Nghiên cứu văn hóa đọc của Sinh viên trước thực trạng phát triển của văn hóa nghe nhìn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA THÔNG TIN – THƯ VIỆN
------------

BÙI THỊ PHƯƠNG

NGHIÊN CỨU VĂN HÓA ĐỌC CỦA SINH VIÊN
TRƯỚC THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN
CỦA VĂN HÓA NGHE NHÌN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: THÔNG TIN – THƯ VIỆN
Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học : QH - 2009 - X

HÀ NỘI – 2013
Khóa luận tốt nghiệp


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA THÔNG TIN – THƯ VIỆN
------------

BÙI THỊ PHƯƠNG

NGHIÊN CỨU VĂN HÓA ĐỌC CỦA SINH VIÊN
TRƯỚC THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN
CỦA VĂN HÓA NGHE NHÌN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: THÔNG TIN – THƯ VIỆN
Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học : QH - 2009 - X

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. Nghiêm Xuân Huy

HÀ NỘI – 2013
Khóa luận tốt nghiệp


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và rèn luyện tại khoa Thông tin – Thư viện
trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn – Đại học quốc gia Hà Nội. Tôi
đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, chỉ bảo từ phía các Thầy giáo, Cô giáo
trong và ngoài nhà trường.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Thầy giáo : TS. Nghiêm
Xuân Huy, đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện khóa luận này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám đốc Thư viện Thành phố Hà
Nội cùng toàn thể cán bộ nhân viên thư viện đã tạo mọi điều kiện cho tôi
được thực tập nghiên cứu và khảo sát tại thư viện để phục vụ cho đề tài của
mình.
Trong thời gian ngắn và trình độ bản thân có hạn, nên khóa luận không
tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được ý kiến chỉ bảo, đóng góp
của các Thầy Cô và bạn bè để đề tài được hoàn thiện hơn và bản thân có thêm
nhiều tri thức cần thiết để áp dụng một cách có hiệu quả trong công tác sau
này.

Hà Nội, ngày.....tháng.....năm ....2013
Sinh viên

Bùi Thị Phương

Khóa luận tốt nghiệp


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ĐHQGHN
ĐH KHXH & NV
TVHN
TH.S
T.S
SV

Đại học Quốc gia Hà Nội
Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn
Thư viện Hà Nội
Thạc Sĩ
Tiến Sĩ
Sinh viên

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Khóa luận tốt nghiệp


Biểu đồ
Hình 1- Biểu đồ thể hiện Lượt bạn đọc và số lượt luân

Số trang
35

chuyển sách, báo tại Thư viện Thành phố Hà Nội
Hình 2- Biểu đồ thể hiện mức độ quan tâm của sinh viên tới

39

các lĩnh vực tài liệu
Hình 3- Biểu đồ thể hiện thời gian dành cho việc tự học của

43

sinh viên
Hình 4- Biểu đồ thể hiện thói quen ghi chép, hệ thống hóa

45

kiến thức
Hình 5- Biểu đồ thể hiện hành vi ứng xử với sách báo của

47

sinh viên

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ SƠ ĐỒ
Bảng biểu và sơ đồ

Số trang

Bảng 1: Bảng thống kê kết quả điều tra dưới đây cho thấy cụ

38

thể mức độ quan tâm của sinh viên tới các lĩnh vực tài liệu
Sơ đồ 1 - Sơ đồ ba vòng tròn giao nhau về khái niệm “văn

9

hóa đọc”
Sơ đồ 2 - Sơ đồ thể hiện vai trò của sách báo trong quá trình

53

học tập của sinh viên

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.............................................................................................................
1

Khóa luận tốt nghiệp


1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................
1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................
4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................
4
4. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................

4
5. Tình hình nghiên cứu theo hướng đề tài......................................................
5
6. Bố cục Khóa Luận..........................................................................................
6
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN HÓA ĐỌC...................
7
1.1. Khái niệm về “Văn hóa đọc”........................................................................
7
1.1.1. Khái niệm..................................................................................................
7
1.1.2. Vai trò của “văn hóa đọc”.........................................................................
13
1. 2. Các yếu tố cấu thành “văn hóa đọc”............................................................
14
1.2.1. Nhu cầu đọc và Hứng thú đọc....................................................................
14
1.2.2. Kỹ năng đọc................................................................................................
16
1.2.3. Văn hóa ứng xử với sách............................................................................
18

Khóa luận tốt nghiệp


1.3. Các yếu tố tác động đến “văn hóa đọc” .......................................................
18
1.3.1. Yếu tố Chủ quan.........................................................................................
18
1.3.2. Yếu tố Khách quan.....................................................................................

19
1.4. Chức năng của văn hóa đọc...........................................................................
24
1.4.1. Chức năng cung cấp thông tin, tri thức.....................................................
24
1.4.2. Chức năng giáo dục...................................................................................
26
1.4.3. Chức năng giải trí......................................................................................
27
1.5. Sự thay đổi hình thức lưu trữ tài liệu và tác động của nó đến văn hóa
đọc........................................................................................................................
27
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VĂN HÓA ĐỌC CỦA SINH VIÊN
TRƯỚC SỰ PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HÓA NGHE NHÌN.........................
30
2.1. Nhận xét chung về thực trạng văn hóa đọc của sinh viên trước thực trạng
phát triển của văn hóa nghe nhìn..........................................................................
30
2.2. Sự đa dạng trong nhu cầu và hứng thú đọc sách.....................................
33
2.2.1. Nhu cầu đọc, hứng thú đọc.........................................................................
34
2.2.2.. Kỹ năng đọc...............................................................................................
44
Khóa luận tốt nghiệp


2.2.3. Văn hóa ứng xử với sách............................................................................
47
2.3. Sự ảnh hưởng của văn hóa nghe nhìn và mối quan hệ với văn hóa nghe

nhìn......................................................................................................................
48
2.4. Mối quan hệ mật thiết giữa văn hóa đọc với phương pháp học tập
của sinh viên........................................................................................................
51
2.4.1. Đặc điểm và phương pháp học tập của sinh viên......................................
51
2.4.2 Vai trò của văn hóa đọc đối với việc nâng cao chất lượng học tập của
sinh viên................................................................................................................
53
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC TRONG
SINH VIÊN.........................................................................................................
57
3.1. Đẩy mạnh tuyên truyền văn hóa đọc.............................................................
57
3.2. Nâng cao chất lượng hoạt động của các thư viện..........................................
59
3.2.1. Tăng cường nguồn lực thông tin................................................................
59
3.2.2. Tăng cường đào tạo người dùng tin...........................................................
60
3.2.3. Nâng cao trình độ cán bộ thư viện và đa dạng hóa các loại hình dịch
vụ cũng như hoạt động của thư viện....................................................................
60
3.3. Đổi mới nội dung , chương trình và phương pháp giảng dạy.......................
61
Khóa luận tốt nghiệp


3.4. Nâng cao vai trò của nhà nước và ngành xuất bản........................................

62

KẾT LUẬN........................................................................................................
64

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................
65

Khóa luận tốt nghiệp


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ khi chữ viết xuất hiện cùng với ý nghĩa và tầm quan trọng của nó.
Và hoạt động in ấn với các phương tiện và hình thức khác nhau phát triển, thì
việc đọc sách đã trở thành nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Đọc sách giúp
tiếp thu tri thức một cách hiệu quả, thông qua sách, báo mà con người ta đã
biết vận dụng sáng tạo vào thực tế đời sống xã hội, mang lại những lợi ích tối
ưu cho cuộc sống. Đồng thời, hoạt động đọc còn giúp chia sẻ thông tin, kinh
nghiệm từ thế hệ này sang thế hệ khác trên khắp thế giới. Có thể nói, hoạt
động đọc là việc không thể thiếu trong đời sống, việc đọc đồng nghĩa với việc
tư duy và sáng tạo mà nếu không có nó thì sẽ không tồn tại tri thức. Chính vì
vây, đã từ lâu trên thế giới đã hình thành một nét đẹp văn hóa mà người ta vẫn
gọi là “văn hóa đọc”, một thuộc tính, một bản chất của tri thức.
Việc phát triển “văn hóa đọc” đang là một hoạt động cần thiết hiện nay
mà hầu hết các thư viện đều hướng đến nhằm giúp bạn đọc có thể tiếp nhận
thông tin một cách hiệu quả và nắm bắt tri thức chính xác nhất. “Văn hóa
đọc” đã trở thành một nét đẹp văn hóa tâm hồn của toàn nhân loại, có thể nói
đây là một vấn đề thu hút sự quan tâm của đông đảo tầng lớp nhân dân cũng
như những độc giả yêu “đọc ”.

Văn hóa Đọc - một bộ phận của Văn hóa – là một trong những động
lực thúc đẩy sự hình thành nên con người mới, những công dân có hiểu biết,
có trí tuệ để có thể thích ứng với sự phát triển của xã hội hiện đại – xã hội dựa
trên nền tảng của nền kinh tế tri thức.
Đặc biệt trước sự phát triển của văn hóa nghe nhìn hiện nay, việc nâng
cao và phát triển văn hóa đọc là một việc làm hết sức cần thiết đối với mọi đối
tượng bạn đọc nhất là đối với nhóm bạn đọc là sinh viên.
Quá trình hình thành và phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền
thông, điện tử và tin học đã dẫn đến sự bùng nổ thông tin. Con người bị ngập
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


trong một thế giới hỗn độn của hàng loạt nguồn thông tin khác nhau. Trong
khi nhu cầu thực tế cho việc đọc là không quá tốn kém về thời gian cũng như
kinh phí thì nhu cầu đọc chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Điều đó sẽ
càng trở nên nghiêm trọng hơn khi giới trẻ ngày nay không còn hứng thú đọc,
nó được thể hiện rõ nhất ở việc những bạn đọc trẻ ngày nay không có hứng
thú với việc đọc hay văn hóa đọc, họ không quan tâm đến việc nên đọc cái gì,
đọc như thế nào để phục vụ cho việc học tập cũng như tư duy giải trí.
Tuy nhiên, bất kỳ một tiện ích nào cũng có những mặt trái của nó nếu
như chúng ta không biết sử dụng đúng các nguồn lực. Trong những năm gần
đây khi mà mạng internet, các phương tiện truyền thông, các phương tiện
nghe nhìn phát triển phong phú, rộng rãi thì bạn đọc có rất nhiều phương cách
để tìm kiếm thông tin mà mình mong muốn. Chính hoàn cảnh này đã tác động
mạnh mẽ tới văn hóa đọc.
Sinh viên là tầng lớp trí thức chiếm đông đảo , một lực lượng lao động
trí óc lớn nhất trong xã hội tương lai, chủ nhân tương lai của đất nước. Như
lời V. Lenin đã dạy, mỗi chúng ta cần phải học suốt đời :“ Học, học nữa, học

mãi ”. Những năm tháng ngồi trên ghế nhà trường và giảng đường Đại học là
khoảng thời gian mà mỗi sinh viên cần tích lũy cho mình một kho tàng tri
thức mênh mông và vô tận. Từ việc đọc sách giáo trình, đọc tài liệu tham
khảo,…đọc sao cho có hiệu quả nhất đã góp phần hình thành nên phong cách
đọc, kỹ năng đọc cũng như cái nền văn hóa , tri thức được tích lũy từ đó.
Văn hóa Đọc đang đứng trước một cơ hội và một nguy cơ. Cơ hội bởi
mỗi người đều được tiếp cận với một khối lượng tri thức khổng lồ, được
quyền lựa chọn. Nhưng nó lại tiềm ẩn một nguy cơ làm mai một thói quen
đọc vốn có bởi sự lấn át của các phương tiện nghe nhìn quá nhiều, quá hấp
dẫn. Vậy sẽ có tương lai nào cho văn hóa đọc trong thời đại thông tin? Cũng
bắt đầu từ đây, người ta đặt ra câu hỏi là “ đọc cái gì”? và “đọc như thế nào
cho có hiệu quả”?

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Vậy “Văn hóa đọc” đóng vai trò như thế nào đối với quá trình học tập
của sinh viên những năm tháng trong nhà trường. Nếu mỗi chúng ta không
biết tự trau dồi tri thức, lười tiếp xúc với sách sẽ dẫn đến sự thiếu hụt đi
những vốn kiến thức đối với tầng lớp sinh viên. Việc chọn sách cho hợp lý,
cách đọc sách hiệu quả và thời gian cho việc đọc sách là những vấn đề cần
được quan tâm. Nếu mỗi người không biết chọn sách hợp lý, cách đọc sách
không hiệu quả và không có thời gian cho việc đọc sách thì đây sẽ là một
nguy cơ xấu đối với sự phát triển của một xã hội như ngày nay .
Hệ thống Thông tin - Thư viện cũng luôn gắn liền với văn hóa đọc, việc
phát triển văn hóa đọc là góp phần phát triển thư viện và phát triển văn hóa
đọc trong tương lai. Chính vì vậy, mỗi thư viện công cộng và các thư viện đại
học cũng đã có những hoạt động thiết thực góp phần nâng cao “văn hóa đọc”

trong mọi đối tượng bạn đọc nói chung và tầng lớp sinh viên nói riêng. Từng
bước phát triển, nâng cấp hệ thống thông tin – thư viện để giúp nâng cao trình
độ văn hóa của sinh viên nhằm thúc đẩy quá trình tự đào tạo ngày càng trở
nên có hiệu quả.
Đồng thời, hệ thống giáo dục nước ta trong những năm gần đây có
những bước tiến hết sức quan trọng, đánh dấu sự tiến bộ trong cách tổ chức
quản lý và hoạt động rõ ràng nhờ việc đẩy mạnh và áp dụng hiệu quả quá
trình tự học của sinh viên để trở thành mục tiêu hướng tới của hầu hết các
trường đại học. Từ những quan sát thực tế cũng như qua sự tìm tòi phát hiện
các vấn đề cấp thiết của văn hóa đọc tôi đã lựa chọn đề tài: “ Nghiên cứu văn
hóa đọc của Sinh viên trước thực trạng phát triển của văn hóa nghe nhìn” làm
đề tài Khóa luận. Đề tài được khảo sát tại trường Đại học Khoa học xã hội và
Nhân văn và Thư viện Thành phố Hà Nội.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
a. Mục đích
Khóa luận tập trung nghiên cứu, khảo sát thực trạng văn hóa đọc của
sinh viên tại các trường Đại học, Cao Đẳng làm cơ sở để định hướng giáo dục
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


văn hóa đọc và thúc đẩy quá trình tự đào tạo cho sinh viên đại học cũng như
trong hoạt động thư viện. Đồng thời chỉ ra vấn đề cấp thiết cần giải quyết để
góp phần nâng cao văn hóa đọc.
b. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu tìm hiểu văn hóa đọc của sinh viên và vai trò của văn hóa
đọc với việc nâng cao chất lượng quá trình tự học, tự đọc của sinh viên.
- Nắm bắt thực trạng văn hóa đọc của sinh viên trước thực trạng phát
triển của văn hóa nghe nhìn.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò và thúc đẩy sự phát
triển của văn hóa đọc trong sinh viên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là văn hóa đọc của sinh viên các
trường Đại học, cao đẳng.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Để phù hợp với khuôn khổ của một bài
khóa luận đề tài chỉ giới hạn trong phạm vi văn hóa đọc của sinh viên năm 3
trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, sinh viên tới học tập và nghiên
cứu tại Thư viện Thành phố Hà Nội.
4. Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng:
- Đối với phương pháp nghiên cứu định tính: đề tài sử dụng phương
pháp quan sát trực tiếp, Phỏng vấn trực tiếp .
- Đối với phương pháp nghiên cứu định lượng: đề tài sử dụng phương
pháp điều tra bằng bảng hỏi và thống kê số liệu.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


5. Tình hình nghiên cứu theo hướng đề tài
Chưa bao giờ văn hóa đọc được bàn luận nhiều đến thế. Đặc biệt là
thực trạng văn hóa đọc của tầng lớp sinh viên vẫn đang là đề tài nóng thu hút
sự quan tâm của hầu hết mọi tầng lớp, các độc giả yêu đọc và của các nhà
nghiên cứu về lĩnh vực này.
Trên các phương tiện thông tin đại chúng, các trang báo giấy hay báo
điện tử, hàng loạt các bài luận hay các bài viết có liên quan đến văn hóa đọc

với các chủ đề như: Làm thế nào để nâng cao chất lượng văn hóa đọc, Bệnh
lười đọc của sinh viên (Nhà Xuất Bản Kim Đồng, số ra ngày 01/10/2007),
Văn hóa đọc thời hiện đại (Báo Nhân Dân điện tử, số ra Thứ bảy ngày
29/09/2012), Văn hóa đọc của giới trẻ : Có xuống cấp? (Tạp chí Thanh niên “
Phía Trước” số ra ngày 31/08/2012),… Đây là những chủ đề được bàn luận
sôi nổi và được quan tâm bởi nhiều người mà chưa có kết luận. Phải chăng,
đây chính là thực trạng đáng lo ngại cho sự phát triển của xã hội hiện tại và
trong tương lai.
Có một thực tế là hầu hết các vấn đề, bài viết hay các công trình nghiên
cứu về văn hóa đọc đều đề cập đến sự suy giảm của văn hóa đọc, nhất là ở
văn hóa đọc của thanh niên, sinh viên trước sự phát triển mạnh mẽ và ngày
càng hiện đại của văn hóa nghe nhìn. Rất nhiều những ý kiến về các giải pháp
và đề xuất cho việc cải thiện văn hóa đọc trước những ảnh hưởng và tác động
đó để góp phần nâng cao chất lượng của văn hóa đọc. Nhưng, có lẽ việc tìm
hiểu về bản chất của văn hóa đọc và nguyên nhân dẫn đến sự đi xuống của
văn hóa đọc trong xã hội hiện nay chưa thực sự được đề cập một cách sâu sắc
và toàn diện. Và việc tìm hiểu những biểu hiện về văn hóa đọc của sinh viên
cũng như những biện pháp, phương hướng giúp phát triển văn hóa đọc trong
sinh viên chưa thực sự được hoàn thiện.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


6. Bố cục Khóa Luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ
lục. Nội dung của Khóa luận được chia làm 3 chương như sau:
Chương I: Những vấn đề chung về văn hóa đọc
Chương II: Thực trạng văn hóa đọc của sinh viên trong xu thế phát

triển của văn hóa nghe nhìn
Chương III: Giải pháp phát triển văn hóa đọc trong sinh viên

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN HÓA ĐỌC
1.1. Khái niệm về “Văn hóa đọc”
1.1.1. Khái niệm.
Văn hóa Đọc” là một khái niệm chỉ cách nhìn nhận về một phương
pháp chuẩn mực và định hướng cho lĩnh vực đọc một cách khoa học. Văn hóa
đọc hay hoạt động đọc đã trở thành một nét đẹp của toàn nhân loại. Câu nói
nổi tiếng của V.I. Lê Nin về sách và đọc sách đã phần nào gợi nhắc chúng ta
về tầm quan trọng của văn hóa đọc: “Không có sách thì không có tri thức,
không có tri thức thì không có chủ nghĩa cộng sản”.
V.I. Lenin đã chỉ ra rằng: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng là con đường phát triển của biện chứng nhận thức”. Thật vậy, không ai
có thể phủ nhận được vai trò của các giác quan và thị giác lại là bộ phận thiết
yếu không gì có thể thay thế được.
Hoạt động của thị giác nhằm đánh thức mọi giác quan, từ khả năng tư
duy đến hành động cũng được sự phân công rõ rệt từ nhiều cấp độ phân chia
qua hình ảnh, sự vật sự việc,…Thực tế có rất nhiều những ký ức thông qua thị
giác được lưu giữ lại trong tiềm thức và nó duy trì lặp đi lặp lại trong nhiều
hoàn cảnh tương tự. Chính xác hơn, cách tư duy qua thị giác chính là hoạt
động đọc của con người. Đó chính là việc đọc bằng mắt qua các sắc thái tình
cảm của con người, đọc và nghiền ngẫm sách báo là tiếp thu kho tàng tri thức
của nhân loại.

Xét một cách toàn diện thì đây chính là xuất phát điểm để hình thành
nên các loại văn hóa: Văn hóa đọc, văn hóa nghe nhìn,…Tuy nhiên, ở mỗi
cấp độ đọc khác nhau thì hoạt động đọc hay nhìn đều có giá trị thông tin nhất
định. Và tất nhiên, hiệu quả thông tin từ các loại văn hóa là khác nhau, thể
hiện từ các khía cạnh khác nhau.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Bởi vậy nên đã hình thành nên hai loại văn hóa khác nhau là: Văn hóa
đọc và văn hóa nghe nhìn, hai loại hình văn hóa, hai hình thức thể hiện, chúng
tồn tại song song và có tác động lẫn nhau. Nhìn theo hướng tích cực, văn hóa
nghe nhìn có thể sẽ trở thành sự kết hợp hữu ích giúp văn hóa đọc phát triển.
Hiện nay, văn hóa đọc vẫn là khái niệm chưa được hiểu một cách thống
nhất. Có rất nhiều khái niệm về văn hóa đọc được nhận định theo nhiều
hướng khác nhau:
Văn hoá đọc là một khái niệm có hai nghĩa, một nghĩa rộng và
một nghĩa hẹp. Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, giá trị đọc và chuẩn mực đọc
của mỗi cá nhân và cộng đồng xã hội. Nói cách khác, muốn phát triển nền văn
hoá đọc phải nâng cao văn hóa ứng xử, giá trị và chuẩn mục đọc lành mạnh
cho cộng đồng xã hội và mỗi cá nhân. Trọng tâm và mục đích cuối cùng của
việc phát triển văn hoá đọc chính là phát triển ứng xử, giá trị và chuẩn mực
đọc lành mạnh của mỗi thành viên trong xã hội.
Ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc lành mạnh của mỗi cá nhân trong xã
hội là thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc lành mạnh của họ. Đó chính
là nền tảng của một xã hội học tập, của việc học suốt đời, một yêu cầu cũng là
một thách thức của xã hội hiện đại. Như vậy, văn hoá đọc ở nghĩa rộng là sự
hợp thành của ba yếu tố, hay chính xác hơn là ba lớp như ba vòng tròn không

đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Giá Trị Đọc

Ứng XửĐọc

Chuẩn Mực
Đọc

 Ứng Xử Đọc  Giá Trị Đọc  Chuẩn Mực Đọc
Sơ đồ 1 – Sơ đồ ba vòng tròn giao nhau về khái niệm “văn hóa đọc”
Phần giao của ba vòng tròn không đồng tâm là kết quả đánh giá về bản
chất của văn hóa đọc. Người có văn hóa đọc là người có tri thức được thể hiện
qua cách ứng xử với sách báo, họ trân trọng, giữ gìn những cuốn sách mà họ
có và coi sách như người bạn đồng hành của nguồn tri thức vô tận; cách họ
nhận ra những chuẩn mực của việc đọc và hiểu rõ những giá trị thiết yếu của
việc đọc. Hay nói cách khác văn hóa đọc ở đây chính là thái độ, là cách ứng
xử của chúng ta với tri thức sách báo. Phải biết đọc sách một cách hợp lý và
bổ ích, đọc hiệu quả để tiếp cận tri thức một cách chủ động. Văn hóa đọc
chính là sự hợp nhất từ những yếu tố đó, giúp xác định những giá trị đích thực
của việc đọc.
Còn ở nghĩa hẹp, văn hóa đọc là ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của
mỗi cá nhân. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực này cũng gồm ba thành phần: thói
quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Mục đích cuối cùng của kỹ năng đọc
là đọc có hiệu quả cao nhất, nắm chắc nội dung cốt lõi và biết vận dụng

những điều đã đọc được vào cuộc sống của chính người đọc.
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Vị lãnh tụ nổi tiếng của giai cấp vô sản V. I. Lênin đã từng có câu nói
nổi tiếng: “Đọc cũng là một nghệ thuật”. Thật vậy, có thể hiểu là kỹ năng đọc
và sự thể hiện tổ hợp những thao tác tư duy được xác lập thành thói quen ứng
xử đọc. Cần tạo ra và phát triển thói quen đọc suốt cuộc đời cho mỗi người.
Xây dựng thói quen đọc hợp lý và hệ thống từ khi biết đọc, biết viết và được
hoàn thiện qua quá trình học tập và rèn luyện các kỹ năng đọc. Trong suốt quá
trình học tập, mỗi cá nhân tự nhận thức sở thích đọc các loại sách mà họ hứng
thú và hình thành thói quen đọc sách.
Thói quen và kỹ năng đọc mang tính chất đồng loạt, còn sở thích đọc
lại phụ thuộc vào từng cá nhân cụ thể (trình độ giáo dục và thông tin cá nhân),
ví dụ: có người thích đọc thơ, có người thích đọc tiểu thuyết, có người thích
đọc sách nghiên cứu, có người thích đọc sách khoa học kỹ thuật, văn hoá
nghệ thuật... Yếu tố này tạo ra sự đa dạng, phong phú cho nền văn hoá đọc
trong xã hội.
Văn hóa là những nét đẹp trong lịch sử loài người được truyền từ đời
này qua đời khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trong quá trình vận động
phát triển, nghĩa của văn hóa ngày càng được mở rộng hơn và xuất hiện ngày
càng nhiều trong các lĩnh vực xã hội để chỉ các hành vi ứng xử của con người.
Văn hóa thường bao gồm các lĩnh vực rất rộng và bao quát như: Nghệ thuật,
xã hội, giải trí, tôn giáo. Nhưng nhìn chung tất cả các hiện tượng văn hóa đều
thuộc về một trong bốn thành tố sau: Văn hóa nhận thức, Văn hóa ứng xử với
môi trường tự nhiên, Văn hóa ứng xử với môi trường xã hội, Văn hóa tổ chức
cộng đồng. Và như vậy văn hóa là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển
của xã hội loài người.

Phát triển văn hóa đồng thời là phát triển văn hóa đọc, bởi văn hóa đọc
là một bộ phận của văn hóa. Mối liên quan chặt chẽ giữa văn hóa và văn hóa
đọc là sự giao thoa những tri thức tiếp nhận từ những tinh hoa được sàng lọc
bởi sự tiến bộ của xã hội và con người qua các thời đại.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Trong buổi tọa đàm khoa học về thực trạng phát triển văn hóa đọc của
người Việt Nam hiện nay ngày 19/01/2006 “ Vấn đề chưa khép lại – Đan Sơn
( Tạp chí người đọc sách), một số vấn đề cơ bản về thực trạng văn hóa đọc
được nêu ra…trong đó có một số khái niệm văn hóa đọc được đưa ra:
PGS,TS Đinh Xuân Dũng khẳng định, thế nào là nhu cầu đọc, văn hóa
đọc, xã hội đọc... đến nay vẫn là một ẩn số cần giải đáp. Đây là vấn đề lý luận
gắn với thực tiễn mà các nhà khoa học nên quan tâm trước tiên.
Ths. Chu Văn Khánh, “văn hóa đọc là một loại hình hoạt động văn
hóa”. Hoạt động đọc sách báo là việc chủ động tiêu thụ và quảng bá những
giá trị văn hóa. Đồng thời xác định được các giá trị từ sách báo mà người đọc
đã tiếp thu, hiểu và áp dụng với thực tiễn cuộc sống. Đó cũng là những kinh
nghiệm quý báu giúp người đọc phát hiện và tiếp tục sáng tạo nên những giá
trị tri thức tiếp sau đó.
Ths. Bùi Văn Vượng coi thuật ngữ “văn hóa đọc là việc đọc sách có
văn hóa, hay xây dựng một xã hội đọc sách”. Điều này thể hiện thái độ và
cách ứng xử của người đọc sách đối với những giá trị tri thức sâu sắc, chứng
minh cho việc những giá trị tri thức sâu sắc được nâng niu, giữ gìn và trân
trọng của những người yêu đọc.
Ts. Lê Văn Viết (Phó Giám đốc Thư Viện Quốc Gia Việt Nam) quan
niệm đọc đến một mức độ, trình độ nhất định nào đó thì mới được coi là văn

hóa đọc.
Có thể nói, văn hóa đọc là một chỉ số văn hóa của một cộng đồng, một
xã hội. Bởi nhờ hoạt động bổ ích mà con người tự rèn giũa những giá trị đạo
đức cho mình, mỗi người dân có văn hóa đọc là góp phần giúp xã hội hoàn
thiện và phát triển ổn định từ việc áp dụng tri thức hiệu quả.
Dù có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng tựu trung lại, văn hóa đọc là
khái niệm đề cao tính nghệ thuật, tính thưởng thức văn hóa đích thực trong
việc đọc sách, vượt lên trên khái niệm đọc đơn thuần.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Ngày nay, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến Văn hóa Đọc, luôn
khuyến khích và tạo điều kiện cho Văn hóa Đọc phát triển. Theo phát biểu
của Bà Nguyễn Thị Thanh Mai – Vụ trưởng Vụ Thư Viện: Chỉ thị số 42/CTTW ngày 25 tháng 8 năm 2004 của BCH Trung ương Đảng đã chỉ rõ: “Chăm
lo phát triển nhu cầu văn hóa đọc của các tầng lớp nhân dân, tổ chức và phát
triển các lực lượng, mạng lưới phát hành xuất bản phẩm đáp ứng đầy đủ, đúng
đối tượng và địa bàn, đặc biệt quan tâm vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa và
miền núi”…Điều đó cho thấy, Đảng và nhà nước ta đã có những chính sách
cụ thể đảm bảo việc phổ biến sâu rộng tri thức đến toàn thể nhân dân, phát
triển đất nước bằng nền kinh tế tri thức.
Cũng theo chỉ thị số 42/CT-TW ngày 25 tháng 8 năm 2004 của BCH
Trung ương Đảng cho thấy: thực tế, ở nước ta trong mấy chục năm qua, văn
hoá đọc đã có những bước phát triển vượt bậc. Cũng theo tinh thần của Chỉ
thị, đến năm 2010, phấn đấu đưa sách đến cấp huyện và đưa sách đến phần
lớn các xã để đạt chỉ tiêu 6 bản sách/người/năm. Tập trung củng cố và phát
triển hệ thống thư viện, các loại phòng đọc, trước hết là ở cơ sở…. Hình thành
môi trường đọc thuận lợi cho người dân ở mọi trình độ, mọi lứa tuổi, kể cả

người khiếm thị.
Công tác xuất bản và phát hành ngày càng phát triển. Số lượng xuất
bản phẩm gia tăng nhanh chóng. Các xuất bản phẩm khá đa dạng về chủng
loại (in truyền thống, dạng điện tử…), phong phú về nội dung vừa đáp ứng,
vừa kích thích nhu cầu đọc sách của mọi tầng lớp nhân dân.
Trong Chiến lược Phát triển Văn hóa đến năm 2020 (ban hành kèm
theo Quyết định số 581/QĐ-TTg ngày 6-5-2009) đã đặt ra mục tiêu, nhiệm vụ
của ngành văn hóa là phải “Xây dựng phong trào đọc sách trong xã hội, góp
phần xây dựng có hiệu quả thế hệ đọc tương lai”.
Việc hình thành cho mình thói quen đọc sách từ những nhu cầu thực tế
là rất quan trọng. Ngoài ra, cách chọn sách và sàng lọc tri thức cũng chính là
những yếu tố thiết thực để có thể hiểu rõ nhất về “ Văn hóa đọc”
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


1.1.2. Vai trò của “văn hóa đọc”
Văn hóa đọc là nền tảng của nền kinh tế tri thức, thật vậy:
Thông qua việc đọc mọi người dân, tùy thuộc vào trình độ dân trí, nghề
nghiệp và điều kiện sống, có thể tiếp cận được với thông tin, tri thức phù hợp,
hữu ích nhất cho cuộc sống của mình. Văn hóa đọc có thể giúp cho mỗi cá
nhân có một cuộc sống trí tuệ hơn, đẹp đẽ, ý nghĩa, hạnh phúc và hài hòa hơn.
Chính vì vậy, phát triển văn hóa đọc luôn là một vấn đề mang ý nghĩa chiến
lược của mọi quốc gia trong việc nâng cao dân trí, góp phần phát triển bền
vững nguồn nhân lực – nhân tố quyết định mọi thành công.
Văn hóa đọc thôi thúc con người phải chịu khó đọc để mở rộng kiến
thức, nâng cao sự hiểu biết nhằm hoàn thiện nhân cách và làm việc có hiệu
quả.
Thực tế cho thấy, Trước khi có các phương tiện nghe nhìn, sách là con

đường lớn nhất để con người tiếp cận thông tin, văn hóa và tri thức. Ngày
nay, ngoài sách, con người còn tiếp thu thông tin qua các phương tiện thông
tin đại chúng như Truyền hình, phim ảnh, Internet... Văn hóa đọc vì thế có
những bước thay đổi về chất...
Hiện nay, các phương tiện nghe nhìn tỏ ra có nhiều ưu thế hơn, hấp dẫn
hơn so với sách, và thực tế chúng đang có xu hướng cạnh tranh lấn át văn hóa
đọc. Trước đây, việc tìm và đọc sách là một thú vui, một thói quen của rất
nhiều người còn ngày nay thói quen ấy đang có nguy cơ bị mất dần đi.
Một thực tế là hiện nay xu hướng giải trí bằng phim ảnh, băng đĩa xuất
hiện ngày càng nhiều hơn. Ngày nay, văn hoá nghe nhìn ngày càng lấn lướt
văn hoá đọc. Không riêng ở nước ta mà trên toàn thế giới, việc sử dụng các
phương tiện nghe nhìn đang làm cho con người ta trở nên ít động não, lười
suy nghĩ ..., dẫn đến việc không có tư duy sáng tạo trong mọi hoạt động sống,
đặc biệt ở giới trẻ. Văn hoá nghe nhìn vẫn ngày càng trở nên phổ biến hơn và
hấp dẫn hơn.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


Điều đó không có nghĩa là văn hoá đọc sẽ lụi tàn. Ngược lại, văn hoá
đọc sẽ dần dần trở lại vị trí đúng của mình sau những tác động từ xã hội . Bởi
lẽ các loại hình văn hoá lành mạnh khác nhau chỉ bổ sung cho nhau mà không
thể triệt tiêu lẫn nhau. Hơn thế nữa văn hoá đọc bao giờ cũng đóng vai trò chủ
đạo trong việc truyền bá và tiếp thu tri thức một cách hệ thống và sâu sắc mà
văn hoá nghe, nhìn (vốn có thế mạnh trong việc cung cấp thông tin và giải trí)
không thể làm được.
1.2. Các yếu tố cấu thành “văn hóa đọc”
Thực tế cho thấy, dù xã hội phát triển đến đâu, văn hóa đọc vẫn giữ vai

trò rất quan trọng và cần thiết đối với mỗi người. Văn hóa đọc gắn liền với sự
ra đời của chữ viết có những đặc trưng riêng biệt vì thế không có hình thức
nào để thay thế được nó. Quá trình đọc là quá trình tiếp thu tri thức qua cảm
nhận của người đọc. Trong quá trình đọc, con người phải suy nghĩ, phân tích
tổng hợp, tư duy biến tri thức của nhân loại thành tri thức của riêng mình.
Văn hóa đọc cũng giúp con người tăng trí tưởng tượng nhất là những
tác phẩm văn học. Từ những dòng chữ, thông qua ngôn ngữ văn học, những
nhân vật, những khung cảnh thiên nhiên, xã hội như hiển hiện trước mắt
người đọc. Ðọc các tác phẩm văn học có tác dụng bồi dưỡng tâm hồn, tư
tưởng và sự sáng tạo cho người đọc.
Có thể nói văn hóa đọc giữ vai trò chủ chốt trong quá trình học tập, quá
trình nhận thức của mỗi người chúng ta. Từ thực tế đó, Văn hóa đọc được đề
cập đến và nhìn nhận dựa trên 3 khía cạnh và nó cũng trở thành 3 thành tố của
văn hóa đọc là : Nhu cầu đọc, Kỹ năng đọc và văn hóa ứng xử với sách báo.
1.2.1. Nhu cầu đọc và Hứng thú đọc
Trong cuộc sống, con người luôn có mong muốn, đòi hỏi về tri thức từ
nhiều lĩnh vực. Đó là những nhu cầu hết sức cần thiết của con người nhằm
duy trì sự sống và sự phát triển. Nhu cầu của con người là một khái niệm rất
rộng, là đòi hỏi khách quan của con người với một đối tượng nhất định, trong
những điều kiện nhất định, đảm bảo duy trì cho sự sống, sự phát triển của con
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


người. Mọi nhu cầu đều xuất phát từ thực tế và con người luôn mong muốn
được đáp ứng một cách đầy đủ và hiệu quả nhất. Một trong số đó là nhu cầu
về việc sử dụng sách – một nhu cầu thiết yếu giúp bổ trợ tinh thần, trí tuệ, tư
duy sáng tạo.
Có rất nhiều khái niệm về nhu cầu đọc: “Nhu cầu đọc là đòi hỏi khách

quan của mỗi người đối với việc tiếp nhận và sử dụng các tài liệu nhằm duy
trì và phát triển các hoạt động sống của con người. Nói cách khác, nhu cầu
đọc là thái độ của chủ thể với việc đọc như một hoạt động không thể thiếu
được”.[1]
Có thể thấy, nhu cầu đọc được xuất phát từ chính những tâm tư,
nguyện vọng của con người, trong mỗi hoàn cảnh, môi trường, điều kiện,
trình độ nhất định. Nhu cầu đọc chịu sự chi phối ảnh hưởng từ nhiều yếu tố
khác nhau: Môi trường xã hội, trình độ văn hóa, lứa tuổi, nhân cách, nghề
nghiệp,…
Trong thời buổi hiện nay, khi nhu cầu về vật chất của con người đã
được đáp ứng một cách đầy đủ, thỏa mãn mọi điều kiện phát triển thì nhu cầu
đọc cũng được phát huy dựa trên những nảy sinh từ thực tiễn, xuất phát từ
những hoạt động sống hàng ngày của con người là hết sức phong phú và đa
dạng.
Cùng với nhu cầu đọc, một yếu tố nữa cũng hết sức quan trọng góp
phần ảnh hưởng đến quá trình đọc sách chính là “ hứng thú đọc”. Hứng thú
đọc là thái độ lựa chọn tích cực của chủ thể ( mỗi cá nhân, nhóm người, xã
hội ) đối với việc đọc những tài liệu có ý nghĩa quan trọng đồng thời có sức
hấp dẫn về mặt tình cảm đối với chủ thể, để đáp ứng được những nhu cầu tinh
thần của họ.
Hứng thú đọc là nhân tố kích thích hoạt động học, nó giúp việc đọc trở
nên hiệu quả hơn, phát huy tính tư duy, chủ động sáng tạo và có thể cảm thụ
tài liệu ở mức độ cao. Cũng như khái niệm Hứng thú trong khoa học về tâm

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV


lý: Hứng thú là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng nào đó, vừa có

ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa có khả năng đem lại khoái cảm cho cá nhân
trong quá trình hoạt động (Giáo trình Tâm lý học đại cương – Nguyễn Quang
Uẩn). Điều đó cho thấy, hứng thú đọc cũng là một trong những khía cạnh tác
động đến văn hóa đọc bởi xuất phát từ hứng thú đọc con người sẽ quan tâm
đến nhu cầu đọc, thói quen đọc và khả năng tiếp nhận tri thức từ việc đọc một
cách hiệu quả.
Tầng lớp sinh viên là một bộ phận tri thức trẻ tuổi, họ chính là những
chủ nhân tương lai của đất nước, đại diện cho một lực lượng lao động đông
đảo trong xã hội có trình độ cao, có tầm nhìn cho chiến lược phát triển của đất
nước. Trải qua quá trình tự học, tự vận động để trau dồi, tư duy, học hỏi và
tích lũy kiến thức từ sách vở. Bởi vậy, sinh viên là những chủ thể có nhu cầu
đọc cao. Nhu cầu đọc của họ chủ yếu tập trung vào thỏa mãn sự tự học và khả
năng sáng tạo của bản thân mình.
1.2.2. Kỹ năng đọc
Sách báo, tài liệu (gọi chung là sách) là kho tàng tri thức nhân loại
được lưu lại cho các thế hệ sau. Đó là nguồn tri thức rất quan trọng và vô tận
đối với mọi người, đặc biệt là người trí thức - trong đó có sinh viên. Mọi
thành công của con người đều là sự kết hợp của nỗ lực sức lực với tri thức
lĩnh hội được từ thầy cô, từ cuộc sống, từ sách vở. Thường thì không có một
chuẩn mực nào cho việc đọc sách, tuy nhiên, việc đọc một cuốn sách sao cho
hiệu quả, tiếp thu, lĩnh hội được các tri thức trong đó thì cần có kỹ năng đọc
sao cho phù hợp.
Khái niệm kỹ năng đọc được hiểu: “Kỹ năng đọc là một thành tố quan
trọng trong cấu trúc văn hóa đọc, là khả năng hiểu, lĩnh hội và cảm thụ tác
phẩm, biến tri thức, kinh nghiệm trong sách thành tri thức, kinh nghiệm của
chính mình để có thể vận dụng một cách nhuần nhuyễn, sáng tạo trong khi
tiến hành các hoạt động sống khác nhau”[2]. Kỹ năng đọc phụ thuộc vào các

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương – K54. TTTV