p n
t
ậu toàn
p
r son L F
n tr n
o t ời ti t
uy n ộn
k
àn p
n
t ập k và t
oàn l u
quy n S u
un k
n àn
n và i n m
n
oàn l u
quy n
ậu C
n k
m
và
ậu toàn
ậu
n n
n k
u i nn y
i t là
ok
i
t i t lập n
n AOGCM ã
u ã
un k
n
t
ậu
n
ậu
m p
n n i t và ẩm
(2 T n l
n n i t và i n t
i uk i n i
(4 S
i n ổi ộ
ố
yt k
i
o i n ổi ộ
8
n
i
n n n vào
i
n vào m
n k
ậu k t
n n m 198
uẩn mới ối với m
n
i t
oàn l u
n i
un
quy n t àn m
một ti u
n m
p t tri n ở Ho k
oàn l u
AOGCM Ð n i
(1 T n l
(3 S
n này
Do t m qu n tr n
i n
oàn l u
ậu n uy n t y P ilip ã x y
m
u Austr li và n i u n i k
n AOGCM ã
u là i n
k [6].
tr n m
un k
k o
n k
o t ời ti t k
N m 1956 [6]
n n m s u này
n
n n n àn n ày m
n V vậy m
n rộn rãi tron vi
n ài
C u
n p ptn
t p và oàn t i n
s
n
p
u
n vài n ày với vi
quy n và i u ki n
n t ời ti t i n t i [6] C n với s p t tri n
n u n số li u p on p
n i n
n
p
m
o k
:
i
n vào lớp i n k
quy n vào
n ;
os n
i
n ;
quy n;
(5 C
k t qu
i
qu tr n qu n tr n k
s vận
k n k
uy n
xon k
m t
i
qui m t m
n m
n t
p n
GCM m p
mà mỗi t àn p n này
[61] GCM
n
n
n k t
i n và vận
p
o5 n m
n k
u
s
n
s
tn ớ
quy n -
i lớp k
m p
i
n là
uy n
n tổ
i uk i n
n
ậu toàn
ã
p6m
n
k uv
m p n k
ậu t
n n
n GCM t àn p n
n SST và
p t tri n
u tr n
i k
qu tr n
o xo y t uận n i t ới v n
o
n
ậu
quy n và một lớp
n k
n n i u n m [59] N m 1998 Row ll D vi
om
D
t
k
và n ớ
N m 1992 P ilip ã s
x o trộn
t im tp n
n
n
i n
i nĐ iT y
xo y Hi n n y GCM
n l i tron vi
n
i n
u i n ổi k
ậu
N n
un
oàn t i n v
m
ộ
m n s i số
n k
ờn t p
nt
t p
n n
v
này C
m
qu tr n
i nt
n
n
m
n k
n
o
nn
u
t àn
ãm p
ã
n
v n
n
i n
n k uv
u
nắm ắt
nm p
y u tố
tr n v n n i
n m
n
oởk u
so với t
n t n su t và s p n ố
n
n
t
m p n xo y t uận n i t ới
n
NAM SAM PNA và POD son
o
XTNĐ
i n ộn
t it o
k
một số
i n ộn này
ot ym p
m p n t i n
trun
ậu toàn
o o tuy t p
Christensen và CS (2007) [16] ã tổ
m
u
m p n l
n m
o n Đối với vi
n
ậu n o i n i t ới n
l
n
un vẫn m p n t i n t p l
ãm p n k
qu n trắ [41] C
i m
M
i ti p l
n n i
t
một số m
t
n i t ộởv n T yT n
p
ậu toàn
ậu toàn
o V
t ốn so với qu n trắ
n x
u
m
n x
y v n n i t ới t
tron
n
ộ tin ậy. Tuy nhiên, với một số y u tố và một số k u v
n i t ới t
t
m p
o
n l
n m
nn i t ộl i
p 21 m
và n i t ộ
n GCM m p
s i số
t ốn
m p n t i n t p so với t
9
n k
L
n
t ở
u
t
k uv
Đ n
là lớn
tron t t
m
n so với
k uv
tron n m S i số l
k
n ri n lẻ
nm p n
Hi n n y
m
n GCM k n n
t n
s
ối l u [6]. Ngoài ra,
t m số
n i n và on n
ộ p n i i và
ời vào m
n
n
và
n 1 4oC N m
Một số
n 6-7oC.
s i số l n
tri n t n qu vi
ở ắ
và lớn n t là ở C o n uy n T y T n
Đối với n i t ộ s i số p ổ i n là 2 5oC T y T n
m
n m
n
ut
i ti n
m
i n
oàn t i n và p t
mo ul qu tr n
n
n
ã
u i n ổi k
ộn l
t mt
và
ộn t
ậu tron t
n l i
n
n t àn
n
n
ối với k
ậu qui m
b. Mô hình dự báo khí hậu khu vực
M
tron vi
k uv
lớn
m
n k
m p n k
n
i m
GCM
ậu t
n p
ời tron k u v
t
n
t
m
ộp n i it p 25
i u ki n
n
u ã
t p
n này
ậu k u v
qui m
ộn l
m
n p p “l n
ép” một
i u t o r s n p ẩm
v
RCM tron
i u ki n
n
m
n toàn
m
u C
Hi n n y
n k
ối với l
2000) [58] Đã
n
ậu k u v
i n t
r tn i un
i n
tmr
t n m
C
o
i m
un
t
k o n 1
n
ắt
ởn
n
con
uy n i k
n k
ậu toàn
i là m
n k
u
n
ậu k u
n GCM.
t it o
5
n1
6
t
tr ờn n i t ộ
km2 với s i số
ới 2oC
y Gior i và S i l s 1999 [28]; Pan và CS,
u
Christensen và CS (1997) [15] ở C u
(1999a,b) [68]
n này
ộp n i in n mn
i n t y với s i số t p tr n k u v
và t 5-5
v p n
u và i u ki n i n là số li u t i p n t
n RCM
m
m
tốt
p
n k
p n
n37 ộ C
n k
n p p
n
i m t n i n và
[6] Đ m p
n p
t
n l i và qu k
Đ n N m
u
ãs
ậu toàn
n
i
m
n k
ậu k u v
n
u T kl và CS 1999 [68], Leung và CS
u i m n
i m và k
n n
n
n
n
m
m s i số
n k
ậu k u v
mô hình k u v
s uk i
n
(RCM) và s i số
10
i sẽ
or
mô hình toàn
i lo i s i số
u (GCM)
(Noguer và CS., 1998 [52]). Tron t ời i n
ã
n
n p t tri n
k uv
vi
vẫn
n
n k n
ts
k i m tốn C
k os t ộn y
m
n và k
m
n n
ộ
n
n k
n x
tr n k u v
t mk
n
tuy
ậu m
o
y u tập trun vào
s
t m số
n k
ậu k u v
ộn l
ok uv
ok
u i nn y
và
tr ờn t i p n t
n k V
n6
v
n
n vào
n i n
m
ậu k u v
v tin
ã i m
i mk o n 5
n
n
tron
số li u r
y m
i t là ộ n y
n n m p
ti n tron
n vi
n
ối l u tron
n ờn
s
s i số
n u n số li u
t ốn trun
n i t ộ i m k o n 2 oC
n
i
t m số
t n l nn ờ
n n
n
nl
n
n m
T o (Giorgi và Marinucci, 1996 [26]; Noguer và CS.,
1998 [52]; Jones và CS., 1999 [42]; Giorgi và CS., 1998b [32]; McGregor và CS.,
1998 [54]; Kato và CS., 2001[45] Tron t t
t
i m
L un và CS
(1999a,b), Laprise và CS (1998), Christensen và CS (1998) [16] và Machenhauer và
u
CS (1998) [53]
p với t
t
t
n p n
t ốn t p
p
n
ot yp n ốk
n
i n
n tron GCM v RCM ã i u i n
t i n với ộ p n i i
o
n T
n GCM o ộ p n i i n n
n n m p
n t
RCM
n k
CS (2004) [50] ã m p n l
n
MM5 tron p i n
n CMM5
p nt
p nt
n toàn
ộn
n và
ờn RCM
o
o s i số
n n t là tron
m
n
ậu n i u n m
m
o i i o n 1982-2
i n t y s tt
toàn
u C n t o Z u J và CS 2 7 [72] t
n và s i số n
không gian và ti n tri n t o t ời i n
n n
một số t
m p
n k
ậu ài
11
n
ã
n
x với
n
n
t o
oàn l u tốt
m với t m số
i k
[20], Bergant và CS (2006) [12] Z u và CS 2 7
RCM tron vi
m
CMM5 ã nắm ắt
n y
n
2 với số li u t i
n s i số
và mối qu n
u Tuy n i n CMM5 k
Ji o Y njun và CS 2 6
n m
u NCEP-DOE AMIP II K t qu là MM5 m p
i ti t l
n toàn
RCM Li n X Z và
i n t y tr n lãn t ổ Ho K
k
qu n
t
u tr n t y v n
Đ x m xét k
nm
tr ờn tron RCM p
ối l u
Du y và CS 2
n min
k uv
6
tn k
Vi
n
n
RCM tron
o i m
qu n t m C
quố
Ấn Độ Hàn Quố
i n
i
n n
i m
li n qu n
N ật
n
N m
nk uv
ã ti n àn t
i m
m
C u
Ð n
p nl n
C
t
t t n 6
n và k
n
n m
n t n 8 n m 199
n n n
n
t
u n
n
s i số
R CM
t ốn là m
p
t uộ
o i m
m t và i n t y
hình R CM3
op
n
n
t n 9n m2 3 N i t ộm p
n i tron m
khu v
p
n n
ộn
t
t
n
i nt
n
L
n
ối l u m
i n với số li u
m t
i
u vào k
n
qu m p n với qu n trắ t
i nt
k uv
s i số
m
p
Ð n
ATS và Z n
12
n m
m
ối l u m
m p n n i t
i m . Mô
và mi n n
t ốn là m
t uộ
n ão n i t ới
n s
n m
t
y
ã
n3
i t tr n
y u vào k
n n m
n là t
n R CM
n i m ộn y
n u NCEP và ERA4
i
n
n là t 1 t n 1 n m 2
ở P illipin s C
t t
n
i n
i l ới l n với ộ p n i i
ri n lẻ và
m
;L
i m R CM3
n
Fr n is o và CS 2 6 [22]
n i mm p n m
k ối qu
n m
n i un
n .
op
n
n t
ot yn i t ộm p
n
n
lớn và n
o Tri u Ti n tron t ời k
o Tri u Ti n T ời i n m p
i m
u C uP i
n
Ngoài ra,
n i tron m
n s
n với mi n lớn
n
m
Mỹ C u
ã
n
bán
i un
m p
p với qu n trắ T
ộn
yt
ok uv
l n một
6 km và 2 km t
n
k uv
Im E.S. và CS (2006) [40] ã
ộ
p
n là t
m m n k
trun t m m
n n m p n n
n ão n i t ới
o ri n k u v
m p n
k
C u
i t tr n
y u vào k
ri n lẻ và
M
un là p
i
Trun Quố
n RCM
i u i n
n tới n i t ộ
này n
n R CM
ởi R CM tr n k u v
R CM
ởn
ãs
nn
k t qu m p n
n
i
n i un àk o
n i m RCM
Liu, Giorgi và Washington (1994) [49] ã n
ậu k u v
ã
và s
o5m
t n l
Ðối
n
i uk t
o r n số li u t i p n tích ERA40
và s
p
tn t n l
n
i n t y
Vi
n t o ATS t
n R CM
m p
n t i tr n n i u ài
n vi
n
qu tr n
[22] t m số
tr
s
xon k
M
ối l u t
u và
ép vào
om
l
n m
m
n m
m
vật lý t
o
t
i
qu tr n
C u
ã
n n
tr n
ộn l
x m xét
o
m
ộ p n i i K to và CS 1999 [44]), vai
t ốn
n ởk uv
i n
WRF
o tổ
ộm
và
p CFS với
qui m WRF ã mở rộn
n u un
t p qui m
Với
mà t i
m t ã
tr m
n
n một số
n n
n 33
k uv
i u ki n
p một k
n i n
Trun Quố [70]. Nhìn chung WRF
x và
ờn
ã
ậu CFS
o tr n
C
i n t yn
k
ok
y tĩn
t i n t p so với CFS và i m s i số
ờn
So với
k uv
n [6] C
m
t
vật lý
o t ời ti t p i t
p WRF ã t n
tr n
p
i m
n u tron
ộn
n l n
qui m
ối với m
(Qian Y. và Giorgi, 1999 [60])
n n i n
n
n
m t Gior i và CS 1999 [25]; Francisco và CS., 2006
u n
ol
p
ậu k u v
t m số
ối với k t qu m p
x và
n k
ok
k os t ộn y
m
n
i
P illipin s
n
Á ã
n k ối
u
n
CFS
vào
o
n y
m với
o
uk
n u
o tổ
t
ổ sun
o tốt
o n u tr n
n t n qu qu tr n
tối u
T i trun t m t ời ti t quố
và
ã
o t ời ti t WRF
n với t i t k
i ở St Louis MO ã
i n
u
n ARW (Advance Research WRF)
u
H i mi n t n ri n
n
o
n
n (12km)
hình 12km NAM Nort Am ri n Mo l
n 4km l i s
n n
àn n ày. P i n
i l n mỗi n ày Mi n t n lớn
n
ym
n RAP R pi R
1.2 Tổng quan nghiên cứu đ
k ởi t o t
y ở NCEP tron k i
s Pro u t
sản phẩm dự báo mùa
1.2.1 Trên th giới
13
i t
y
o t ộn m
mi n t n
Ho t ộn
T y
n
u N
n
u
i
o
i
o
o và
ờn n
tl
i n P
n p p
L
u n t
ài
o
t
n
trên
n n m 185 ở USA và
o ã sớm
t
n
ã
i n
tr
o
nn
tuy n i n vi
n n m 188
i
o
i n vi
n
Finl y
i
o
li n qu n
o
i
o
i
t
ẽ
yk n
n k tron suốt m ời n m s u
n
Đ n
Finl y và
qu n t m r t n i u tron lĩn v
Murp y ã ki m n i m l i vi
n
i nt n
i n vào n m 1884 o n à k o
n
k t qu
Vi
t
k n
t
mẫu t
ão x y r
iv
u ti n
Kopp n t
n
o t ời ti t ã
n
i
Đ n n m 1996
Finl y
Finl y
t
i n
n
n
i
i un
n 1 1.
Đá h iá kết qu dự báo của Finley (1884)
Tron n
ộn n i n
o
ut
k 2
t
vi
n
n àn k
y u tập trun vào
tl
n
ot
t m
ut
om
vi
nn ắ
n
xu t
ok n
n
i
tl
n
x m là một o t
Tron t ời i n
n n ắn và
n n m 195
u
r t t ài
n ài
i
o qu n t m
o s p t tri n
o
n
n
s n p ẩm
n mới
qu n
n
N m 1991 All n Murp y ã
n
t
o
T n
i
m n
n một uốn s
i u và p
tron
t p
n
p
n k vào vi
n N m 1989 tổ
k ẳn
n vi
14
k
n
i
o
t
n t
iới
o t ời ti t và k
ậu p i
x mn
là một o t ộn quố t [39]. Do vậy
ot n
n n m 198
ã
x m xét
Hi n n y WMO ã un
dài. Tron
xu t
uốn s
p một
n
n p p
i
o và
n
i
o
n
n [66].
t ốn
n
i
uẩn
o
“Standard Verification System for Long-R n
nt n 2n m2
k uv
n
p
WMO x
n r t rõ ràn v
tập số li u
n
For
o
i C i ti t
sts”
n ài
tài li u này
t
t m k o t i Nhìn chung,
t n m 1997 k o n 57
n
n
n tr n
t
v
n
Trun t m K
n
i
p m vi
n
ur u
i
o
o
n
n
r
n
t
t uộ vào
n Ú s
N oài r
o
n
p
ki u
u ã
i
i
u
k
n u
i m số LEPS
o
tr ờn
qu n
n p p mới
o mới
i
m
n
n ài MSE và i m kĩ n n S1
n p p
y v n Quố
Tuy n i n ở mỗi quố
n up
Trun t m K
số k
n
n T
n t
i k
i tr s i số tuy t ối và p
t
t
o
n
n n ắn
s
n
o vi
n n
n
n
tr n s p t tri n
n
i n
n n
u
v tin
[66].
Tron n
n
k
n n m
ok
ậu
ậu tr ớ k i
tr n
N n
t
y với s p t tri n
n i m và
vào n
un
n
ot
tr n vi
n n
vào o t ộn
n lu n
k t qu
t ốn k truy n t ốn
s i số qu n p
n
n
C
i
ờn
tl
n
t n to n
i
số n
RMSE s i số tuy t ối trun
r tn i um
m
n
o
n một
n
p
s i số trun
t ận
n p p
n
ME
nh MAE s i số ộ l
uẩn
N m 2 11 Trun t m D
xu t
n uốn
t
n ài C
i
ớn
ẫn
iới t i u
số
o T ời ti t
s
o Us r ui
p
n
15
C u
to ECMWF or
n p p
n
nv
n
i
o
u ECMWF
ã
o
st Pro u ts tron
n n ắn
nv
và
i là RMSE MAE MSE và
số t
n
