Nghiên cứu đề xuất các giải pháp xây dựng hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi nội đồng cho tỉnh nghệ an

L IC M

N

tài “ Nghiên c u đ xu t các gi i pháp xây d ng hoàn ch nh h th ng
th y l i n i đ ng cho t nh Ngh An” đ

c th c hi n t i Tr

ng

i h c th y l i

Hà N i. Trong su t quá trình nghiên c u đ hoàn thành lu n v n, em đã nh n đ

c

r t nhi u s giúp đ c a các cá nhân và t p th .
Tr
ng

c h t, em xin bày t lòng bi t n sâu s c đ n PGS.TS Tr n Chí Trung,

i đã t n tình ch b o, đ nh h

ng cho em trong su t quá trình th c hi n nghiên

c u c a mình.
Xin bày t lòng bi t n chân thành t i Ban Giám hi u, Phòng
và sau đ i h c, Khoa k thu t tài nguyên n

ào t o

ih c

c và các th y cô giáo đã t o đi u ki n

cho em trong quá trình h c t p c ng nh nghiên c u hoàn thành lu n v n.
Xin g i l i c m n chân thành t i các c quan, đ n v , cá nhân đã giúp đ em
trong quá trình đi u tra, thu th p tài li u ph c v cho lu n v n.
Cu i cùng em xin c m n đ ng nghi p, b n bè và nh ng ng
đình đã luôn

i thân trong gia

bên đ ng viên, góp ý, t o m i đi u ki n t t nh t cho em hoàn thành

lu n v n t t nghi p.

Hà n i, ngày 29 tháng 12 n m 2015
H c viên

inh V Thùy


M CL C
CH

NG 1 ..............................................................................................................6

T NG QUAN NGHIÊN C U

D NG HOÀN CH NH H

NG D NG CÔNG NGH

TH NG TH Y L I N I

TR NG H TH NG TH Y L I N I

TRONG XÂY
NG VÀ TH C

NG T NH NGH AN .........................6

1.1 T ng quan nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng hoàn ch nh h
th ng th y l i n i đ ng .........................................................................................6
1.1.1 T ng quan nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng hoàn ch nh
h th ng th y l i n i đ ng trên th gi i .............................................................6
1.1.2 T ng quan k t qu nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng hoàn
ch nh h th ng th y l i n i đ ng

n

c ta ......................................................12

1.2 T ng quan, đ c thù h th ng th y l i n i đ ng t nh Ngh An .....................22
1.3 Th c tr ng h th ng th y l i n i đ ng t nh Ngh An ..................................25
1.3.1 i u ki n t nhiên, kinh t xã h i ...........................................................25
1.3.2 Hi n tr ng công trình th y l i và t ch c qu n lý khai thác ...................27
1.3.3 Th c tr ng h th ng th y l i n i đ ng
CH

t nh Ngh An ..........................32

NG 2 ............................................................................................................47
XU T CÁC GI I PHÁP

NG D NG CÔNG NGH TRONG XÂY D NG

HOÀN CH NH H TH NG TH Y L I N I

NG

T NH NGH AN ........47

2.1 C s khoa h c và th c ti n cho vi c đ xu t gi i pháp ..............................47
2.1.1 C s khoa h c ........................................................................................47
2.1.2 C s th c ti n ........................................................................................50
2.2 Gi i pháp công ngh trong trong quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng .....50
2.3 Gi i pháp công ngh trong xây d ng h th ng th y l i n i đ ng ................62
2.3.1 Gi i pháp công ngh trong xây d ng kênh m

ng n i đ ng ..................62

2.3.2 Gi i pháp công ngh trong xây d ng công trình trên kênh .....................67
2.4 Gi i pháp công ngh nâng cao hi u qu đi u ti t, phân ph i n

c

h th ng

th y l i n i đ ng .................................................................................................72


2.4.1 Các gi i pháp gi m t n th t trên kênh và m t ru ng .................................72
2.4.2 Gi i pháp phân ph i n
CH

c ..........................................................................74

NG 3 ............................................................................................................80

XÂY D NG MÔ HÌNH

NG D NG CÔNG NGH TRONG XÂY D NG VÀ

QU N LÝ, V N HÀNH H TH NG TH Y L I N I

NG. ........................80

3.1 Gi i thi u v xã đi m....................................................................................80
3.1.1 Phân tích l a ch n xã đi m .....................................................................80
3.1.2 Khái quát v hi n tr ng th y l i c a xã đi m ..........................................81
3.1.3 Quy mô, ph m vi xây d ng mô hình đi m ng d ng gi i pháp công ngh
trong xây d ng h th ng th y l i n i đ ng ......................................................86
3.2 K t qu

ng d ng gi i pháp công ngh trong quy ho ch và xây d ng h

th ng th y l i n i đ ng cho xã Di n Phúc .........................................................86
3.2.1 Xây d ng s đ quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng xã Di n Phúc ....86

3.2.2

ng d ng gi i pháp công ngh trong xây d ng h th ng th y l i n i

đ ng t i xã Di n Phúc.......................................................................................90
3.3 K t qu

ng d ng gi i pháp công ngh nâng cao hi u qu phân ph i n

c

h th ng th y l i n i đ ng ..................................................................................93
3.3.1 ánh giá hi n tr ng phân ph i n

c .......................................................93

3.3.2 Xây d ng k ho ch phân ph i n

c cho tr m b m Tây Phúc ..............104

3.3.3 ánh giá k t qu phân ph i n

c v s n xu t Hè Thu n m 2015 ........110

K T LU N VÀ KI N NGH ..............................................................................113
1. K t lu n: ........................................................................................................113
2. Ki n ngh .......................................................................................................114
TÀI LI U THAM KH O ....................................................................................116

DANH M C CÁC HÌNH V
Hình 1.1- S đ b trí h th ng n i đ ng c a d án OFID

Nh t B n .....................9

Hình 1.2- S đ mô hình thâm canh lúa-thu s n-VAC vùng đ ng b ng sông H ng ..14
Hình 1.3- S đ quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng ph c v mô hình chuy n đ i
s n xu t nông nghi p vùng đ ng b ng sông H ng . .................................................15
Hình 1.4- S đ mô hình nuôi tr ng th y s n ven bi n ............................................15
Hình 1.5- B n đ hành chính t nh Ngh An .............................................................26
Hình 1.6- S đ t ch c c a Công ty khai thác công trình th y l i trên đ a bàn .....30
Hình 1.7- Kênh c p 3 làm nhi m v t
Hình 1.8

ik th p

xã Thanh Phong ......................35

ng tr c chính n i đ ng không có c ng qua đ

ng..............................35

Hình 1.9- T l c ng có và không có cánh c ng/giàn van đóng m ........................39
Hình 1.10- C ng l y n

c vào kênh nhánh xã Thanh Phong ...................................41

Hình 2.1- S đ b trí kênh t

i, kênh tiêu c đ nh c p cu i cùng song song xen k

tách r i nhau ph c v s n xu t thâm canh lúa ..........................................................51
Hình 2.2- S đ b trí kênh c đ nh c p cu i cùng t

i tiêu k t h p .......................55

Hình 2.3- S đ b trí m t kênh c đ nh c p cu i cùng t

i tiêu k t h p ................58

Hình 2.4- S đ quy ho ch th y l i n i đ ng cho mô hình chuyên canh m u .........60
Hình 2.5- M t c t ngang kênh bê tông l

i thép v m ng .......................................63

Hình 2.6- M t c t ngang kênh bê tông c t thép đúc s n ...........................................65
Hình 2.7- Ph i c nh c m chia n

c đ u kênh nhánh c p II và c p III .....................67

Hình 2.8- M t b ng c a chia n

c kênh c p II và c p III ........................................68

Hình 2.9- Ph i c nh c ng l y n

c kênh n i đ ng, m t ru ng ................................69

Hình 2.10- M t b ng c a chia n

c kênh n i đ ng, kênh m t ru ng.......................70

Hình 2.11- Ph i c nh c ng l y n

c c ng tr

Hình 2.12- Ph i c nh c ng l y n

c b ng khe van, t m g .....................................71

Hình 2.13- C a c ng l y n

t, đi u ch nh b ng tr c ren ..............70

c xã Di n Phúc, Ngh An ...........................................72

Hình 2.14- C a van đi u ti t n

c t kênh t

i và ru ng ........................................74

Hình 2.15- Quy trình th c hi n phân ph i n

c có s tham gia c a c ng đ ng ......79

Hình 3.1- Hi n tr ng h th ng th y l i xã Di n Phúc huy n Di n Châu - Ngh An82


Hình 3.2- Hi n tr ng tr m b m Tây Phúc và ông Phúc .........................................83

Hình 3.3- Hi n tr ng h th ng kênh c p I và c p II trên đ a bàn xã .........................85
Hình 3.4- Hi n tr ng c ng l y n

c đ u kênh c p II và c p III ...............................85

Hình 3.5- Hi n tr ng c ng đi u ti t n

c trên kênh chính........................................86

Hình 3.6- B n đ Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng xã Di n Phúc theo h

ng

hi n đ i hóa ...............................................................................................................87
Hình 3.7- K t qu áp d ng quy ho ch th y l i n i đ ng cho xã Di n Phúc ............89
Hình 3.8-

ng d ng công ngh kênh bê tông l

i thép v m ng đúc s n ..............91

Hình 3.9- L p đ t các phai đóng m c ng đi u ti t và c ng phân ph i n

c trên

kênh chính .................................................................................................................92
Hình 3.10- Xây d ng th y chí trên kênh..................................................................93
Hình 3.11- S h a h th ng t
Hình 3.12-

i c a tr m b m Tây Phúc ......................................95

ng quan h ht/hmc ~ ...................................................................100

Hình 3.13-Theo dõi m c n

c trên kênh ................................................................100

Hình 3.14- Máy đo l u t c ......................................................................................100
Hình 3.15- o n

c ngoài th c đ a.........................................................................101

Hình 3.16- Bình quân ch s WDP c a các đ t t

i theo th i gian (các đ t t

i) .103

Hình 3.17- Bình quân ch s WDP toàn v theo không gian (d c kênh chính)......103
Hình 3.18- So sánh ch s WDP bình quân toàn v theo không gian c a 2 l ch t

i ..111


DANH M C CÁC B NG BI U
B ng 1.1- T ng h p công trình th y l i và di n tích t

i t nh Ngh An........................... 28

B ng 1.2- Các thông s h th ng kênh c a các xã đi u tra t nh Ngh An......................... 33
B ng 1.3- T l c ng l y n

c/c ng đi u ti t có đóng m c a các xã đi u tra................. 39

B ng 1.4- T l các ngu n v n đ u t xây d ng h th ng th y l i n i đ ng ................... 43
B ng 2.1- Các thông s k thu t c a h th ng th y l i n i đ ng khi áp d ng s đ 1 ....52
B ng 2.2- Thông s c a h th ng đ ng ru ng đ i v i các ti u vùng theo s đ 1 ........... 53
B ng 2.3- Các thông s k thu t c a h th ng th y l i n i đ ng khi áp d ng s đ 2 .... 56
B ng 2.4- Thông s c a h th ng đ ng ru ng cho các ti u vùng theo s đ 2................. 56
B ng 2.5- Các thông s k thu t c a h th ng th y l i n i đ ng khi áp d ng s đ 3 .... 59
B ng 2.6- Thông s c a h th ng đ ng ru ng cho 3 ti u vùng theo ph

ng án 3 ........... 59

B ng 2.7- Thông s quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng cho thâm canh cây màu....... 61
B ng 2.8- Thông s c a h th ng đ ng ru ng cho s đ th y l i n i đ ng ph c v thâm
canh cây màu ........................................................................................................................... 62
B ng 3.1- Nhu c u t

i c v t i đ u kênh c p 2 trong h th ng tr m b m Tây Phúc.... 98

B ng 3.2- H s l

ng n

cc pt

ng đ i trung bình theo th i gian ............................. 102

B ng 3.3- H s l

ng n

cc pt

ng đ i trung bình theo không gian......................... 102

B ng 3.4- ánh giá th c tr ng phân ph i n
B ng 3.5- Hi n tr ng t

c hi n nay .................................................. 104

i hi n nay và k ho ch t

B ng 3.6- L ch t

i hi n nay khu t

B ng 3.7- L ch t

im iđ

im iđ

c xây d ng ..................... 107

i tr m b m Tây Phúc .......................................... 108

c xây d ng có s tham gia c a c ng đ ng cho m t đ t t

i

10 ngày ................................................................................................................................... 109
B ng 3.8- H s l

ng n

cc pt

ng đ i trung bình theo th i gian ............................. 110

B ng 3.9- H s l

ng n

cc pt

ng đ i trung bình theo không gian......................... 110

B ng 3.10- So sánh các ch tiêu hi u qu phân ph i n

c v Hè Thu 2014 và 2015 .... 111


1

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Trong nh ng n m g n đây, th c hi n đ

ng l i đ y nhanh công nghi p hóa,

hi n đ i hóa nông nghi p, nông thôn. Nhà n

c đã u tiên đ u t xây d ng m i và

nâng c p h th ng các công trình thu l i ph c v s n xu t nông nghi p. Nh đó
thêm nhi u di n tích canh tác đ

ct

i, tiêu góp ph n t ng n ng su t, s n l

ng

cây tr ng.
án nâng cao hi u qu qu n lý khai thác công trình th y l i c a B Nông
nghi p và phát tri n nông thôn (NN&PTNT) n m 2014 đã nêu rõ quan đi m c n
ph i đ y m nh hoàn thi n h th ng th y l i, tr ng tâm là h th ng th y l i n i đ ng
đáp ng yêu c u canh tác tiên ti n trong s n xu t nông nghi p. C ng c t ch c
th y nông c s đ m b o ho t đ ng hi u qu , b n v ng g n v i xây d ng nông thôn
m i. Nâng cao nh n th c, phát huy n i l c và vai trò ch th c a ng

i dân trong

công tác th y l i c s .

án tái c c u ngành th y l i c a B NN&PTNT (2014) c ng đã ch ra r ng
nhi m v đ t ra hi n nay là c n c ng c , phát tri n th y l i n i đ ng, g n v i xây
d ng nông thôn m i nh : Nâng c p c s h t ng thu l i n i đ ng, đáp ng các
ph

ng th c canh tác t t đ nâng cao n ng su t, ch t l

s n xu t, đáp ng linh ho t yêu c u c a th tr

ng s n ph m, gi m chi phí

ng, nâng cao thu nh p c a nông dân;

c ng c t ch c th y nông c s (H p tác xã, t h p tác) b n v ng.
Theo báo cáo t ng h p c a C c Kinh t h p tác và Phát tri n Nông thôn (2011)
thì m c đ ph c v c a các công trình th y l i v c b n m i ch đáp ng đ
kho ng 60-80% yêu c u t

c

i tiêu. Trong khi đó, theo báo cáo c a S NN&PTNT

c a 54 t nh trên toàn qu c (2015) thì tính đ n h t tháng 6 n m 2015, t l kênh
m

ng do xã qu n lý đ

c kiên c hoá còn th p (đ t kho ng 35,34% so v i quy

ho ch).

t nh Ngh An, các công trình th y l i n i đ ng ch a hoàn ch nh, ch p vá,
hi u qu t

i tiêu ch đ ng còn th p. Công tác quy ho ch, xây d ng h th ng thu


2
l i n i đ ng còn nhi u b t c p, thi u khoa h c, kênh t
quy mô ru ng đ t khu t

i tiêu k t h p là ph bi n,

i manh mún d n đ n hi u qu t

i tiêu còn th p, ch a

đ ng b v i các quy ho ch khác, không đáp ng cho vi c áp d ng c gi i hoá s n
xu t nông nghi p c ng nh áp d ng k thu t canh tác nông nghi p tiên ti n. Th c
hi n xây d ng kiên c hóa kênh m
tr

ng còn mang tính c c b , gi i quy t yêu c u

c m t ch a phù h p v i quy ho ch xây d ng nông thôn m i, gi i pháp kiên c

hóa kênh m

ng ch a ph i là h p lý, hi u qu th p

nhi u đ a ph

ng. H n n a

c ch , t ch c qu n lý h th ng thu l i n i đ ng còn nhi u b t c p, nhi u công
trình th y l i ch a có ch qu n lý th c s , hi u qu t

i tiêu th p ch a đáp ng tiêu

chí xây d ng c s h t ng th y l i trong B tiêu chí Nông thôn m i (NTM) c a
Chính ph .
n nay đã có m t s công trình nghiên c u ng d ng các gi i pháp khoa h c
công ngh (KHCN) xây d ng h th ng th y l i (HTTL), tuy nhiên các nghiên c u
này ch a t p trung vào các gi i pháp khoa h c công ngh xây d ng h th ng th y
l i n i đ ng ph c v phát tri n nông nghi p và xây d ng nông thôn m i. Vì v y
m t yêu c u c p bách đ t ra là c n ph i áp d ng các gi i pháp khoa h c công ngh
đ xây d ng và qu n lý h th ng th y l i n i đ ng (TLN ) đ phát tri n s n xu t,
phát tri n kinh t nông thôn ph c v xây d ng nông thôn m i. Xây d ng c s h
t ng h th ng th y l i ph thu c nhi u vào đi u ki n t nhiên, kinh t -xã h i c a
các vùng mi n, m i khu v c, do v y c n đi u tra đánh giá th c tr ng xây d ng và
qu n lý c s h t ng h th ng Th y l i n i đ ng, t đó đ xu t các gi i pháp công
ngh xây d ng và qu n lý h th ng th y l i n i đ ng phù h p v i th c ti n c a t nh
Ngh An nh m có đ nh h

ng phù h p đ hoàn thi n h th ng th y n i đ ng c a

t nh Ngh An..
Do v y mà c n nghiên c u các gi i pháp ng d ng KHCN xây d ng hoàn thi n
h th ng th y l i n i đ ng . Nghiên c u hoàn ch nh h th ng th y l i n i đ ng
không ch t p trung vào xây d ng công trình th y l i (ph n c ng) mà còn ng d ng
KHCN trong công tác qu n lý, v n hành, khai thác công trình (ph n m m) thì m i

đem l i đ

c hi u qu ph c v cao nh t c a công trình. H n n a ng d ng các gi i


3
pháp KHCN xây d ng hoàn ch nh c s h t ng th y l i không ch ph c v cho
m c đích đáp ng tiêu chí nông thôn m i v Th y l i, mà còn ph c v cho canh tác
nông nghi p ti n ti n, chuy n đ i c c u s n xu t nông nghi p, nâng cao hi u qu
s n xu t góp ph n nâng cao thu nh p cho ngu i dân.
- T nh ng phân tích trên vi c nghiên c u, đ xu t gi i pháp công ngh trong
xây d ng và qu n lý h th ng th y l i n i đ ng cho t nh Ngh An là c n thi t, có ý
ngh a khoa h c và tính áp d ng th c ti n cao. K t qu nghiên c u c a đ tài cung
c p lu n c khoa h c cho vi c tri n khai xây d ng nông thôn m i c a t nh Ngh
An.
2. M c đích c a đ tài
Nghiên c u đ xu t các gi i pháp ng d ng khoa h c công ngh trong xây d ng
hoàn ch nh h th ng th y l i n i đ ng và các gi i pháp qu n lý, v n hành nh m
nâng cao hi u qu qu n lý khai thác công trình th y l i, ph c v xây d ng nông
thôn m i cho t nh Ngh An.
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u

it

ng nghiên c u: H th ng th y l i n i đ ng

Ph m vi nghiên c u: H th ng th y l i n i đ ng do các đ a ph

ng qu n lý

t nh Ngh An
4. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

4.1 Cách ti p c n
đáp ng đ

c các m c tiêu c a đ tài nêu ra, c n có cách ti p c n t ng h p,

đa chi u, ti p c n t d

i lên và ti p c n có s tham gia, c th đ

c di n gi i nh

sau:
- Ti p c n t ng h p:
+ Xây d ng c s h t ng th y l i ph thu c vào đi u ki n t nhiên, kinh t xã h i c a các vùng mi n, do v y các gi i pháp khoa h c công ngh xây d ng c s
h t ng th y l i c n phù h p v i th c ti n

t nh Ngh An.


4
+ H th ng th y l i n i đ ng là m t trong nh ng y u t quan tr ng trong quy

ho ch xây d ng nông thôn m i. B i vì h th ng th y l i là c s h t ng quan tr ng
hàng đ u trong các c s h t ng kinh t xã h i nông thôn.
+ Các gi i pháp ng d ng KHCN hoàn thi n h th ng th y l i n i đ ng

c p

xã không ch t p trung vào xây d ng công trình th y l i (ph n c ng) mà còn ng
d ng KHCN trong công tác qu n lý, v n hành, khai thác công trình (ph n m m).
+

ng d ng các gi i pháp KHCN xây d ng hoàn ch nh c s h t ng th y l i

không ch ph c v cho m c đích đáp ng các tiêu chí v th y l i, mà còn ph c v
cho canh tác nông nghi p ti n ti n, chuy n đ i c c u s n xu t nông nghi p, nâng
cao hi u qu s n xu t góp ph n nâng cao thu nh p cho ng
- Ti p c n t d

i dân.

i lên và ti p c n có s tham gia:

+ Áp d ng cách ti p c n có s tham gia c a c ng đ ng trong vi c xây d ng,
quy ho ch và qu n lý h th ng th y l i c n n i đ ng.
4.2 Ph
- Ph

ng pháp nghiên c u
ng pháp k th a: K th a các k t qu nghiên c u tr

c đây đ đ a ra các

gi i pháp KHCN xây d ng hoàn ch nh c s h t ng th y l i cho t nh Ngh An.
- ng d ng ph

ng pháp đánh giá nông thôn có s tham gia c a c ng đ ng

(Participatory Rural Assessment-PRA): Áp d ng các k thu t, công c PRA nh s
d ng phi u đi u tra, ph ng v n bán c u trúc, đi u tra th c đ a đ thu th p thông tin
v th c tr ng xây d ng c s h t ng th y l i
- Ph

ng pháp th ng kê: Phân tích th ng kê các s li u, tài li u v th c tr ng

xây d ng c s h t ng th y l i t i t nh Ngh An.
- Ph

ng pháp phân tích c n nguyên:

phân tích, đánh giá các t n t i, v

ng

m c trong quá trình tri n khai xây d ng c s h t ng th y l i, tìm ra các nguyên
nhân đ đ a ra các gi i pháp hoàn thi n h th ng TLN

ph c v xây d ng nông

thôn m i cho t nh Ngh An.
- Ph

ng pháp đi u tra kh o sát th c đ a: i u tra hi n tr ng th y l i n i đ ng


5
t i 15 xã đi m thu c 3 huy n: Di n Châu, Nghi L c, Thanh Ch

ng đ i di n cho

các ti u vùng đ ng b ng, ven bi n và mi n núi c a t nh Ngh An.
- Ph

ng pháp t p h p ý ki n chuyên gia: Tham kh o ý ki n các chuyên gia

đ u ngành, có nhi u kinh nghi m v xây d ng và qu n lý c s h t ng nông thôn.
5. Các đóng góp c a lu n v n
Các đóng góp ch y u đ t đ

c c a lu n v n là:

- ánh giá th c tr ng h th ng th y l i n i đ ng c a t nh Ngh An
-

xu t gi i pháp khoa h c và công ngh trong xây d ng h th ng th y l i n i

đ ng đáp ng ph
-

ng pháp canh tác tiên ti n cho t nh Ngh An

xu t gi i pháp qu n lý v n hành h th ng th y l i n i đ ng cho t nh Ngh

An.
- Mô hình ng d ng gi i pháp công ngh trong xây d ng và qu n lý v n hành
h th ng th y l i n i đ ng cho xã Di n Phúc huy n Di n Châu, t nh Ngh An.


6
CH
T NG QUAN NGHIÊN C U

NG 1

NG D NG CÔNG NGH TRONG XÂY

D NG HOÀN CH NH H TH NG TH Y L I N I
TR NG H TH NG TH Y L I N I

NG VÀ TH C

NG T NH NGH AN

1.1 T ng quan nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng hoàn ch nh h
th ng th y l i n i đ ng
1.1.1 T ng quan nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng hoàn ch nh
h th ng th y l i n i đ ng trên th gi i
Vi c ng d ng khoa h c công ngh tiên ti n trong h th ng th y l i đ

c bi t

đ n nh m t cu c cách m ng hi n đ i hoá thu l i. M t h th ng thu l i hi n đ i

khi đ m b o cung c p d ch v t
b ođ

i t t cho s n xu t nông nghi p, đ ng th i còn đ m

c các m c tiêu b o v môi tr

cách kinh t .
ph i đáp ng đ

m ts n

ng, phân ph i n

c an toàn và v n hành m t

c phát tri n, m t công trình th y l i đ

c g i là hi n đ i

c c v yêu c u k thu t và qu n lý:

- i) V m t k thu t: công trình ph i b n v ng, có đ an toàn cao; có tính th m
m v ki n trúc và có tác đ ng t t đ i v i môi tr
th ng giám sát đ nh h
và ti n l i cho ng

ng sinh thái xung quanh; có h

ng các thông s k thu t, v n hành c a h th ng th y l i;

i s d ng, gi m thi u t i thi u s c lao đ ng v n hành công

trình;
- ii) V m t qu n lý: công trình ph i có ch th qu n lý đ

c t ch c khoa h c,

có th ch qu n lý t t, có m i quan h ch t ch trong h th ng quan h qu c gia, và
là m t doanh nghi p t h ch toán; ch th qu n lý đ
ph

c trang b đ các thi t b và

ng ti n dành cho qu n lý trong đi u ki n bình th

hu ng kh n c p; ng

i làm qu n lý v n hành ph i có đ n ng l c: có ki n th c

qu n lý t t và làm ch đ
T ch c Nông l

ng và khi x lý các tình

c các trang thi t b qu n lý v n hành công trình.

ng th gi i (FAO): đ nh ngh a v hi n đ i hóa h th ng th y

l i: “Hi n đ i hoá các h th ng th y l i là m t quá trình nâng c p v k thu t và

7
qu n lý cho các h th ng thu l i v i m c tiêu là c i thi n vi c s d ng các ngu n
nhân l c, n
s d ng n

c, kinh t và môi tr

ng c ng nh d ch v phân ph i n

c t i ng

i

c”. Theo Burt and Styles (1999), hi n đ i hóa h th ng th y l i là m t

quá trình thay đ i ph

ng th c phân ph i n

c, bao g m s thay đ i v th ch , t

ch c và công ngh nh m nâng cao hi u qu s d ng n

c. T nh ng đ nh ngh a

này cho th y hi n đ i hóa h th ng công trình th y l i không ch c n quan tâm đ n
nâng c p v m t công trình (ph n c ng) mà còn c n c i thi n công tác qu n lý v n
hành (ph n m m). Không nh t thi t ph i đ u t vào các trang thi t b và ph n m m

tinh vi mà quan tr ng là v n đ ki n th c, nh ng s l a ch n và áp d ng m t cách
phù h p nh m đáp ng các m c tiêu theo d ki n. Hi n đ i hóa c n đ

c th c hi n

đ ng b t công trình đ u m i đ n m t ru ng.
N m 2005, Tây Ban Nha đã ti n hành m t ch

ng trình qu c gia v nâng c p

và hi n đ i hoá h th ng thu l i (The Spanish Programme of Improvement and
Modernization of Traditional Irrigation Systems). N i dung c a ch

ng trình này

bao g m:
- i) Nâng c p h th ng chuy n n

c t kênh h thành h th ng đ

gi m thi u t n th t và t ng hi u qu phân ph i n
- ii) Nâng c p h th ng t
t

i m t ru ng t t

ng ng nh m

c;
i ng p thành t

i phun m a ho c

i nh gi t;
- iii) Nâng c p và b sung các h ng m c công trình ph c v công tác qu n lý và

đi u ti t n

c: các c ng đi u ti t, các công trình đong đo n

c;

- iv) Áp d ng công ngh m i nh công ngh t đ ng hoá, h th ng thông tin đ a
lý;
- v) Nâng c p h th ng giao thông n i đ ng. Ch
s d ng n

c lên 10% (t 60% lên 70%).

Ai C p, h th ng thu l i Beni Ebeid đã đ
pháp:

ng trình đã làm t ng hi u qu

c hi n đ i hoá b ng các bi n


8
- i) C i ti n h th ng kênh nhánh và kênh n i đ ng b ng cách thay th các kênh
đ t, kênh kiên c b ng g ch xây đá xây b ng các kênh bê tông đúc s n l p ghép, h

th ng đ

ng ng đ nâng cao hi u qu đ a d n n

- ii) S

c;

d ng hình th c c a van t đ ng đi u khi n m c n

AVIS) nh m đáp ng k p th i yêu c u dùng n
- iii) Chuy n t hình th c t
ng yêu c u dùng n

c h l u (AVIO và

c c a nông dân;

i luân phiên sang hình th c t

i liên t c nh m đáp

c m t cách linh ho t;

- iv) Hình thành các t ch c s d ng n

c (WUA);

- v) T ch c đào t o cho các nhân viên qu n lý h th ng. Vi c hi n đ i hoá đã
mang l i hi u qu : ti t ki m đ t (2% trên t ng di n tích canh tác) thông qua vi c c i

ti n h th ng phân ph i n

c n i đ ng, t ng n ng su t nông nghi p t 5 đ n 30%.

Israel là m t trong nh ng n

c có n n nông nghi p hi n đ i nh t th gi i đã

th c hi n m t cu c cách m ng th c s v khoa h c công ngh trong h th ng th y
l i. Israel là m t n

c có đi u ki n khí h u r t kh c nghi t v i l

hàng n m ch t 20-50mm, v i đi u ki n t nhiên khá t
đ t hoàng m c khô c n c a mi n Trung n
m

ng h đã đ

ng m a bình quân

ng đ ng v i nh ng vùng

c ta. H u nh toàn b h th ng kênh

c thay th b ng h th ng đ

ng ng ng m, kênh h p và ng d ng

các công ngh hi n đ i trong xây d ng h th ng kênh m

ng nh

công ngh

Neowweb.

c bi t vi c ng d ng các công ngh t

công ngh t

i nh gi t đã mang hi u qu r t l n nh gi m đáng k t n th t n

trên h th ng và cung c p n

i tiên ti t ti t ki m n

c hi u qu k p th i đ n t ng đ i t

Nh t B n cùng v i M và Israel là nh ng n

l

ng

Nh t B n đã đ

nh ng thành t u đ t đ

ng ông t

c.

ng b ng đá xây, g ch

c thay th b ng h th ng kênh bê tông

i thép v m ng, kênh bê tông đúc s n ho c thay th vi c t

b ng các kênh h p và đ

ng s d ng n

c

c nông nghi p tiên ti n b c nh t

trên th gi i hi n nay. H u nh toàn b h th ng kênh m
xây, bê tông thông th

c nh

i tiêu ng m. Ngoài ra

i tiêu b ng kênh h
Nh t B n m t trong

c trong s n xu t nông nghi p chính là thi t k l i đ ng

ru ng. Nh ng cánh đ ng vuông v n có kích th

c 200mx600m, có đ

ng n i đ ng


9
cho xe c gi i 3-5 m, kênh t

i và kênh tiêu c p và tiêu thoát n

c tr c ti p cho các

th a ru ng 30mx100m. H th ng đ ng ru ng này t o đi u ki n nâng cao c gi i
hoá, nâng cao n ng xu t lao đ ng và s d ng đ t đai. Chi u dài th a ru ng th
đ

c xác đ nh sao cho vi c phân b và tiêu thoát n

đ u còn chi u r ng đ

c trên th a ru ng đ

ng

c đ ng

c xác đinh trên c s di n tích c a h . Nh vi c ki n thi t

này ch ru ng th c hi n vi c t

i tiêu, canh tác trên th a ru ng c a h mà không

làm c n tr vi c canh tác trên các th a ru ng li n k .

Hình 1.1- S đ b trí h th ng n i đ ng c a d án OFID
Hàn Qu c, m t trong nh ng m c tiêu g n đây c a ch

Nh t B n

ng trình ki n thi t l i

đ ng ru ng là đa d ng hoá cây tr ng (Ru ng lúa mà cây tr ng c n đ
m t cách t
Các ch

c phát tri n

ng h p v i cây lúa) và h th ng canh tác lúa đ u t th p, hi u qu cao.

ng trình ki n thi t đ ng ru ng, t o đi u ki n c gi i hoá canh tác, hoàn

thi n c c u vùng nông thôn và h p lý hoá vi c qu n lý trang tr i thông qua các d
án nh đi u ch nh l i ru ng đ t, xây d ng đ
chu n thi t k đ ng ru ng đ
0,5 ha, chi u r ng đ
hóa đ
đ

c 43.631km đ

c 1.322m đ

i tiêu. Tiêu

c áp d ng t n m 1980 đ n nay là di n tích th a 0,2-

ng 2,5-2,7 m. Trong 8 n m t 1971-1978, Hàn Qu c đã c ng
ng làng n i v i đ

ng; c ng hóa đ

1.280m; xây d ng đ

ng nông thôn, h th ng t

ng c a xã, trung bình m i làng nâng c p

ng ngõ xóm 42.220km, trung bình m i làng là

c 68.797 c u (Hàn Qu c là đ t n

c có nhi u sông su i),


10
kiên c hóa 7.839km đê, kè, xây 24.140 h ch a n
c bi t, vì không có qu b i th

c và 98% h có đi n th p sáng.

ng đ t và các tài s n khác nên vi c hi n đ t, tháo

d công trình, cây c i, đ u do dân t giác bàn b c, th a thu n, ghi công lao đóng
góp và hy sinh c a các h cho phong trào xây d ng làng m i.
Thái Lan, h th ng kênh n i đ ng đ

c xây d ng cách nhau 400-500 m,

vuông góc v i kênh d n, v i chi u dài 1-2 km. M t s công trình chia n
đi u ti t đ

c xây d ng, không có h th ng tiêu n

c, c ng

c m t ru ng. Vi c nâng cao

thâm canh đa d ng hoá cây tr ng đòi h i hoàn thi n h n công tác qu n lý phân ph i
n

c. N m 1970 ch

ng trình ki t thi t c ng c đ ng ru ng (land consolidation)

đ

c xâp nh p vào Thái Lan. Trong ch

ph i san l i ru ng. Công trình kênh t

ng trình phát tri n theo chi u r ng không

i, tiêu và đ

ng canh tác ch đ

c xây d ng

d c theo b c a th a ru ng sao cho vi c ti p xúc c a chúng v i b th a ru ng m t
cách thích h p. Trong ch

ng trình phát tri n theo chi u sâu, các công vi c đi u

ch nh ô th a liên quan đ n đi u ch nh v trí th a ru ng, san đ t, xây d ng kênh t
tiêu và đ
kênh t

ng canh tác đ
i, kênh tiêu và đ

Thái Lan d
Các n

i

c th c hi n sao cho m i th a ru ng đ u có ti p xúc v i
ng. Hi n nay ch

ng trình phát tri n theo chi u r ng

ng nh phù h p h n vì v n đ v n đ u t có h n.
c trong khu v c châu Á nh

Trung Qu c,

ài Loan, Malaysia,

Inđonesia đã và đang hi n đ i hoá h th ng thu l i n i đ ng theo h
hoá s n xu t nông nghi p, nông thôn.
l i đ ng ru ng các th a ru ng đ

ng hi n đ i

Trung Qu c thông qua các d án ki n thi t

c xây d ng l i có kích th

0,24 ha (80x30 m) và 0,20 ha (80x25 m). Các th a ru ng đ
v i h th ng kênh m t ru ng c p và thoát n

c 0,2 ha (100x20 m),
ct

i tiêu tách bi t

c cho m i th a. T n m 1990, Trung

Qu c đã ti n hành hi n đ i hoá hàng lo t h th ng thu l i v i m t s n i dung
chính nh : (i) kiên c hoá kênh m

n

ng; (ii) xây d ng và nâng c p h th ng đi u ti t

c và các thi t b quan tr c; (iii) c i t t ch c qu n lý các h th ng.
M các nhà khoa h c đã nghiên c u công trình máng Parshall đ đo n

trên h th ng kênh. Máng Parshall là lo i máng đ

c

c thi t k đ c bi t dùng đ đo


11
l ul

ng dòng ch y trên các c p kênh có l u l

ng t 3 đ n 56.000 l/s. Lo i máng

này có t c đ dòng ch y qua máng l n nên có th s d ng đ
kênh có v n t c dòng ch y nh và hàm l

c c nh ng đo n

ng phù sa l n. Tuy nhiên lo i máng này

có c u t o ph c t p, khó ch t o và giá thành cao.
Bánh xe đo n

c Dethridge đã đ

c thi t k và ch t o b i nhà khoa h c ng

Australia J.S.Dethridge. Bánh xe đo n

c g m m t tr c bánh xe g n v i tr c đ t

trên thành máng ho c thành kênh. Tr c c a bánh xe đ
cho bi t l
l

ng n

c g n v i đ ng h t ghi

c đã qua công trình v i đ chính xác cao (sai s là +-3,5%). L u

ng mà bánh xe đo đ

s d ng r ng rãi

i

c t 14 đ n 140l/s. Hi n nay bánh xe đo n

các bang c a Australia,

Trong nh ng n m g n đây, các ph

đ i hóa r t nhi u c v quy mô và ch t l

M và các n

ng pháp đo n

c này đã đ

c

c Châu Á.

c trên th gi i đã đ

ng. Công trình và thi t b đo n

c hi n
cđ

c

phát tri n và c i ti n làm cho công vi c qu n lý v n hành tr nên đ n gi n h n r t
nhi u.

các n

c M , Israel, Nh t B n, Australia, Hàn Qu c đã nghiên c u l p đ t

ng d ng nhi u tr m đo t đ ng và s d ng các đ u đo (sensor) đ xác đ nh các
thông s th y l c trong h th ng.

D án Salt River thu c ti u bang Arizona vùng Tây B c n

c M đã xây d ng

b ng h th ng đi u khi n b ng cách giám sát và đi u khi n 174 c ng l y n

c trên

kênh và 54 trong 250 gi ng b m sâu t m t tr m v n hành ch y u.
Pháp, h th ng kênh Verdon v i g n 60km kênh chính và kênh nhánh c p
n

c cho nông nghi p, công nghi p và đô th

l

i thông tin đ truy n phát d li u (v m c n

Aix-en-Provence h th ng m ng
c, l u l

ng, v trí c ng…) t i m t

trung tâm đi u khi n chung (đ t t i trung tâm Tholonet). V i m c đích thu th p
ki m tra, phân tích và x lý d li u d a vào s khác nhau c a c ng l y n

c, các

lo i b m…(g n vào mô hình toán h c).
Nh t B n đã ng d ng các công trình đi u ti t có c a van ho c máy đóng m

đ đi u ti t l u l

ng trên h u h t các h th ng. M t s công trình đi u ti t l n có

trang b máy đóng m t đ ng đ thu n l i cho v n hành.


12
1.1.2 T ng quan k t qu nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng
hoàn ch nh h th ng th y l i n i đ ng

n

c ta

a. K t qu nghiên c u ng d ng công ngh trong Quy ho ch h th ng th y l i
n i đ ng
H th ng th y l i Vi t Nam đã tr i qua quá trình phát tri n lâu dài m c dù đã
đ tđ

c nh ng thành t u đáng k góp ph n nâng cao s n l

n m m t cách b n v ng và ch t l
đ

ng cu c s ng c a ng

ng l

ng th c hàng

i nông dân ngày càng

c c i thi n nh ng đi u đó không có ngh a là n n nông nghi p c a n

c ta không

có nh ng h n ch . Tuy nhiên hi n nay v n t n t i hai v n đ c b n :
- (i) s n xu t nh l , manh mún : Nguyên nhân s n xu t nh l , manh mún đ t
đai th

ng xu t hi n t nhi u v n đ , nh l ch s , đ a hình, t ng tr

ng dân s ,... và

ph thu c vào nhi u y u t nh chính sách qu n lý ru ng đ t, nhu c u s n xu t c a
nông dân, m c đích s n xu t, các d án qui ho ch thu nông n i đ ng và c s h
t ng nông thôn và th m chí là do k th a (Bentley, 1987;

oàn Doãn Tu n, 2005).

Trong đó, nguyên nhân ch y u v n là do quá trình phân chia ru ng đ t và chuy n
đ i c c u s n xu t

n

c ta.

- (ii) Các h th ng thu nông ch a phù h p v i xu h
nghi p hoá nông nghi p: H th ng thu l i n i đ ng

ng hi n đ i hoá, công

các vùng hi n nay

trong

tình tr ng ho c là thi u (nh các t nh Nam B ) ho c y u (khu v c B c B ) và th m
chí

nhi u n i là v a thi u, v a y u do kênh m

làm nhi m v t

i tiêu k t h p, không có c ng đi u ti t, h th ng b lô, b th a

thi u, không đáp ng đ

c nhu c u gi và ng n n

đ i cây tr ng di n ra m nh m , cây rau màu đ
đi u ti t n

ng n i đ ng ch y u là kênh đ t,
c. Trong khi đó, vi c chuy n

c đ a xu ng ru ng lúa thay cây lúa.

c gi a vùng tr ng lúa và tr ng rau, ng

b ng n trên kênh c p n

c đ gi m thi u nh h

thu n trong quá trình canh tác khi có ru ng c n t
và đ c bi t là không th th c hi n đ
su t s d ng đ t và s d ng n

c.

i dân ph i dùng đ t đ p t m

ng nên th

ng gây ra nh ng mâu

i nh ng ru ng khác l i c n tiêu,

c các ch đ t

i t i u nh m nâng cao n ng


13
- Bên c nh đó, h u h t các nghiên c u v hi u qu ho t đ ng c a các h th ng
thu l i đ u cho th y hi u qu ho t đ ng c a các h th ng th y l i nói chung và các
h th ng thu c s qu n lý c a các t ch c th y nông c s nói riêng ch a đ

c phát

huy đúng m c, có ph n suy gi m sau khoán 10, Theo báo cáo c a T ng c c Th y
l i- B Nông nghi p và PTNT thì các công trình th y l i m i phát huy đ
65% n ng l c thi t k và
50%, ch ng h n nh

c 55-

các h th ng th y l i nh con s này th m chí ch là 30-

huy n L c Yên t nh Yên Bái là 27%, v.v... (B NN & PTNT,

2006).
i u đó có ngh a là c n ti p t c ph i có nh ng nghiên c u c th h n trong quy
ho ch, nh m phát tri n nông nghi p nông thôn theo h

ng hi n đ i hóa, đ y m nh

áp d ng c gi i hóa trong s n xu t nông nghi p.
ã có nhi u nghiên c u v Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng theo h

ng

hi n hóa, ph c v c gi i hóa s n xu t nông nghi p, c th nh :
oàn Doãn Tu n (2003) nghiên c u s đ quy ho ch theo h
th y l i n i đ ng

vùng

ng hi n đ i hóa

ng B ng Sông H ng. M c đích làm cho h th ng th y

l i n i đ ng sau khi quy ho ch đáp ng nhu c u c b n v t

i tiêu và canh tác đ c

l p, không làm c n tr vi c canh tác trên các th a ru ng li n k ; tránh mâu thu n
trong vi c th c hi n t

i, tiêu cho cây tr ng c a c h th ng và t

i tiêu gi a các

vùng. K t qu nghiên c u 3 s đ quy ho ch nh sau:
- (i) S đ quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng theo h

ng hi n đ i hóa, ph c

v mô hình thâm canh lúa k t h p nuôi tr ng th y s n – th y c m và VAC. Ph

ng

pháp nghiên c u d a trên c s t ng h p đánh giá m t s mô hình s n xu t hi u
qu , t đó đ xu t ra mô hình m u phù h p cho vùng đ ng b ng sông H ng. K t
qu nghiên c u cho th y đ các h ch đ ng đi u ti t n
kênh t

i, kênh tiêu đ

cc nđ

c khi c n thi t thì h th ng

c b trí l i m t cách riêng bi t, khi áp d ng mô

hình thâm canh lúa k t h p nuôi tr ng th y s n và VAC m i ô ru ng c n có di n
tích t i thi u là (0,3-0,5)ha; đ i v i m i ô ru ng nh v y c n b trí (i) ao nuôi cá
chi m 5/8 di n tích, (ii) khu ch n nuôi và (iii) khu tr ng lúa.


14

Hình 1.2- S đ mô hình thâm canh lúa-thu s n-VAC vùng đ ng b ng sông H ng
Ngu n: oàn Doãn Tu n (2003)
+ (ii) Quy ho ch h th ng th y l i theo h
thâm canh lúa ch t l

ng hi n đ i hóa ph c v mô hình

ng cao và rau màu. Nghiên c u đ

c th c hi n trên khu

ru ng r ng 25 ha thu c xã Ngh a H ng, huy n Ngh a H ng, t nh Nam
đ tđ

nh. Khu

c quy ho ch thành 2 khu, khu đa canh (khu đ t 3 v ) và khu chuyên canh lúa

(lúa đ c s n, lúa cao s n), m i h đ u có 1 th a đa canh và 1 th a chuyên canh lúa,
khu ru ng đ

c chia làm nhi u lô có kích th

chia làm nhi u th a ru ng có kích th

c bình quân (50x150)m, m i lô đ

c là (25x50)m. Kênh t

b trí tách bi t v i kho ng cách là 200m, kênh tiêu c p III đ
kênh t

i c p III là 100m (b kênh t

100m, chuy n kênh tiêu thành kênh t
làm đ

i tiêu k t h p xen k

c

c b trí xen k cách
gi a v i kho ng cách

i xen k nhau) các kênh đ u có k t h p b

ng n i đ ng ph c v canh tác c gi i. M t khác vi c xây d ng thêm tr m

b m nh m m c đích đ ch đ ng t
th p ho c c n h th p m c n
và có th tiêu n
h nm cn

iđ

c cho cây tr ng ngay c khi th y tri u

c trong h th ng đ ph i i ho c b o d

c cho cây v đông ngay c khi m c n

ng h th ng

c trong toàn h th ng cao

c nhu c u. Hi u qu thông qua đánh giá 1 n m s n xu t, v n đ u t

215,3 tri u đ ng (g m v n ngân sách nhà n
đ a ph

i, tiêu c p III đ

c

c thông qua đ tài, v n đóng góp c a

ng), s n xu t theo c c u chuy n đ i 2 v lúa – 1chuy n đ i ho c 1 lúa – 2

v chuy n đ i thì ch sau 1 n m v n đ u t hoàn toàn có th thu h i. Vi c t
hoàn toàn ch đ ng cho t ng th a ru ng trong vùng chuy n đ i kênh.

i tiêu


15

Hỡnh 1.3- S quy ho ch h th ng th y l i n i ng ph c v mụ hỡnh chuy n i
s n xu t nụng nghi p vựng ng b ng sụng H ng .
Ngu n: on Doón Tu n (2003)
(iii) Quy ho ch h th ng th y l i ph c v mụ hỡnh chuy n i t lỳa sang nuụi
tr ng th y s n ven bi n t i xó Ninh H i, huy n Kim S n, t nh Ninh Bỡnh. Trờn c
s nghiờn c u ỏnh giỏ th c tr ng h th ng th y l i n i ng ph c v nuụi tr ng
th y s n c a vựng, t ú i u ch nh s quy ho ch th y l i n i ng phự h p
ph c v nuụi tr ng th y s n ven bi n vựng ng b ng sụng H ng. Kớch th c ao ỏp
d ng l (100-120)mx(40-50)m (b trớ m i ao cú 20% di n tớch ao l ng, 70% di n
tớch ao nuụi v 10% l di n tớch ao x lý) v h th ng kờnh t i tiờu c b trớ xen
k v tỏch bi t hon ton, kho ng cỏch gi a cỏc kờnh t i l 200m, kho ng cỏch
gi a cỏc kờnh tiờu l 200m. Khi c p n c thỡ n c t sụng t i qua c ng n kờnh
c p II c p vo t ng ao nuụi qua kờnh c p III. Khi tiờu thỡ n c t trong cỏc ao nuụi
qua kờnh tiờu c p III ch y ra kờnh tiờu c p II v ch y ra sụng tiờu (kờnh tiờu chớnh)
v ch y ra cỏc c ng tiờu qua ờ ra bi n
y
Đá
10
BM

10
0-

99
BMM

9
BM

''
BMM88

BMM88

BM7
BM7

C43
X
XC

Đê B
ìn

h Min

h2

CT8

4
5

XC

tiêu

CT3

99''
BMM

C32
X
XC

CT6

'

i
tướ
C21
X
XC

Sôn
g

Sông
tưới

'

10

g
Sôn

1

BM

Cố
Cà n g
Ma
u

h
Min

ng
Sô

10
BM

h
Bìn
Đê

N
0

2
XC

0.25 0.5 km

Kênh
Kênh
Kênh
Kênh
Cống

chính
cấp II
xương cá
cấp III
đầu mối

40-50
Bơ thửa
Cống tưới/tiêu của thửa

Hỡnh 1.4- S mụ hỡnh nuụi tr ng th y s n ven bi n
Ngu n: on Doón Tu n (2003)


16
Lê Sâm (2008) nghiên c u 4 s đ quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng ph c
v mô hình s n xu t cho các vùng sinh thái khác nhau c a đ ng b ng sông C u
Long:
+ (i) Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng ph c v mô hình s n xu t trên

vùng sinh thái n

c ng t t i nông tr

ng Sông H u – C n Th . Nghiên c u s đ

quy ho ch th y l i n i đ ng m u trên khu ru ng 7ha c a nông tr

ng. Trong khu

ru ng m i h có di n tích s n xu t là 2,5ha (50x500)m, phân thành: 4.400m2 nuôi
th y s n thâm canh, 4.400m2 canh tác rau màu thâm canh, 12.200m2 đ t canh tác 2
v lúa ( ông Xuân và Hè Thu) và 1 v nuôi th y s n bán thâm canh, di n tích
chi m đ t c a b ao (4.000m2) đ tr ng cây n qu . Trong s đ thì kênh c p, kênh
thoát b trí đ c l p nhau; kênh c p chính, kênh thoát chính ch y d c theo khu ru ng
(kho ng cách 500m, b r ng 3m đ k t h p giao thông n i đ ng); kênh c p và thoát
nhánh ch y d c 2 bên th a ru ng (kho ng cách gi a 2 kênh là 50m, l y n
thoát n

c và

c b ng c ng h p ho c tròn có D = 20-40cm).

+ (ii) Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng đi n hình cho vùng sinh thái
n

c l t i t nh B c Liêu, là vùng th

ngu n n

ng b nhi m m n vào mùa khô, không có

c ng t b sung, nên ch s n xu t đ

c 1 v lúa mùa. Gi i pháp canh tác

là chuy n đ i sang mô hình tr ng lúa, k t h p nuôi tôm. V th y l i c n nâng c p
hoàn thi n h th ng kênh m

ng n i đ ng, c i t o nâng c p m t s tuy n kênh c p

I, II, III s n có đ ng th i m thêm m t s tuy n kênh đ t o h
thoát n

c cho khu v c.

đây kênh c p I th

ng l y m n và tiêu

ng là các sông l n nên b trí c p

thoát k t h p, b trí c p thoát riêng bi t cho kênh c p II và đ c bi t là c p III; kênh
tiêu thoát đ

c b trí d c theo các d i đ t ven các khu dân c đ c t ngu n n

c

th i, c ng nh ng n m a tràn vào khu nuôi.

+ (iii) S đ h th ng th y l i n i đ ng ph c v mô hình tôm-lúa cho vùng
sinh thái n
c p thoát n

c l t i t i xã Th nh Phú – huy n Cái N
c đ

c b trí riêng bi t, trong tr

nhanh ti n hành m c c ng c p và thoát đ tiêu n

c – t nh Cà Mau. H th ng

ng h p m a l n c n tiêu thoát
c trong ru ng lúa.


17
+ (iv) Quy ho ch mô hình th y s n chuyên canh vùng sinh thái n

cm nt i

xã V nh H u t nh B c Liêu. Nghiên c u th c hi n trên di n tích ao thi t k m u là
1ha, v i kích th
ch a n

c (125x80)m; ao l ng 32mx76m (chi m 24% di n tích lô), ao

c ng t (chi m 12% di n tích lô) m c n

c ch a t 1,4-1,5m; khu ao nuôi

68mx76m (chi m 52% di n tích lô); khu ao x lý n

c th i 16mx76m (chi m 12%

di n tích lô), đáy th p h n ao nuôi 0,3m; b ao r ng 2,0m, cao h n đáy ao 2,0m, đ
d c mái m=1,5; c ng c p n

c t kênh c p vào ao l ng, t ao l ng qua ao nuôi; có 2

c ng thoát, 1 c ng thoát t ao nuôi ra ao x lý n
kênh thoát; c ng x đáy c a n m

c th i, 1 c ng thoát t ao x lý ra

trung tâm ao nuôi n i t p trung các ch t th i c a

tôm. S đ c ng r t phù h p v i s h u ru ng đ t trong vùng, m i h có t 2-3,5ha,
đ

c chia thành t ng lô có chi u dài kho ng 500m, r ng t 50-80m, do chi u dài

l n nên có th m i h chia làm nhi u ao nuôi. H th ng c p n
thi n l i h th ng th y l i n i đ ng có s n; giai đo n c p n
tháng 3 cho v 1 và tháng 7 cho v 2, h s c p n

c d a trên c s c i
c kh n tr

ng nh t là

c cho kênh c p là q c p =14,32

(l/s/ha), h s thoát q tháoc n = 17,85 (l/s/ha). Khi b trí c p thoát tách r i thì m t đ
chi m đ t c a h th ng th y l i n i đ ng và b ao là 19%, và t su t đ u t cao h n
so hi n tr ng, nh ng bù l i ng

i dân có th s n xu t ch đ ng đ

n m, t ng h s s d ng đ t, gi m thi u ô nhi m ngu n n

c 2 v trong

c m t cách đáng k . H

th ng th y l i n i đ ng c ng phù h p v i vi c s h u ru ng đ t trong vùng.
+

Tr n C n (2012) nghiên c u mô hình chuy n đ i t tr ng lúa sang tr ng

sen trên ru ng tr ng v i m c đích đ y m nh chuy n đ i c c u cây tr ng, nh m
nâng cao hi u qu s d ng đ t đai và m t n

c ao h , h p tác xã L

ng i n - H i

S n - H i L ng - Qu ng Tr đã chuy n đ i 3 ha ru ng vùng tr ng s n xu t lúa b p
bênh, sang tr ng sen l y h t, tr ng sen có chi phí g m gi ng và phân bón kho ng 10

tri u đ ng/ha, nh ng cho thu ho ch h t sen t 2 - 2,5 t n/ha, thu nh p kho ng 40
đ n 50 tri u đ ng/1ha-n m, ch a k ngu n thu nh p t cá t nhiên trong ru ng sen.
ây là mô hình chuy n đ i có hi u qu kinh t cao, đ c bi t tr ng sen k thu t đ n
gi n, đ u t th p, t n d ng đ

c nh ng di n tích th p tr ng khó tr ng lúa


18
b. K t qu nghiên c u ng d ng công ngh trong xây d ng h th ng th y l i
n i đ ng
Nguy n Tu n Anh (2009) nghiên c u l trình v công nghi p hóa và hi n đ i
hóa h th ng th y l i Vi t Nam đ n n m 2020, giai đo n tr

c m t có 2 h

ng gi i

quy t; (i) Gi nguyên m t c t hi n t i, ch n o vét, gia c ch ng th m; (ii) Có th
ng d ng lo i m t c t kênh bán nguy t ho c parapol, làm b ng v t li u bê tông, bê
c t thép đúc s n, ng d ng các hình th c làm kênh n i đ gi m thi u di n tích
chi m đ t c a công trình. Nghiên c u ng d ng m t s lo i v t li u xây kênh và các
bi n pháp ch ng th m trên kênh thu c ch

ng trình KC.08.22, k t qu nghiên c u

đã đ a ra b thông s c b n, phân tích u đi m và nh
và k t c u phù h p khi ti n hành c ng hóa kênh m
Nguy n Xuân T ng (2012) s d ng đ
đ ng.

t

c đi m c a các lo i v t li u

ng n i đ ng.

ng ng thay th kênh m

ng h n i

xã Yên Than, huy n Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh dùng 1.000m ng PVC

i cho 15 ha c a xã Yên Than (di n tích khó kh n nh t v n

qu đem l i đ u t ch m t 98 tri u đ ng, di n tích t

c trong xã). Hi u

i t ng t 7ha lên 15ha, tr

c

kia n ng su t ch đ t 40 t /ha thì nay đ t t i 43,5 t /ha), ti p theo huy n Tiên Yên
đã cho nhân r ng mô hình t i xã
V nH

i D c và Hà Lâu. T

ng t nh v y Nguy n

ng (2010) nghiên c u xây d ng mô hình th nghi m trên khu ru ng 10ha

c a xã Bình Nguyên và th tr n Hà Lam huy n Th ng Bình, t nh Qu ng Nam.
D án JICA-CDPIMs (2009) ng d ng công ngh làm kênh bê tông v m ng
hình bán nguy t
Ninh. Kích th

khu thí đi m t i xã Yên

ông – huy n Yên H ng – t nh Qu ng

c thành máng có chi u dày 6cm, đ

ng kính máng 60cm, thi công

đúc s n m i đo n dài 3m, xây tr đ b ng g ch đ c, x lý bùn l y b ng c c tre, v n
chuy n và l p đ t các đo n máng.
Nguy n V n Lân (2006) nghiên c u các nguyên nhân chính gây t n th t n
trên kênh t

i và đ xu t h s s d ng kênh m

Duyên H i Mi n Trung, h

ng cho các h th ng kênh t

ng gi i quy t là áp d ng các gi i pháp làm gi m l

th m và rò r qua kênh và b kênh đ nâng cao h s s d ng n

c
i
ng

c. Nghiên c u đã


19
phân tích đ
n

c các t n th t n

c theo các nhóm nguyên nhân ch y u: T n th t

c do nhóm nguyên nhân ch quan (duy tu b o d

dùng n

c và qu n lý n

c kém); t n th t n

ng kém, do ý th c c a ng

i

c do nhóm nguyên nhân khách quan

(do th m, rò r , do công trình đi u ti t, do b c h i).

Tr n Th ng (2007) ng d ng công ngh phun khô bê tông trong xây d ng
kênh bê tông v m ng. Công ngh đ

c ng d ng thành công trên kênh N17 c a h

th ng H Yên L p (chi u dài kênh 648m, l u l

ng thi t k Q= 0,286 m3/s; g m

114 đo n máng, chi u dài m i đo n 6m; ti t di n parabol có đ

ng kính D=80cm,

H= 1,2 m, chi u dày thành 4cm, có 1 l p thép Φ6, 2 l p thép Φ1 đan ô l
và ng d ng xây d ng kênh N7, h ch a n

c Ka La, huy n Di Linh, t nh Lâm

ng. Hi u qu c a công ngh ‘‘phun khô bê tông’’ là rút ng n đ
công, thi công đ

c th i gian thi

c trong đi u ki n m t b ng thi công khó kh n, đ c bi t hi u qu

khi áp d ng s a ch a nh ng h h ng các công trình bê tông nh c ng, đ
b ch a n

i 1x1cm)

ng h m,

c, b o v mái đê, đ p, mái d c, xây d ng công trình kênh v m ng.

Vi t Nam công ngh NEOWEB c ng đã áp d ng
l i, c th : (i)

m t s công trình th y

ng d ng công ngh NEOWEB đ gia c đo n kênh t

i có chi u

dài L=100m, t i công trình th y l i B n Nguyên, huy n Lâm Thao, t nh Phú Th .
Theo tính toán, kinh phí xây d ng theo ph

ng pháp thông th

kinh phí theo công ngh NEOWEB là 169 tri u, gi m đ
công ngh thông th

ng. (ii)

ng là 185 tri u;

c 8,14% kinh phí so v i

ng d ng công ngh v t li u NEOWEB đ gia c mái

đ p t o ra m t mái d c “XANH”

đ p dâng H Ng c - Hoà Bình, đ p có chi u dài

L = 100m. Hi u qu khi dùng NEOWEB đ gia c mái đ p so v i bi n pháp thông
th

ng thì gi m đ

và kinh phí gi m đ

c 60% th i gian thi công, đ b n c a v t li u cao h n (30 n m)
c 2,12%.

c. K t qu nghiên c u ng d ng công ngh trong qu n lý, v n hành h th ng
th y l i n i đ ng
Hi n nay các h th ng th y l i đ
n m đ n nay đã t

c nhà n

c quan tâm đ u t qua hàng ch c

ng đ i hoàn ch nh. Tuy nhiên v n đ đ t ra hi n nay là tình