Quan niệm về cái đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 - 2015)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ THANH HÀ

QUAN NIỆM VỀ CÁI ĐẸP
TRONG CÁC PHIM HOA ̣T HÌ NH VIỆT NAM
CHUYỂN THỂ TƢ̀ TÁC PHẨM VĂN HỌC
(GIAI ĐOẠN 2000 – 2015)

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Lý luận, Lịch sử và Phê bình Điện ảnh -Truyền hin
̀ h

Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ THANH HÀ

QUAN NIỆM VỀ CÁI ĐẸP
TRONG CÁC PHIM HOA ̣T HÌ NH VIỆT NAM
CHUYỂN THỂ TƢ̀ TÁC PHẨM VĂN HỌC
(GIAI ĐOẠN 2000 – 2015)
Luận văn thạc sĩ: Lý luận, Lịch sử và Phê bình - Điêṇ ảnh Truyền hin
̀ h
Mã số: 60210231

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Cẩm Giang

Chủ tịch Hội đồng chấm luận văn: PGS.TS Phạm Gia Lâm

Hà Nội – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng luận văn Quan niệm về cái Đẹp trong các phim
hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 – 2015)
là đề tài nghiên cứu độc lập, do chính tôi hoàn thành. Các tư liệu, kết quả
nghiên cứu của luận văn chưa được công bố ở bất kỳ tài liệu nào khác. Các
nhận định, tài liệu tham khảo và trích dẫn được sử dụng trong luận văn này
đều nêu rõ xuất xứ tác giả và được ghi trong mục Tài liệu tham khảo ở cuối
luận văn.
Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên.
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Tác giả Luận văn

Phạm Thị Thanh Hà


LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới giảng
viên hướng dẫn: TS. Hoàng Cẩm Giang - người đã luôn tận tình giúp đỡ tôi
trong quá trình học tập, nghiên cứu đề tài và làm luận văn tốt nghiệp.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới thầy Trần Hinh người đã truyền cảm
hứng cho tôi trong suốt thời gian học tập và hoạt động trong lĩnh vực điện ảnh.
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo bộ môn Nghệ thuật học và

khoa Văn học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đã trang bị cho
tôi những kiến thức quý giá trong thời gian học tập tại trường.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân tới các nghệ sĩ hoạt hình lão thành,
những đồng nghiệp đang công tác tại Hãng phim hoạt hình Việt Nam đã nhiệt
tình chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức nghề để giúp tôi hoàn thành đề tài
nghiên cứu này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Học viên

Phạm Thị Thanh Hà


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 3
2. Lịch sử vấn đề .......................................................................................... 5
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............ Error! Bookmark not defined.
4. Mục đích và ý nghĩa nghiên cứu .............. Error! Bookmark not defined.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................... Error! Bookmark not defined.
6. Cấu trúc của luận văn ............................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1: PHẠM TRÙ CÁI ĐẸP VÀ VẤN ĐỀ CHUYỂN THỂ TỪ
TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG ĐẾN TÁC PHẨM ĐIỆN ẢNH ............ Error!
Bookmark not defined.
1.1. Những vấn đề lý luận về Mỹ học - cái Đẹp ...... Error! Bookmark not
defined.
1.1.1. Mỹ học, cái Đẹp qua các thời kỳ ... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Cái Đẹp trong nghệ thuật điện ảnh Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Cái Đẹp trong phim hoạt hình ........ Error! Bookmark not defined.
1.2. Một số vấn đề về chuyển thể tác phẩm văn học sang hoạt hình

.......................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm chuyển thể, các hình thức chuyển thể và một số vấn đề
chuyển thể từ văn học sang điện ảnh ........ Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Vấn đề chuyển thể trong điện ảnh hoạt hình Việt Nam.......... Error!
Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: QUAN NIỆM VỀ CÁI ĐẸP VÀ HỆ GIÁ TRỊ TRONG
PHIM HOẠT HÌNH VIỆT NAM ................ Error! Bookmark not defined.
2.1. Sự phục dựng quan niệm về cái Đẹp qua các thành tố của phim
hoạt hình Việt Nam ........................................ Error! Bookmark not defined.

1


2.1.1. Hệ thống đề tài ............................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Hình tượng nhân vật....................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Câu chuyện, cốt truyện .................. Error! Bookmark not defined.
2.1.4. Phương thức tự sự ......................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Quan niệm thẩm mỹ cơ bản trong phim hoạt hình Việt Nam . Error!
Bookmark not defined.
2.2.1. Cái Đẹp nằm trong giá trị giáo dục và luân lý .... Error! Bookmark
not defined.
2.2.2. Cái Đẹp gắn liền với sự nâng cao tri thức về tự nhiên và xã
hội…Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Cái Đẹp đi cùng phương thức tự sự chân phương, giản dị ..... Error!
Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: PHẠM TRÙ CÁI ĐẸP QUA HÌNH THỨC VÀ THỂ LOẠI
PHIM HOẠT HÌNH VIỆT NAM ................. Error! Bookmark not defined.
3.1. Cái Đẹp thể hiện trong hình thức phim Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Cái Đẹp thể hiện qua tạo hình. ....... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Cái Đẹp qua diễn xuất, động tác .... Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Cái Đẹp qua việc vận dụng các yếu tố kỹ thuật và công nghệError!
Bookmark not defined.
3.2. Cái Đẹp thể hiện trong thể loại phim ... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Cái Đẹp trong phim hoạt hoạ 2D ... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Cái Đẹp trong phim cắt giấy .......... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Cái Đẹp trong phim 3D .................. Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Cái Đẹp trong các thể loại tổng hợp ............. Error! Bookmark not
defined.
KẾT LUẬN ................................................... Error! Bookmark not defined.
TƢ LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 7
2


3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ra đời vào tháng 11 năm 1959, trải qua hơn 55 năm phát triển và
trưởng thành, phim hoạt hình Việt Nam (HHVN) chính thức trở thành một bộ
phận quan trọng của nền điện ảnh nước ta. Suốt chặng đường lịch sử này,
HHVN luôn gắn liền với sự đổi thay của đất nước: thời kỳ từ 1960 đến 1975 vừa xây dựng cơ sở, đào tạo đội ngũ vừa sáng tác trong điều kiện chiến tranh
ác liệt; từ 1975 đến hết những năm 1986 là quãng thời gian hoạt động ổn định
trong cơ chế bao cấp của nhà nước; những năm từ 1986 đến 2000, HHVN vật
lộn trước những thăng trầm trong giai đoạn đổi mới cơ chế sản xuất cũng như
phong cách sáng tác; kể từ năm 2000 đến nay, HHVN dần định hình cơ chế
sản xuất mới và đạt được những thành quả đáng khích lệ.
Mặc dù vậy, toàn bộ phim HHVN sản xuất từ trước tới nay mới chỉ
dừng lại con số hơn 500 bộ phim. So với các nước có nền công nghiệp hoạt
hình với doanh thu và lợi nhuận khổng lồ như Mỹ, Nhận Bản, Hàn Quốc…

thì HHVN còn quá ít về số lượng, chỉ đáp ứng được một phần rất nhỏ nhu cầu
xem phim của khán giả. Về chất lượng, việc giành được một số giải thưởng
trong nước và quốc tế là điều đáng khích lệ với HHVN, song trên thực tế,
phim của chúng ta còn một khoảng cách khá xa so với các nền hoạt hình trong
khu vực và trên thế giới. Có thể nói, HHVN thiếu về số lượng, yếu về chất
lượng, hạn chế về tư duy nghệ thuật và công nghệ sản xuất là thực trạng đáng
phải suy nghĩ. Một thể loại vô cùng hấp dẫn của điện ảnh, luôn có một lượng
khán giả khổng lồ không giới hạn ở nhóm đối tượng trẻ em mà cả người lớn
sẵn sàng chờ đợi, đón nhận, tại sao phim HHVN vẫn dậm chân tại chỗ? Điều
này thôi thúc chúng ta cần tìm hiểu căn nguyên, cội rễ xem trong thời gian
qua, phim HHVN đã hướng đến một hệ giá trị thẩm mỹ như thế nào? Hệ giá
trị ấy có gì tương thích hoặc khác biệt so với phim hoạt hình thế giới. Hệ giá
4


trị này thể hiện quan niệm của các nhà làm phim HHVN như thế nào về cái
Đẹp, về lý tưởng thẩm mỹ, nhất là khi đối tượng khán giả đầu tiên mà phim
hoạt hình hướng đến là thiếu nhi? Và thông qua các tác phẩm hoạt hình
chuyển thể từ nguồn văn học, chúng ta cũng có thể nhìn nhận lại: xem văn
học có vị trí và tác động như thế nào trong việc định hình cái Đẹp trong quan
niệm thẩm mỹ của các nhà làm phim HHVN.
Lựa chọn khảo sát các bộ phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn
học trong giai đoạn từ năm 2000 - 2015, chúng tôi xác định tầm quan trọng
cũng như vai trò của văn học đối với sự phát triển của hoạt hình. Là mảnh đất
màu mỡ để khai thác, văn học có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt hình. Từ
khi ra đời đến nay, HHVN có nhiều bộ phim được chuyển thể từ các tác phẩm
văn học nổi tiếng như Mèo con (1965) chuyển thể từ truyện Cái Tết của Mèo
con của nhà văn Nguyễn Đình Thi; Dế Mèn (1979) chuyển thể từ truyện Dế
Mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài; Chuyện Ông Gióng (1970) hay Sơn
Tinh Thuỷ Tinh (1972) chuyển thể từ kho tàng truyện cổ dân gian Việt Nam.

Trong thời điểm hiện tại, các nhà làm phim HHVN vẫn tiếp tục khai thác nhiều
tác phẩm văn học để làm phim hoạt hình. Nhiều nhà làm phim cho rằng, phim
HHVN luôn coi trọng yếu tố giáo dục nên việc kế thừa và phát huy những giá
trị đã được đúc kết, thẩm định và được công chúng đón nhận qua các tác phẩm
văn học sẽ là một lợi thế khi xây dựng một bộ phim hoạt hình.
Để có một nền hoạt hình phát triển và phù hợp với các tiêu chí của nền
điện ảnh đậm đà bản sắc dân tộc, đồng thời hòa nhập được với điện ảnh hoạt
hình thế giới, các nhà làm phim cần tìm ra hướng phát triển thích hợp. Đặc
biệt, trong xu thế nền hoạt hình thế giới không chỉ giới hạn trong việc phục vụ
nhóm đối tượng thiếu nhi mà còn phục vụ cả người lớn, chúng ta cần nâng
cao chất lượng phim, mở rộng nội dung đề tài phản ánh, cải tiến công nghệ
làm phim để phim HHVN đáp ứng được nhiều hơn nữa kỳ vọng và tầm đón
5


đợi của khán giả. Với mong muốn như trên, đề tài nghiên cứu Quan niệm về
cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn
học (Giai đoạn 2000 – 2015) hướng tới mục tiêu xác định được quan niệm
chung về cái Đẹp trong các phim HHVN, để góp thêm một tài liệu mang tính
lý luận giúp cho nhà làm phim có thêm kiến thức về nghề, nâng cao nghệ
thuật sáng tác và quan điểm mỹ học, xây dựng định hướng trong hoạt động
sáng tác phim HHVN thời gian tới.
2. Lịch sử vấn đề
Là một thể loại đặc biệt thuộc loại hình nghệ thuật điện ảnh, có ngôn ngữ
biểu hiện giàu sức truyền cảm, có khả năng đi vào đời sống sinh hoạt và tinh
thần của khán giả, phim hoạt hình có sức sống vững bền và cách thế tồn tại khác
lạ. Trong xã hội hiện đại, nhu cầu thưởng thức phim hoạt hình như một món ăn
hàng ngày, một thói quen dần được khẳng định, đặc biệt với sự phát triển của
khoa học kỹ thuật, sự bùng nổ công nghệ thông tin, hoạt hình càng có cơ hội
thúc đẩy phát triển. Có thể nói, đây là giai đoạn có nhiều yếu tố thuận lợi để hoạt

hình phát triển hơn cả. Và thực tế, từ trước đến nay, chưa bao giờ việc sản xuất
phim hoạt hình rở rộ như hiện tại: sản xuất phim hoạt hình tại hãng phim của nhà
nước, ở các công ty tư nhân, các nhóm làm phim độc lập, thậm chí các cá nhân,
sinh viên và học sinh… đều có thể làm được phim hoạt hình.
Mặc dù thực tế sáng tác khá sôi động song ở mảng lý luận, lý thuyết về
phim hoạt hình (nền móng, là cái gốc để phát triển, định hướng sáng tác) thì lại
khá trầm lắng. Có thể nói, so với vai trò và tầm vóc của một môn nghệ thuật
quan trọng, nền lý luận của HHVN khá nghèo nàn và chưa tương xứng với yêu
cầu sáng tác. Với mong muốn hệ thống lại toàn bộ những tài liệu mang tính lý
luận cơ bản của HHVN phục vụ đề tài nghiên cứu về Quan niệm về cái Đẹp
trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai
đoạn 2000 - 2015) chúng tôi tiếp cận các tư liệu này theo các hướng dưới đây.
6


2.1. Phim hoạt hình nhìn từ góc độ tổng thể hình thức, nội dung, phong cách
Trong khi nền điện ảnh hoạt hình của các nước phát triển như Mỹ,
Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc và đặc biệt là nước Nga - Xô Viết, chiếc nôi
đào tạo ra những nhà làm phim HHVN đều có một bề dày lý luận và nhiều
công trình nghiên cứu lớn thì ở Việt Nam các công trình nghiên cứu còn rất
hạn chế. Cuốn sách của tác giả Ngô Mạnh Lân: Hoạt hình nghệ thuật thứ tám
(1997) là một trong số ít các công trình đặt HHVN như một đối tượng nghiên
cứu dưới góc độ tổng thể về cả nội dung, hình thức và phong cách. Nghiên
cứu về bản chất nghệ thuật của hoạt hình, tác giả đã chỉ ra những đặc trưng cơ
bản của hoạt hình là “cuộc trình chiếu hình tượng nghe - nhìn cực kỳ ngoạn
mục” [14, tr.9], sử dụng những hình vẽ chuyển động dưới tác động của các
phương tiện kỹ thuật tạo ra hiệu quả nghệ thuật đặc biệt. Tác giả nhấn mạnh
vào nét riêng biệt của chuyển động trong hoạt hình khác với chuyển động
được quay lại trong điện ảnh. Nếu như “hình” trong điện ảnh nói chung là
“bức ảnh thật” thì “hình” trong hoạt hình là những nét vẽ do họa sĩ sáng tạo

nên, có thể gần gũi, hoặc giống như thật nhưng cũng có thể cường điệu, biến
dạng, trừu tượng… tuỳ thuộc sức tưởng tượng và khả năng sáng tạo của họa
sĩ. Do vậy, sự “chuyển động” của hoạt hình sẽ không bị bó buộc hoặc bắt
chước hoặc chính là sự ghi chép lại các chuyển động thật tuân theo qui luật tự
nhiên của chuỗi các bức ảnh thật ghép nối với nhau mà nó có thể linh hoạt, bỏ
qua các bước chuyển động hoặc kéo dài các bước chuyển động tạo nên tính
ước lệ, giả định. Với cách biểu đạt giàu sáng tạo, giàu cảm xúc như vậy, hoạt
hình đã tạo cho mình một thứ ngôn ngữ riêng, hình thành một loại nghệ thuật
mới mẻ mà tác giả gọi là “nghệ thuật thứ tám” [14, tr 54]. Cũng trong cuốn
sách, tác giả đã trình bày các nghiên cứu xoay quanh các vấn đề cơ bản của
hoạt hình: về kịch bản, về công tác đạo diễn, về tạo hình, về âm nhạc… Ngoài
việc đưa ra những suy nghĩ và luận bàn phân tích một cách khá hệ thống các
7


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Khánh An (2015), “Chỗ đứng nào cho hoạt hình Việt”, 4.11.2015,
/>
cập

nhật: 08.6.2016.
2. Phan Anh (2011), “3D - Xu hướng mới cho hoạt hình Việt Nam”, 24.11.2011,
( cập nhật: 08.6.2016.
3. Kim Anh (2016), Phim hoạt hình chưa có nhiều đột phá, Thế giới điện ảnh,
(số 4), tr.10 -12
4. Kim Anh (2013), “Hoạt hình Việt Nam còn yếu về tư duy nghệ thuật”,
22.3.2013,

/>

content&view= article&id=7047:phim-hot-hinh-vit-nam-con-yu-v-t-duy-nghthut&catid=35: dien-anh&Itemid=34, cập nhật: 08.6.2016
5. Bruno Toussaint (2007), Ngôn ngữ điện ảnh và truyền hình , Nxb Dixit và
Hội Điện ảnh VN đồng xuất bản, Hà Nội
6. David Bordwell, Kristin Thompson (2013), Nghệ thuật Điện ảnh, Nxb Thế
Giới, Hà Nội.
7. Lê Văn Dương (2014), Lê Đình Lục, Lê Hồng Vân, Mĩ học đại cương, Nxb
Giáo dục VN, Hà Nội.
8. Nguyễn Văn Đại (2013), Mỹ học Mac-Lênin, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội.
9. Đỗ Thị Ngọc Điệp (2010), Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang tác
phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự), Luận văn Thạc sĩ.
10. Đỗ Văn Khang (2010), Giáo trình mỹ học Mác- Lê Nin, Nxb Giáo dục
VN, Hà Nội

8


11. Hãng phim Hoạt hình Việt Nam (2015), “Hoạt hình trong đổi mới giáo dục”,
7.8.2015,

/>
duc, cập nhật: 08.6.2016.
12. Hãng phim Hoạt hình Việt Nam (2016), “Hoạt hình Việt Nam gặt hái những
thành công”, 21.4.2016, cập nhật: 08.6.2016.
13. Phương Hoa (2013), Hoạt hình Việt Nam vẫn thiếu chất hài hước, Thế
giới điện ảnh, (số 10), tr . 14-16
14. Ngô Mạnh Lân (1999), Hoạt hình Nghệ thuật thứ Tám: Vài nét về sự phát
triển của nghệ thuật hoạt hình thế giới và hoạt hình Việt Nam, Nxb Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
15. Ngô Mạnh Lân (2009), Chặng đường phim hoạt hình, Nxb Mỹ thuật, Hà

Nội.
16. Ngô Mạnh Lân (2011), Phim hoạt hình những nốt thăng, nốt trầm, Nxb
Văn hóa Thông tin, Hà Nội,
17. Ngô Mạnh Lân, Trần Ngọc Thanh (1977), Phim hoạt họa Việt Nam, Nxb
Văn Hoá, Hà Nội.
18. Công Lê (2010), “Người con của rồng - Duyên phận giữa phim 3D và Thái
tổ Lý Công Uẩn”, 15.9.2010,
/>cập nhật: 08.6.2016.
19. Tuyết Minh (2010), “Phim hoạt hình 3D về Vua Lý Công Uẩn "níu" chân
khán giả đến phút cuối”, 13.9.2010, cập nhật: 08.6.2016.

9


20. Nhiều tác giả (2007), Hành trình nghiên cứu điện ảnh Việt Nam, Nxb Văn
hoá -Thông tin, Hà Nội.
21. Nhiều tác giả (2003), Lịch sử điện ảnh Việt Nam, quyển 1, Cục Điện ảnh
xuất bản, Hà Nội.
22. Nhiều tác giả (2005), Lịch sử điện ảnh Việt Nam, quyển2, Cục Điện ản h
xuất bản, Hà Nội.
23. Ngô Minh Nguyệt (2014), “Xe đạp và những kịch bản hoạt hình xuất sắc”,
21.3.2014, ,
cập nhật: 08.6.2016.
24. Tường Phạm (2015), “Phim hoạt hình Việt Nam: Cần thay đổi hướng tiếp
cận khán giả”, 24.6.2015 cập nhật: 08.6.2016.
25. Bùi Phú (1984), Đặc trưng ngôn ngữ điện ảnh, NXB Văn hoá, Hà Nội.
26. Nam Phương (2015), “ Phim hoạt hình Việt, khoảng trống khó lấp đầy”,
14.8.2015, cập nhật: 08.6.2016.
27. Trương Qua (2006), Hoạt hình Việt Nam đỉnh cao mơ ước, Viện Phim
Việt Nam xuất bản, Hà Nội

28. Cao Sơn (2014), “Phim hoạt hình - giáo dục trẻ thơ bằng nghệ thuật”,
20.1.2014,
cập
nhật: 08.6.2016
29. Vương Tâm (2010), “Để tìm ra nhân vật phim hoạt hình Việt Nam!?”,
1.4.2010, cập nhật: 08.6.2016
30. Vũ Ngọc Thanh (2009), Điện ảnh Việt Nam thời hội nhập, Nxb Văn học,
Hà Nội.
10


31. Nguyễn Mai Trang (2014), “Trần Khánh Duyên: Niềm vui chú Bò Vàng”,
3.11.2014, cập
nhật: 08.6.2016
32. Văn Trầm (2015), “Sức mạnh vô địch của hoạt hình”, 3.11.2015,
/>
cập

nhật: 08.6.2016
33. Minh Trí (2013), Hoạt hình trong cánh diều, Thế giới điện ảnh, (số 4), tr.
17-207.
34. Đoàn Minh Tuấn (2008), Những vấn đề lí luận kịch bản phim, Nxb Văn
hoá Thông tin, Hà Nội.
35. Trần Thanh Việt (2014), Phim Hoạt hình Việt Nam -– Những đổi mới
trong sáng tác giai đoạn 2000 – 2012), Luận văn Thạc sĩ.

11