Khoá luận tốt nghiệp hình tượng đôi mắt trong truyện mắt sói của daniel pennac

TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
— .........—08 SO ----------------

PHÙNG THỊ QUỲNH

HÌNH TƯƠNG ĐÔI MẮT TRONG
TRUYỆN MẤT SÓI CỦA DANIEL PENNAC

KHÓA LUÂN TỐT NGHIÊP ĐAI HOC
Chuyên ngành: Văn học thiếu nhi

Người hướng dẫn:
ThS.GVC. NGUYỄN NGỌC THI

HÀ NỘI, 2016


LỜI CẢM ƠN
Tác giả khóa luận xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy giáo,
cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học và đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu
sắc đến thầy giáo: ThS - GVC Nguyễn Ngọc Thi. Thầy đã trực tiếp hướng dẫn,
chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành khóa luận này.
Dù đã có cố gắng nhưng khóa luận chắc chắn không tránh khỏi những
hạn chế và thiếu sót. Chúng tôi mong muốn nhận được sự đóng góp, chỉ bảo
của thầy cô để tiếp tục hoàn thiện khóa luận này.
Tôi xin chân thành cảm ơnỉ
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Sinh Viên
Phùng Thị Quỳnh
Tôi xin cam đoan đề tài “Hình tượng đôi mẳt trong truyện Mắt sói của

Daniel Pennac” là kết quả tôi trực tiếp tìm tòi, nghiên cứu. Trong quá trình
nghiên cứu có sử dụng tài liệu của một số tác giả. Tuy nhiên đó chỉ là cơ sở để
tôi rút ra được những vấn đề cần tìm hiểu ở đề tài của mình. Đây là kết quả của
cá nhân tôi, hoàn toàn không trùng lặp với kết quả của các tác giả khác.
Nếu sai sót tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Sinh
viên Phùng Thị
Quỳnh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề............................................................................................. 3
3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 5
4.1..........................................................................................................
Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 5
5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................. 5
6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 5
7. Cấu trúc khoá luận ........................................................................................6
NỘI DUNG.........................................................................................................7
CHƯƠNG 1: ĐẢC ĐIỂM CỦA HÌNH TƯƠNG ĐÔI MẮT TRONG • •
TRUYỆN MẤT SÓI...........................................................................................7
1.1..........................................................................................................
Khái quát về hình tượng nghệ thuật ................................................................. 7
1.1.1. Khái niệm về hình tượng nghệ thuật..................................................... 7
1.1.2. ......................................................................................................
Vai trò của hình tượng nghệ thuật .................................................................... 8

1.1.3. Cấu trúc của hình tượng nghệ thuật ...................................................... 9
1.2. Hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói.................................................. 9
1.2.1. Đôi mắt qua cuộc gặp gỡ kì lạ .............................................................. 11
1.2.2. Mẳt sói qua cái nhìn của người ............................................................. 14
1.2.3. Mắt người qua cái nhìn của sói ............................................................. 19
1.2.4. Hình tượng đôi mắt - nơi đoàn tụ của tình bạn, tình thân.....................22
TIỀU KẾT ........................................................................................................24


CHƯƠNG 2. NGHỆ THUẬT XÂY DựNG HÌNH TƯỢNG TRONG
TRUYỆN MẤT SÓI.........................................................................................26
2.1. Kết cấu.....................................................................................................26


2.1.1 Kết cấu hình tượng ................................................................................. 27
2.1.2. Kết cấu văn bản ................................................................................... 29
2.1.2.1. ..................................................................................................
Kết cấu cốt truyện............................................................................................ 29
2.1.2.2. ..................................................................................................
Không gian và thời gian nghệ thuật ................................................................ 33
2.2.

Giọng điệu ttần thuật .........................................................................38

2.2.1. Đôi nét về giọng điệu .......................................................................... 38
2.2.2. Giọng điệu nổi bật trong truyện Mắt sói ..............................................40
2.2.2.1. Giọng điệu hài hước ..........................................................................41
2.2.2.2. Giọng điệu trữ tình ............................................................................43
2.3. Điểm nhìn ..................................................................................................46
TIỂU KÉT ........................................................................................................50

KẾT LUẬN ......................................................................................................51
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................53



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Lý do khách quan
Daniel Pennac sinh năm 1944 tại Casablanca (Ma Rốc) là nhà văn lớn
của Pháp hiện nay.Thuở nhỏ, ông theo chân bố mẹ đi khắp nơi trên thế giới:
châu Âu, châu Á, châu Phi.. .Trải nghiệm sống phong phú có được qua những
chuyến phiêu lưu ấy đã góp phàn không nhỏ tạo nên sự đa dạng về thể loại
trong sáng tác của nhà văn: tiểu luận, tiểu thuyết trinh thám, sách cho thiếu nhi,
truyện tranh, tự truyện.. .Là một nhà văn lớn của Pháp hiện nay, Daniel Pennac
đặc biệt ghi dấu ấn với những câu chuyện viết cho thiếu nhi. Giọng văn hài
hước mà không kém phần sâu lắng, tình bạn giữa con người và loài vật, những
khám phá vô cùng thú vị về thế giới “bốn chân” đã đem lại cho từng trang viết
của ông có sức hấp dẫn khó cưỡng đối với độc giả ở mọi lứa tuổi.
Sau khi tốt nghiệp Đại học Nice (Pháp) ông làm nghề dạy học và thời
gian còn lại ông dành cho công việc viết văn. Deniel Pennac cho xuất bản cuốn
tiểu luận đàu tiên của mình vào năm 1973. Năm 1992, trong khi không ngừng
viết (sách cho trẻ em, trinh thám, tiểu thuyết...), ông đã đạt thành công to lớn
qua tác phẩm Như một cuốn tiểu thuyết ịComme un roman), là một tiếng kêu từ
tâm nhằm bảo vệ việc đọc sách. Bên cạnh đó, Au bonheur des orges, La fée
carabine, La Petite Macande de prose, thiên tiểu thuyết về gia đình Malassène
được đón nhận rất nồng nhiệt và nhận được vô số giải thưởng, trong đó có giải
Đọc sách quốc tế năm 1990. Hơn nữa ông còn là tác giả những chuyện phiêu
lưu của cậu bé Kamo, một nhân vật rất quen thuộc với các em nhỏ. Năm 2005,
Mắt sói - bản dịch ra tiếng Anh của Sarah Adams, đã nhận được Giải Marsh
Award (Anh), bản dịch Mắt sói là tác phẩm kinh điển viết cho thiếu nhi của

Daniel Pennac. Năm 2007, cuốn tiểu thuyết - tự truyện Chagrin d’école của
ông được vinh danh trong lễ trao giải Renaudot,

1


giải thưởng danh giá nhất của văn đàn Pháp chỉ xếp sau Goncourt. Năm 2008,
ông đã giành được giải “Grand Prix Meừopolis bleu”.
Truyện của Daniel Pennac có nhiều sắc thái đa dạng, phong phú, thể
hiện qua nhiều góc độ khác nhau. Đa số độc giả đọc truyện của ông chủ yếu là
câu chuyện cảm động về tình bạn bè giữa con người với loài vật hay những câu
chuyện về chính cuộc đòi của tác giả... Vói bút pháp vừa trữ tình, cảm xúc, u
sầu, tha thiết vừa hiện thực các tác phẩm của ông đã đề cập đến những vấn đề
của cuộc sống. Là một ngưòi có kinh nghiệm đã tạo nên những ý tưởng tuyệt
vời trong sáng tác của ông đó là cuộc phiêu lưu đậm màu sắc cổ tích trong hai
nhân vật chính trong truyện Mắt sói để tìm đến sự đồng cảm giữa muôn loài
trong thế giới này tạo một câu chuyện cảm động về tình cảm gia đình, tình anh
em cũng như sự cưu mang đùm bọc không toan tính giữa ngưòi với người. Đó
là cuộc hành trình để thực hiện khát khao quyền lực của mình trong truyện Kẻ
độc tài và chiếc võng... hay chính là cuộc đời của chính tác giả được chưng cất
trong Nổi buồn thời cắp sách bằng nỗ lực của bản thân đã đưa một ông vua
“zéro” ừở thành một thày giáo giàu kinh nghiệm và một nhà văn nổi tiếng của
Pháp ...
Nhìn chung truyện của ông đều bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống. Các
nhân vật trong tác phẩm của ông từ thế giói loài vật cho đến con người đều có
một cuộc sống riêng và một tâm hồn phong phú. Những nhân vật ấy để lại cho
bạn đọc ấn tượng sâu sắc sống mãi vói tâm trí chúng ta không thể nào quên.
1.2. Lý do sư phạm
Tìm hiểu truyện Mắt sói có rất nhiều vấn đề hay. Các nhân vật trong
truyện sinh động, nhiều màu sắc, mang nét đặc sắc riêng. Trong đó “Hình

tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói là vấn đề tôi đặc biệt quan tâm. Nghiên cứu
đề tài “Hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói của nhà văn Daniel Pennac ”

2


có ý nghĩa lớn đối với tôi trong công tác giảng dạy sau này. Nó giúp tôi hiểu
sâu sắc hơn về truyện Mắt sói về cuộc sống con người trong xã hội từ đó hiểu
được giá trị to lớn về nội dung cũng như nét đặc sắc trong cách thể hiện của câu
chuyện mà Daniel Pennac đã đóng góp cho nền văn học thiếu nhi Pháp nói
riêng và kho tàng văn học Pháp nói chung.
Hiểu được cả 2 mặt này của tác phẩm giúp cho việc cảm thụ sâu sắc
hơn, từ đó việc truyền đạt tới học sinh sẽ thuận lợi và hiệu quả hơn.Tuy nhiên
trong một tác phẩm văn học tập trung nhiều nhân vật, “nhân vật chính, nhân vật
phụ”, hay các hình tượng tạo nên điểm nhấn của truyện nhưng trong đề tài này
tôi chỉ tập trung vào nghiên cứu đến hình tượng đặc sắc đó là đôi mắt của các
nhân vật. Từ đó giúp tôi có cái nhìn sâu sắc hơn về một hiện tượng điển hình
trong tác phẩm truyện thiếu nhi.
Là một giáo viên tương lai, tôi mong muốn mình không chỉ làm cho các
em thêm hiểu biết về kiến thức mà còn giúp các em biết cái hay của tác phẩm
văn chương trên nhiều phương diện khác nhau. Do đó việc lựa chọn đề tài
“Hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói của Danỉel Pennac ” theo chúng tôi
là việc làm thiết thực và hữu ích.
2. Lỉch sử vấn đề
Nghiên cứu mảng văn học dành cho thiếu nhi, đặc biệt là mảng truyện
của Daniel Pennac, các nhà văn, nhà phê bình, tạp chí sách thiếu nhi ít nhiều
khẳng định rằng “Không nhiều tác giả biết cách làm bật giá trị riêng của một
văn bản tĩnh lặng, không ồn ào, không kỹ xảo vô ích như Pennac, ông biết cách
thu hút sự chú ý của ngưòi nghe và biết chưng cất cảm xúc”.
Trải qua các cuộc hành trình khám phá khác nhau vói những trải nghiệm

thú vị các vùng miền, Pennac với những tác phẩm về cuộc đời thời thơ ấu của
tác giả (Nỗi buồn thời cắp sách), tình bạn giữa loài vật vói con người (Cún bụi

3


đời), hay những câu chuyện dệt lên một cuốn tiểu thuyết (Như một cuốn tiểu
thuyết)...
Ở truyện, bản thân việc mở rộng cái thế giới mà nhân vật đi vào, theo
dòng chảy của một cuộc đời, hoặc sự đổi thay các ấn tượng về những cảnh và
người mà nhân vật tiếp xúc - đó là mục đích của ưần thuật, của sự thể hiện nghệ
thuật (1; 350). Chính vì lẽ đó mà nhà văn Pennac bằng chính sự ưải nghiệm của
bản thân dệt lên những tác phẩm nghệ thuật mang nhiều màu sắc khác nhau.
Trong những tác phẩm của Pennac, Mắt sói là một trong những câu
chuyện gây ấn tượng mạnh với lứa tuổi thiếu nhi. Câu chuyện của những đối
cực, vừa hài hước, ngộ nghĩnh, nhẹ nhàng vừa sâu sắc, đau đớn, mất mát. Có lẽ
vì vậy mà nhiều người tin rằng đây sẽ là cuốn sách có thể ru trẻ ngủ nhưng
cũng khiến người lớn phải ngỡ ngàng vì chiều sâu triết lí. Năm 2005, Mắt sói bản dịch ra tiếng Anh của Sarah Adams, đã nhận được Giải Marsh Award
(Anh) cho bản dịch Mắt sói là tác phẩm mới nhất viết cho thiếu nhi của Daniel
Pennac. Cuốn tiểu thuyết dày hơn 100 trang kể về cuộc gặp gỡ kỳ lạ giữa Sói
Lam và Phi Châu tại một vườn bách thú nọ.Và xuyên suốt tác phẩm là cái nhìn
bằng một con mắt từ ngày này qua ngày khác để ừở về với ký ức xa xưa của
bạn mình. Dưới đây là một số bài viết liên quan tói bài viết:
“Mắt sói - đó là một cuộc gặp gỡ kì lạ, được kể lại một cách xuất sẳc ”
(Astrapi).
Hội đồng nghệ thuật giải Marsh Award đã nhận xét về tác phẩm như
sau: “Daniel Pennac đã dệt nên một câu chuyện kỳ diệu, bí ẩn và chắc chắn
không dễ quên... một câu chuyện độc đáo về tình bạn đầy xúc động, cam đảm
và ngày càng sâu đậm giữa một con sói trong vườn thú với một chú bé lang
thang có tên Phi Châu. Đồng thời, đây còn là câu chuyện về sức mạnh của việc

kể chuyên và những câu chuyện ”.

4


Lịch sử vấn đề được xây dựng bằng tiếng việt, ở đây không đề cập trong
các bài viết, các công trình nghiên cứu nào. Từ tìm hiểu chúng tôi nhận thấy
không có bài báo, tạp chí nào đăng về hình tượng đôi mắt trong truyện
Mắt sói của nhà văn Pennac. Trên cơ sở kế thừa những ý kiến trên, chúng tôi
mong muốn tập trung nghiên cứu “Hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói
của Daniel Pennac ”
3. Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài này giúp tôi hiểu sâu sắc hơn về truyện viết về
loài vật của Pennac, đặc biệt là hình tượng đôi mắt trong tác phẩm Mắt sói .
Qua đó phục vụ thiết thực cho tôi trong việc tiếp cận tác phẩm văn học thiếu
nhi nước ngoài và giảng dạy sau này.
4. Đổi tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài: “Hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt
sói của nhà văn Daniel Pennac”.
4.2. Phạm vỉ nghiên cứu
Nghiên cứu sự thể hiện của hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói của
nhà văn Daniel Pennac. Từ đó ngưòi viết cũng muốn khẳng định về vị trí và
những đóng góp của Pennac trong nền văn học thiếu nhi Pháp.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Khoá luận tập trung tìm hiểu vấn đề sau:
- Khái quát về hình tượng nghệ thuật
- Chỉ ra và phân tích những đặc điểm của hình tượng đôi mắt trong
truyện Mắt sói của nhà văn Pennac.
- Thấy được nghệ thuật tiêu biểu mà nhà văn đã sử dụng góp phần thể

hiện thành công hình tượng trên trong tác phẩm.

5


6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp so sánh đối chiếu
- Phương pháp phân tích tác phẩm văn học
- Phương pháp tổng hợp
7. Cấu trúc khoá luân
Khoá luận gồm:
Mở đầu Nội dung
Chương 1: Đặc điểm của hình tượng đôi mắt trong truyện Mắt sói
Chương 2: Nghệ thuật xây dựng hình tượng trong truyện Mắt sói
Kết luận
Tài liệu tham khảo

6


NỘIDUNG
CHƯƠNG 1: ĐẶC ĐIỂM CỦA HÌNH TƯỢNG ĐÔI MẮT
TRONG TRUYỆN MẤT SÓI
1.1. Khái quát về hình tượng nghệ thuật
1.1.1. Khái niệm về hình tượng nghệ thuật
Nghệ thuật là phản ánh cuộc sống và nó lấy hình tượng làm phương tiện
thể hiện. Ở bất cứ loại hình nào, từ kiến trúc, điêu khắc, âm nhạc, hội hoạ đến
văn học đều dùng đến hình tượng nghệ thuật nhằm dựng lên bức tranh đòi sống
với những cảnh đời riêng biệt. Tất cả đều nhằm khơi dậy trong lòng người đọc,
người xem những ý nghĩ đối với đời sống, bằng một tác động tổng họp cả lý trí

lẫn tinh thần.
Hình tượng nghệ thuật được coi như là “tế bào” của tác phẩm. Không có
hình tượng nghệ thuật thì không có cơ sở để tạo nên nội dung và hình thức của
tác phẩm nghệ thuật. Vậy hình tượng nghệ thuật là gì?
Theo Lí luận văn học của Hà Minh Đức: “Hình tượng là phương tiện đặc
thù của nghệ thuật để phản ánh hiện thực khách quan, bày tỏ tư tưởng tình cảm
con người; là sản phẩm sáng tạo của nghệ sĩ trong quá trình nhận thức và tái
hiện cuộc sống theo quy luật tưởng tượng, hư cấu nghệ thuật” [2, 30].
Theo Từ điển thuật ngữ văn học: “Hình tượng nghệ thuật là các khách
thể đòi sống được nghệ sĩ tái hiện bằng tưởng tượng, sáng tạo trong những tác
phẩm nghệ thuật” [3, 147].
Như vậy hình tượng nghệ thuật có thể hiểu là phương tiện đặc thù của
nghệ thuật nhằm phản ánh cuộc sống một cách sáng tạo, bằng những hình thức
sinh động, cảm tính, cụ thể như bản thân đòi sống, thông qua đó nhằm lý giải,
khái quát về đòi sống gắn liền với một ý nghĩa, cảm xúc nhất định xuất phát từ
lí tưởng thẩm mĩ của mỗi nghệ sĩ.

7


1.1.2. Vai trò của hình tượng nghệ thuật
Văn học nhận thức đời sống, thể hiện tư tưởng tình cảm, khát vọng và
ước mơ của con người thông qua hình tượng nghệ thuật. Hình tượng chính là
phương thức phản ánh thế giới của văn học. Trong một tác phẩm văn học, hình
tượng nghệ thuật đóng một vai trò vô cùng quan trọng.
“Nghệ sĩ sáng tạo ra tác phẩm là để nhận thức và cắt nghĩa đời sống, thể
hiện tư tưởng và tình cảm của mình, giúp con người thể nghiệm ý vị của cuộc
đời và lĩnh hội mọi quan hệ có ý nghĩa muôn màu, muôn vẻ của bản thân và thế
giới xung quanh. Nhưng khác vói các nhà khoa học, nghệ sĩ không diễn đạt trực
tiếp ý nghĩ và tình cảm bằng khái niệm trừu tượng, bằng định lý, công thức mà

bằng hình tượng, nghĩa là bằng cách làm sống lại một cách cụ thể và gợi cảm
những sự việc, những hiện tượng đáng làm ta suy nghĩ về tính cách, về số phận,
về tình đời, tình người qua một chất liệu cụ thể” [3, 147].
“Hình tượng nghệ thuật vừa có giá trị thể hiện những nét cụ thể, cá biệt,
không lặp lại, lại vừa khái quát, làm bộc lộ bản chất của một loại người hay một
quá trình đời sống theo quan niệm của nghệ sĩ. Hình tượng nghệ thuật không
phản ánh các khách thể thực tại tự nó, mà thể hiện toàn bộ quan niệm và cảm
thụ sống động của chủ thể đối với thực tại. Người đọc không chỉ thưởng thức
“bức ừanh” hiện thực mà còn thưởng thức cả nét vẽ, sắc mà, cả nụ cười, sự suy
tư ẩn trong bức tranh ấy. Hình tượng nghệ thuật thể hiện tập trung các giá tri
nhân đạo và thẩm mĩ của nghệ thuật” [3, 147 - 148].
“Đặc trưng nghệ thuật của hình tượng được xác định không chỉ ở việc nó
phản ánh và lý giải hiện thực tại, mà còn bởi việc nó tạo ra một thế giới mới,
khác thế giới thường- thế giới mang tính hư cấu” [9, 594].
Hình tượng nghệ thuật có chức năng tái hiện đời sống, nhưng nó là sự tái
hiện có chọn lọc, có sáng tạo nhằm thể hiện một cách cụ thể, chính xác, và sâu
sắc nhất những tư tượng của nhà văn gửi gắm trong tác phẩm.

8


1.1.3. Cấu trúc của hình tượng nghệ thuật
Hình tượng nghệ thuật là sản phẩm của trí tượng tượng và sự sáng tạo
của nhà văn nhằm thể hiện những quan niệm sáng tạo của nhà văn về hiện thực
cuộc sống. Chính vì vậy mà hình tượng nghệ thuật bao giờ cũng là: “Sự thống
nhất cao độ giữa các mặt đối lập: Chủ quan và khách quan, lí trí và tình cảm, cá
biệt và khái quát, hiện thực và lí tưởng, tạo hình và biểu hiện, hữu hình và vô
hình” [3, 148].
Ngoài ra, hình tượng nghệ thuật cũng chính là: “Một quan hệ xã hội thẩm mĩ vô cùng phức tạp. Trước hết là quan hệ giữa các yếu tố và chỉnh thể
của bức tranh đời sống được tái hiện qua hình tượng. Thứ đến là quan hệ giữa

thế giới nghệ thuật với thực tại mà nó phản ánh... Đó còn là quan hệ giữa tác
giả với hình tượng, với cuộc sống trong tác phẩm... Và cuối cùng là quan hệ
giữa tác giả, tác phẩm với công chúng của nghệ thuật, giữa hình tượng với ngôn
ngữ của một nền văn hoá” [3, 148].
Như vậy, ta có thể thấy hình tượng nghệ thuật có một cấu trúc phức tạp,
nó là sự tổng hợp trong nhiều mối quan hệ khác nhau, nhưng luôn luôn thống
nhất với nhau trong một chính thể nhất định để góp phần thể hiện tư tưởng, tình
cảm của nhà văn gửi gắm trong tác phẩm.
1.2. Hình týợng ðôi mắt trong truyện Mắt sói
Nghiên cứu tác phẩm của các tác giả văn học, ta thường thấy trong thế
giới nghệ thuật của mình các nhà văn thường có một số hình tượng tâm huyết
cứ lặp đi lặp lại nhiều làn như một “ám ảnh” đối với nhà văn ấy. Trong thơ Hàn
Mặc Tử, ta thường thấy ông hay nói đến trăng nên trăng trở thành hệ thống hình
tượng ám ảnh trong thế giới nghệ thuật của ông. Vói Hàn Mặc Tử, ừăng trở
thành người bạn tâm tình an ủi xoa dịu nỗi đau thể xác và ừăng là đối tượng để
Hàn Mặc Tử vươn tới cõi đẹp vĩnh hằng quên đi mọi bất hạnh mà chính mình
phải chịu. Với Vũ Trọng Phụng, nhân vật thầy tướng số bói toán có mặt trong

9


hầu hết tác phẩm của ông. Nói như giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh: “Đó là yếu tố
tư tưởng nghệ thuật cơ bản của Vũ Trọng Phụng có nội dung triết lí bi quan
định mệnh chủ nghĩa nảy sinh như là một điều tất yếu của con người thông
minh sắc sảo, ham triết lí thích khái quát, ráo riết đi tìm nghĩa lí của cuộc đời
mà bất lực”.
Nhà văn có thể thu hút được độc giả nhí không nếu trong tác phẩm vắng
bóng phù thuỷ, siêu nhân, vắng bóng những cuộc giao chiến nảy lửa, những
phép thuật biến hoá khôn lường? Daniel Pennac - một trong những tác giả viết
cho thiếu nhi đương đại Pháp được yêu thích nhất - đã biến điều không tưởng

ấy thành sự thực chỉ bằng Mắt sói - cuốn tiểu thuyết nhỏ xinh, trong trẻo như
một bông hoa bé xíu giữa khu rừng văn học của con trẻ luôn bạt ngàn yêu ma
và đao kiếm. Với Daniel Pennac thì hệ thống hình tượng ám ảnh trong thế giới
nghệ thuật của ông là hình tượng đôi mắt - khắc hoạ đầy xúc động về tình cảm
gia đình, tình anh em cũng như sự cưu mang đùm bọc không toan tính giữa
ngưòi với người trong tác phẩm Mắt sói. Hình tượng đôi mắt trong tác phẩm
Mắt sói xuất hiện như một yếu tố trung tâm của tác phẩm làm cho người đọc
như đang đắm mình trong cuộc phiêu lưu đậm màu sắc cổ tích đem đến một cái
nhìn đa chiều về thế giới loài vật và thế giới loài người.
Câu chuyện kể về cuộc gặp gỡ giữa cậu bé Phi Châu và Sói Lam ở vườn
bách thú nọ. Cả hai câm lặng nhìn nhau nhưng điều đặc biệt ở đây Sói Lam chỉ
có một con mắt, bằng sự đồng cảm cậu bé đã nhắm một con mắt của mình lại
và giao tiếp với nhau từ ngày này qua ngày khác. Chính cách giao tiếp kì lạ này
đã đưa họ lần ngược dòng thời gian trở về với ký ức xa xưa của bạn mình. Tác
phẩm như đang kể về một cuộc phiêu lưu đậm màu sắc cổ tích giữa hai nhân
vật chính. Điều đọng lại sâu sắc hơn cả trong mỗi trang truyện là niềm tin và sự
đồng cảm giữa muôn loài trong thế giới rộng lớn này. Nếu như Phi Châu có tài
kể chuyện cho người ta mơ ước thì Daniel Pennac có tài viết văn khiến ngưòi

10


đọc, đặc biệt là các em nhỏ biết tin và yêu hơn cuộc sống quanh mình. Với
thành công trong xây dựng tác phẩm, Mắt sói trở thành một tác phẩm kinh điển
trong nền văn học thiếu nhi Pháp và năm 2005 bản dịch Mắt sói ra tiếng Anh
của Sarah Adams, đã nhận đuợc Giải Marsh Award (Anh).
1.2.1. Đôi mắt qua cuộc gặp gỡ kì lạ
Cuộc gặp gỡ tình cờ nơi vườn bách thú nọ đã tái hiện cuộc sống chân
thực của sói và cậu bé Phi Châu. Đó là cuộc gặp gỡ khi cậu bé Phi Châu nhìn
chằm chằm vào sói. Sự im lặng của cậu bé trước chuồng sói khiến cho sói cảm

thấy khó hiểu:
“Thằng bé này khó chịu thật... ” [5, 7]
“Thằng bé muốn gì ở ta nhỉ? [5, 7].
Cái nhìn đầu tiên của cậu bé Phi Châu đã làm cho sói phải tự hỏi chính
mình. Chính cái nhìn ấy khiến cho nó phải suy nghĩ:
- “Những đứa trẻ khác thì chạy nhảy, la hét, khóc lóc, chúng lè lưỡi về phía
con sói rồi núp vào váy mẹ. Đứa thì làm trò trước chuồng con tỉnh tinh và gào
thét trước con sư tử cỏ cái đuôi cứ vung vẩy hất lên hất xuống... [5,8].
- Thằng bé này chưa hề thấy sói thì phải ? ” [5, 8].
Những câu hỏi đặt ra trong đầu sói với cái nhìn của cậu bé khiến cho nó
ý thức được rằng mình còn một mắt, con mắt kia của nó bị mất trong cuộc giao
tranh với con người khiến cho nó chỉ có thể nhìn thấy được bên ttong khu
chuồng của mình. Trong cái lạnh buốt nơi Châu Phi Xanh hình ảnh một con sói
đi đi lại lại nhiều làn còn cậu bé vẫn đứng yên nhìn sói lại khiến cho sói như
muốn thách thức với cái nhìn của cậu bé:
“Thằng bé sẽ phải thua ta ”
“Ta lì hom nó ”
“Ta là sói cơ mà” [5, 9].

11


Đôi mắt của sói và cậu bé trong cái nhìn đàu tiên đó không phải là cái
nhìn của sự gặp gỡ vui mừng, phấn khởi mà đó là cái nhìn khó hiểu, đầy thắc
mắc của sói. Cái nhìn ấy cũng chính tạo nên những mảnh ghép tiếp theo cho
câu chuyện.
Những tưởng cuộc gặp gỡ kết thúc, nhưng ngày thứ hai, cái nhìn ấy lại
tiếp diễn khi mở mắt ra lại một lần nữa vẫn là hình ảnh cậu bé Phi Châu hôm
qua. Cuộc gặp gỡ lần thứ hai này không phải là một cái nhìn hoài nghi, thắc
mắc mà đó là cái nhìn đầy bất ngờ:

“Thằng bé không thể đứng đây suốt đêm ” [5, 11].
“Ta làm thằng bé chú ý ghê vậy sao ” [5, 12].
Những câu hỏi hoài nghi lại một lần làn nữa hiện lên trong đầu của sói
và “Đôi mắt cậu bé thì đưa qua đưa lại chậm rãi như đang xem một trận tennỉs
quay chậm’'1 [5, 12].
Nhà văn Pennac đã khéo léo xây dựng nên hình ảnh đôi mắt của sói - đó
là cái nhìn đầy thắc mắc. Cái nhìn ấy khiến cho sói Alaska, miền Baren Lands
phải bực mình bởi nó đã thề không bao giờ thèm quan tâm tới con người nữa.
Và ngày hôm nay, nơi vườn thú này, cậu bé Phi Châu đã đánh thức điều đó
trong tiềm thức của sói bỏi:
“Từ mười năm nay, nó đã giữ đúng lời thề của mình: không một ý nghĩa
mảy may về con người, không một cái nhìn, tuyệt nhiên không có gì. Nó không
hề để ý tới lũ trẻ đùa nghịch trước chuồng của nó, cũng chẳng thèm quan tâm
tới nhân viên vườn thú hàng ngày đem thịt tới cho nó nhưng phải đứng từ xa,
cả những tay hoạ sĩ Chủ nhật nào cũng tới đây vẽ nó, và những bà mẹ ngốc
nghếch hay chỉ vào nó để doạ nạt mẩy đứa con nhỏ”. Hay những câu hỏi của
khách tham quan: “Đấy, con sói đẩy, nếu con không ngoan là nó sẽ ăn thịt
ngay! Nó tuyệt nhiên không hề để ý tới bất cứ điều gì ” [5, 13-14],

12


Chính cái nhìn của cậu bé Phi Châu làm cho sói phải bực mình và nó
quyết đỉnh lùi bước, không quan tâm, không thắc mắc: “Mặc xác thằng bể’
[5,15].
Cuộc gặp gỡ lần thứ ba cũng là làn thứ ba sói lại bắt gặp cái nhìn đó của
cậu bé tiếp tục được diễn ra vào sáng hôm sau đó rồi nhiều ngày hôm sau nữa
cũng vậy. Những câu hỏi lại tiếp tục dồn dập hiện lên trong đầu khiến sói nặng
nề và mệt mỏi:
“Nhưng thằng bé là ai? ”

“Nó muốn gì ở ta? ”
“Ban ngày nó không làm gì à? ”
Roi việc hay sao?
“Không đi học à? ”
“Không có bạn sao? ”
“Không cha mẹ à? ”
“Hay sao nữa? ”
“Thật không tưởng tượng nổi” [5, 17- 18].
Một loạt câu hỏi không có câu trả lời, dường như mọi thắc mắc đang
ngày càng tăng lên. Khi không thể chịu đựng, không thể không quan tâm đến
con người được nữa thì cái nhìn của cậu bé Phi Châu khiến cho sói mới thật sự
đối diện với cậu nhưng cái nhìn ấy lại đặc biệt bỏi “nó không nhìn cậu với cái
nhìn xuyên thủng mà nó thường nhìn Đó là cái nhìn thẳng vào mắt của nhau để
có thể thấu hiểu mà những gì đối phương đang thắc mắc, hoài nghi.
Cuộc gặp gỡ giờ đây không còn xa lạ, lạ lẫm hay khó chịu như cái nhìn
đầu tiên nữa. Sự đối diện này làm cho cả hai cảm thấy giữa sói và người không
còn khoảng cách như nó vẫn thường nghĩ đến. Nhưng cái nhìn đối diện ở đây
lại làm cho nó hơi khó chịu đó là “nó còn mỗi một mắt, trong khi cậu bé còn
nguyên cả hai mắt”, “con mắt nó nhảy nhót: phải - trái, trái - phải”Nà cuối

13


cùng là cảm giác bất lực và tức giận. Cái nhìn bất lực, cái nhìn tức giận như vậy
lại nhanh chóng trở thành cái nhìn của sự bình tĩnh và tin tưởng khi cậu bé
nhắm một con mắt lại.
Cuộc gặp gỡ kì lạ từ ngày thứ nhất đến ngày thứ hai rồi đến ngày thứ ba
và nhiều ngày sau đó tưởng chừng như nhanh chóng kết thúc nhưng chính nó
đã tạo nên một cuộc gặp của tình bạn. Chính cái nhìn bằng một con mắt của cả
sói và cái nhìn của cậu bé tạo nên sự kì lạ của cuộc gặp gỡ này. Từ cái nhìn của

sự hoài nghi, khó chịu đó giờ đây cả hai đã thực sự tin tưởng để bắt đầu trở về
kí ức xưa của bạn mình để thấu hiểu và đồng cảm thế giói của sói và người.
1.2.2. Mắt sói qua cái nhìn của người
“Cái nhìn là một năng lực tinh thần đặc biệt của con người, nó có thể
thâm nhập vào sự vật, phát hiện đặc điểm của nó, mà vẫn ở ngoài sự thật, bảo
lưu sự toàn vẹn sự thẩm mĩ của sự vật, do đó cái nhìn được vận dụng muôn vẻ
trong nghệ thuật” [7, 130].
Đôi mắt của sói qua cái nhìn của cậu bé hiện lên với nhiều màu sắc về
thế giới loài sói. Xuôi theo đường mắt ấy, những kí ức xa xưa, những kỉ niệm
của sói dường như đang mở ra.
Điều đầu tiên hiện lên trong cái nhìn của cậu bé là “một con mẳt màu
vàng, tròn xoe, chính giữa có một con ngươi màu đen, một con mẳt không bao
giờ chớp [5, 23], “con mắt như càng lúc như càng to hơn, tròn hơn, như một
tuần trăng ủa trên bầu trời trổng trải, và chính giữa, một con ngươi như càng
đen hơn” [5, 23]. Nơi đây có thể thấy được đôi mắt của sói hiện lên thật cô đơn,
đó là điều mà cậu bé nhìn thấy đầu tiên trong đôi mắt của sói. Điểm nhấn đặc
biệt trong đôi mắt của sói đó chính là con ngươi - loé lên một tia sáng khủng
khiếp, hệt một ngọn lửa và cậu bé nghĩ đó chính là ngọn Hắc Hoả.
Từng khoảnh khắc thời gian qua đi, khi mọi thứ đang dần trở lên tĩnh
lặng, tối sầm và đen thẫm lại thì cũng là lúc cậu bé Phi Châu lại phát hiện ra

14


một điều đặc biệt trong mắt sói - con ngươi có sự sống. Trong con ngươi ấy
“chính là một con sói cái đang nằm cuộn tròn giữa bầy con nhỏ của mình, nó
vừa gầm gừ nhìn cậu bé. Nó không hề nhúc nhích, nhưng dưới bộ lông bóng
loáng, người ta có cảm giác có một com dông sẳp nổ ra. Đầu ngón chân nó run
rẩy. Nó như sắp chồm lên ” [5, 24-25]. Trong đôi mắt ấy hiện lên sự giận dữ
của mẹ Hắc Hoả trước cái nhìn của cậu bé. Thời gian trôi đi, mẹ Hắc Hoả dần

chùng xuống và rồi cũng đành thôi để ý đến cậu bé nữa.
Cái nhìn tiếp theo của cậu bé đó là trong đôi mắt sói là hình ảnh con
ngươi có sắc cầu vồng. Màu lông của năm sói con, đó là Sói Lam vói màu xanh
lam như nước đóng băng dưới bầu trời, hay những tia vàng lấp lánh như tráng
kim của Ánh Vàng. Tất cả hiện lên như một bức tranh sắc màu trong con ngươi
ấy.
Lửa mắt lại đưa cậu bé tiếp tục cuộc hành trình của mình đi tìm hiểu thế
giói loài sói. Trong cái lạnh của tuyết nơi vùng Alaska, miền Cực Bắc Cannada,
nơi đây là câu chuyện của mẹ Hắc Hoả kể cho các con nghe về con ngưòi với
thoảng chút nghiêm trang trong nhưng bày sói lại không mảy may nghe về
những câu chuyện đó:
“Con người ư?
- Lại chuyện này?
- Không đâu!
- Mẹ suốt ngày chỉ kể chuyện con người thôi
- Chán lắm rồi!
- Chúng con đâu còn bé nữa!
- Thà mẹ kể về tuần lộc, hay về thỏ tuyết, hay về cách săn vịt còn hơn... ” [5,
29].
Trong tiềm thức của sói con, những câu chuyện về con ngưòi là không
có thật. Những câu chuyện từ mẹ Hắc Hoả chẳng bao giờ làm chúng quan tâm.

15


Nhưng trong những đứa con của mình chỉ có Sói Lam là yên lặng khi nghe câu
chuyện mẹ kể, đứa con duy nhất của bà không bao giờ biết đùa “hệt như cha nó
Sự uyên bác của một con sói già mình đày thương tích cùng vói tính cách vô
cùng là sói khiến cho sói Lam trở nên nghiêm túc hơn bao giờ hết bởi nó: quá
hay lo và tính cách vô cùng là sói.

Cái nhìn tiếp theo trong mắt sói hiện lên đó là tuổi thơ với những cuộc
trốn chạy các toán đi săn. Đôi mắt của sói dường như đang muốn hoà mình vào
cuộc đua với hình ảnh “dẫn đầu là mẹ Hẳc Hoả, theo sau là Sói Lam, tiếp đến
là Sói Ảnh Vàng và năm sói anh. Đi sau cùng là Sói Xám Em Họ, cậu ta dùng
đuôi quét xuống tuyết để xoá dấu vết” [5, 36].
Sau mỗi cuộc chạy đua con người mệt mỏi, qua những thung lũng hoang
vắng và lần nào cũng thế, trong khi Sói Xám Em Họ thì ra ngoài canh gác còn
Sói mẹ lại hát ru cho bầy con ngủ trong hang. Và rồi mẹ Hắc Hoả lại kể chuyện
cho chúng nghe:
Đó là chuyện về chú Vụng về nuôi Sói Bà, nhiệm vụ của nó khi “có con
tuần lộc nào bị ốm, hổp! Cái đùi nó để phần bà ”, câu chuyện tiếp tục khi một
ngày con người mò tới hang, họ đến trước Vụng về và “Con người đã giết Sói
Bà, họ lẩy bộ lông của bà đem làm áo choàng, lẩy đôi tai bà làm mũ và, lẩy
mõm bà làm thành chiếc mặt nạ” [5, 40].
Câu chuyện kết thúc khi vói cái nhìn đầy hoài nghi của Sói Lam “Mẹ
Hắc Hoả ơi, chuyện mẹ kể có thật không? ” và câu trả lời đó là “thật hơn là
không thật”.
Thế giới loài sói tiếp tục hiện lên trong con ngươi đen ấy của Sói Lam
qua cái nhìn của cậu bé Phi Châu là hình ảnh những chàng sói thanh niên
trưởng thành từ năm này qua năm khác. Bức tranh tái hiện một cuộc giao tranh
của Bố Đại Sói với con người và rồi ông đã không ừở về. Họ lại tiếp tục cuộc
trốn chạy, nơi thung lũng ấy lần đầu tiên họ nhìn thấy con người mà trong tiềm

16


thức của họ chỉ là những câu chuyện mẹ Hắc Hoả kể:
- “Con người cái gì cũng ăn: họ ăn cỏ của tuần lộc, ăn cả tuần lộc, và nếu
không có gì cho vào miệng thì họ có thể ăn luôn cả sói” [5, 45].
Còn những câu chuyện mẹ kể:

- “Con người có hai bộ da: một bộ da trần trùi trụi, chẳng có lông, còn bộ thứ
hai là lông sói của chúng ta ” [5, 45].
- “Con người là một nhà sim tầm” [5, 45].
Cái nhìn không dừng lại mà đi sâu hom trong đôi mắt ấy để khám phá ra
điều khiến cho cậu bé phải nhìn chăm chú. Trong đôi mắt ấy hiện lên một màu
vàng lung linh vói bộ lông của Ánh Vàng. Trong cái nhìn của Sói Lam đó là cô
em gái xinh đẹp và vô cùng khéo léo “nó nhanh hơn lũ sói anh rất nhiều, mà lũ
sói anh cũng đâu kém cỏi gì, toàn những tay sai có hạng. Và nó có con mắt tinh
nhanh hơn cả Sói Mẹ Hắc Hoả! Tai thỉnh hơn Sói Xám Em Họ! và mũi thỉnh
hơn Sói Lam” [5, 50], nó có thể đánh hoi được lũ chuột đồng cách trước mặt
chừng 300 thước bằng mũi, hay săn vịt nhờ mắt và cả tuần lộc ốm nhờ tai.
Nhưng đằng sau sự hoạt bát, vui vẻ đó của Ánh Vàng là một nỗi buồn
với những thứ xung quanh, nơi thung lũng này không có điều gì là mới mẻ cả.
Nỗi buồn đó là lí do mà Ánh Vàng tìm đến con người để lí giải những thắc mắc
về con ngưòi qua những câu chuyện của mẹ Hắc Hoả:
“Ta phải tới đó xem sao ”
“Ta sẽ trở về trước khi trời sáng”
“Cuối cùng ta cũng sẽ phải được biết họ giống ai chứ”
“Ta sẽ có chuyện kể cho mọi người và cả nhà sẽ đỡ buồn hơn ”
“Và hơn hết là họ đang đi săn lùng ta... ” [5, 56]
Sự tò mò tìm đến cái mới của Ánh Vàng lại khiến cho cô bị toán người
đi săn bắt giữ. Tình anh em giữa Sói Lam và Ánh Vàng lại trở nên cao quý hơn
bao giờ hết khi chính Sói Lam cứu em mình khỏi đám người đó.Và rồi cuối

17


cùng, người em được cứu thoát và Sói Lam bị bắt tới nơi vườn thú này. Tới
đây, dường như cái nhìn mà cậu bé nhìn Sói Lam không còn thắc mắc nữa bởi
cậu bé đã biết được lí do vì sao mà có cuộc gặp gỡ này.

Tiếp tục mở ra trong cái nhìn của Phi Châu đó là cuộc sống sau khi bị
bắt đến đây. Nơi đây, cậu bé có thể thấy trong đôi mắt ấy hình ảnh một Sói Lam
đơn độc giữa bầy thú lạ và nó đã hiểu được câu nói “con người là một nhà sưu
tầm ” của mẹ Hắc Hoả là như thế nào.Tuy nhiên, sự đơn độc đó không như nó
nghĩ khi “cho tới một ngày người ta cho một con sói cái vào chuồng của nó
Cuộc gặp gỡ giữa sói cái và Sói Lam làm nên một câu chuyện tình bạn giữa loài
sói với nhau. Điều bất ngờ từ cuộc gặp gỡ ấy là Sói Lam biết được người bạn
của mình cũng đến từ Baren Lands, ở Bắc Cực. Câu chuyện giữa hai người bạn
xa lạ gặp nhau làm cho Sói Lam biết được cuộc sống thực tại của mẹ Hắc Hoả
và sáu anh em sói sau bao nhiêu lâu xa cách. Nhưng một sự thật bất ngờ đối với
Sói Lam đó là Ánh Vàng không còn bộ lông tuyệt đẹp như trước nữa “bộ lông
đã bị cháy, nó không còn sáng lấp lánh dưới ánh mặt trời nữa. Chỉ còn màu
rom vàng! Mọi người nói là cô để tang cho anh
Điều bất ngờ hơn khi Sói Lam thấy tự hào về chính cô em Ánh Vàng
của mình, mà đó là điều Sói Lam thấy khi còn chưa đến nơi đây đó là hình ảnh
cô nàng thông minh, hoạt bát và khéo léo. Hai ngưòi kể cho nhau nghe nhiều về
những kỷ niệm của mình. Câu chuyện giữa Gà Gô và Sói Lam vẫn tiếp diễn
nhưng kết thúc là đôi mắt đượm buồn của Sói Lam khi người bạn Gà Gô mói
mất tuần trước và thực tại nó lẻ loi vô cùng.
Một cuốn phim hiện hữu trong mắt sói về thế giới của loài sói cũng kết
thúc. Đã bao lần mặt ười lặn ưong con mắt sói, nhưng đó không phải là mặt ưòi
của Alaska mà là mặt ười ở đây. Những ánh sáng hào quang hiện về teong mắt
của sói đó là một tuổi thơ vói mẹ, vói anh em, với những kỉ niệm khó quên, đó
là một quá khứ ấm áp và cũng đầy tự hào. Nhưng dường như ý thức được thực

18


tại của mình trong mắt sói “nhạt dần những sắc màu, rồi sau xoá đi những hình
ảnh và cuối cùng là mắt sói chùng xuống, ánh sáng trong mắt nó đã tắt”. Và nó

đã ngủ, còn cậu bé yên lặng, chăm chú đứng trước chuồng sói.
Giờ đây, cái nhìn của sói đối với cậu bé không còn rào cản của sự hoài
nghi, thắc mắc nữa. Đó là cái nhìn của sự vui mừng khi mỗi sớm, “khỉ mẹ Hắc
Hoả, Sói Xám Em Họ, bầy sói anh, Ánh Vàng và Gà Gô thức dậy, cậu bé đã có
mặt ở đó Cậu bé chính là kỉ niệm cuối cùng của Sói Lam Từ sự khó chịu, đến
phát điên lên của sói thì thay thế là cảm giác ấm áp, đồng cảm, thấu hiểu những
chặng hành trình của cuộc đời mà sói đã đi qua. Và qua cái nhìn của sói thì cậu
bé là một người tử tế lắm khi nhắm một mắt mình lại và đồng hành cùng sói
trong những trang kể về nó. Thế còn trang kể về cuộc đời Phi Châu thì sao?
Liệu có giống với cuộc đòi nhiều gian truân như sói hay không? 1.2.3. Mắt
người qua cái nhìn của sói
Thế giới loài sói là thế. Còn thế giới loài người, noi mà cậu bé Phi Châu
đi qua từ Châu Phi Vàng đến Châu Phi Xám rồi cuối cùng là Châu Phi Xanh
được khắc hoạ ra sao? Từ sự đồng cảm của sói, Phi Châu kể cho Sói Lam nghe
về cuộc đời của mình. Đôi mắt của cậu bé bắt đầu chuyển động. Sau khi chìm
trong con mắt của cậu bé, Sói Lam dừng lại - nơi có kỉ niệm đầu tiên của cậu
bé.
Trước hết, hiện lên trong đôi mắt ấy là một đêm hãi hùng khi Phi Châu
được cứu thoát khỏi chiến tranh. Hình ảnh đó làm cho sói nhớ lại cũng chính
đêm đó nó bị toán người đi săn tóm được và đưa đến nơi đây. Và cuộc đời của
cậu bé bắt đàu gắn liền với lão Toa Lái Buôn. Chính vì “lớn lên, nó sẽ biết kể
chuyện cho người ta mơ ước ” như là một định mệnh đã định sẵn cho cậu bé.
Những tháng ngày kể từ cuộc chiến tranh hiện lên trong đôi mắt của cậu
bé đó là những tháng ngày nay đây mai đó cùng Lão Toa và điều đặc biệt nó
không phải là một cậu bé đơn độc bởi vì cậu còn có người bạn đó là lạc đà một

19