lượng hóa mức chi trả dịch vụ môi trường rừng vườn quốc gia ba vì bằng phương pháp định giá ngẫu nhiên

HOÀNG TH H

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C THU L I

NG H NH

HOÀNG TH H

NG H NH

*

L

NG HÓA M C CHI TR D CH V

LU N V N TH C S

MÔI TR

NG R NG V

B NG PH

NG PHÁP

N QU C GIA BA VÌ
NH GIÁ NG U NHIÊN

LU N V N TH C S
(7 QUY N -V74 -125 TRANG)
*

(2 QUY N -

T

I - 95 TRANG)

HÀ N I - 2015

Hà N i - 2015


B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B

I H C THU L I

HOÀNG TH H

L

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

NG H NH

NG HÓA M C CHI TR D CH V

MÔI TR

NG R NG V

B NG PH

NG PHÁP

N QU C GIA BA VÌ
NH GIÁ NG U NHIÊN

CHUYÊN NGÀNH: QU N LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TR

NG

MÃ S : 60 - 85 - 01 - 01

LU N V N TH C S

NG

IH

NG D N KHOA H C: PGS.TS NGÔ TH THANH VÂN

HÀ N I - 2015


L IC M
Tr

N

c tiên, tác gi xin bày t lòng bi t n đ n Ban giám hi u Tr

ng

ih c

Th y L i, Phòng đào t o Sau đ i h c, Khoa Kinh t và Qu n lý, B môn Qu n lý
xây d ng đã giúp đ , t o m i đi u ki n giúp đ tác gi h c t p, nghiên c u và hoàn
thành lu n v n.
c bi t tác gi xin đ

c bày t lòng bi t n sâu s c t i cô giáo h

khoa h c PGS.TS. Ngô Th Thanh Vân đã t n tình h

ng d n

ng d n, ch b o và cung c p

các thông tin khoa h c c n thi t trong quá trình th c hi n lu n v n. Tác gi xin trân
tr ng c m n các th y giáo, cô giáo Khoa Kinh t và qu n lý - Tr

ng

ih c

Th y l i, đã gi ng d y t o đi u ki n giúp đ tác gi trong su t quá trình th c hi n
lu n v n.
Tác gi xin chân thành c m n các cán b V
giúp đ trong quá trình đi u tra th c t t i V

n Qu c gia Ba Vì đã nhi t tình

n đ hoàn thành lu n v n này.

Cu i cùng, tác gi c ng xin bày t lòng bi t n t i gia đình, ng

i thân và b n

bè đã luôn ng h , đ ng viên và giúp đ tác gi trong su t quá trình h c t p và hoàn

thành lu n v n t t nghi p.
Xin trân tr ng c m n!
Hà N i, Ngày 5 tháng 11 n m 2015
TÁC GI LU N V N

HOÀNG TH H

NG H NH


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a b n thân tôi. Các k t qu
nghiên c u và các k t lu n trong lu n án này là trung th c và không sao chép t b t
k m t ngu n nào và d
đã đ

i b t k hình th c nào. Vi c tham kh o các ngu n tài li u

c th c hi n trích d n và ghi ngu n tài li u tham kh o đúng quy đ nh.
Hà N i, Ngày 5 tháng 11 n m 2015
TÁC GI LU N V N

HOÀNG TH H

NG H NH


L IC M

M CL C

N ..............................................................................................................

L I CAM OAN ........................................................................................................
DANH M C B NG BI U .........................................................................................
DANH M C HÌNH V ..............................................................................................
DANH M C T
M
CH

VI T T T......................................................................................

U ......................................................................................................................
NG 1. T NG QUAN V

D CH V

CHI TR D CH V MÔI TR
1.1 D ch v môi tr

1.2

ng r ng và giá tr d ch v môi tr

ng r ng ...............................1

ng r ng .............................................................1

ng r ng và d ch v môi tr

nh giá tài nguyên môi tr

NG R NG VÀ M C

NG R NG ........................................................1

1.1.1 Khái ni m v d ch v môi tr
1.1.2 Giá tr môi tr

MÔI TR

ng và ph

ng r ng .........................................1

ng pháp đ nh giá tài nguyên môi tr

ng

.....................................................................................................................................7
1.2.1 T ng giá tr kinh t tài nguyên môi tr
1.2.3 Các ph

ng ........................................................7

ng pháp đ nh giá tài nguyên môi tr

1.3 Chi tr d ch v môi tr

ng...........................................12

ng r ng ........................................................................17

1.3.1 M c s n lòng chi tr .........................................................................................17
1.3.2 Khái ni m và đ i t

ng tham gia chi tr d ch v môi tr

1.3.3 N i dung chi tr d ch v môi tr
1.4 T ng quan v chi tr d ch v môi tr

ng r ng .................18

ng r ng .......................................................19
ng r ng t i Vi t Nam .............................21

1.4.1 Các v n b n quy đ nh v chi tr d ch v môi tr

ng r ng t i Vi t Nam .........21

1.4.2 Các công trình đã công b có liên quan đ n đ tài ..........................................21
1.5 Các bài h c kinh nghi m v chi tr d ch v môi tr

ng r ng ............................23

1.5.1 Các bài h c kinh nghi m v chi tr d ch v môi tr

ng r ng trên Th gi i....23

1.5.2 Các bài h c kinh nghi m v chi tr d ch v môi tr

ng r ng t i Vi t Nam....26

K t lu n ch

ng 1 .....................................................................................................28

CH

NG 2. TH C TR NG CÔNG TÁC CHI TR

TR

NG R NG

V

D CH V

MÔI

N QU C GIA BA VÌ .................................................29


2.1 Gi i thi u chung v V

n Qu c gia Ba Vì .........................................................29

2.1.1 i u ki n t nhiên ............................................................................................29
2.1.2

i u ki n kinh t - xã h i ................................................................................33

2.1.3 Giá tr tài nguyên và môi tr
2.2 Tình hình d ch v môi tr

ng t i V

n Qu c gia Ba Vì.............................37

ng và chi tr d ch v môi tr

ng r ng t i V

n Qu c

gia Ba Vì....................................................................................................................41
2.2.1 Nhi m v chính và tình hình t ch c qu n lý ..................................................41
2.2.2 Ti m n ng c a d ch v môi tr

ng r ng..........................................................42

2.2.3 Th c tr ng chi tr d ch v môi tr
2.3 Th c tr ng l

ng r ng t i VQG BV ...............................44

ng hóa m c chi tr d ch v môi tr

2.3.1 Tình hình chung v
2.3.2 Th c tr ng l

cl

ng r ng ..............................45

ng chi tr d ch v môi tr

ng hóa m c chi tr d ch v môi tr

ng r ng t i Vi t Nam 45

ng r ng V

n Qu c gia Ba

Vì ...............................................................................................................................47
2.4 Các k t qu đ t đ
2.4.1 Các k t qu đ t đ

c và nh ng t n t i ................................................................49
c ........................................................................................49

2.4.2 Nh ng t n t i và nguyên nhân .........................................................................49
K t lu n ch
CH
L

ng 2 .....................................................................................................51

NG 3. ÁP D NG PH

NG HÓA M C CHI TR

NG PHÁP
D CH V

NH GIÁ NG U NHIÊN
MÔI TR

NG R NG V

N

QU C GIA BA VÌ ..................................................................................................52
3.1 Nh n di n giá tr kinh t c a V

n Qu c gia Ba Vì ...........................................52

3.1.1 Giá tr s d ng ..................................................................................................52
3.1.2 Giá tr s d ng tr c ti p ...................................................................................52
3.1.3 Giá tr s d ng gián ti p ...................................................................................56
3.1.4 Giá tr phi s d ng...........................................................................................58
3.2 L

ng giá m c b ng lòng chi tr cho d ch v môi tr

Ba Vì b ng ph

ng r ng V

n Qu c gia

ng pháp CVM ................................................................................67

3.2.1 Xây d ng b ng câu h i và đi u tra thu th p thông tin .....................................67
3.2.2 Phân tích k t qu đi u tra .................................................................................71


3.2.3 Nh n xét k t qu ...............................................................................................86
3.3 Nh ng bàn lu n và đ xu t..................................................................................91
3.3.1 Nghiên c u m c chi tr và xây d ng c ch chi tr d ch v môi tr
3.3.2 H tr môi tr
3.3.3 T ng c
K t lu n ch

ng r ng 91

ng th c thi chính sách thu n l i .............................................92

ng nh n th c v d ch v môi tr

ng r ng ........................................93

ng 3 .....................................................................................................94

K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................................95
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ...............................................................97
PH L C 1 ..................................................................................................................
PH L C 2 ..................................................................................................................
PH L C 3 ..................................................................................................................

DANH M C HÌNH V
Hình 1.1 Các thành ph n giá tr c a tài nguyên môi tr

ng .......................................9

Hình 1.2 M c s n lòng chi tr và th ng d tiêu dùng ...............................................11
Hình 1.3 M t s ph

ng pháp đ nh giá tài nguyên...................................................12

Hình 1.4 Trình t các b

c ti n hành áp d ng ph

Hình 2.1 Mô hình t ch c V

ng pháp đ nh giá ng u nhiên ...16

n Qu c gia Ba Vì .....................................................42

Hình 3.1 S con c a khách du l ch đã có gia đình ....................................................73
Hình 3.2 Tu i c a khách du l ch ...............................................................................74
Hình 3.3 Trình đ h c v n c a khách du l ch ...........................................................74
Hình 3.4 Thu nh p c a khách du l ch .......................................................................76
Hình 3.5 M c s n lòng chi tr c a khách du l ch .....................................................79
Hình 3.6 P-P plot v tính phân ph i chu n c a bi n ph thu c WTP ......................85


DANH M C B NG BI U

B ng 2.1 K t qu ho t đ ng du l ch c a V

n qu c gia Ba Vì ................................43

B ng 3.1 Tình hình s d ng đ t r ng theo các phân khu t i VQG BV ....................53
B ng 3.2 K t qu nghiên c u đ ng v t r ng VQG BV ............................................59
B ng 3.3 M c đích c a khách du l ch khi t i VQG BV ...........................................71
B ng 3.4 S l n t i V

n Qu c gia Ba Vì c a khách du l ch ..................................72

B ng 3.5 S ngày l u trú c a khách du l ch t i VQG BV ........................................72
B ng 3.6 Gi i tính, tình tr ng hôn nhân....................................................................73
B ng 3.7 Ngh nghi p và thu nh p c a khách du l ch ..............................................76
B ng 3.8 L i ích t d ch v môi tr

ng r ng t i VQG BV ......................................77

B ng 3.9 M c s n lòng chi tr c a khách du l ch .....................................................78
B ng 3.10 Ho t đ ng c th c a qu gi đ nh đ b o t n ngu n tài nguyên t i VQG
BV .............................................................................................................................80
B ng 3.11 Hình th c chi tr .....................................................................................81
B ng 3.12 Lý do khách du l ch không đ ng ý s n lòng chi tr cho d ch v môi
tr

ng r ng t i VQG BV ..........................................................................................82

B ng 3.13

cl

ng mô hình h i quy WTP theo sáu bi n: inc, edu, g, a, nc, j b ng

ph n m m SPSS 22 ...................................................................................................85


DANH M C T

1

VI T
T T
AM

Artificial Market

Th tr

2

BV

Bequest Value

Giá tr đ l i

3

BVMT

4

CP

Cost Price

Giá chi phí

5

CS

Consumer Surplus

Th ng d tiêu dùng

6

CVM

Contingent Valuation

Ph

Method

nhiên

TT

T

VI T T T

7

T

Y

NGH A TI NG VI T
ng nhân t o

B o v môi tr

ng

ng pháp đ nh giá ng u

8

DUV

Direct Use Value

Giá tr s d ng tr c ti p

9

EV

Existence Value

Giá tr t n t i

10

HCA

Human Capital Cost

Chi phí v n con ng

11

HPM

Hedonic Price

Giá h

12

IUV

Indirect Use Value

Giá tr s d ng gián ti p

13

IV

Implicit Value

Giá tr n

14

MP

Market Price

Giá th tr

15

NUV

Non-Use Values

Giá tr không s d ng

16

OC

Opportunity Cost

Chi phí c h i

17

POS

Substitute Price

Giá thay th

18

RC

Replacement Cost

Chi phí thay thê

19

RUT

Random Utility Theory

Thuy t đ th a d ng ng u nhiên

20

RV

Residual Value

Giá tr d

21

TCM

Travel Cost Method

Ph

22

TEV

Total Economic Value

T ng giá tr kinh t

23

U

Utility

24

UV

Use Values

Giá tr s d ng

Variable

Bi n

25

ng th

ng

ng pháp chi phí du l ch
th a d ng

26

VQG

V

n qu c gia

27

VQG BV

V

n qu c gia Ba Vì

28

WTP

Willingness To Pay

i

M c s n lòng chi tr


M

1. Tính c p thi t c a đ tài

U

Các h sinh thái t nhiên đóng m t vai trò r t quan tr ng đ i v i s s ng và
t n t i c a con ng

i, đ c bi t là h sinh thái r ng. R ng không ch cung c p

nguyên v t li u nh g , c i cho m t s ngành s n xu t mà còn giúp duy trì và b o
v môi tr

ng s ng, đóng góp vào s phát tri n b n v ng c a m i Qu c gia trên th

gi i. Ý th c đ

c giá tr nhi u m t c a r ng, vai trò c a đa d ng sinh h c trong

cu c s ng nên nhi u n

c trong đó có Vi t Nam đã thành l p các V

(VQG) đ b o t n các giá tr c a r ng. VQG đ

n Qu c gia

c thành l p v i ch c n ng là đ

b o t n tài nguyên, m u chu n h sinh thái r ng c a Qu c gia, b o v ngu n gen
sinh v t r ng, nghiên c u khoa h c, b o v di tích l ch s , danh lam th ng c nh,
ph c v ngh ng i, du l ch.
nh ng khu r ng này đ
ch c Nhà n

ây là nh ng ho t đ ng công ích nên v nguyên t c,

c ngân sách Nhà n

c c p kinh phí và đ

c giao cho các t

c (Ban qu n lý r ng) tr c ti p qu n lý. Th c t hi n nay, ngu n kinh

phí t ngân sách h n h p làm nh h

ng đ n công tác b o v và phát tri n r ng t i

các VQG, đ c bi t là t n d ng các ti m n ng c a VQG đ phát tri n kinh t , t ng
ngu n thu t r ng, huy đ ng các ngu n l c c a xã h i. Trong nh ng th p k g n
đây, khai thác các l i ích t các VQG, đ c bi t là giá tr s d ng gián ti p c a r ng
(giá tr d ch v môi tr
V

ng r ng) đang ngày càng gia t ng.

n Qu c gia Ba Vì (VQG BV) đ

c thành l p t n m 1991 v i nhi m v

chính là duy trì, b o v và qu n lý các ngu n tài nguyên có t i đây. Nh ng ngu n
tài nguyên này không ch có giá tr v b o v môi tr

ng sinh thái mà còn có giá tr

kinh t , v n hóa, khoa h c và du l ch. Trong khi trên th gi i, vai trò quan tr ng c a
môi tr

ng sinh thái trong cu c s ng con ng

i ngày càng đ

c kh ng đ nh thì vi c

b o v và duy trì VQG BV càng có ý ngh a nhi u m t. M c dù VQG BV đã và đang

ra s c b o t n môi tr
nh ng tình tr ng ng

ng r ng trong v

n v i nhi u bi n pháp qu n lý khác nhau

i dân lén lút vào r ng khai thác tr m lâm, đ c s n v n di n ra.

M t trong nh ng nguyên nhân chính là nh ng giá tr c a VQG BV m i ch đ
ng

c

i dân nh n th c thông qua các giá tr v lâm s n, đ c s n, du l ch và gi i trí.


Các giá tr b o t n và giá tr không s d ng khác c a VQG BV v n ch a đ

c quan

tâm m t cách đ y đ .
Trong nhi u n m qua, Chính ph Vi t Nam đã có nhi u n l c trong t ch c
và hành đ ng b o v và phát tri n r ng; ban hành h th ng pháp lu t, nhi u ch
tr

ng, chính sách và ngu n kinh phí l n nh m b o v và phát tri n tài nguyên

r ng. Trong đó, đã th c hi n thí đi m chi tr d ch v môi tr

ng r ng theo Quy t

đ nh s 380/Q -TTg ngày 10 tháng 04 n m 2008 c a th t

ng chính ph và m i

đây Chính ph đã có ngh đ nh s 99/2010/N -CP ngày 24 tháng 09 n m 2010 v
chính sách chi tr d ch v môi tr
nh ng ng
ng

iđ

c h

ng r ng.

ng l i t các d ch v môi tr

ng r ng chi tr cho nh ng

i duy trì, b o v và phát tri n h sinh thái đó.
V i mong mu n m i ng

i đ u có ngh a v đóng góp cho d ch v môi tr

r ng, nâng cao ý th c t t c m i ng
ng

ó là công c kinh t , s d ng đ

ng

i, đ nâng cao m c s ng c ng nh ý th c c a

i tr ng r ng, đ t t c m i ng

i có cu c s ng kh e m nh h n, tác gi t p

trung đi sâu vào nghiên c u đ tài: “L

ng hóa m c chi tr d ch v môi tr

r ng V

n Qu c gia Ba Vì b ng ph

ng pháp đ nh giá ng u nhiên” v i mong

mu n đóng góp nh ng ki n th c đã đ

c h c t p, nghiên c u trong vi c b o t n

d ch v môi tr

ng

ng r ng t i VQG BV.

2. M c đích nghiên c u c a đ tài

L

ng hóa m c chi tr d ch v môi tr

Qu c gia Ba Vì cho d ch v môi tr

ng (WTP) c a khách du l ch t i V

ng r ng t i đây b ng ph

n

ng pháp đ nh giá

ng u nhiên (CVM) và đ a ra m t s bàn lu n và đ xu t.
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u

a.

it

ng nghiên c u
it

ng nghiên c u c a đ tài là l

ng hóa m c chi tr c a khách du l ch

n i đ a t i VQG BV đ du l ch, ngh ng i, h c t p và m t s m c đích khác cho
d ch v môi tr
nh ng ng
gia Ba Vì.

ng r ng t i đây. Nh v y, đ i t

ng nghiên c u c a đ tài chính là

i tr c ti p s d ng giá tr t d ch v môi tr

ng r ng c a V

n Qu c


b. Ph m vi nghiên c u
- Ph m vi th i gian: Phi u đi u tra đ
ti p khách du l ch t i V

c thu th p b ng cách ph ng v n tr c

n trong th i gian t tháng 5/2015 đ n tháng 8/2015.

- Ph m vi nghiên c u v n i dung và không gian: Nghiên c u t p trung ch
y u vào vi c l
tr

ng hóa m c chi tr c a khách du l ch n i đ a cho d ch v môi

ng r ng t i VQG BV.

4. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

a. Cách ti p c n c a đ tài
Cách ti p c n trong tri n khai các n i dung nghiên c u c a đ tài là ti n hành
ph ng v n tr c ti p khách du l ch t i VQG BV đ thu th p các thông tin liên quan
đ n m c đích nghiên c u và k th a t i đa các t li u, tài li u, k t qu nghiên c u
hi n có, đ c bi t là thông tin liên quan đ n l
tr

ng hóa m c chi tr d ch v môi

ng r ng.
K th a, đúc rút, h c h i kinh nghi m trong và ngoài n

c các k t qu nghiên

c u đã có trên c s ch n l c và đi u ch nh phù h p. Các công trình nghiên c u
hi n đã và đang th c hi n
tài nguyên, môi tr

các c quan, đ n v bao g m c nh ng s li u c b n v

ng và các trong đ tài.

tài đã ti n hành thu th p các s li u, tài li u có liên quan đ n chi tr d ch v
môi tr

ng r ng giai đo n t n m 2004 đ n n m 2014, bao g m:

- Các v n b n, ngh đ nh, thông t , ... h
môi tr

ng d n v chính sách chi tr d ch v

ng r ng.

- S li u, tài li u v đi u ki n t nhiên: v trí đ a lý, khí h u, giá tr tài nguyên
môi tr

ng c a V

n Qu c gia. . .

- S li u th ng kê v tình hình kinh t -xã h i c a ng

i dân xung quanh vùng

đ m.
- Các tài li u, k t qu c a d án l
r ng trên c n

ng hóa m c chi tr d ch v môi tr

ng

c.

- Các s li u, báo cáo, quy t đ nh có liên quan đ n công tác qu n lý và b o v
r ng t i VQG BV.


b. Ph

ng pháp nghiên c u
Lu n v n s d ng các ph
- Ph

l

ng pháp

cl

ng pháp nghiên c u chính, sau đây:

ng: S d ng ph

ng pháp đ nh giá ng u nhiên đ

ng m c chi tr trung bình c a các khách du l ch cho d ch v môi tr

c

ng r ng t i

VQG BV
- Ph

ng pháp đi u tra, nghiên c u th c đ a: thu th p thông tin, s li u t th c

t c a khách du l ch t i VQG BV.
- Ph

ng pháp k th a (t ng h p, phân tích các nghiên c u th c hi n tr

đây, k th a nh ng k t qu nghiên c u đã có c trong và ngoài n

c

c): K th a t t

c các k t qu nghiên c u đã có trên c s ch n l c và đi u ch nh cho phù h p là r t
c n thi t.
- Ph

ng pháp phân tích, đánh giá, t ng h p thông tin, d li u: S d ng các

ph n m m Word, Excel đ t ng h p các s li u đã thu th p đ

c và

cl

ng m c

chi tr trung bình c a du khách. S d ng ph n m m Matlab và SPSS22 đ phân tích
nh h
xu t.

ng c a các y u t đ n m c chi tr c a h đ t đó đ a ra bàn lu n và đ


1
CH

NG 1. T NG QUAN V D CH V MÔI TR
CHI TR D CH V MÔI TR

1.1 D ch v môi tr

Theo quy đ nh t i kho n 2,
99/2010/N - CP thì d ch v môi tr
d ng c a môi tr

NG R NG

ng r ng và giá tr d ch v môi tr

1.1.1 Khái ni m v d ch v môi tr

NG R NG VÀ M C
ng r ng

ng r ng

i u 3; kho n 2,

i u 4 - Ngh đ nh s

ng r ng là công vi c cung ng các giá tr s

ng r ng đ đáp ng các nhu c u c a xã h i và đ i s ng c a nhân

dân, bao g m các lo i d ch v :
1. B o v đ t, h n ch xói mòn và b i l ng lòng h , lòng sông, lòng su i;
2. i u ti t và duy trì ngu n n

c cho s n xu t và đ i s ng xã h i;

3. D ch v h p th và l u gi các bon c a r ng, gi m phát th i khí gây hi u
ng nhà kính b ng các bi n pháp ng n ch n suy thoái r ng, gi m di n tích r ng và
phát tri n r ng b n v ng;
4. B o v c nh quan t nhiên và b o t n đa d ng sinh h c c a các h sinh thái
r ng ph c v cho d ch v du l ch;
5. D ch v cung ng bãi đ , ngu n th c n và con gi ng t nhiên, s d ng
ngu n n

c t r ng cho nuôi tr ng thu s n.

1.1.2 Giá tr môi tr

ng r ng và d ch v môi tr

Theo nghiên c u v l
c a tác gi V T n Ph

ng giá giá tr môi tr

ng (2006), giá tr môi tr

ng r ng
ng và d ch v môi tr

ng r ng

ng r ng và d ch v môi tr

ng

r ng bao g m 5 giá tr chính sau đây:
1.1.2.1 Giá tr phòng h đ u ngu n
Nhi u nghiên c u đã kh ng vai trò to l n c a r ng trong vi c phòng h đ u
ngu n. Các ch c n ng này bao g m: gi đ t - và do đó ki m soát xói mòn và quá
trình l ng đ ng bùn cát; đi u ti t dòng ch y h n ch l l t, cung c p ngu n n
ki m soát ch t l

ng n

c,

c,... Vi c m t đi l p r ng che ph có th d n đ n h u qu

nghiêm tr ng n u di n ra vi c khai thác g b a bãi ho c s d ng đ t không h p lý
(Hamilton và King, 1983).
Chúng ta ph i tr giá đ t cho vi c suy gi m các vùng đ u ngu n do phá r ng

2
và s d ng đ t không h p lý. Ngày nay, m t ph n n m dân s th gi i b thi u n
s ch đ u ng và m t n a dân s th gi i thi u n

c

c cho các nhu c u v sinh

(RUPES, 2004).
Vi c tàn phá r ng đ u ngu n đã góp ph n làm t ng các th m h a t nhiên gây
nh h
ngàn ng

ng l n đ n đ i s ng và s n xu t. Ch ng h n nh l l t hàng n m làm hàng
i b thi t m ng, hàng v n gia đình m t nhà c a. Thi t h i v tài s n tr giá

hàng t đôla. S b i l ng t i các h ch a th y đi n làm gi m tu i th c a h ch a
và t ng thêm chi phí trong vi c s n xu t đi n n ng. Ô nhi m ngu n n
cu c s ng c a các loài cá, đ ng và th c v t trong h sinh thái n
c m, đ ng th i đe d a c ch t l

ng n

c mà con ng

c đe d a

c v n r t nh y

i s d ng cho sinh ho t hàng

ngày.
Nh v y có th th y hai ch c n ng quan tr ng c a r ng trong vi c duy trì kh
n ng phòng h c a các vùng đ u ngu n là:
Th nh t r ng h n ch xói mòn đ t và b i l ng. Xói mòn đ t là m t v n đ
nghiêm tr ng đ i v i s n xu t nông, lâm nghi p

nhi u vùng nhi t đ i và á nhi t

đ i và là m t trong nh ng nguyên nhân chính gây thoái hoá đ t và sa m c hóa.
R ng b tàn phá d n đ n b m t đ t đai ch u nh h

ng tr c ti p c a n

c m a,

dòng ch y b m t và là nguyên nhân c b n làm cho xói mòn đ t t ng nhanh.
Th hai r ng đi u ti t dòng ch y h n ch l l t, cung c p ngu n n
và ngu n n
th

c không th tách r i nhau. R ng và n

c xu t hi n đ ng th i, và

ng xuyên có tác đ ng qua l i. Các loài cây đ u s d ng n

c cho đ n khi nó b

ch t h . S xu t hi n c a th c v t là ch th cho s s n có c a ngu n n
trong vùng nhi t đ i l p th m th c v t s phát tri n t t t
n

c d i dào. Ngu n n

c d d t sau khi đ

r ng, tham gia vào m c n

i

c. Vì v y,

nh ng n i có ngu n

c th c v t s d ng s th m xu ng đ t

c ng m và b sung vào dòng ch y sông su i tr m t

l

ng n

n

c nh ra t r ng và đ t r ng th

c nh b c h i v t lý và thoát kh i đ t r ng ho c đóng thành b ng. Ngu n

sinh ho t c a con ng
L

c. R ng

ng mang l i l i ích to l n đ i v i đ i s ng và

i.

ng giá giá tr c a r ng trong phòng h đ u ngu n c ng đã đ

c nghiên


3
c u. Giá tr c a r ng trong h n ch xói mòn là r t đáng k . Xói mòn đ t
r ng làm r y cao g p 10 l n

n i phát

nh ng khu v c có r ng t nhiên. Song song v i quá

trình xói mòn là s tích t ch t l ng đ ng t i các vùng lòng ch o gây ra thi t h i cho
các công trình thu l i (Cruz et al, 1988) và các h nhân t o (Mahmood, 1987).
Trong khi đó, n u đ

c r ng b o v , l i ích v ch ng xói mòn, r a trôi, ki m soát

dòng ch y mang l i l i ích r t to l n(Cruz et al, 1988).

Rõ ràng là r ng đóng vai trò c c k quan tr ng trong phòng h đ u ngu n mà
nh đó h n ch đ
ngu n n

c xói mòn đ t và l l t, quá trình b i l ng và đ ng th i đ m b o

c s ch d i dào ph c v cho sinh ho t, t

i tiêu s n xu t nông nghi p và

làm thu đi n.
1.1.2.2 Giá tr b o t n a d ng sinh h c
R ng đ

c coi là sinh c nh c c k quan tr ng xét v m t đa d ng sinh h c mà

chúng s h u. L y s l
T ng s sinh v t đ

ng loài làm ví d minh ch ng cho tính đa d ng sinh h c.

c mô t và phát hi n lên đ n kho ng 1,75 tri u loài và ng

ph ng đoán r ng con s này ch chi m 13% s l

i ta

ng th c t . Có ngh a là s loài

th c t có th là 13,6 tri u (Hawksworth và Kalin-Arroyo, 1995; Stork, 1999). Bao

nhiêu trong t ng s này trú ng

các cánh r ng trên th gi i v n là đi u ch a đ

c

bi t đ n.
Wilson (1992) cho r ng có l m t n a trong s các loài đ
r ng nhi t đ i và còn r t nhi u loài s ti p t c đ

c khám phá

c bi t đ n s ng
các khu r ng nhi t

đ i.
M t r ng, đ c bi t là r ng nhi t đ i - môi tr

ng s ng quan tr ng c a đa d ng

sinh h c, đ ng ngh a v i vi c m t đi tính đa d ng sinh h c c a nhân lo i. Theo
th ng kê c a T ch c Nông L

ng th gi i (FAO),

c tính kho ng 24% các loài

đ ng v t có vú trên trái đ t và kho ng 12% các loài chim đang đ ng tr

c nguy c

tuy t ch ng. Nguyên nhân chính d n đ n s tuy t ch ng c a các loài v t k trên là
chúng b m t đi môi tr

ng s ng quen thu c, mà ch y u là các h sinh thái r ng.

Theo Vi n Tài nguyên th gi i vi c ch t phá r ng nhi t đ i

c tính s làm m t đi 5

- 15% các loài sinh v t trên trái đ t trong kho ng th i gian t n m 1990 đ n n m


4

2020.
ánh giá giá tr b o t n đa d ng sinh h c đã đ

c m t s qu c gia quan tâm

th c hi n. Các nghiên c u đ u kh ng đ nh giá tr to l n c a đa d ng sinh h c trong
các h sinh thái r ng nhi t đ i.
Vi t Nam là m t trong các qu c gia có tính đa d ng sinh h c cao nh t th gi i,
đ

c công nh n là m t qu c gia u tiên cao cho b o t n toàn c u. Các h sinh thái

c a Vi t Nam giàu có và đa d ng v i nhi u ki u r ng, đ m l y, sông su i,...cùng
t o nên môi tr

ng s ng cho kho ng 10% t ng s loài chim và thú trên toàn c u.

Nhi u loài đ ng, th c v t đ c đáo c a Vi t Nam không có

n i nào khác trên th

gi i, đã khi n cho Vi t Nam tr thành n i t t nh t - trong m t s tr

ng h p là n i

duy nh t - đ b o t n các loài đó.
M c dù ch a có con s chính th c đánh giá giá tr đa d ng sinh h c c a Vi t
Nam, nh ng không th ph nh n giá tr to l n và t m quan tr ng c a b o t n đa
d ng sinh h c. Do v y, đ u t cho b o t n đa d ng sinh h c t Chính ph và các
nhà tài tr qu c t có xu h

ng t ng nhanh trong nh ng n m g n đây.

1.1.2.3 Giá tr c đ nh, h p th các bon và đi u hòa khí h u
a s các nhà khoa h c môi tr
gây ra hi n t

ng cho r ng vi c gia t ng các khí nhà kính

ng nóng lên toàn c u, có th s làm nhi t đ trái đ t t ng thêm nhanh

chóng t 1 đ n 5 đ C. Hi n t

ng này có th d n đ n vi c tan b ng, t đó s gây ra

nh ng thay đ i đ i v i các h sinh thái
th p h n ch u nh h
làm dâng m c n

dãy Himalaya, dãy Andes, và các vùng đ t

ng c a các dãy núi này. B ng tan

hai đ u c c c a trái đ t s

c bi n và làm ng p các vùng đ t th p ven bi n nh phía Nam c a

Bangladesh, đ ng b ng sông Mê kông

Vi t Nam và m t ph n l n di n tích các

bang Florida và Louisiana c a M . Nhi u hòn đ o trên bi n Thái Bình D
bi n m t trên b n đ th gi i. Nh ng tác đ ng khác c a hi n t

ng s

ng thay đ i khí h u

toàn c u là khí h u ngày càng tr nên kh c nghi t, xói mòn b bi n, gia t ng quá
trình m n hóa và m t đi nh ng r m san hô.
Vi c đ t cháy các ngu n n ngl

ng hóa th ch nh x ng, d u điêzel và than đá

trong công nghi p và giao thông đã t o ra kho ng 65% khí nhà kính. Trên toàn c u,

5
ngành nông nghi p, tính c vi c đ t n

ng trong canh tác du canh, c ng t o ra

kho ng 20% khí nhà kính. T ng s khí cácbon th i ra c a th gi i là kho ng 1,1
t n/ng

i-n m. Con s này là cao, nh ng l

3,1 t n/ha, và

ng khí th i ra t các n

c phát tri n là

riêng M là 5,6 t n/ha.

Nh m h n ch phát th i và s bi n đ i khí h u toàn c u, Ngh đ nh th Kyoto
đ

c 180 qu c gia ký k t n m 1997, đ t đ

c cam k t c a 38 n

c công nghi p

phát tri n trong vi c c t gi m phát th i khí nhà kính vào n m 2012 xu ng m c

5,2%, th p h n so v i m c phát th i n m 1990.
Th c v t s ng mà ch y u là các h sinh thái r ng gi l i và tích tr , hay h p
th cácbon trong khí quy n. Vì th s t n t i c a th c v t có vai trò đáng k trong
vi c ch ng l i hi n t

ng m lên toàn c u. S phân h y ho c đ t các v t ch t h u

c s tr l i cácbon vào khí quy n.
Nhi u nghiên c u đã xác đ nh l

ng các bon và các bon h p th

nhi u lo i

r ng khác nhau. Brown và Pearce (1994) có đ a ra các s li u đánh giá l

ng

carbon và t l th t thoát đ i v i r ng nhi t đ i. M t khu r ng nguyên sinh có th
h p thu đ

c 280 t n carbon/ha và s gi i phóng 200 t n carbon n u b chuy n

thành du canh du c và s gi i phóng nhi u h n m t chút n u đ

c chuy n thành

đ ng c hay đ t nông nghi p. R ng tr ng có th h p th kho ng 115 t n carbon và
con s này s gi m t 1/3 đ n 1/4 khi r ng b chuy n đ i sang canh tác nông
nghi p.

V i s ra đ i c a Ngh đ nh th Kyoto, vai trò c a r ng trong gi m phát th i
khí nhà kính và s nóng lên toàn c u đã đ
ph n nào đ

c

c kh ng đ nh. Giá tr này c a r ng đã

c tính. Giá tr h p th CO 2 c a các khu r ng t nhiên nhi t đ i thì

kho ng t 500 - 2.000 USD/ha và giá tr này v i r ng ôn đ i đ

c

t 100 - 300 USD (Zhang, 2000). Giá kinh t v giá tr h p th CO 2
đ

c

c tính

m c

r ng Amazon

c tính là 1.625USD/ha/n m, trong đó r ng nguyên sinh là 4.000 - 4.400

USD/ha/n m, r ng th sinh là 1.000 - 3.000 USD/ha/n m và r ng th a là 600 1.000 USD/ha/n m (Camille Bann và Bruce Aylward, 1994).

6
1.1.2.4 Giá tr du l ch và gi i trí/v đ p c nh quan
Du l ch sinh thái đang ngày càng phát tri n và là bi n pháp s d ng r ng nhi t
đ i không c n khai thác nh ng l i đem l i giá tr kinh t cao và đ y ti m n ng. Tuy
nhiên c n l u ý r ng đi m c t lõi là ng
khu r ng hay ng

ch

ng l i ph i là ngu i s ng trong

i s d ng r ng; ngu n thu t du l ch th

t ch c du l ch, nh ng ng

ng r i vào túi các nhà

i không s ng trong hay s ng g n khu v c r ng và th m

chí có th không ph i là ng
gi i h n l

iđ

i b n x ; b n thân du l ch c ng ph i “b n v ng”, ph i

ng khách t i đa có th vào khu r ng. V nguyên t c, b t k khu r ng

nào có th t i đ

c b ng đ

ng b hay đ

ng sông đ u có giá tr du l ch.

Các nghiên c u v giá tr c nh quan du l ch c a các khu v c có r ng nhi t đ i
đã đ

c ti n hành. M t s khu v c du l ch sinh thái thu hút m t l

ng l n khách du

l ch và do đó có giá tr kinh t tính trên m i hecta r t cao. Tuy nhiên khó có th đ a
ra m t con s giá tr tiêu bi u b i giá tr thay đ i theo khu v c và tu thu c vào
t ng đi u ki n c th .
1.1.2.5 Giá tr l a ch n và t n t i
Ngoài các giá tr nêu trên, các giá tr l a ch n và t n t i c ng đ

c đ c p.

Giá tr này th hi n s s n lòng tr ti n cho vi c b o t n r ng ho c h sinh thái m c
dù ng

i s n lòng tr ti n không h nh n đ

c l i ích gì t r ng. Có ba tình hu ng

d n đ n giá tr này:
(a) m t ng

trong t

i s n lòng tr ti n đ b o t n r ng nh m m c đích s d ng r ng

ng lai, ch ng h n nh cho m c đích gi i trí. Giá tr này đ

c g i là giá tr

l a ch n
(b) m t ng

i s n lòng tr ti n đ b o t n r ng m c dù h không s d ng và

c ng không có ý đ nh s d ng r ng. Mong mu n c a h là con cái h ho c th h
sau có c h i s d ng r ng.
khác, đôi khi còn đ
(c) m t ng

ây là m t d ng giá tr l a ch n vì l i ích c a ng

i

c g i là giá tr đ l i.
i s n lòng tr ti n đ b o t n r ng m c dù h không s d ng và

c ng không có ý đ nh s d ng r ng hay không nh m đ ng

i khác s d ng r ng.

n gi n ch là vì h mu n r ng ti p t c s ng. Mong mu n c a h c ng r t khác

7
nhau, t ý th c v giá tr đích th c c a r ng t i giá tr v tinh th n, tôn giáo, quy n
c a nh ng sinh v t s ng khác, v.v. ây đ

c g i là giá tr t n t i.

Trên th c t , r t khó phân bi t các đ ng c k c khi áp d ng ph
u tiên đ nh tr

ng pháp

c nh đánh giá ng u nhiên. Carson (1998) cho r ng các bi n pháp

đánh giá ng u nhiên - khi các câu tr l i cho kh n ng chi tr đ

c g i ý c th

trong b n câu h i - có liên quan tr c ti p đ n vi c đ nh giá r ng nhi t đ i, trong khi
các nhà nghiên c u khác nh Rolfe et al. (2000) l i cho r ng các k thu t thi t k
l a ch n có th th hi n đ
này có th đ

c các đ c tính đáng giá c a r ng nhi t đ i. Các giá tr

c th hi n thông qua các c ch nh chuy n n , vi n tr chính th c,

tài tr cho các c quan b o t n và c ch đ nh giá.
nh giá tài nguyên môi tr

1.2
tr

ng và ph

ng pháp đ nh giá tài nguyên môi

ng
Trong n n kinh t th tr

ng, ti n t là ph

ng ti n chính trong l u thông hàng

hóa. Tuy nhiên, không ph i t t c các lo i hàng hóa đ u có th đ
cách d dàng. Hàng hóa th tr
giá đ
l

ng là nh ng hàng hóa có th đo đ m đ

c. Nh ng hàng hóa môi tr

ng môi tr

c và đ nh

ng, hay nói chính xác h n là hàng hóa ch t

ng, l i không th hay khó có th đo đ m đ

đ nh giá. Do v y, đ i v i hàng hóa môi tr
nh ng hàng hóa này ch a đ

c ti n t hóa m t

c và không d dàng đ

ng, th t b i th tr

ng th

ng x y ra do

c đ nh giá ho c đ nh giá không phù h p.

Vì th , đ ho ch đ nh chính sách trong phân b và s d ng tài nguyên m t
cách hi u qu , đ nh giá tài nguyên có vai trò r t quan tr ng. Trong ph m vi c a đ
tài nghiên c u này, nh ng ph m trù kinh t ch y u liên quan đ n đ nh giá tài
nguyên đ

c đ a ra là t ng giá tr kinh t (Total Economic Value “ TEV) c a tài

nguyên, th ng d

tiêu dùng (Consumer Surplus - CS) và m c s n lòng chi tr

(Willingness To Pay - WTP).
1.2.1 T ng giá tr kinh t tài nguyên môi tr

ng

Trong lý thuy t kinh t , t ng giá tr kinh t c a m t ngu n tài nguyên (TEV) là
t ng c a các giá tr s d ng (Use Values - UV) và các giá tr không s d ng (Nonuse Values - NUV) c a ngu n tài nguyên đó, c th :


8

TEV = UV+NUV (1)
trong đó
TEV: t ng giá tr kinh t
giá tr s d ng

UV:

NUV: giá tr không s d ng
Giá tr s d ng là nh ng l i ích thu đ

c t vi c s d ng ngu n tài nguyên

trên th c t . Ho c c ng có th hi u giá tr s d ng là giá tr mà các cá nhân g n v i
vi c tiêu dùng m t cách tr c ti p hay gián ti p các d ch v do ngu n tài nguyên
cung c p (Kopp và Smith 1993: 340). Ví d , con ng

i có th thu đ

c l i ích t

g làm c i đ t, dùng c làm thu c, đi d o trong r ng, ng m nhìn các loài đ ng v t

ho c chiêm ng

ng các c nh đ p.

Giá tr không s d ng là thành ph n giá tr c a m t ngu n tà nguyên thu đ

c

không ph i do vi c tiêu dùng m t cách tr c ti p hay gián ti p các d ch v do ngu n
tài nguyên cung c p (Kopp và Smith 1993: 341). Ho c c ng có th hi u thành ph n
giá tr thu đ

c t nh ng ng

i không s d ng ngu n tài nguyên là giá tr không s

d ng (Freeman III 1993). Ví d , m t cá nhân có th hoàn toàn c m th y hài lòng
khi bi t VQG Cúc Ph
th ch c ch n ng

ng c a Vi t Nam t n t i, m c dù ch a t i đó bao gi , và có

i đó s không đ n Cúc Ph

ng trong t

ng lai.

Munasinghe (1992) c th hóa giá tr s d ng c a m t ngu n tài nguyên thành
giá tr s

d ng tr c ti p (Direct Use Value - DUV), giá tr s

d ng gián ti p

(Indirect Use Value - IUV), giá tr l a ch n (Option Value - OV); và giá tr không
s d ng thành giá tr đ l i (Bequest Value - BV), giá tr t n t i (Existence Value –
EV).
Giá tr l a ch n xu t hi n khi m t cá nhân không ch c ch n r ng ng
nhu c u s d ng ngu n tài nguyên trong t

ng la hay không, ho c khi cá nhân đó

đ i m t v i s không ch c ch n v ngu n tài nguyên có còn t n t i trong t
đ cung c p các d ch v cho ng
tr s d ng trong t

i này có
ng lai

i đó hay không. Giá tr l a ch n c ng chính là giá

ng lai.

Giá tr đ l i là thành ph n giá tr thu đ

c t s mong mu n b o t n và duy


9

trì ngu n tài nguyên cho l i ích c a các th h hi n t i và t
t i là ph n giá tr c a m t ngu n tài nguyên có đ

ng lai. Và giá tr t n

c t s bi t r ng ngu n tài

nguyên t n t i c a các cá nhân.
Hình 1.1 Các thành ph n giá tr c a tài nguyên môi tr

ng

T ng gía tr kinh t (TEV)

Giá tr s d ng(UV)

Giá tr phi s d ng(NUV)

Giá tr s

Giá tr s

Giá tr l a

Giá tr đ l i

Giá tr t n t i

d ng tr c

d ng gián

ch n(OV)

(BV)

(EV)

ti p(DUV)

ti p(IUV)

Các s n ph m

L i ích t

Giá tr s d ng

Giá tr s d ng

Giá tr t s

các ch c

tr c ti p và giá

và không s

nh n th c s

d ng trong

t n t i c a Tài

có th đ

c tiêu

dùng tr c ti p

n ng sinh

ti p t

ng lai

t

thái

Th c ph m

Ki m soát l ,

a d ng sinh

sinh kh i, gi i

h n hán, xói

h c, n i c trú

trí

mòn

ng lai

nguyên

N i c trú các

H sinh thái,

loài sinh v t

các loài b đe
d a

Tính h u hình gi m d n
(Ngu n: Munasinghe 1992)


10
Giá tr l a ch n xu t hi n khi m t cá nhân không ch c ch n r ng ng
nhu c u s d ng ngu n tài nguyên trong t

ng la hay không, ho c khi cá nhân đó

đ i m t v i s không ch c ch n v ngu n tài nguyên có còn t n t i trong t

đ cung c p các d ch v cho ng
tr s d ng trong t

i này có
ng lai

i đó hay không. Giá tr l a ch n c ng chính là giá

ng lai.

Giá tr đ l i là thành ph n giá tr thu đ

c t s mong mu n b o t n và duy

trì ngu n tài nguyên cho l i ích c a các th h hi n t i và t
là ph n giá tr c a m t ngu n tài nguyên có đ

ng lai. Và giá tr t n t i

c t s bi tr ng ngu n tài nguyên

t n t i c a các cá nhân.
T ng các giá tr không s d ng này khi g p l i có th chi m t i 35 đ n 70%
t ng giá tr c a ngu n tài nguyên (Sutherland và Walsh 1985; Walsh và c ng s
1984; Walsh và c ng s 1985).
Bi u th c (1) có th vi t nh sau:
T E V = D U V + I U V + O V + BV + EV
Trong đó:
DUV giá tr s d ng tr c ti p
IUV giá tr s d ng gián ti p

OV giá tr l a ch n
BV

giá tr đ l i

EV

giá tr t n t i

Thông qua các m c s n lòng chi tr c a các cá nhân s th hi n m t ph n giá
tr trong t ng giá tr kinh t mà h đánh giá cho ngu n tài nguyên môi tr

ng. Tuy

nhiên, nh ng thành ph n giá tr đó còn ph thu c r t l n vào câu h i h s s n sàng
chi tr bao nhiêu?.
1.2.2 Th ng d tiêu dùng
i v i nh ng lo i hàng hoá, đ c bi t là hàng hoá môi tr
tr

ng th

ng thì th t b i th

ng hay x y ra. Nguyên nhân chính là do đ nh giá không đúng v i giá tr

th c t mà ngu n tài nguyên đó có đ

c. M t ng

trong s ch, yên t nh,... và h u h t m i ng

i có th h

ng th môi tr

i không ph i tr ti n cho vi c h

ng

ng th


11
đó. Nh ng trong th c t , giá tr c a ngu n tài nguyên môi tr

ng này đem l i là r t

l n.
Th ng d tiêu dùng chính là s chênh l ch gi a l i ích c a ng

i tiêu dùng khi

tiêu dùng m t lo i hàng hoá, d ch v và nh ng chi phí th c t đ thu đ

c l i ích

đó.
Trên hình 1.2, th ng d tiêu dùng đ i v i hàng hoá G
cân b ng Q*.

ây chính là th ng d phát sinh khi “Ng

m c giá P*, s n l

ng

i tiêu dùng nh n đ

c

nhi u h n cái mà h tr ” theo quy lu t đ tho d ng c n biên gi m d n.
Hình 1.2 M c s n lòng chi tr và th ng d tiêu dùng
P

Pa

CS
(a)

P*

MP

D

(b)

O
Q*

Trong đó: P là giá hàng hoá; Q là kh i l
l

ng hàng hoá cân b ng trên th tr

D là đ

ng c u hay đ

Q
ng hàng hoá; P*, Q* là giá và kh i

ng; P a là m c giá cá nhân A s n lòng chi tr ;

ng “s n lòng chi tr ”; Di n tích (a) là di n tích hình P*AB

bi u hi n th ng d tiêu dùng c a cá nhân A (CS); Di n tích hình P*BQ*O (b) là
t ng chi phí c a cá nhân A đ mua hàng hoá G.
Ng
l

i tiêu dùng đ

ch

ng th ng d tiêu dùng ch y u vì h ph i tr m t

ng nh nhau cho m i đ n v hàng hoá mà h mua. Giá tr c a m i đ n v hàng

hoá

đây chính b ng giá tr c a đ n v cu i cùng. Nh ng theo quy lu t c b n v

đ tho d ng biên gi m d n, thì đ tho d ng c a ng

i tiêu dùng đ i v i các hàng

hoá là gi m t đ n v đ u tiên cho t i đ n v cu i cùng. Do đó, ng

i tiêu dùng s