Vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN NGỌC ÁNH

VAI TRÒ CỦA QUAN ĐIỂM THẨM MỸ TRONG
GIÁO DỤC THẨM MỸ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Hà Nội - 2017


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN NGỌC ÁNH

VAI TRÒ CỦA QUAN ĐIỂM THẨM MỸ TRONG
GIÁO DỤC THẨM MỸ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

Chuyên ngành : Mỹ học
Mã số

: 62 22 03 07

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Phạm Hồng Thái

2. PGS.TS Nguyễn Văn Phúc

Hà Nội - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi
trên cơ sở tiếp thu ý kiến của các tác giả đi trước dưới sự hướng dẫn của
PGS.TS Phạm Hồng Thái và PGS.TS Nguyễn Văn Phúc.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và hoàn toàn tôn
trọng sự thật.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2017

Tác giả luận án

Nguyễn Ngọc Ánh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN

7

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án

7

1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án

20

Chương 2: VAI TRÒ CỦA QUAN ĐIỂM THẨM MỸ TRONG GIÁO DỤC
THẨM MỸ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

25

2.1. Một số vấn đề lý luận về quan điểm thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ 25
2.2. Vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ

38

Chương 3: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA QUAN ĐIỂM THẨM MỸ
TRONG GIÁO DỤC THẨM MỸ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

73

3.1. Những yếu tố cơ bản tác động đến vai trò của quan điểm thẩm mỹ
trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay

73

3.2. Những thành tựu trong việc thực hiện vai trò của quan điểm thẩm mỹ
trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay

82

3.3. Những hạn chế trong việc thực hiện vai trò của quan điểm thẩm mỹ
trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay

101

Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA
QUAN ĐIỂM THẨM MỸ TRONG GIÁO DỤC THẨM MỸ
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

121

4.1. Nhóm giải pháp đối với chủ thể giáo dục thẩm mỹ

121

4.2. Nhóm giải pháp đối với đối tượng giáo dục thẩm mỹ

130

4.3. Nhóm giải pháp đối với môi trường giáo dục thẩm mỹ

136

KẾT LUẬN

145

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

150

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

151

PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam, đất
nước ta bước sang một trang mới, đó là thời kỳ đổi mới toàn diện với những chính
sách mở cửa hội nhập, giao lưu cùng các nước trong khu vực và trên thế giới cả về
chính trị, kinh tế, văn hóa. Trong quá trình đó, bên cạnh sự chuyển biến lớn lao của
đời sống kinh tế; đời sống văn hóa tinh thần, trong đó có các quan điểm, thị hiếu,
nhu cầu thẩm mỹ của người dân cũng đang biến đổi rất nhanh chóng. Văn kiện Đại
hội đại biểu toàn quốc lần XII của Đảng đã đưa ra nhiệm vụ trong tâm: “Phát huy
nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tập trung xây dựng con
người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi
trường văn hóa lành mạnh” [26, tr.434].
Mặc dù vậy trong lĩnh vực đời sống thẩm mỹ hiện nay, bên cạnh những biểu
hiện của các quan điểm thẩm mỹ,lành mạnh, tích cực, n cũng đang xuất hiện
không ít những quan điểm trái chiều với những diễn biến phức tạp, đáng lo ngại.
Do tác động của kinh tế thị trường trong thời đại toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế,

cuộc đấu tranh giữa các giá trị văn hóa, thẩm mỹ chân chính với những cái tầm
thường, thấp hèn ở nước ta diễn ra ngày một quyết liệt dưới mọi hình thức. Bên
cạnh việc tiếp biến những giá trị hẩm mỹ tiến bộ của nhân loại, không ít những
cái xấu đang len lỏi vào đời sống tư tưởng của người dân. Sự du nhập của những
tư tưởng, trào lưu văn hóa, nghệ thuật từ bên ngoài tuy làm phong phú thêm đời
sống tinh thần của người dân song cũng làm cho việc định hướng giá trị trở nên
phức tạp, tạo sự hoài nghi về những giá trị tốt đẹp của dân tộc, trong đó có những
giá trị của chủ nghĩa xã hội. Những mặt xấu này không những đã khơi dậy các
quan điểm sai trái, , những thị hiếu tầm thường, mà còn có tác động kìm hãm sự
phát triểnnhững quan điểm thẩm mỹ cao đẹp, lành mạnh, làm suy thoái các giá trị
truyền thống đã từng in sâu vào tâm hồn, tình cảm, tư tưởng của nhân dân ta qua
nhiều thế hệ. Trong khi đó, việc quản lý các hoạt động thông tin đại chúng và văn
hóa phẩm còn lỏng lẻo, xu hướng thương mại hóa, chiều theo những thị hiếu thấp
kém, làm cho chức năng giáo dục tư tưởng và thẩm mỹ của văn học nghệ thuật bị


suy giảm.
Trong thời gian qua, nghệ thuật học, mỹ học Việt Nam đã trải qua không ít
những bước thăng trầm cùng những biến chuyển của lịch sử, nhưng qua mỗi bước
phát triển đó, quan điểm thẩm mỹ của dân tộc ta đều thấm nhuần tư tưởng cách
mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin và Đảng Cộng sản Việt Nam. Cuộc đấu tranh bảo
vệ những tư tưởng, quan điểm thẩm mỹ tốt đẹp, chân chính trước sự xuất hiện của
những văn hóa lai căng, thấp hèn càng đòi hỏi chúng ta phải quán triệt sâu sắc hơn
nữa quan điểm thẩm mỹ của Mác - Lênin trong sự nghiệp xây dựng và phát triển
nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong xu thế hội nhập hiện nay.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của quan điểm thẩm mỹ đối với sự nghiệp xây
dựng con người Việt Nam mới, trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI,
Đảng ta đã xác định rõ nhiệm vụ: “Hướng các hoạt động văn hóa, giáo dục, khoa
học vào việc xây dựng con người có thế giới quan khoa học, hướng tới chân - thiện
- mỹ. Gắn xây dựng, rèn luyện đạo đức với thực hiện quyền con người, quyền và

nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người
Việt Nam đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
và hội nhập quốc tế, của kinh tế tri thức và xã hội học tập. Đúc kết và xây dựng hệ
giá trị chuẩn của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
nhập quốc tế” [24, tr.49-50].
Trong bối cảnh đó, giáo dục thẩm mỹ là một bộ phận quan trọng trong mỹ học
Mác - Lênin, có nhiệm vụ lớn trong xây dựng nền văn hóa mới, con người mới ở
nước ta mà mục tiêu trọng tâm là tạo cơ sở đúng đắn cho mọi hoạt động thưởng
thức, đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ của chủ thể. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI
tiếp tục nhấn mạnh: “Tăng cường giáo dục nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm thụ
thẩm mỹ cho nhân dân, đặc biệt là thanh niên, thiếu niên. Phát huy vai trò của văn học
- nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm của con người. Bảo đảm quyền
hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của mỗi người dân và của cộng đồng” [24, tr.50].
Giáo dục thẩm mỹ không chỉ bó hẹp trong giáo dục nhà trường mà còn chịu sự
tác động của đời sống thẩm mỹ với các quan điểm thẩm mỹ phong phú, đa dạng.
Nội dung tư tưởng của giáo dục thẩm mỹ ở nước ta thấm nhuần quan điểm của
Đảng, Nhà nước về các giá trị cao quý của con người. Nó hướng tới hình thành


những thị hiếu tốt, tình cảm phong phú, lý tưởng thẩm mỹ cao đẹp để con người có
sự phát triển hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa truyền thống và hiện đại.
Điều 2 Luật Giáo dục Việt Nam năm 2005 cũng đã nhấn mạnh: “Mục tiêu giáo dục
là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ,
thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp
ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [89].
Tuy nhiên, việc giáo dục thẩm mỹ ở nước ta vẫn tồn tại những bất cập và chưa
được quan tâm đúng mức. Trong khi thực tiễn đang vận động và biến đổi không
ngừng; công nghệ truyền thông có thể nối liền mọi khoảng cách; đặc biệt thế hệ trẻ
Việt Nam năng động và không ngừng học tập, tìm hiểu những nhu cầu thẩm mỹ

mới lạ thì chúng ta lại quá xem nhẹ việc mở rộng các hình thức giáo dục thẩm mỹ,
chưa chú ý nhiều tới phát huy vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm
mỹ, chưa sát sao trong việc quản lý các kênh truyền thông đại chúng. Trong thời
gian qua đã xuất hiện sự lệch lạc trong xu hướng thương mại hóa nghệ thuật khiến
bản chất của một số loại hình nghệ thuật bị mất đi giá trị ban đầu. Một bộ phận
người dân có xu hướng sùng bái các tác phẩm văn hóa, nghệ thuật nước ngoài một
cách thái quá làm ảnh hưởng đến việc xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân
tộc(.Chú ý: Trong văn phong khoa học tối kỵ việc sử dụng các thuật ngữ, cách nêu ý
kiến có tính mơ hồ như câu trên)
Như vậy, từ thực trạng những biểu hiện quan điểm thẩm mỹ hiện nay ở nước
ta và những định hướng giáo dục thẩm mỹ trong các văn kiện của Đảng gần đây cho
thấy việc tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong việc
hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện đại đang là đòi hỏi cấp bách không
chỉ về mặt lý luận mà còn cả về thực tiễn. Vì vậy, nghiên cứu sinh lựa chọn vấn đề
“Vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay”
làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là làm sáng tỏ vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo
dục thẩm mỹ, thực trạng phát huy vai trò đó trong giáo dục thời gian qua, từ đó đề


xuất những giải pháp nhằm phát huy vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục
thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án có nhiệm vụ:
Thứ nhất, phân tích làm rõ khái niệm, nội dung, những đặc trưng cơ bản của
quan điểm thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ, vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong
giáo dục thẩm mỹ.
Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo

dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, từ đó xác định những vấn đề đặt ra từ thực trạng.
Thứ ba, đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của quan điểm thẩm
mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo
dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi mỹ học và khuôn khổ của luận án tiến sĩ triết học, luận án tập
trung nghiên cứu vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta
gắn với việc phát huy các giá trị thẩm mỹ truyền thống dân tộc và đường lối văn
hóa văn nghệ của Đảng Cộng sản Việt Nam
Về không gian, luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu vai trò của quan điểm
thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường, gia đình, xã hội gắn với bối

cảnh văn hóa - chính trị - kinh tế - xã hội của đất nước và quốc tế,
Về thời gian, luận án nghiên cứu từ năm 1986, khi thực hiện đường lối Đổi
mới do Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam khởi
xướng và lãnh đạo. Những vấn đề được cập nhật trong thời gian khác chỉ nhằm so
sánh và làm rõ các vấn đề trình bày ở giai đoạn này.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở lý luận của mỹ học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh và những quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về các vấn đề mỹ học và


văn hóa nghệ thuật. Luận án có kế thừa một số thành tựu của các công trình nghiên
cứu liên quan đã công bố của các tác giả đi trước.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, luận án lấy

mỹ học Mác - Lênin làm cơ sở lí luận kết hợp với sử dụng một số phương pháp sau:
- Phương pháp lịch sử - logic: Đối tượng nghiên cứu luôn được đặt trong mối
quan hệ với những điều kiện lịch sử cụ thể để thấy được logic vận động của vai trò
của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ.
- Phương pháp hệ thống: Đây là phương pháp quan trọng giúp nghiên cứu
sinh có cách tiếp cận hợp lý về vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong tương quan
chung của nội dung giáo dục thẩm mỹ, giữa giáo dục thẩm mỹ và các hình thức giáo
dục khác.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Thông qua việc tổng hợp, phân tích các tư
liệu liên quan đã làm cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đánh giá thực trạng và giải
pháp phát huy vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
- Phương pháp so sánh: Phương pháp này giúp nhận diện được bản chất và
hiện tượng, nội dung và hình thức trong nghiên cứu vai trò của quan điểm thẩm mỹ
trong giáo dục thẩm mỹ. Qua đó, một mặt thấy được những đặc trưng cơ bản về vai
trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ, mặt khác, tiếp thu có chọn lọc
những hạt nhân hợp lý trong những nghiên cứu về vai trò của quan điểm thẩm mỹ ở
trong và ngoài nước, để giải quyết những vấn đề đặt ra trong luận án.
- Phương pháp liên ngành: Luận án có sử dụng thành tựu của các ngành khoa
học xã hội và nhân văn như: triết học, mỹ học, lý luận và phê bình văn học nghệ
thuật, đạo đức học, tâm lý học, giáo dục học, xã hội học để làm rõ bản chất chính
trị, xã hội, thẩm mỹ của vai trò quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Với việc sử dụng bảng hỏi điều tra xã hội
học với đối tượng là một bộ phận người dân, sinh viên trên địa bản Hà Nội đã cung
cấp cho luận án những số liệu thực tiễn quan trọng trong nghiên cứu thực trạng hình
thành và phát huy vai trò quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta
hiện nay, từ đó có những giải pháp cụ thể hơn nhằm phát huy vai trò quan điểm
thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.


5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án

Về mặt lý luận: Luận án góp phần làm rõ vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong
giáo dục thẩm mỹ. Thông qua sự phân tích khái niệm, nội dung, những đặc trưng cơ
bản của quan điểm thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ, luận án góp phần khẳng định tầm
quan trọng của vai trò của quan điểm thẩm mỹ đối với giáo dục thẩm mỹ, nội dung
cốt lõi, ảnh hưởng và mức độ thành công của việc giáo dục thẩm mỹ bằng quan điểm
thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
Về mặt thực tiễn: Luận án phân tích, đánh giá thực trạng vai trò của quan điểm
thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta thời gian qua, từ đó đề xuất một số giải pháp
phát huy vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận án góp phần bổ sung và phát triển những vấn đề lý luận về quan điểm
thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ và vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục
thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, từ đó khẳng định việc chủ động vận dụng quan điểm
thẩm mỹ tiến bộ trong giáo dục thẩm mỹ có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan
trọng trong hình thành và phát triển các năng lực thẩm mỹ của con người.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân
nghiên cứu và giảng dạy mỹ học, đặc biệt là các hoạt động gắn liền với giáo dục
thẩm mỹ, giúp các cán bộ, giáo viên, học sinh, sinh viên nâng cao nhận thức về
quan điểm thẩm mỹ và ảnh hưởng của nó trong hoạt động giáo dục thẩm mỹ; từ đó
có những quan điểm thẩm mỹ đúng đắn trong nhận thức, thưởng thức và sáng tạo
nghệ thuật.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4
chương, 10 tiết.


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.1.1. Những công trình nghiên cứu lý luận liên quan đến quan điểm thẩm
mỹ, giáo dục thẩm mỹ và vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ
Đánh giá cao vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong việc giáo dục hình thành
nhân cách con người cho nên từ lâu trong lịch sử phát triển của Mỹ học, một số nhà
Mỹ học nổi tiếng đã đề cập, nghiên cứu vấn đề này. Sự nghiên cứu quan điểm thẩm
mỹ cũng như vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ngày càng
được quan tâm nhiều hơn trong các giai đoạn về sau này, nhất là khi vấn đề xây
dựng hình mẫu con người lý tưởng cho xã hội mới - xã hội chủ nghĩa được đặt ra.
Có thể tổng quan vấn đề nghiên cứu có liên quan đến đề tài của luận án ở ba khía
cạnh chính là: Về quan điểm thẩm mỹ, về giáo dục thẩm mỹ và về vai trò của quan
điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ.
1.1.1.1. Về quan điểm thẩm mỹ
Quan điểm thẩm mỹ là khái niệm còn có những cách hiểu khác nhau về cách
tiếp cận, nội dung, phạm vi cũng như nội hàm. Nó ra đời cùng lịch sử đấu tranh
giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong lịch sử mỹ học từ hơn 2000 năm
nay. Có thể thấy rõ điều đó trong tư tưởng mỹ học của những đại diện lớn nhất cho
các giai đoạn phát triển của mỹ học nhân loại như: Platon (427 - 347 TCN), Aristote
(384 - 322 TCN), Leonardo da Vinci (1452 - 1519), Sepxberi (1671 - 1713),
Montesquieu (1689 - 1755), Diderot (1713 - 1784), Baumgacten (1714 - 1762), Kant
(1724 - 1804), Lessing (1729 - 1781), Hegel (1770 - 1831), Bielinxki (1811 - 1848),
Tsecnưsepxki (1828 - 1889)…Trong đó có thể kể đến một vài công trình tiêu biểu sau:
Trước tiên phải kể đến tác phẩm “Nghệ thuật thơ ca” của Aristote [4]. Đây
được coi là tác phẩm có tính chất nền móng cho sự phát triển quan điểm thẩm mỹ
duy vật sau này. Aristote nghiên cứu một cách hệ thống các vấn đề: bản chất của cái
đẹp, cái bi, cái hài, nghệ thuật, thanh lọc…trong 26 đoạn tạo thành 26 phần của


cuốn Thi pháp. Theo ông, khởi nguồn trong quan điểm thẩm mỹ về mọi yếu tố này

đều được bắt đầu từ sự “bắt chước”. Nếu có quan điểm khác nhau thì chỉ là “đối
tượng bắt chước khác nhau, bắt chước bằng phương thức và loại hình dùng để bắt
chước khác nhau, mục đích của sự bắt chước cũng khác nhau” [70, tr.15]. Mỹ học
của ông thấm nhuần ý nghĩa nhân bản cao cả bên cạnh tính duy vật sâu sắc. Tính lý
tưởng được khẳng định cùng với tính hiện thực. Ông cũng đặc biệt đề cao ý nghĩa
nhận thức và ý nghĩa giáo dục thẩm mỹ bằng nghệ thuật.
Thời Phục hưng, trong cuốn “Bàn về hội họa” [Theo 160] của danh họa nổi
tiếng Italia - Leonardo da Vinci, ông kiến giải, cái đẹp tồn tại trong những thuộc
tính của chính bản thân sự vật, hiện tượng, trong sự kết hợp hài hòa giữa các bộ
phận, nhất là màu sắc và âm thanh. Trong tác phẩm này, ông thể hiện quan điểm
chiếm lĩnh cái đẹp ở người nghệ sỹ bằng việc vận dụng các phương tiện khoa học.
Ông đặt nghệ thuật, cụ thể là hội họa, ngang hàng với khoa học về ý nghĩa và
phương thức phản ánh thực tại. Vì thế ông khẳng định: “Chúng ta học tập tự nhiên
chứ không học tập các họa sỹ khác, những người mà bản thân họ cũng chỉ là con đẻ
của tự nhiên mà thôi” [Theo 160].
Kế đến, trong tác phẩm “Nghiên cứu triết học về nguồn gốc và bản chất của
cái đẹp” [Theo 160] của nhà triết học, nhà văn, nhà lý luận nghệ thuật thời Khai
sáng Pháp Diderot. Ông nhất quán bảo vệ quan điểm thẩm mỹ coi cái đẹp là thuộc
tính của nhiều đồ vật, sự vật khách quan. Theo ông, nghệ thuật là sự tái hiện của tự
nhiên. Vì vậy, ông yêu cầu nghệ thuật phải là công cụ đắc lực để giáo dục con
người: “Giới thiệu cái đạo đức cho người ta noi theo, cái tật xấu cho người ta lên
án, cái lố bịch cho người ta thấy rõ - đó là nhiệm vụ của bất cứ một người chân
chính nào cầm bút viết, cầm bút vẽ, cầm dao khắc” [Theo 160]. Vai trò của quan
điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ cũng từ đây mà được hình thành.
Ở Đức, thời cận đại, Hegel với tác phẩm “Mỹ học” [53] đã đưa ra những
nghiên cứu thể hiện quan điểm thẩm mỹ một cách rất công phu. Mỹ học của Hegel
xuất phát từ quan điểm về hiện tượng luận tinh thần. Tinh thần tuyệt đối lần lượt
được thể hiện trong cách tiếp cận nghệ thuật, tôn giáo và triết học. Các quan điểm
thẩm mỹ của ông được trình bày ngay trong các tác phẩm “Hiện tượng luận tinh
thần”, “Bách khoa toàn thư”, “Triết học tinh thần”, tập trung nhất vẫn là tập bài

giảng “Mỹ học” của ông tại trường đại học Béclin và trường đại học Hayđenbéc từ
năm 1817 đến năm 1829. Tác phẩm đã luận giải sâu sắc trên quan điểm gắn chặt với
lịch sử vấn đề, đặc biệt là các vấn đề nghệ thuật.
Ở Liên Xô trước đây, lý luận mỹ học đã trở thành vũ khí đấu tranh chính trị,
nhiều nhà mỹ học đều đứng trên lập trường duy vật để giải quyết các vấn đề thẩm
mỹ, tiêu biểu như: Bielinxki, Tsécnưsépxki, M.Ốpxiannhicốp. Bielinxki đã đứng
trên lập trường duy vật để giải thích các vấn đề của nghệ thuật nên với ông nghệ
thuật là “sự tái hiện của cuộc sống”. Từ đó ông đồng tình với quan điểm của các
nhà nghệ thuật theo khuynh hướng hiện thực, đề cao tính tư tưởng và tính nhân dân
sâu sắc. Đến Tsécnưsépxki, tiếp tục quan điểm mỹ học duy vật của Bielinxki, ông
khẳng định dứt khoát “cái đẹp là cuộc sống”. Quan điểm này được ông bảo vệ và
làm rõ trong nhiều sáng tác sau đó. Ông cho rằng “Nghệ thuật là cuốn sách giáo
khoa của cuộc sống” và lý luận, nghệ thuật phản ánh thực tại nên cái đẹp trong thực
tại bao giờ cũng cao hơn cái đẹp trong nghệ thuật. Ông còn yêu cầu nghệ thuật chân
chính cần vạch rõ cái ác, cái chuyên quyền bạo lực, đồng thời dẫn đường cho nhân
dân con đường đi tới cuộc sống tốt đẹp hơn. Tiếp theo các bậc tiền bối, trong cuốn
“Mỹ học cơ bản và nâng cao” của M.Ốpxiannhicốp [127] đã luận giải khá đầy đủ
các nội hàm của đời sống thẩm mỹ. Các vấn đề mỹ học cơ bản đều được ông trình
bày cụ thể, khoa học. Theo các ông, quan điểm thẩm mỹ là những nghiên cứu xoay
quanh việc giải quyết những vấn đề liên quan tới cái đẹp và nghệ thuật. Dù chưa có
một khái niệm riêng cho quan điểm thẩm mỹ, nhưng nhìn chung quan điểm thẩm mỹ
đã được nhà mỹ học này tiếp cận như một nội dung quan trọng của khoa học mỹ học.
Trong tác phẩm “Nghệ thuật và đời sống xã hội” của Plêkhanốp [130] đã chỉ
rõ sự phụ thuộc khăng khít giữa tính chất của sự cảm thụ thẩm mỹ của con người
với tính chất của các điều kiện sinh hoạt, điều kiện sống của một xã hội nhất định.
Ông đưa ra quan điểm: “Bản tính con người khiến họ có thể có những cảm giác và
quan niệm thẩm mỹ. Những điều kiện sinh hoạt của họ cải biến những tiềm thế ấy
thành hiện thực, chính là tùy theo các điều kiện ấy mà một con người xã hội nhất định

(hoặc nói cho đúng hơn, một xã hội nào đó, một dân tộc nào đó, một giai cấp nào đó)
có chính là những thị hiếu và quan niệm thẩm mỹ này, chứ không phải là những thị
hiếu và quan niệm thẩm mỹ khác” [130, tr.134]. Trong tác phẩm, Plêkhanốp đã viện


dẫn nhiều ví dụ phong phú để làm cơ sở cho kết luận của mình, thể hiện rõ quan điểm
thẩm mỹ, đó là gắn liền đời sống nghệ thuật với đời sống xã hội.
Ở Việt Nam, quan điểm thẩm mỹ cũng được các nhà nghiên cứu mỹ học, văn
học và nghệ thuật học đặc biệt quan tâm. Tiêu biểu trong đó có tác phẩm của các tác
giả hàng đầu trong lĩnh vực mỹ học hiện nay như tác phẩm “Đẹp” của tác giả Vũ
Khiêu [80], các công trình viết chung của tác giả Đỗ Huy và Đỗ Văn Khang như
cuốn sách “Mỹ học Mác - Lênin” [72], “Giáo trình Mỹ học cơ sở” [77]; “Giáo trình
Đại cương về những khuynh hướng cơ bản trong lịch sử mỹ học” của hai tác giả Đỗ
Huy và Vũ Trọng Dung đồng chủ biên [65] và các tác phẩm khác như “Giáo trình
mỹ học đại cương” của tác giả Nguyễn Văn Huyên chủ biên [70]; cuốn sách “Mỹ
học đại cương” [159] của Lê Ngọc Trà, Lâm Vinh, Huỳnh Như Phương. Trên cơ sở
nghiên cứu các khuynh hướng mỹ học, các công trình này nhìn chung đã đề cập một
cách đầy đủ về quan điểm thẩm mỹ của các nhà mỹ học, các trường phái trong lịch sử
nghiên cứu mỹ học từ quan điểm thẩm mỹ duy vật chất phác, quan điểm thẩm mỹ duy
tâm khách quan, duy tâm chủ quan, tới quan điểm thẩm mỹ biện chứng của C.Mác,
Ph.Ăngghen. Có thể coi đây là cơ sở lý luận cơ bản cho tác giả tham khảo để hoàn
thành luận án của mình, nhưng để đưa ra một khái niệm về quan điểm thẩm mỹ thì
chưa có một nhà nghiên cứu nào đề cập tới một cách rõ ràng.
Ngoài các công trình nêu trên, một số nghiên cứu của các tác giả khác có đề cập
đến quan điểm thẩm mỹ trong mối quan hệ với các yếu tố liên quan trong khoa học
mỹ học như: ý kiến của tác giả Đào Duy Thanh cho rằng quan điểm thẩm mỹ là một
trong những thiết chế xã hội có tác động mật thiết đến biển hiện của thị hiếu thẩm
mỹ. Ông viết “Mặc dù thị hiếu thẩm mỹ mang tính cá nhân, song những phán đoán,
đánh giá thị hiếu thẩm mỹ lại bị chi phối bởi những quan điểm thẩm mỹ, quan điểm
chính trị, đạo đức, triết học” [146], muốn xây dựng thị hiếu thẩm mỹ tốt đẹp và lành

mạnh cần chú ý tới mối quan hệ cũng như sự tác động từ những thiết chế xã hội này.
Bàn về khái niệm của quan điểm thẩm mỹ, tác giả Phạm Quang Trung là một
trong số ít tác giả đưa ra quan điểm cụ thể: “Quan điểm thẩm mỹ là một bộ phận
hợp thành thế giới quan của cá nhân và xã hội” [160]. Theo ông: “Quan điểm thẩm
mỹ là sự khái quát nhu cầu thẩm mỹ của xã hội và hoạt động thẩm mỹ của con
người. Đó là những nguyên tắc tiếp cận các hiện tượng và quá trình thẩm mỹ ngoài


đời sống và trong nghệ thuật. Do vậy, quan điểm thẩm mỹ chỉ đạo mọi hoạt động
thẩm mỹ, đặc biệt là hoạt động nghệ thuật của người nghệ sĩ” [160]. Như vậy, tác
giả đã nhìn nhận quan điểm thẩm mỹ như một yếu tố có tính định hướng, chỉ đạo và
chi phối mọi hoạt động thẩm mỹ của con người và xã hội.
Bên cạnh các nghiên cứu có đề cập tới quan điểm thẩm mỹ, các bài viết còn lại
đi theo hai hướng: một là nhìn nhận quan điểm thẩm mỹ với tư cách các vấn đề
khoa học: “Quan điểm thẩm mỹ và sử thi trong văn học” của tác giả Lã Nhâm Thìn
[149], “Tư tưởng thẩm mỹ của Nguyễn Du trong tác phẩm Truyện Kiều” luận văn
thạc sĩ triết học của Lê Thị Thùy [152], “Quan niệm về cái đẹp của mỹ học cổ đại”
của Nguyễn Quỳnh Anh [2], “Từ nhân sinh quan đến thẩm mỹ quan của Nguyễn
Đình Chiểu” của Vũ Đình Liên [86], “Quan điểm thẩm mỹ âm nhạc của Đắc Tâm
đối với ca khúc nước ngoài” của Đắc Tâm [138], “Người phụ nữ đẹp theo quan
điểm thẩm mỹ Việt Nam trong văn chương” của Lê Thị Minh Huyền [71]…, hai là,
nhìn nhận quan điểm thẩm mỹ với tư cách các vấn đề thẩm mỹ trong cuộc sống
như: “Chín quan niệm thẩm mỹ trong văn hóa Nhật Bản” của website Viet SSE [9],
“Quan điểm thẩm mỹ kinh dị:“gọt chân”vừa giày cao gót” của website Vietnamnet
[131], “Những quan điểm thẩm mỹ kiến trúc hiện đại” của website
noingoaithat.info [124]… Nhìn chung, các bài viết mới chỉ nhắc đến quan điểm
thẩm mỹ như một thuật ngữ để làm rõ hơn vấn đề nghiên cứu chứ chưa đi sâu luận
bàn và giải thích về khái niệm này.
1.1.1.2. Về giáo dục thẩm mỹ
Giáo dục thẩm mỹ là một nội dung quan trọng trong việc hình thành, xây dựng

và phát triển hệ thống mỹ học trên thế giới. Chính vì thế, lĩnh vực nghiên cứu này từ
lâu đã thu hút sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.
Ở Đức, người nghiên cứu về các vấn đề thẩm mỹ một cách khá đầy đủ và công
phu là Kant. Kant đã coi nghệ thuật và các hoạt động của thị hiếu có ảnh hưởng tới
các quá trình tự giác giáo dục thẩm mỹ.
Kế theo, trong Các lá thư về giáo dục thẩm mỹ cho con người của nhà triết học
Schiller đã đề xuất một cương lĩnh giáo dục thẩm mỹ nổi tiếng với mục tiêu tạo ra
cái lợi sẽ gắn với cái chân, cái thiện, cái mỹ. Schiller quan niệm, thế giới là một nơi
"không có ai chỉ đơn thuần là một phương tiện, không có ai là nô lệ". Để thế giới


này đạt tới cảnh giới đó thì không thể làm bằng bạo lực mà phải bằng giáo dục thẩm
mỹ - đó là quan điểm vĩ đại khẳng định vai trò, vị trí của giáo dục và cho rằng “phải vận
dụng việc giáo dục thẩm mỹ để khôi phục tính cách hoàn chỉnh” của con người.
Trong các bài giảng mỹ học của Hegel, ông đã đưa ra quan điểm về nghệ thuật
và sự tự sản sinh ra nhân cách văn hóa. Lần đầu tiên trong lịch sử phát triển của mỹ
học, qua các bài giảng của mình, Hegel đã coi nghệ thuật là sản phẩm của quá trình
vận động của tinh thần tuyệt đối và đến lượt mình, nghệ thuật trở thành chiếc chìa
khóa mở ra các vấn đề lớn lao của con người.
Ở Nga, với các tác phẩm “Nhu cầu thẩm mỹ” của A.Giđrian [46], “Nguyên lý
mỹ học Mác - Lênin” của I.U.Lukin và V.C.Xcacherơsíccốp [90] và “Cơ sở lý luận
văn hóa Mác - Lênin” của Ác-môn-đốp [1], các tác giả này đã nghiên cứu những
vấn đề cơ bản của văn hóa, thẩm mỹ từ đó chỉ ra quan điểm tổng quát về giáo dục
thẩm mỹ, bản chất và nhiệm vụ của giáo dục thẩm mỹ, coi giáo dục thẩm mỹ như
một công cụ quan trọng trong việc xây dựng và phát triển quan điểm thẩm mỹ của
cá nhân và xã hội. Bên cạnh đó, các tác giả cũng trình bày những quan điểm khác
nhau về giáo dục thẩm mỹ. Trong khi I.A.Giđrian bảo vệ quan điểm cho rằng mọi
thị hiếu thẩm mỹ đều bắt nguồn từ những mối quan hệ xã hội nhất định và giáo dục
thẩm mỹ có tính chất quyết định tới việc định hình bản chất của thị hiếu thẩm mỹ thì
Schiller cho thị hiếu thẩm mỹ là cái không bị ràng buộc bởi giáo dục thẩm mỹ hay các

mối quan hệ xã hội. Ác-môn-đốp, I.U.Lukin và V.C.Xcacherơsíccốp lại đồng quan
điểm nhấn mạnh vai trò của nghệ thuật và ảnh hưởng của nghệ thuật đến giáo dục thẩm
mỹ, coi giáo dục nghệ thuật có tác động đến sự phát triển đa dạng đời sống con người.
Đặc biệt, Ác-môn-đốp còn dành cả một chương để trình bày quan niệm chung nhất về
giáo dục thẩm mỹ, vai trò và các biện pháp giáo dục thẩm mỹ. Nhìn chung, đây là các
công trình nghiên cứu có giá trị, là tư liệu quý cho việc nghiên cứu vai trò của quan
điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở Việt Nam hiện nay.
Các nhà mỹ học Xô Viết và Việt Nam đã đề cập nhiều về giáo dục thẩm mỹ. Các
bộ giáo trình mỹ học của Nhêđôsivin, Xcacherơsicốp, Lukin, Ôpxiannhicôp đều có
chương đưa ra các vấn đề liên quan đến nghệ thuật thẩm mỹ và vai trò của nó đối
với giáo dục thẩm mỹ.
Ở Việt Nam, giáo dục thẩm mỹ có thể coi là mảnh đất thu hút khá nhiều tâm


huyết của các nhà mỹ học, triết học, văn học cũng như nghệ thuật học. Đây là
những công trình cung cấp khối lượng kiến thức cơ bản nhất về giáo dục thẩm mỹ
nói chung. Một trong số đó có thể kể đến các cuốn sách: Nhóm các công trình:
“Giáo dục thẩm mỹ và xây dựng con người mới” của tác giả Lê Anh Trà [157];
“Giáo dục thẩm mỹ - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Đỗ Huy [61];
“Văn hóa thẩm mỹ và nhân cách” của Lương Thị Quỳnh Khuê [82]; “Quan hệ
giữa cái thẩm mỹ với đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ thuật” của tác giả
Nguyễn Văn Phúc [129]; “Giáo dục thẩm mỹ, món nợ lớn đối với thế hệ trẻ” của
tác giả Đỗ Xuân Hà [50],… Bên cạnh những nét đặc thù riêng, các tác giả đều
chung mục đích “hướng tới việc xây dựng một chương trình giáo dục thẩm mỹ toàn
dân”. Ngoài ra, các giáo trình mỹ học của tác giả Hoài Lam, Lê Ngọc Trà, Vũ Minh
Tâm, Đỗ Văn Khang, Huỳnh Như Phương… đều có chương viết về giáo dục thẩm
mỹ. Các nghiên cứu này có chung quan điểm đề cao giáo dục thẩm mỹ trong vai trò
thiết lập những lý tưởng thẩm mỹ cho con người mới xã hội chủ nghĩa. Chúng ta
đều biết giáo dục thẩm mỹ là một bộ phận, một hình thức của hệ thống giáo dục xã
hội chủ nghĩa. Nó bao gồm một nội dung rộng lớn: giáo dục sự hình thành những

khả năng và thị hiếu thẩm mỹ đúng đắn, giúp cho con người hiểu biết, cảm xúc,
hành động đúng trước cái đẹp của đời sống xã hội, của cảnh vật thiên nhiên, của tác
phẩm nghệ thuật và điều quan trọng hơn hết là biết sáng tạo những cái đẹp ngày
càng phong phú và đa dạng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống nhất là trong lĩnh vực
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bên cạnh đó, gần đây, một số công trình khoa học cũng đã bàn tới vấn đề này
như: “Vai trò của văn học trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay”, luận án tiến
sĩ của tác giả Lê Quang Vinh [167]; “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm
mỹ”, luận án tiến sĩ của tác giả Trần Túy [164]; “Vai trò của truyền thông đại chúng
trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay”, luận án tiến sĩ của tác giả Trần Ngọc
Tăng [137]; “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối sống văn hóa cho thanh
niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” luận án tiến sĩ của tác giả Lương
Thanh Tân [141]… Các tác giả đã tập trung đề cao vai trò của các yếu tố liên quan
đến việc hình thành và hoàn thiện môi trường giáo dục thẩm mỹ. Các nghiên cứu kể
trên đều khẳng định rằng giáo dục thẩm mỹ là một nội dung trọng tâm trong sự


nghiệp giáo dục nói chung ở nước ta hiện nay, và thành quả của hoạt động giáo dục
thẩm mỹ có mối quan hệ mật thiết với các yếu tố vệ tinh như nghệ thuật, văn học,
truyền thông đại chúng… Các tác giả đã đưa ra những đóng góp nhất định và đi sâu
nghiên cứu nội dung lý luận của giáo dục thẩm mỹ và quan hệ biện chứng giữa giáo
dục thẩm mỹ với các hình thức biểu hiện của đời sống thẩm mỹ.
1.1.1.3. Về vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ
Trong các tư tưởng về mỹ học của mình, dù không có một tác phẩm riêng biệt nào
về mỹ học nhưng C.Mác, Ph.Ăngghen đã đề cập rất nhiều đến các quan điểm về giáo
dục thẩm mỹ, nghệ thuật cũng như vai trò của nghệ thuật đối với cuộc đấu tranh của
nhân loại vì cái đúng, cái tốt, cái đẹp. C.Mác - Ph.Ăngghen đã đưa ra những quan điểm
cơ bản nhất về văn hóa thẩm mỹ trong xã hội tương lai. Các ông đặc biệt nêu lên vai trò
của các quan điểm thẩm mỹ trong việc hình thành con người mới, thế giới quan mới và
bản chất con người. Thông qua các tác phẩm như: “Hệ tư tưởng Đức”, “Gia đình thần

thánh”, “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước”, “Chống Đuyrinh”, “Tư bản”, “Bản thảo kinh tế - triết học 1844”, “Góp phần phê phán khoa kinh tế
chính trị” và các bức thư của C.Mác và Ph.Ăngghen gửi cho nhau cũng như gửi
cho bạn bè bàn về các vấn đề liên quan đến thẩm mỹ cũng như các nền nghệ
thuật trên thế giới. Có thể nói, bằng tư duy độc lập, khác lạ so với các tư tưởng
mỹ học trước đó, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đặt nền móng cho một hệ thống mỹ
học mới bằng cách gắn đời sống thẩm mỹ với những quan điểm thực tiễn, từ đó
nhấn mạnh tầm quan trọng của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ, góp
phần hoàn thiện đời sống thẩm mỹ tích cực, lành mạnh. Đây là nhóm tài liệu liên
quan quan trọng về lý luận đối với việc nghiên cứu luận án của tác giả.
Trong số rất nhiều các công trình trong nước nghiên cứu về quan điểm thẩm
mỹ, giáo dục thẩm mỹ phải kể đến một số công trình đã đề cập tới mối quan hệ
qua lại của quan điểm thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ, trong đó phải kể đến các
nghiên cứu tiêu biểu sau:
Vai trò của quan điểm thẩm mỹ còn được thể hiện trong các công trình “Một
số vấn đề giáo dục thẩm mỹ trong tư tưởng Hồ Chí Minh”, bài báo của tác giả Đỗ
Xuân Hà [49]; “Tìm hiểu quan điểm về tính nhân dân trong văn học nghệ thuật của
Lênin và Hồ Chủ tịch”, bài báo của tác giả Đỗ Huy [60] ; “Giáo trình lý luận văn


hóa và đường lối văn hóa của Đảng Cộng sản Việt Nam”, Nxb Chính trị Quốc gia
[44]. Đây là những nghiên cứu mang tính định hướng lý luận cho việc tiếp thu quan
điểm thẩm mỹ xã hội vào trong hoạt động giáo dục thẩm mỹ hình thành nhân cách
con người Việt Nam. Các công trình trọng tâm nghiên cứu về quan điểm thẩm mỹ
và đường lối văn hóa văn nghệ của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng như của Đảng Cộng
sản Việt Nam, những đặc trưng cơ bản, phương hướng và hình thức chủ yếu tiếp tục
hoàn thiện nền văn hóa nghệ thuật dân tộc.
Trong các nghiên cứu “Đưa cái đẹp vào cuộc sống” của tác giả Nguyễn Như
Thiết [148]; “Sự biến đổi những chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong thời kỳ đổi
mới ở Việt Nam”, luận án tiến sĩ của tác giả Vũ Thị Kim Dung [18]; “Văn hóa
thẩm mỹ và sự phát triển năng lực sáng tạo của con người” của tác giả Nguyễn

Ngọc Thu [151]… Các tác giả đều nhìn nhận cuộc sống như một bộ phận phận của
văn hóa và đời sống thẩm mỹ, qua đó coi văn hóa thẩm mỹ là công cụ hữu hiệu
cho việc giáo dục thẩm mỹ nhằm xây dựng lối sống mới xã hội chủ nghĩa.
Hai cuốn sách “Xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay từ góc
nhìn giá trị học” [63] và “Nhận diện văn hóa Việt Nam và sự biến đổi của nó
trong thế kỷ XX” [64] của tác giả Đỗ Huy đã đề cập đến việc xây dựng các giá
trị văn hóa thẩm mỹ ở Việt Nam trong thế kỷ mới và đưa ra những chuẩn giá trị
nhằm giáo dục thẩm mỹ, xây dựng lối sống dân tộc - hiện đại trong đời sống
văn hóa chung ở nước ta hiện nay.
Trong cuốn “Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về văn hóa, văn nghệ
những mốc phát triển” [20] của Hội đồng lý luận, phê bình văn hóa, nghệ thuật
trung ương xuất bản năm 2011 tập hợp tám phần viết về vai trò định hướng của
Đảng về các vấn đề văn hóa, văn nghệ từ khi thành lập Đảng đến nay, trong đó đặc
biệt chú trọng đến vai trò của các quan điểm thẩm mỹ trong sự phát triển xã hội
trong thời kỳ đổi mới. Phần tám: “Tập trung mọi nguồn lực xây dựng và phát triển
văn hóa, nghệ thuật trong thời kỳ mới - về Nghị quyết 23 của Bộ chính trị - tháng
6/2008”, tác giả Đinh Xuân Dũng viết: “Trong 20 năm đổi mới, quan điểm, đường
lối của Đảng về văn hóa, nghệ thuật tiếp tục được bổ sung, phát triển về chất lượng;
công tác quản lý nhà nước đã có nhiều tiến bộ. Đây là nhân tốc góp phần cổ vũ,
khích lệ, tạo niềm tin cho văn nghệ sĩ vươn lên đạt được những thành tựu về văn


nghệ trong chặng đường vừa qua” [20, tr.218-219]. Về giáo dục đào tạo, bồi dưỡng
“Nghị quyết nhấn mạnh: trong thời gian qua chúng ta đã cố gắng xây dựng được hệ
thống 55 trường đại học, cao đẳng, trung cấp văn hóa, văn nghệ từ trung ương đến
tỉnh, thành với đội ngũ giảng viên đông đảo” [20, tr.217].
Cuốn “Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI”
[32] của Đảng Cộng sản Việt Nam xuất bản tháng 7/2014 với nội dung tổng kết 15
năm thực hiện Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa
VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân

tộc. Vai trò định hướng quan điểm thẩm mỹ đối với đời sống xã hội, văn học nghệ
thuật cũng như giáo dục thẩm mỹ đã được bàn rất sâu, từ đó, cung cấp cho nghiên
cứu sinh những kiến thức lý luận bổ ích để hoàn thiện luận án.
Cuốn “Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII” [33], xuất bản tháng
3/2016 là tập hợp các Báo cáo, Nghị quyết và các bài phát biểu từ phiên khai mạc
tới phiên bế mạc của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII Đảng Cộng sản Việt
Nam. Nghị quyết đã đưa ra những đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội
XI, nhìn lại 30 năm đổi mới và mục tiêu tổng quát, các chỉ tiêu quan trọng và nhiệm
vụ trọng tâm trong 5 năm tới (2016-2020). Các quan điểm về văn hóa, văn nghệ mà
Nghị quyết trình bày đều gắn bó mật thiết với đời sống kinh tế - xã hội và nội dung
giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, khi “tình hình thế giới, khu vực có nhiều diễn
biến rất phức tạp; kinh tế thế giới phục hồi chậm; khủng hoảng chính trị ở nhiều
nơi, nhiều nước” [33, tr.424], càng đòi hỏi hoạt động giáo dục thẩm mỹ trong nước
phải vững vàng đưa quan điểm thẩm mỹ dân tộc thấm nhuần vào nhân dân. Có thể
nói đây là tài liệu lý luận quan trọng cho luận án.
Như vậy, đã có khá nhiều nghiên cứu đề cập đến các vấn đề liên quan đến
luận án. Các nghiên cứu chủ yếu đi vào giải quyết các vấn đề cụ thể như:
đường lối văn hóa văn nghệ qua các thời kỳ; quan điểm của Đảng, Nhà nước về
các vấn đề văn hóa, thẩm mỹ hiện nay; lối sống của con người Việt Nam trong
điều kiện kinh tế thị trường, công nghiệp hóa, hiện đại hóa; xây dựng lối sống
có văn hóa cho thế hệ trẻ; vai trò của văn học trong đời sống thẩm mỹ; vai trò
của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ; giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên hiện
nay;… nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu trực tiếp về vai trò của


quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay. Vì vậy, đây là
một trong những hướng nghiên cứu ưu tiên của luận án.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng vai trò của
quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay
Về những nghiên cứu, phân tích, đánh giá về thực trạng vai trò của quan

điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay: Ngoài những công
trình nghiên cứu lý luận quan điểm thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ, phải kể đến các
công trình nghiên cứu trực tiếp về thực trạng vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong
giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay. Các công trình: “Về tính thực tiễn của giáo
dục thẩm mỹ”, bài báo của tác giả Vũ Minh Tâm [140]; “Về giáo dục thẩm mỹ ở
nước ta hiện nay”, cuốn sách của tác giả Vĩnh Quang Lê [84] đã xem xét khá kỹ
các vấn đề liên quan đến giáo dục thẩm mỹ, tính thực tiễn của giáo dục thẩm mỹ
cũng như những tác động từ thực tiễn đời sống thẩm mỹ đến giáo dục thẩm mỹ.
Các tác giả đều khẳng định tầm quan trọng của quan điểm thẩm mỹ xã hội đối với
hoạt động giáo dục, hình thành và phát triển nhân cách con người. Tác giả Vũ
Minh Tâm chia sẻ: “Quá trình định hình và phát triển những nét cơ bản, cần thiết
của nhân cách có tính nhân văn, về mặt thẩm mỹ là không đơn giản và đầy khó
khăn. Để đạt được những mục tiêu giáo dục thẩm mỹ, chắc chắn chúng ta phải tìm
kiếm những đáp số phù hợp. Câu trả lời tích cực nhất, theo chúng tôi, là trong đó,
trước hết phải đảm bảo tính thực tiễn của nó” [140, tr.25-26].
Nghiên cứu “Văn hóa thẩm mỹ và sự phát triển nhân cách con người Việt
Nam trong thế kỷ mới” của tác giả Nguyễn Văn Huyên chủ biên [68] đã nghiên
cứu mối quan hệ giữa quan điểm văn hóa thẩm mỹ và sự nghiệp giáo dục phát
triển năng lực sáng tạo và đời sống tinh thần của con người, giải phóng nhân
cách trong tiến trình đổi mới ở nước ta đầu thế kỷ mới.
Trong các công trình “Kế thừa và đổi mới các giá trị đạo đức truyền thống
trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của tác giả
Nguyễn Văn Lý [92]; “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” do
tác giả Huỳnh Khái Vinh [166] chủ biên từ kết quả nghiên cứu của đề tài cấp Nhà
nước KHXH 04-03; “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”, luận án tiến sĩ của tác giả Võ


Văn Thắng [147]; các tác giả đều nhắc đến thực trạng các vấn đề cơ bản của văn
hóa, lối sống, đạo đức và các chuẩn mực xã hội cũng như mối quan hệ của nó

đến sự phát triển giáo dục, văn hóa nghệ thuật trong xây dựng lối sống mới, con
người mới ở nước ta hiện nay.
Về những nghiên cứu, phân tích, đánh giá về thực tiễn thực hiện vai trò của
quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay: Nghiên cứu,
đánh giá về thực trạng vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong hoạt động giáo dục
thẩm mỹ đã đòi hỏi sự quan sát tỉ mỉ thực tiễn của các tác giả, thì đánh giá về
thực tiễn thực hiện vai trò đó càng cần những nhận định sắc sảo hơn. Một trong
số những công trình ấy phải kể đến: Công trình “Văn hoá thẩm mỹ và sự phát
triển năng lực sáng tạo của con người” [151] của tác giả Nguyễn Ngọc Thu đã
nhận định: “Văn hóa thẩm mỹ hiện diện như là nhân tố thẩm mỹ của những điều
kiện xã hội và tự nhiên trong đó con người tiến hành các hoạt động sống của
mình. Những nhân tố thẩm mỹ này làm phát triển nhu cầu, khát vọng sáng tạo
cũng như kích thích cảm hứng, duy trì cường độ và nâng cao hiệu quả cho hoạt
động sáng tạo” [151]. Vì vậy, ngoài việc nhấn mạnh vai trò của văn hóa thẩm mỹ
đối với sự hình thành, phát triển năng lực sáng tạo của con người, tác giả còn
phân tích thực trạng những phương diện căn bản trong tác động của văn hóa
thẩm mỹ lên sự phát triển năng lực sáng tạo con người.
Bàn về thực tiễn thực hiện vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong các hoạt
động giáo dục nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thẩm mỹ trong xã hội, trong
luận án phó tiến sĩ của mình về “Hoạt động đánh giá thẩm mỹ và hướng phát
triển của nó trong xã hội ta hiện nay” [139], tác giả Vũ Minh Tâm đã nghiên cứu
công phu về thực trạng hoạt động đánh giá thẩm mỹ cũng như thực trạng phát
triển của hoạt động đó trong đời sống thẩm mỹ để từ đó xác lập nên những định
hướng cho sự nghiệp phát triển các quan điểm về đánh giá thẩm mỹ cho xã hội.
Ông viết: “Nói tới hoạt động đánh giá thẩm mỹ là nói tới hệ chuẩn đánh giá của
nó. Hệ chuẩn mang tính chủ quan nhưng lại xuất phát từ hiện thực khách quan và
có nội dung khách quan, có hình thức tồn tại hiện thực và sinh động” [139].
Bằng những đánh giá cao về vai trò của những quan điểm thẩm mỹ trong hiện
thực khách quan, tác giả Vũ Minh Tâm đã phần nào làm sáng rõ tầm quan trọng

của những thành quả của quan điểm trong thực tiễn đời sống thẩm mỹ.
Bên cạnh đó, những báo cáo, tham luận tại các Đại hội đại biểu toàn quốc của
các Hội Nhà văn, Âm nhạc, Hội họa, Điêu khắc... như: “Một số tham luận tại Đại hội
Đại biểu Hội Mỹ thuật Việt Nam lần VI” [119], “Thông cáo báo chí Đại hội đại biểu
toàn quốc Hội Nhạc sĩ Việt Nam lần thứ IX (nhiệm kỳ 2015-2020)” [150], “Tham luận
tại Đại hội VIII Hội Nhà văn Việt Nam” [161]... đã tổng kết những diễn biến, thành
công và hạn chế trong công tác triển khai của các Hội. Các công trình này cung cấp
cho tác giả một số cứ liệu thực tiễn sinh động về mối quan hệ của các loại hình văn
hóa nghệ thuật này với đời sống thẩm mỹ dân tộc, từ đó xác định được phần nào vai
trò và tác dụng của vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong đời sống thẩm mỹ và đưa
ra được những cách thức giáo dục thẩm mỹ hiệu quả hơn.
1.1.3. Những công trình nghiên cứu về giải pháp phát huy vai trò của quan
điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay
Vấn đề đưa ra các giải pháp, kiến nghị trong xây dựng, hoàn thiện thẩm mỹ
quan cho con người và xã hội đã được nhiều nhà khoa học đề cập tới ở những mức
độ khác nhau. Tiêu biểu trong đó phải kể đến:
Cuốn sách “Phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2011-2020. Xu hướng và giải
pháp” [41] của tác giả Phạm Duy Đức chủ biên đã đưa ra một số giải pháp liên quan
đến việc phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ Việt Nam trong hoạt động giáo dục
thẩm mỹ trong thập niên 2011-2020. Tác giả đặc biệt chú ý đến giải pháp về vai trò của
Đảng và công tác quản lý trong phát triển văn hóa giai đoạn này.
Các bài báo “Giải pháp nâng cao chất lượng đời sống thẩm mỹ ở nước ta hiện
nay” [168] của tác giả Lê Anh Vượng, “Giải pháp của việc giáo dục quan điểm
thẩm mỹ đối với việc hình thành ý thức thẩm mỹ cho con người trong nền kinh tế thị
trường” [156] của tác giả Phạm Thị Tuân đều tập trung vào các giải pháp khuyến
khích vai trò tự do, sáng tạo của con người để nâng cao chất lượng đời sống thẩm
mỹ và ý thức thẩm mỹ của con người trong nền kinh tế thị trường hiện nay.
Công trình nghiên cứu “Về giá trị văn hóa tinh thần Việt Nam” [142] gồm hai
tập do tập thể các tác giả viết và nghiên cứu; “Giá trị tinh thần truyền thống của

dân tộc Việt Nam” [45] của tác giả Trần Văn Giàu; công trình “Tính kế thừa trong
sự phát triển của nền văn hóa Việt Nam”, luận án của tác giả Nguyễn Thu Linh [88]


và “Kế thừa giá trị truyền thống văn hóa dân tộc trong xây dựng nền văn hóa nghệ
thuật Việt Nam”, luận án tiến sĩ của tác giả Cù Huy Chử [14] đã nghiên cứu sâu sắc
về các giá trị văn hóa nghệ thuật, thẩm mỹ cũng như các giá trị tinh thần truyền
thống của dân tộc. Các tác giả đều đứng trên quan điểm giá trị đề xuất một số giải
pháp nhằm thúc đẩy, tuyên tuyền, giáo dục các giá trị truyền thống văn hóa dân tộc
để xây dựng nền văn hóa, nghệ thuật, thẩm mỹ Việt Nam hiện đại.
Trên cơ sở khảo sát thực trạng văn hóa nghệ thuật, đạo đức, thẩm mỹ và lối
sống của toàn xã hội trong điều kiện đất nước đang phát triển, đề tài khoa học cấp
Nhà nước KHXH 04-02: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản
sắc dân tộc” [36] do tác giả Nguyễn Khoa Điềm chủ nhiệm đề tài và đề tài khoa học
cấp Nhà nước KHXH 04: “Về phát triển văn hóa và xây dựng con người thời kỳ
công nghiệp hóa, hiện đại hóa” [37] do tác giả Nguyễn Khoa Điềm và Phạm Minh
Hạc đồng chủ nhiệm đề tài đã đồng thời xuất phát từ góc độ tiếp cận văn hóa học,
những tiền đề lý luận và thực tiễn thực hiện vai trò của văn hóa nghệ thuật trong
giáo dục, phát triển đời sống con người nửa thế kỷ qua, nhóm tác giả đã đề xuất một
số giải pháp như: hoàn thiện hệ giá trị, phát triển các thiết chế, xây dựng đời sống
văn hóa mới… nhằm xây dựng nền văn hóa Việt Nam đa dạng, kết hợp nét tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc với lối sống hiện đại của giai đoạn đất nước đang chuyển
sang công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Kết quả của các công trình nghiên cứu đều khẳng định rằng, việc xây dựng và
hoàn thiện những quan điểm cụ thể về thẩm mỹ, lối sống, văn hóa, văn nghệ, chính
trị, đạo đức trong xã hội hiện nay là rất cần thiết và cấp bách. Kết quả của các công
trình nghiên cứu này đã đưa ra được một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng
cao chất lượng đời sống văn hóa nghệ thuật của nhân dân. Tuy nhiên, hạn chế
của các công trình này là chưa đưa ra được những giải pháp cụ thể vào các vấn
đề của việc tăng cường vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ

và phát huy vai trò đó ở nước ta hiện nay.
Sở dĩ có thực trạng nghiên cứu kể trên là do trong quá trình nghiên cứu các
vấn đề về quan điểm thẩm mỹ, các tác giả dường như đều mặc định về mặt lý
luận đây là một khái niệm đã có sẵn nên chưa chú trọng làm rõ những nội hàm lý
luận để triển khai thực tiễn và giải pháp một cách cụ thể, sát với nội dung quan


điểm thẩm mỹ.
Trên cơ sở tôn trọng, tiếp thu, kế thừa thành tựu của các công trình đi trước,
luận án tập trung giải quyết vấn đề: “Vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục
thẩm mỹ ở nước ta hiện nay”.
1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.2.1. Về những kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa, tiếp tục phát triển
Qua việc khảo cứu, tổng quan các công trình khoa học có liên quan đến đề tài
luận án, có thể rút ra một số nhận xét như sau:
Về khía cạnh lý luận
Thứ nhất: Vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ không phải
là một vấn đề quá mới mẻ, nó liên quan đến nhiều mặt của đời sống xã hội. Do đó
đã có nhiều công trình nghiên cứu về các nội dung liên quan đến vấn đề này trên
nhiều phương diện khác nhau. Các công trình đã nghiên cứu nguồn gốc, nội dung
của quan điểm thẩm mỹ và khái niệm, bản chất, hình thức biểu hiện cũng như vai
trò của giáo dục thẩm mỹ.
Thứ hai: Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quan điểm thẩm
mỹ và giáo dục thẩm mỹ đã cung cấp cho nghiên cứu sinh một cái nhìn toàn diện và
đa chiều về nội hàm của khái niệm quan điểm thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ. Tổng
quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án cho thấy, các nhà nghiên cứu trên
thế giới và Việt Nam khá thống nhất trong quan niệm về tầm quan trọng của quan
điểm thẩm mỹ với đời sống thẩm mỹ, mà trọng tâm là tầm quan trọng của quan
điểm thẩm mỹ trong việc giáo dục thẩm mỹ, góp phần hình thành và phát triển nhân
cách con người. Nội dung cốt lõi của việc xác định vai trò của quan điểm thẩm mỹ

trong giáo dục thẩm mỹ chính là đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng, Nhà nước
và nhu cầu thưởng ngoạn thẩm mỹ trong thực tế cuộc sống. Tuy nhiên, do khác
nhau về chế độ chính trị (giữa các nghiên cứu trong và ngoài nước), về điều kiện
kinh tế, điều kiện lịch sử và mục đích nghiên cứu riêng của mỗi tác giả, tác phẩm
nên nội dung nghiên cứu của các tác giả vẫn chưa đi sát vào việc giải quyết trực tiếp
vấn đề lý luận về vai trò của quan điểm thẩm mỹ trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta
hiện nay. Vì vậy, đây vừa là cơ hội, vừa là khó khăn cho nghiên cứu sinh tìm hiểu
rõ hơn về vấn đề này.