Đặc trưng ngoại giao văn hóa mỹ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHĂN VĂN
-----------------------------------------------------

Nguyễn Thị Thu Thủy

ĐẶC TRƯNG NGOẠI GIAO VĂN HÓA MỸ

Luận văn Thạc sĩ ngành Quốc tế học

Hà Nội - 2009


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------------------------------Nguyễn Thị Thu Thủy

Đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ

Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế
Mã số: 60.31.40

Luận văn Thạc sĩ ngành Quốc tế học

Người hướng dẫn khoa học: T.S. Lê Thế Quế

Hà Nội - 2009


Mục lục
Phần mở đầu

1

Chương 1: Các vấn đề lí luận về ngoại giao văn hóa Mỹ

6

1.1 Các khái niệm

7

1.1.1 Ngoại giao và văn hóa

7

1.1.2 Đế quốc văn hóa

9

1.1.3 Ngoại giao văn hóa

10

1.2 Mục đích và nhiệm vụ của ngoại giao văn hóa Mỹ

15

Chương 2: Đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ

18

2.1 Lược sử chính sách ngoại giao văn hóa Mỹ và các

18

xu thế của ngoại giao văn hóa Mỹ trong lịch sử
2.1.1 Đặc tính phòng ngự của ngoại giao văn hóa

19

Mỹ trong thời kỳ thế chiến thứ nhất và thứ hai.
2.1.2 Ngoại giao văn hóa Mỹ đậm tính tấn công

24

trong thời kì chiến tranh lạnh
2.1.3 Ngoại giao văn hóa thời hậu chiến tranh lạnh

30

2.1.4 Sự hồi sinh của ngoại giao văn hóa sau sự kiện 11/9

31

2.2 Vai trò của ngoại giao văn hóa Mỹ

36

2.2.1 Phổ biến các giá trị Mỹ ra toàn thế giới

36

2.2.2. Ngoại giao văn hóa là công cụ để “thuần phục”

47

các quốc gia chống đối.
2.2.3 Ngoại giao văn hóa thực hiện tốt chức năng

55

xoa dịu và hòa giải giữa Mỹ và các quốc gia thù địch
2.3 Đánh giá sự phát triển của ngoại giao văn hóa và dự đoán xu

62


hướng phát triển của ngoại giao văn hóa Mỹ trong
thời tổng thống Obama.
Chương 3: Chính sách và các hoạt động ngoại giao

67

văn hoá của Mỹ đối với Việt Nam
3.1 Chính sách ngoại giao văn hoá của Mỹ đối với Việt Nam

67

3.1.1 Trước năm 1995

67

3.1.2. Sau khi bình thường hóa quan hệ vào năm 1995

76

3.2 Giải pháp cải thiện quan hệ hai nước.

86

KẾT LUẬN

90


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Mục đích và ý nghĩa của đề tài
Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, Mỹ trở thành một siêu cường duy
nhất trên thế giới. Cho đến nay vẫn chưa có một quốc gia hay khu vực
nào có đủ khả năng là một cực ngang hàng với Mỹ. Tuy đã có sự suy
yếu tương đối sau Chiến tranh lạnh nhưng vai trò và tầm ảnh hưởng
của Mỹ đối với các vấn đề quốc tế vẫn vô cùng lớn. Trong nhiều vấn
đề quốc tế Mỹ đã đơn phương hành động và vẫn tràn đầy tham vọng
trở thành bá chủ thế giới. Mọi động thái của Mỹ trong quan hệ đối
ngoại đều có thể ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế. Chính vì vậy, những
điều chỉnh chính sách của Mỹ trong quan hệ đối ngoại đều thu hút sự
quan tâm của cộng đồng quốc tế. Chính sách ngoại giao văn hoá là
một mảng khá đặc biệt trong chính sách ngoại giao của Mỹ. Chính phủ
Mỹ thành lập riêng một cơ quan phụ trách về ngoại giao văn hoá thuộc
Bộ ngoại giao. Bên cạnh đó, Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật và rất

nhiều cơ quan khác cùng hợp tác triển khai những chính sách ngoại
giao văn hoá. Thực hiện đề tài luận văn này, người viết hi vọng sẽ
giúp người đọc hình dung một cách bao quát về bức tranh ngoại giao
văn hoá Mỹ và những đặc trưng cơ bản của ngoại giao văn hoá Mỹ
được biểu hiện qua các giai đoạn lịch sử từ 1945 đến những năm đầu
thế kỉ 21.
Nghiên cứu này sẽ góp phần nhỏ vào hệ thống những nghiên cứu về
Mỹ nói chung và ngoại giao văn hoá Mỹ nói riêng tại Việt Nam để tạo
nên một bức tranh toàn diện hơn về chính sách ngoại giao Mỹ và chân
dung nước Mỹ nói chung. Luận văn cũng có thể là một tài liệu tham
khảo có ích cho những nhà nghiên cứu, giảng dạy về Mỹ cũng như
chính sách ngoại giao của Mỹ.


Những nghiên cứu về chính sách ngoại giao văn hoá của Mỹ có thể rất
có ích cho những nhà hoạch định chính sách ngoại giao, đặc biệt là khi
sử dụng văn hoá như một công cụ đắc lực cho ngoại giao- một lĩnh
vực vẫn chưa thực sự được quan tâm ở Việt Nam.
Hơn nữa, trong bối cảnh toàn cầu hoá, khi sự phụ thuộc giữa các quốc
gia ngày càng tăng lên, hội nhập quốc tế vừa là yêu cầu vừa là xu thế
khách quan buộc mọi quốc gia phải tham gia. “Biết mình, biết người,
trăm trận trăm thắng”, nghiên cứu quốc tế nói chung và nghiên về
từng quốc gia cụ thể nói riêng sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong
quá trình hội nhập và quan hệ với các quốc gia khác.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tại Việt Nam, trong những năm trở lại đây có rất nhiều công trình
nghiên cứu và những cuốn sách viết về nước Mỹ, trên nhiều phương
diện, khía cạnh. Tuy nhiên, ngoại giao văn hoá Mỹ lại là đề tài tương
đối mới mẻ trong hệ thống các nghiên cứu về Mỹ học tại Việt Nam.
Được biết, hiện nay chỉ có một số bài viết nhỏ có đề cập đến vấn đề

này chứ chưa có một công trình nghiên cứu chính thức nào tập trung
vào lĩnh vực ngoại giao văn hoá Mỹ. Thực chất những bài báo này
cũng chỉ đề cập đến những khía cạnh nhỏ, lẻ tẻ của ngoại giao văn hóa
Mỹ được biết đến như những giai thoại trong lịch sử ngoại giao thế
giới như “Ngoại giao bóng bàn từng diễn ra như thế nào” trên báo báo
điện tử Vietnamnet hay tin đưa về hoạt động ngoại giao âm nhạc giữa
Mỹ và Bắc Triều Tiên trên rất nhiều báo in và báo điện tử chứ chưa có
một bài nghiên cứu hoặc một công trình nghiên cứu cụ thể nào về
ngoại giao văn hóa Mỹ. Chính vì vậy, thâm nhập vào lĩnh vực này vừa
là một khó khăn vừa là thách thức với tác giả luận văn. Người viết hi
vọng luận văn sẽ là một khởi đầu khơi mở cho những công trình


nghiên cứu tiếp theo về ngoại giao văn hoá nói chung và ngoại giao
văn hoá Mỹ nói riêng, tại Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn này những đặc trưng cơ bản trong
chính sách cũng như hình thức và cách thức triển khai những chính
sách ngoại giao văn hoá của Mỹ. Đồng thời luận văn cũng tóm lược
các hoạt động ngoại giao văn hoá của Mỹ qua các giai đoạn và biến
động lịch sử từ sau Chiến tranh thế giới thế giới thế giới II đến nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn, người viết sử dụng những phương
pháp nghiên cứu như tiếp cận lịch sử, thống kê, phân tích, so sánh,
diễn dịch và quy nạp.
Phương pháp tiếp cận lịch sử: Được thể hiện trong việc khai thác
những tài liệu nghiên cứu trong nhiều giai đoạn lịch sử về ngoại giao
Mỹ: giai đoạn Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, thời kì Chiến
tranh lạnh, Hậu chiến tranh lạnh và giai đoạn sau cuộc khủng bố
11/9/2001. Từ nhiều tài liệu về ngoại giao nói chung và ngoại giao

văn hóa nói riêng, người viết tổng kết và nêu ra những đặc trưng
ngoại giao văn hóa Mỹ qua các thời kỳ này.
Phương pháp thống kê: Trong tài liệu có sử dụng một số những thống
kê đã được tổng kết qua các cuộc khảo sát của Trung tâm văn hóa
nghệ thuật Mỹ để cho thấy sự thay đổi trong xu hướng về đầu tư cho
ngoại giao văn hóa Mỹ qua các thời kỳ.
Ngoài ra, trong luận văn người viết sử dụng các con số thống kê,
những tài liệu nghiên cứu về ngoại giao văn hóa Mỹ chủ yếu được
cung cấp bởi Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật Mỹ như những nguồn tài
liệu chính để làm căn cứ so sánh, phân tích chính sách ngoại giao văn
hóa Mỹ và rút ra những kết luận về đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ.


Một cách khác, người viết đưa ra những luận điểm đã được đúc kết và
tiến hành diễn giải, phân tích dựa trên những tài liệu và con số thống
kê đã được chứng minh để chứng minh cho luận điểm đưa ra là thuyết
phục.
Chẳng hạn để chứng minh luận điểm ngoại giao văn hóa Mỹ trong
giai đoạn Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai mang tính phòng
thủ, người viết đưa ra những dẫn chứng về sự đe dọa của phát xít Đức
tại Mỹ Latin vốn được coi là sân sau của Mỹ rồi sau đó dẫn giải
những chính sách và hoạt động của Mỹ về ngoại giao văn hóa đặc biệt
trong lĩnh vực trao đổi văn hoá, giáo dục, nghệ thuật để làm bật lên
những nỗ lực phòng thủ, giữ phạm vi ảnh hưởng của mình tại khu vực
của chính quyền Mỹ.
Nguồn tài liệu
Tài liệu tham khảo của luận văn chủ yếu là sách và những công trình
nghiên cứu của các học giả được cung cấp bởi Trung tâm thông tin tư
liệu thuộc Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam, trên trang Web của Bộ ngoại
giao Mỹ, trang web của Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật Mỹ, một số

sách do NXB Chính trị Quốc gia, NXB Khoa học xã hội, NXB Thanh
Niên, NXB Thế giới ấn hành và các tạp chí, các bài báo nghiên cứu về
ngoại giao Mỹ bằng tiếng Việt và tiếng Anh.
5. Cấu trúc của luận văn
Cấu trúc của Luận văn bao gồm ba phần: Phần mở đầu, phần chính và
kết luận. Trong phần chính của luận văn sẽ bao gồm 3 chương lần lượt
đề cập đến các nội dung về lí luận ngoại giao văn hóa ở Chương 1,
Đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ ở Chương 2 cũng là chương chính
của luận văn, và Chương 3 đi vào cụ thể những hoạt động ngoại giao
văn hóa của Mỹ đối với Việt Nam. Trong phần Đặc trưng ngoại giao
văn hóa Mỹ, người Việt sẽ phân tích đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ


theo trình tự lịch sử thời gian với đặc điểm đặc trưng nhất: đặc tính
phòng thủ trong giai đoạn Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, đặc
tính tấn công trong ngoại giao văn hóa trong giai đoạn Chiến tranh
lạnh, giai đoạn giảm đầu tư cho ngoại giao văn hóa giai đoạn hậu
Chiến tranh lạnh và sự khôi phục đầu tư cho ngoại giao văn hóa sau sự
kiện 11/9/2001.
Những nội dung trên sẽ được cụ thể trong phần hai của luận văn dưới
đây.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tham khảo tiếng Việt:
1. Cecil B. Currey (2003), "Những người Mỹ ở Hà Nội năm 1945",
tạp chí Xưa và Nay, Hà Nội, số 149.
2. Dương Danh Dy (2008), Ngoại giao văn hóa Nhật Bản
/>5&ID=2443
3. Đại học Quốc gia Hà Nội và Trung tâm Quốc gia Khoa học Xã

hội và Nhân văn, Việt Nam học, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế lần thứ nhất,
Hà Nội, 15/17-7-1998, Thế Giới, Hà Nội, 2000, tập I-V.
4. Đoàn Công tác của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Những cảm
nhận đầu tiên từ Triển lãm "Việt Nam: những hành trình của Con
Người, Tinh thần và Linh hồn" tại New York, Ts Quê Hương, Hà Nội,
số 4-2003, tr. 25-27.
5. Thu Hà (phỏng vấn bà Ellen Futter), "Hành trình vượt Thái Bình
Dương cả hai chiều và liên tục", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn, số 11
(24-3-2003), tr. 14-15, 39.
6. Nguyễn Dung (2008), Chiến thắng kép của ngoại giao âm nhạc
Mỹ-CHDCND Triều Tiên,
/>7. Nguyễn Văn Đàm, Từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa thông tin,
Hà Nội.
8. Nguyễn Văn Ký (1999), "Hội thảo quốc tế về Việt Nam học và
những dấu hỏi", Diễn Đàn, Paris, số 78 (tháng 10-1999), tr. 23-24
9. Ninknvick, F. (1996), Chính sách thông tin và ngoại giao văn
hóa của Mỹ (Headline Series, Số 308), Newyork, NY: Hiệp hội chính
sách ngoại giao


10. Jessica C.E.Gienow-Hecht (2006), Châu Âu nhìn nhận ảnh
hưởng của văn hóa Mỹ, Tạp chí điện tử của Bộ ngoại giao Hoa Kỳ,
Tạp chí điện tử của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 2/2006.
11. Hoàng Phê (Chủ biên) (2003), Từ điển tiếng Việt, Viện Ngôn
ngữ, NXB Đà Nẵng, Đà Nẵng.
12. Richard Pells, Nền văn hóa Mỹ có Mỹ không?, Tạp chí điện tử
của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 2/2006.
13. D. Thu (2001), "Từ Hồ Xuân Hương đến John Balaban - Chiếc
cầu nối ba thế kỷ", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn, số 11 (25-3-2001),
tr.13

14. Lê Bá Thuyên (1997), Hoa Kỳ Cam kết và Mở rộng, NXB Khoa
học xã hội, Hà Nội
15. Nguyễn Đức Thế (2000), "Múa Rối Nước thành phố Hồ Chí
Minh : Ngang dọc trong lòng nước Mỹ", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn,
số 25 (25-6-2000).
16. Hoài Trang, Khánh Ngọc (2004), Gốm Việt "nối mạng" toàn
cầu, Ts. Tuổi Trẻ Chủ nhật, số 21, 30-5-2004, tr. 20-21
17. />tn1
18. Vietimes phỏng vấn thứ trưởng Bộ văn hóa Lê Tiến Thọ, Chiến
thắng của văn hóa Việt là vinh dự của hòa bình:
/>19. Vietimes, Chiến tranh Mỹ - Việt thời "Lạnh" và Con đường sáng
của văn hóa,
/>20. Vietimes, Sự cởi mở với văn hóa Việt đã giúp người Mỹ,
/>

Tài liệu tham khảo tiếng Anh:
21. Advisory Committee on Cultural Diplomacy, U.S. Department
of State (September 2005), Cultural Diplomacy the Linchpin of Public
Diplomacy, U.S. Department of State.
22. Advisory group headed by James A. Baker Center President and
former Ambassador Edward Djerejian(2003), Changing Minds,
Winning Peace: A New Strategic Direction for U.S. Public Policy in
the Arab and Muslim Worlds,
/>23. Madeleine K. Albright- Secretary of State, Remarks at Closing
Session of White House Conference on Culture and Diplomacy,

24. Bureau of Educational and Cultural Affairs (2000), Final Report
from The White House Conference on Culture and Diplomacy,
Washington, DC, isued on November 28, 2000,
25. Bureau of Educational and Cultural Affairs U.S. Department of

State (2000), Cultural Programs at the Department of State 1930s to
the Present, />26. Center for Arts and Culture, U.S. Cultural Diplomacy: Where
Are We Now?
27. Center for Arts and Culture,Arts International, and the National
Arts Journalism Program of Columbia University (2003), Arts and
Minds: A Conference on Cultural Diplomacy Amid Global Tensions,
/>commonspot/security/getfile.cfm&PageID=40419


28. Council on Foreign Relations. Pete Peterson, Chair (2003),
Finding America’s Voice: A strategy for Reinvigorating U.S. Public
Diplomacy, />29. Cultural Diplomacy,
/>acy/oview.asp
30. Milton Cummings (2003), Cultural Diplomacy and the United
States Government: A Survey, Center for Arts and Culture.
31. Cynthia Schneider (2003), Diplomacy that Works: 'Best
Practices' in Cultural Diplomacy, Center for Arts and Culture.
32. Heritage Foundation, Stephen Johnson and Helle Dale (2003),
How to Reinvigorate U.S. Public Diplomacy,
/>33. Institute for Cultural Diplomacy and Columbia University
Teacher’s College (2004), Cultural Diplomacy in Arts and Education,
/>34. Roy Melbourne, National Cultures and Foreign affairs,
/>35. Kevin V. Mulcahy (1999), Cultural Diplomacy and the
Exchange programs: 1938-1978, the Journal of Arts Management,
Law and Society, Vol 29.
36. Pew Project for the People and the Press(2004), A Year After
Iraq: Mistrust of America in Europe Ever Higher, Muslim Anger
Persists, />37. Pew Research Center for the People and the Press (2002),
America’s Image Further Erodes, Europeans Want Weaker Ties,
/>

38. Monika Revilla, Will the U.S. move to a more long-term,
sustainable policy on Cultural Diplomacy?:
/>39. Gordon Robison (2005), Flying Under the Radar: US Cultural
Diplomacy in the Middle East, Middle East Media Project, the USC
Center on Public Diplomacy, LA, NY.
40. Juliet Antunes Sablosky (2001), Recent Trends In Department of
State Support for Cultural Diplomacy: 1993-2002, Center for Arts and
Culture.
41. András Szántó, A New Mandate for Philanthropy? U.S.
Foundation Support for International Arts Exchanges, Center for Arts
and Culture
42. The Cultural Programs Division, Bureau of Educational and
Cultural Affairs U.S. Department of State (2000), Cultural and Arts
Programs: Goals, Authority, and Program Descriptions isued by ,
November 24, 2000,
43. United States General Accounting Office Report to the
Committee on International Relations, House of Representatives
(2003), U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts
But Faces Significant Challenges,
/>44. Margaret J. Wyszomirski – Christopher Burgess (2003),
International Cultural relations: A multi-country comparison, Arts
policy and Administraton Program, The Ohio State and
Culture.University.
45. Espinosa J Manuel (1976), Cultural Relations Programs of the
US Department of State: Historical studies: number 2, Bureau of


Educational and Cultural Affairs. U.S Department of State,
Washington, DC.