Bài 11: Một số phạm trù cơ bản của đạo đức

Bài 11
MỘT SỐ PHẠM TRÙ CƠ BẢN
CỦA ĐẠO ĐỨC HỌC
( 2 tiết )
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1.Về kiến thức:
- Biết được thế nào là nghóa vụ, lương tâm, nhân phẩm, danh dự và hạnh phúc.
2.Về kiõ năng:
- Biết thực hiện các nghóa vụ đạo đức liên quan đến bản thân.
- Biết giữ gìn danh dự, nhân phẩm, lương tâm của mình; biết phấn đấu cho hạnh phúc của bản
thân và xã hội.
3.Về thái độ:
- Coi trọng việc giữ gìn lương tâm, nhân phẩm, danh dự và hạnh phúc.
- Tôn trọng nhân phẩm của người khác.
II. TRỌNG TÂM :
- Làm rõ cả 4 phạm trù: nghóa vụ, lương tâm, nhân phẩm, danh dự và hạnh phúc.
III.PHƯƠNG PHÁP :
Thuyết trình, kể chuyện, đàm thoại, trực quan.
IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:
- Tranh, ảnh, sơ đồ.
- Có thể sử dụng vi tính, máy chiếu.
V. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP :
1. Ổn đònh tổ chức lớp :
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Giảng bài mới:
Phạm trù về thực chất là khái niệm, nhưng là khái niệm cơ bản nhất, chung nhất, khái quát
nhất của một ngành khoa học. Bài học giúp ta tìm hiểu các phạm trù của khoa học nghiên cứu
về đạo đức: nghóa vụ, lương tâm, nhân phẩm, danh dự, hạnh phúc.
Phần làm việc của Thầy Phần làm việc của Trò Nội dung chính của bài học
Hoạt động 1:
GV sử dụng phương pháp

đàm thoại giúp HS tìm
hiểu phạm trù “Nghóa vụ”ï
a. Nghóa vụ là gì?
GV nêu các câu hỏi:
 Qua ví dụ trong SGK về
hoạt động nuôi con của loài
sói và loài người, các em
thấy có gì khác nhau?
GV chốt ý:
Nghóa vụ là một trong
những nét đặc trưng của đời
- Loài người thực hiện nghóa vụ
nuôi con, trong khi loài sói nuôi
con theo bản năng.
1. Nghóa vụ:
a. Nghóa vụ là gì?

sống con người, trong khi đó,
con vật chỉ quan hệ với nhau
trên cơ sở bản năng.
GV nêu câu hỏi khác:
Tại sao trong cuộc sống,
để thoả mãn những nhu cầu,
lợi ích của mình, mỗi cá
nhân cần đến sự giúp đỡ của
người khác, của xã hội? Ví
dụ minh hoạ.
GV giảng:
Mọi người trong xã hội đều
có những nhu cầu, lợi ích

cần thoả mãn để đựơc tồn
tại và phát triển. Làm thế
nào để có thể thoả mãn nhu
cầu lợi ích của mình nhưng
cũng đáp ứng được nhu cầu,
lợi ích của người khác, của
cộng đồng? Xã hội đặt ra
các yêu cầu chung. Cá nhân
ý thức được và biến những
yêu cầu đó thành trách
nhiệm của bản thân, những
trách nhiệm này được gọi là
nghóa vụ.
GV nêu các câu hỏi:
 Thế nào là nghóa vụ?
 Tại sao gia đình các em
và mọi người trong xã hội có
nghóa vụ phải đóng thuế cho
nhà nước?
 Tại sao HS đủ tuổi phải
tham gia nghóa vụ quân sự?
 Trong thực tế, không phải
khi nào nhu cầu, lợi ích cá
nhân cũng phù hợp với nhu
cầu, lợi ích của xã hội, có
khi còn mâu thuẫn. Lấy ví
dụ?
- Để tồn tại và phát triển, mỗi
cá nhân cần thoả mãn rất nhiều
nhu cầu vật chất và tinh thần.

Tuy nhiên dù cố gắng đến đâu,
cá nhân cũng không thể tạo ra
đủ các giá trò vật chất, giá trò
thần để đáp ứng nhu cầu của
mình. Vì thế, cá nhân cần đến
sự giúp đỡ của xã hội….
Ví dụ: Cá nhân cần sự giúp đỡ
của xã hội để thoả mãn nhu cầu
ăn, mặc, học hành, vui chơi, giải
trí…
-Nghóa vụ là trách nhiệm của cá
nhân đối với yêu cầu, lợi ích
chung của xã hội.
- Cần phải có nghóa vụ đóng
thuế vì nhờ thuế mà nhà nước
có thể xây trường học, bệnh
viện, các trung tâm vui chơi,
giải trí, trả lương cho cán bộ
công chức…
- Thanh niên phải thực hiện
nghóa vụ quân sự để bảo vệ tổ
quốc, bảo vệ cuộc sống yên
bình cho dân tộc.
- Nhà nước cần dựng cột điện
tại vò trí có cây lưu niệm của
gia đình; nhà nước cần mở rộng
đường giao thông, các hộ dân
phải dọn nhà đi nơi khác; tổ
quốc bò xâm lăng cần ta cầm lên

Nghóa vụ là trách nhiệm của cá
nhân đối với yêu cầu, lợi ích
chung của xã hội.

 Trong trường hợp trên, cá
nhân phải phải làm gì? Vì
sao phải làm như vậy?
GV lưu ý HS:
+ Thật ra, vấn đề mâu thuẫn
nêu trên là tạm thời, về lâu
dài, mâu thuẫn ấy sẽ không
còn, bởi vì, đất nước có
thanh bình, thònh vượng thì
gia đình, bản thân mới có
điều kiện sống yên vui,
hạnh phúc.
+Trong đời sống, người ta
thường hay nhầm lẫn giữa
việc thực hiện nghóa vụ với
hành vi giúp đỡ người khác.
Phải thấy được những yêu
cầu khi thực hiện nghóa vụ:
tự do, tự giác, hướng thiện.
Nếu thiếu một trong ba điều
này thì không thể có nghóa
vụ thật sự.
a. Nghóa vụ của người
thanh niên hiện nay?
GV hỏi:
 Nghóa vụ của ngưòi thanh

niên hiện nay?
 Là HS trung học, em thấy
mình có những nghóa vụ
nào?
GV giảng:
Bốn nghóa vụ cơ bản mà
SGK đã nêu là những nghóa
vụ của bất cứ thanh niên
nào, tuỳ theo cá nhân khác
đường nhập ngũ, trong khi bản
thân phải nuôi mẹ già, con dại…
-Phải chặt bỏ cây lưu niệm của
nhà mình…; Phải dọn nhà đi nơi
khác…; Phải cầm súng lên
đường => Phải hy sinh những
giá trò thấp để đạt những giá trò
cao, phải đặt lợi ích xã hội lên
trên lợi ích gia đình và bản thân.
- Chăm lo rèn luyện đạo đức, có
ý thức quan tâm đến những
người xung quanh, đấu tranh
chống lại cái ác, góp phần xây
dựng xã hội phát triển tốt đẹp;
không ngừng nổ lực học tập
nâng cao trình độ văn hoá;
tích cực lao động , cần cù sáng
tạo; sẵn sàng tham gia bảo vệ
Tổ quốc….
HS nêu cụ thể những nghóa vụ
của mình đối đất nước, gia đình,

bản thân…
b. Nghóa vụ của người thanh
niên Việt Nam hiện nay:
- Chăm lo rèn luyện đạo đức.
- Không ngừng nổ lực học tập.
- Tích cực lao động sản xuất.
- Sẵn sàng tham gia bảo vệ Tổ
quốc.
nhau, mức độ trưởng thành,
hoàn cảnh khác nhau sẽ xác
đònh những nghóa vụ nào là
chủ yếu.
Hoạt động 2:
GV sử dụng phương pháp
đàm thoại giúp HS tìm
hiểu phạm trù “Lương
tâm”ï
a. Lương tâm là gì?
GV nêu câu hỏi:
 Qua ví dụ ở cuối trang 69
SGK, em hãy cho biết:
- Tại sao bà A cảm thấy hối
hận?
- Cảm giác hối hận ấy tác
động đến bà A như thế nào?
GV giảng:
Trong cuộc sống, những
người có đạo đức luôn tự
xem xét, đánh giá mối quan
hệ giữa bản thân và với

người chung quanh, với xã
hội. Trên cơ sở đánh giá
hành vi của mình, các cá
nhân tự giác điều chỉnh hành
vi cho phù hợp các chuẩn
mực đạo đức. Đó là lương
tâm.
GV đặt các câu hỏi:
 Lương tâm là gì?
 Tìm một ví dụ minh hoạ
trạng thái thanh thản của
lương tâm?
 Tìm một ví dụ minh hoạ
trạng thái cắn rứt của lương
tâm?
GV giảng:
Cả hai trạng thái thanh thản
và cắn rứt lương tâm đều
- Bà A cảm thấy hối hận vì sự
nghi ngờ và những lời nói bóng
gió không đúng của mình.
- Sự hối hận ấy đã giúp bà A
điều chỉnh thái độ của mình:
phải bình tónh xem xét, không
phản ứng vội vàng làm hại đến
tình làng nghóa xóm.
- Lương tâm là năng lực tự đánh
giá và điều chỉnh hành vi đạo
đức của bản thân trong mối
quan hệ với người khác, với xã

hội.
- Trên đường đi học về gặp một
một em bé bò lạc . Em đã đưa
em bé đến đồn công an gần
nhất nhờ các chú công an giúp
đỡ…
- Biết bạn gái sợ chuột, nhân
bắt được con chuột nhắt, em trói
lại gói vào tờ giấy bí mật đặt
vào cặp của bạn, khi bạn gái mở
cặp, thấy gói lạ vội lấy ra xem,
thấy chuột , hoảng sợ ngã vật
xuống sàn, tai nạn xảy ra. Trước
hậu quả do hành vi của mình
2. Lương tâmï:
a. Lương tâm là gì?

Lương tâm là năng lực tự đánh
giá và điều chỉnh hành vi đạo
đức của bản thân trong mối quan
hệ với người khác, với xã hội.
mang ý nghóa tích cực: trạng
thái thanh thảng của lương
tâm giúp con người tự tin
hơn vào bản thân, phát huy
tính tích cực trong hành vi
của mình; trang thái cắn rứt
lương tâm giúp cá nhân điều
chiỏnh hành vi của mình cho
phù hợp với chuẫn mực đạo

đức xã hội.
 Thế nào là một người vô
lương tâm? Cho ví dụ.
b. Làm thế nào để trở
thành người có lương tâm?
GV giảng:
Lương tâm là đặc trưng của
đời sống đạo đức, là yếu tố
nội tâm làm nên giá trò đạo
đức của con người. Nhờ có
lương tâm mà những cái tốt
đep trong đời sống được duy
trì và phát triển. Do đo,ù
trong cuộc sống không chỉ
đỏi hỏi mỗi cá nhân phải có
lương tâm mà còn phải biết
giữ gìn lương tâm.
 Làm thế nào để trở thành
người có lương tâm?
Hoạt động 3:
GV sử dụng phương pháp
đàm thoại giúp HS tìm
hiểu phạm trù “Nhân
phẩm và danh dự”ï
a. Nhân phẩm.
GV đặt vấn đề:
Nghóa vụ và lương tâm là
hai phạm trù đạo đức cơ
bản. Nếu mỗi người luôn
thực hiện tốt nghóa vụ và

sống có lương tâm trong
sáng thì chính họ đã tạo ra
gây nên, em vô cùng ân hận…
- Đó là những cá nhân làm điều
ác nhưng không biết năn, hối
hận hay xấu hổ. Ví dụ: Những
kẻ cướp của, giết người…
- Thường xuyên rèn luyện tư
tưởng, đạo đức tiến bộ; thực
hiện đầy đủ các nghóa vụ đạo
đức đối với xã hội; thường
xuyên bồi dưỡng những tình
cảm trong sáng, đẹp đẽ…
b. Làm thế nào để trở thành
người có lương tâm?

- Thường xuyên rèn luyện tư
tưởng, đạo đức tiến bộ.
- Thực hiện đầy đủ các nghóa vụ
đạo đức đối với xã hội.
- Thường xuyên bồi dưỡng những
tình cảm trong sáng, đep đẽ.
3. Nhân phẩm và danh dự:
a. Nhân phẩm :