Giáo dục đại học trong bối cảnh Việt Nam cam kết và thực hiện Hiệp định Chung về thương mại dịch vụ (GATS)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

LÊ THỊ THẮM

GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH VIỆT NAM
CAM KẾT VÀ THỰC HIỆN HIỆP ĐỊNH CHUNG
VỀ THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ (GATS)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------------------LÊ THỊ THẮM

GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH VIỆT NAM
CAM KẾT VÀ THỰC HIỆN HIỆP ĐỊNH CHUNG
VỀ THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ (GATS)
Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 60 31 01 06

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THÙY ANH
XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan!
Bản luận văn tốt nghiệp này đƣợc hoàn thành bằng sự nhận thức chính
xác của bản thân.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và
chƣa hề đƣợc sử dụng để bảo vệ bất kỳ một học vị nào.
Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các
thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.


LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến TS. Nguyễn Thùy Anh là
ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo cho tôi trong quá trình nghiên cứu thực hiện
luận văn này. Nếu không có sự chỉ bảo và hƣớng dẫn nhiệt tình, những tài liệu
phục vụ nghiên cứu và những lời động viên khích lệ của thầy thì luận văn này
không thể hoàn thành.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến nhà trƣờng, khoa và các ban ngành đoàn thể
của trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho học viên trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trƣờng.
Cuối cùng, tôi muốn dành lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và ngƣời thân
đã hết lòng ủng hộ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên
cứu, động viên tôi vƣợt qua những khó khăn trong học tập và cuộc sống để tôi

có thể yên tâm thực hiện ƣớc mơ của mình.
Xin trân trọng cảm ơn!


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ......................................................................... iii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài :Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1: HIỆP ĐỊNH CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ (GATS)
VÀ TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA CÁC NƢỚC ĐANG
PHÁT TRIỂN .................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1. Khái niệm giáo dục đại học ....................... Error! Bookmark not defined.

1.2.GATS và các quy định của GATS đối với lĩnh vực giáo dục đại học.Error! Bookma
1.2.1. Mục đích và cấu trúc của GATS. ...... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Các nguyên tắc và quy định của GATS.Error!

Bookmark

not

defined.
1.2.3. Quy định của GATS đối với lĩnh vực giáo dục đại học. .......... Error!
Bookmark not defined.
1.2.4. Tác động của GATS đối với Giáo dục đại học của các nước đang
phát triển ..................................................... Error! Bookmark not defined.

1.3. Kinh nghiệm của các quốc gia đang phát triển về phát triển giáo dục đại học
trong khuôn khổ Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS).Error! Bookmark not def
1.3.1. Kinh nghiệm của Thái Lan ............... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc........... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH
VIỆT NAM CAM KẾT VÀ THỰC HIỆN GATSError! Bookmark not defined.

2.1. CƠ SỞ PHÁP LÝ CHO VIỆC PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC ĐẠI HỌC
TRONG BỐI CẢNH VIỆT NAM CAM KẾT VÀ THỰC HIỆN GATSError! Bookmark


2.1.1 Khuôn khổ pháp lý và chính sách đối với giáo dục đại học ở Việt
Nam. ............................................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Cam kết về GATS của Việt Nam trong lĩnh vực giáo dục đại học.
..................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Thực trạng giáo dục đại học Việt Nam theo bốn phương thức cung cấp
dịch vụ giáo dục đại học theo quy định của GATS.Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Cung cấp qua biên giới. .................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Tiêu dùng ngoài lãnh thổ. ................. Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Hiện diện thương mại. ...................... Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Hiện diện thể nhân. ........................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Đánh giá chung về cơ hội và thách thức của GATS đối với giáo dục đại
học Việt Nam. ..................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Cơ hội................................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Thách thức. ....................................... Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TRONG
BỐI CẢNH VIỆT NAM CẢM KẾT VÀ THỰC HIỆN GATSError! Bookmark not def
3.1. Định hướng phát triển giáo dục đại học Việt Nam trong bối cảnh cam

kết và thực hiện GATS ....................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Định hướng đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam
giai đoạn 2006-2020 ................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Định hướng phát triển xuất nhập khẩu dịch vụ giáo dục đại học
..................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Giải pháp phát triển giáo dục đại học trong bối cảnh Việt Nam cam kết
và thực hiện GATS. ............................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Giải pháp đối với nhà nước .............. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Giải pháp đối với các cơ sở đào tạo: Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ..................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 2


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Ký hiệu

STT

Nguyên nghĩa

1

GATS

Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ

2

WTO

Tổ chức Thƣơng Mại Thế giới

3

MFN

Đối xử tối huệ quốc

4

GDĐH

Giáo dục đại học

5

IIE

Viện giáo dục Quốc tế

6

VCCI

Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam

7

CTĐT

Chƣơng trình đào tạo

8

DHI

Chỉ số phát triển con ngƣời

9

PPP

10

USD

Đô la Mỹ

11

ĐHQGHN

Đại học Quốc gia Hà Nội

12

MTI

Trƣờng đại học Công nghệ Moscow

13

MBA

Thạc sỹ quản trị kinh doanh

14

BUV

Đại học Anh Quốc

15

FDI

Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài

16

BTA

Hiệp định thƣơng mại song phƣơng Việt Mỹ

Tổng thu nhập quốc nội tính theo sức mua của
đồng tiền

i

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT

Bảng

Nội dung

Trang

Nhận diện các hoạt động xuất nhập khẩu dịch vụ
1

Bảng 1.1 giáo dục đại học theo 4 phƣơng thức cung cấp

16

dịch vụ của GATS/WTO
Số lƣợng sinh viên Thái Lan tại nƣớc ngoài và

2

Bảng 1.2

3

Bảng 1.3

4

Bảng 2.1

5

Bảng 2.2 Phân bổ chƣơng trình đào tạo theo đối tác nƣớc ngoài

sinh viên nƣớc ngoài tại Thái Lan
Số lƣợng sinh viên quốc tế tại Trung Quốc phân
theo ngành học năm 2014
Thống kế số trƣờng Đại học tham gia liên kết đào
tạo năm 2015

ii

23

27

47
48


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

STT

Hình vẽ

1

Hình 1.1

2

Hình 1.2

3

Hình 2.1

4

Hình 2.2

5

Hình 2.3

Nội dung
Số trƣờng Đại học, cao đẳng tại Thái Lan
Số lƣợng sinh viên nƣớc ngoài đến Trung
Quốc học tập (2009 – 2014)
Số lƣợng du học sinh Việt Nam tại một số
quốc gia năm 2014
Số lƣợng du học sinh Việt Nam giai đoạn
2006-2014
Phân bổ các chƣơng trình theo cấp đào tạo

iii

Trang
21
24

39

40
50


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Xu thế toàn cầu hóa đang ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn
chiều sâu và xu thế toàn cầu hóa giáo dục đại học cũng không nằm ngoài quy
luật đó. Toàn cầu hóa giáo dục đại học là đặc điểm nổi bật của tiến trình phát
triển giáo dục đại học thế kỷ XXI. Tất cả các nền giáo dục đại học không
phân biệt là nền giáo dục đại học của nƣớc phát triển hay đang phát triển đều
nằm trong xu thế quốc tế hóa và toàn cầu hóa. Trên thực tế, giáo dục đại học
đã phát triển ở rất nhiều quốc gia trên thế giới và giáo dục đƣợc coi là một
trong 12 ngành thuộc phạm vi điểu chỉnh của Hiệp định chung về thƣơng mại
dịch vụ (GATS). Cho đến thời điểm này đã có 47 quốc gia cam kết Hiệp định
chung về thƣơng mại dịch vụ về lĩnh vực giáo dục và 38 quốc gia cam kết về
giáo dục đại học trong đó có Việt Nam.
Kể từ khi Việt Nam thực hiện đƣờng lối “Đổi Mới” năm 1986, chuyển
đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trƣờng định hƣớng
xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đã mở rộng hợp tác quốc tế trên rất nhiều lĩnh vực
trong đó có lĩnh vực giáo dục. Là một lĩnh vực quan trọng trong đời sống xã
hội, giáo dục đại học ở nƣớc ta trong thời gian qua đã đạt đƣợc những thành

tựu đáng tự hào, góp phần đắc lực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của
đất nƣớc. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt đƣợc, giáo dục đại học
cũng đang bộc lộ những hạn chế, bất cập về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn,
cần đƣợc khắc phục. Trong khi những giải pháp: tăng cƣờng quyền tự chủ của
các trƣờng đại học, giảm nhẹ đồng thời đổi mới để nâng cao hiệu quả quản lý
nhà nƣớc, mở rộng khi vực đại học tƣ, thu học phí, hoặc quan niệm cần phải
có cạnh tranh để nâng cao chất lƣợng đào tạo… đều đƣợc xã hội chấp nhận thì
khái niệm thị trƣờng hóa lại gặp rất nhiều những phản ứng rất khác nhau. Có
1


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng việt
1. Phạm Văn Châu (2011), “Xuất nhập khẩu dịch vụ giáo dục đại học Việt
Nam”, NXB Thông Tin và Truyền Thông, Hà Nội.
2. Phạm Đức Chính (2009), “Vai trò quản lý của Nhà nước trong giáo dục
đại học – Góc nhìn từ lý thuyết kinh tế học hiện đại”, Khoa Kinh tế, Đại
học quốc gia TP.Hồ Chí Minh.
3. Dietrich Barth (2008), “Thực thi cam kết thương mại dịch vụ: kinh nghiệm
quốc tế và thách thức đối với Việt Nam”, dự án MUTRAP, Hà Nội.
4. Vũ Minh Giang (2008), “Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong
bối cảnh mở của và hội nhập”, mục tiêu điểm, bản tin đại học Quốc Gia
số 208/2008, Đại học Quốc gia Hà Nội.
5. Lê Văn Hảo (2009), “GATS và giáo dục đại học Việt Nam: Vấn đề và giải
pháp”, Trƣờng Đại học Nha Trang.
6. Biền Văn Minh (2010), “những cơ hội và thách thức đối với giáo dục Việt
Nam khi gia nhập WTO”
7. Đỗ Ngọc Mỹ (2008), “Hội nhập kinh tế quốc tế: Thách thức đối với các
cơ sở đào tạo, nghiên cứu và các nhu cầu xây dựng năng lực”, Trƣờng
Đại học Kinh Tế - Đại học Đà Nẵng.

8. Phòng thƣơng mại và công nghiệp Việt Nam VCCI (2009), “Hệ thống
ngắn gọn về WTO và các cam kết gia nhập của Việt Nam. Hiệp định
GATS và Biểu cam kết dịch vụ. Các Hiệp định và nguyên tắc WTO”.
9. Phạm Đỗ Nhật Tiến (2010), “Phát triển giáo dục đại học Việt Nam trong
bối cảnh Việt Nam gia nhập WTO”, Vũng Tàu.

2


10. Ủy Ban Quốc Gia về hợp tác kinh tế quốc tế (2005), “Tác động của các
hiệp định WTO đối với các nước đang phát triển”.
11. Ủy ban Quốc Gia về hợp tác Kinh tế Quốc tế (2005), “Tác động của Hiệp
định WTO đối với các nước đang phát triển”, Hà Nội.
12. Vụ Hợp tác Quốc tế (2015), “Danh mục các chương trình liên kết đào tạo
đã được Bộ GDĐT phê duyệt”, Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Tiếng anh
13. Barnet. R (1992), “Improving higher education: Total quality care”,
Buckingham
14. Edilberto C. (2006),“WTO and Vietnam Higher Education Reform – The
Role of Government”, Southeast Asian Ministers of Education
Organization.
15. Knight, J. (2002), “GATS – Higher Education Implications Opinions and
Questions”, Paris.
16. Knight, J. (2006), “Internationalization of Higher Education: New
Directions, New Challenges”, 2005 IAU Global Survey Report,
International Association of Universities.
17. Knight, J. (2007), “Internationalization of Higher Education: Motivation
and Realities”, Published by SAGE, ASIE.
18. Knight, J. (2008). Higher Education in Turmoil: the Changing World of
Internationalization, Sense Publishers, Rotterdam.

19. Knight, J. (2008), “Financing Access and Equity in Higher Education”,
Sense Publishers, Rotterdam.
20. Nguyen Thuy Anh (2015), “Internationalization of higher education in
Vietnam: Policies & Practice”, Vietnam National University, Ha Noi.

3


21. Proefschrift

(2006),

“Higher

Education

and

GATS:

Regulatory

Consequences and Stakeholders’ Respond”,Unitsk Publisher, Czech
Republic.
22. UNESCO (2005), “Implications of WTO/GATS on Higher Education in Asia
and the Pacific”, presented at “Regional Seminar for Asia Pacific” in Korea
23. Varghese N.V (2007), “GATS and Higher Education: “The Need for
Regulatory Policies”, University of Philippines in the Visayas.
Website:
24. . />25. />26. />27. />28. />29. />30. />31. />32. />33. www.ier.edu.vn

4