NGHIÊN CỨU RẮN (SQUAMATA SERPENTES) Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN COPIA, TỈNH SƠN LA

Header Page 1 of 166.
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC

NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC

NGHIÊN CỨU RẮN (SQUAMATA: SERPENTES)
Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN COPIA,
TỈNH SƠN LA

Chuyên ngành: TN2

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

SƠN LA, NĂM 2014

Footer Page 1 of 166.


Header Page 2 of 166.
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC

NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC

NGHIÊN CỨU RẮN (SQUAMATA: SERPENTES)
Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN COPIA,
TỈNH SƠN LA

Chuyên ngành: TN2

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: ThS. PHẠM VĂN ANH

SƠN LA, NĂM 2014

Footer Page 2 of 166.


Header Page 3 of 166.
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của
các tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới:
Phòng Đào tạo Đại học, Phòng Khảo thí và Bảo đảm chất lƣợng giáo dục,
trƣờng Đại học Tây Bắc đã tạo điều kiện cho tôi thực hiện đề tài.
Ban Chủ nhiệm khoa Sinh – Hóa, Bộ môn Động vật – Sinh thái, trƣờng Đại
học Tây Bắc đã truyền thụ những tri thức khoa học chuyên ngành và những kinh
nghiệm quý báu khi nghiên cứu khoa học.
Quý thầy, cô Phòng thực hành Động vật – Sinh thái đã hỗ trợ tôi những
thiết bị và đồ dùng cần thiết để tiến hành thực hiện đề tài.
Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Copia và Nhân dân các xã Co Mạ,
Long Hẹ, Chiềng Bôm, Púng Tra, Nậm Lầu đã giúp đỡ tôi trong quá trình đi
thực địa.
ThS. Phạm Văn Anh là ngƣời trực tiếp định hƣớng và hƣớng dẫn tôi trong
suốt quá trình thực hiện đề tài.
Gia đình, bạn bè đã ủng hộ, động viên tôi trong cả quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tác giả đề tài

Nguyễn Thị Bích Ngọc

Footer Page 3 of 166.


Header Page 4 of 166.
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
NGHĨA

VIẾT
KBT

Khu bảo tồn

KBTTN

Khu bảo tồn thiên nhiên

KVNC

Khu vực nghiên cứu

L/R

Bên trái/ Bên phải

n

Số mẫu vật

nnk

Những ngƣời khác

Nxb

Nhà xuất bản

tr

Trang

VQG

Vƣờn quốc gia

x±S

Trung bình ± độ lệch chuẩn

Footer Page 4 of 166.


Header Page 5 of 166.
MỤC LỤC
PHẦN I. MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.................................................................................. 1
2. LƢỢC SỬ NGHIÊN CỨU BÒ SÁT .............................................................. 2
2.1. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát Việt Nam........................................................... 2
2.2. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát ở Sơn La và Khu bảo tồn thiên nhiên Copia ...... 4
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................... 5
4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ........................................................................... 5

5. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................ 5
6. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA KBTTN COPIA ........... 6
6.1. Vị trí địa lí ................................................................................................... 6
6.2. Điều kiện tự nhiên ....................................................................................... 6
6.3. Đặc điểm kinh tế xã hội ............................................................................... 8
7. ĐỐI TƢỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, TƢ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU................................................................................................. 10
7.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................ 10
7.2. Thời gian nghiên cứu ................................................................................. 10
7.3. Địa điểm nghiên cứu ................................................................................. 10
7.4. Tƣ liệu nghiên cứu..................................................................................... 10
7.5. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 10
PHẦN II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................... 15
CHƢƠNG I: THÀNH PHẦN LOÀI THUỘC PHÂN BỘ RẮN Ở KBTTN
COPIA ............................................................................................................. 15
1. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia .................. 15
2. Nhận xét về sự đa dạng thành phần loài........................................................ 17
2.1. Sự đa dạng về phân loại học ...................................................................... 17
2.2. Những ghi nhận mới cho tỉnh Sơn La và KBTTN Copia ........................... 18
2.3. Số loài quý hiếm thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia .............................. 20
2.4. So sánh sự tƣơng đồng về thành phần loài thuộc phân bộ Rắn của khu vực
nghiên cứu với một số KBTTN lân cận. ........................................................... 21
CHƢƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA CÁC LOÀI THUỘC PHÂN BỘ
RẮN Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN COPIA ........................................... 24
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................... 46
1. Kết luận ........................................................................................................ 46
2. Kiến nghị...................................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 48

Footer Page 5 of 166.

Header Page 6 of 166.
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
BẢNG
Bảng 1.Thời gian và địa điểm khảo sát thu mẫu ............................................... 10
Bảng 2. Các chỉ tiêu hình thái (đơn vị đo: mm) ................................................ 12
Bảng 3. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia ......... 15
Bảng 4. Sự đa dạng thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia ........ 17
Bảng 5. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn bổ sung cho tỉnh Sơn La
......................................................................................................................... 19
Bảng 6. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn bổ sung cho KBTTN
Copia ................................................................................................................ 19
Bảng 7. Danh sách các loài có mẫu bổ sung cho danh sách thành phần loài thuộc
phân bộ Rắn ở KBTTN Copia năm 2013 .......................................................... 20
Bảng 8. Danh sách các loài quý hiếm thuộc phân bộ Rắn ở KBTTB Copia ...... 20
Bảng 9. So sánh số họ, giống, loài, loài quý hiếm thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN
Copia với các KBTTN lân cận ......................................................................... 21
Bảng 10. Chỉ số tƣơng đồng (Dice index) về đa dạng loài giữa khu vực nghiên
cứu với các khu bảo tồn khác ........................................................................... 22
BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1. Sự đa dạng thành phần loài trong các họ thuộc phân bộ Rắn ở
KBTTN Copia ............................................................................................ 17
Biểu đồ 2. Sự tƣơng đồng về đa dạng loài tập hợp theo nhóm giữa khu vực
nghiên cứu và một số khu bảo tồn khác ............................................................ 23
HÌNH VẼ
Hình 1. Vị trí các địa điểm thu mẫu ở Khu bảo tồn thiên nhiên Copia……….…9
Hình 2. Đặc điểm hình thái và cách đếm vảy thân ở rắn ................................... 13

Footer Page 6 of 166.

Header Page 7 of 166.
PHẦN I. MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Sơn La là một trong 6 tỉnh của vùng Tây Bắc có độ che phủ rừng khá lớn,
khoảng 44,6%, trong đó rừng tự nhiên còn khoảng 609.554 ha

[34]

. Hiện nay ở

tỉnh Sơn La đã có 4 Khu bảo tồn thiên nhiên đƣợc thành lập bao gồm Sốp Cộp
(huyện Sốp Cộp – Sông Mã), Xuân Nha (huyện Vân Hồ), Tà Xùa (huyện Phù
Yên – Bắc Yên) và Copia (huyện Thuận Châu).
Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Copia với diện tích 11.996 ha, đƣợc
thành lập theo quyết định số 3440/QĐ-UB ngày 11/11/2002 của UBND tỉnh Sơn
La, nằm trên địa bàn xã Co Mạ, Chiềng Bôm, Long Hẹ, Nậm Lầu và Púng Tra
thuộc huyện Thuận Châu, cách thành phố Sơn La khoảng 70km về phía Tây [4, 5].
KBTTN Copia nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông
lạnh, mùa hè mƣa, thời kỳ khô kéo dài 4 – 5 tháng, lƣợng mƣa bình quân năm
khoảng 1500 – 1600 mm, nhiệt độ trung bình năm 19ºC, độ ẩm 85% tạo nên khu
hệ động thực vật khá phong phú và đa dạng về thành phần loài [4, 5]. Tuy nhiên,
diện tích rừng không còn nhiều, chủ yếu thuộc xã Co Mạ, phần còn lại thuộc hai
xã Chiềng Bôm và Long Hẹ [4, 5].
Những nghiên cứu về khu hệ động thực vật ở KBTTN Copia đã đƣợc tiến
hành bƣớc đầu nhƣ: Lê Xuân Huệ và nnk (2009) đã xác định đƣợc 609 loài thực
vật bậc cao [5]; Nguyễn Văn Sáng và nnk (2009, 2012) đã thống kê đƣợc 22 loài
rắn

[4, 5]

; Nguyễn Thị Bích Ngọc và nnk (2013) ghi nhận đƣợc 29 loài rắn

[10]

.

Tuy nhiên, chƣa có một công trình nghiên cứu nào thống kê mô tả chi tiết về
thành phần loài rắn tại KBTTN Copia.
Rắn có vai trò rất quan trọng, là mắt xích trong chuỗi thức ăn, có ý nghĩa
trong thƣơng mại, làm cảnh và có giá trị cao về môi trƣờng, sinh thái. Tuy nhiên
trong những năm gần đây, ở Sơn La nói chung và ở KBTTN Copia nói riêng
việc săn bắt động vật rừng ngày càng gia tăng cùng với sự thu hẹp dần diện tích
rừng do cháy rừng, khai thác bừa bãi, đốt phá rừng làm nƣơng rẫy… dẫn đến sự
suy giảm lớn số lƣợng các loài rắn hiện nay của khu vực bảo tồn. Trƣớc tình

Footer Page 7 of 166.

1


Header Page 8 of 166.
hình đó, cần có nhiều công trình nghiên cứu về bò sát (trong đó có các loài thuộc
phân bộ Rắn) làm cơ sở cho công tác quản lý bảo tồn đạt hiệu quả cao.
Với những lý do trên, tôi thực hiện đề tài “Nghiên cứu rắn (Squamata:
Serpentes) ở Khu bảo tồn thiên nhiên Copia, tỉnh Sơn La”.
2. LƢỢC SỬ NGHIÊN CỨU BÒ SÁT
2.1. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát Việt Nam
Theo Nguyễn Văn Sáng và nnk (2009) [16] lƣợc sử nghiên cứu bò sát ở Việt

Nam có thể chia ra thành 3 thời kỳ chính: Thời kỳ thứ nhất (trƣớc năm 1954).
Thời kỳ thứ hai (từ năm 1954 đến năm 1975). Thời kỳ thứ ba (từ năm 1975 đến
nay).
2.1.1. Thời kỳ thứ nhất
Thế kỷ thứ XVII danh y Tuệ Tĩnh là ngƣời đầu tiên thống kê đƣợc 11 vị
thuốc có nguồn gốc từ bò sát [16].
Trong thế kỷ thứ XIX (1829 – 1897) có 10 loài mới đƣợc các tác giả
Cuvier (1829), Duméril & Bibron (1839), Mocquard (1897), Morice (1875),
Schlegel (1839) và Strauch (1887) mô tả ở Việt Nam [16].
Nửa đầu thế kỷ XX, các công trình nghiên cứu bò sát ở Đông Dƣơng (Việt
Nam, Lào, Campuchia) của Bourret R. đã ghi nhận 245 loài và phân loài rắn [16].
Nhìn chung, những kết quả nghiên cứu về bò sát ở thời kỳ này chủ yếu tập
trung vào thu thập mẫu vật, thống kê và phân loại. Phạm vi nghiên cứu còn hẹp,
chủ yếu ở Mẫu Sơn, Ngân Sơn, Sa Pa, Tam Đảo, Ba Vì, Đà Lạt, Nam Bộ. Sau
đó, do chiến tranh chống thực dân Pháp ở khu vực Đông Dƣơng bùng nổ những
nghiên cứu về bò sát gần nhƣ đình trệ [16].
2.1.2. Thời kỳ thứ hai
Ở miền Bắc:
Năm 1956, Đào Văn Tiến và nnk nghiên cứu ở khu vực Vĩnh Linh (Quảng
Trị) đã thông kê đƣợc 13 loài bò sát [16].
Từ năm 1956 – 1975, Trần Kiên, Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc đã điều
tra, thống kê bò sát ở miền Bắc Việt Nam có 159 loài bò sát [16].

Footer Page 8 of 166.

2


Header Page 9 of 166.
Trong thời kỳ này các nhà khoa học Việt Nam nghiên cứu là chủ yếu cùng

với sinh viên các trƣờng đại học nhƣ: Đại học Sƣ phạm Hà Nội, Đại học Tổng
hợp Hà Nội, Viện Sinh vật, Viện điều tra quy hoạch rừng… Địa điểm nghiên
cứu đã mở rộng ra nhiều khu vực nhƣ: Quảng Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phú
Thọ, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Hòa Bình, Hà Tĩnh và Ninh Bình. Tuy nhiên, các
kết quả khảo sát mới dừng ở các báo cáo khoa học mà chƣa công bố trên các tạp
chí khoa học [16].
Ở miền Nam:
Năm 1955 có một loài rắn mới cho khoa học, đó là loài Calamaria buchi,
đƣợc Max và Inger mô tả [16].
Năm 1970, Campden – Main đã thống kê có 76 loài rắn từ vĩ tuyến 17 trở
vào [16].
2.1.3. Thời kỳ thứ ba
Đây là thời kỳ các nghiên cứu bò sát nƣớc ta đƣợc thực hiện bởi nhiều nhà
khoa học, các cơ quan, tổ chức trong và ngoài nƣớc. Từ nghiên cứu phân loại, đã
dần mở rộng sang lĩnh vực nghiên cứu sinh thái học và chăn nuôi một số loài có
giá trị kinh tế, khoa học. Có thể chia thời kỳ này làm hai hƣớng chính: Nghiên
cứu về điều tra phân loại bò sát và nghiên cứu về bảo tồn, sinh thái.
Hướng điều tra phân loại
Mở đầu là Đào Văn Tiến đã tổng hợp và xây dựng khóa định loại cho 165
loài rắn (1981, 1982) [17, 18].
Năm 1981, Trần Kiên, Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc thống kê 159 loài
và phân loài bò sát [6].
Năm 1985, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật trong tuyển tập “Báo cáo
kết quả điều tra thống kê động vật Việt Nam” ghi nhận đƣợc 260 loài bò sát.
Năm 1996, Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc đã thống kê đƣợc 258 loài bò
sát [12].
Năm 2005, Nguyễn Văn Sáng và nnk đã thống kê đƣợc 172 loài thuộc phân
bộ Rắn [13].

Footer Page 9 of 166.

3


Header Page 10 of 166.
Năm 2007: Nguyễn Văn Sáng đã thống kê, mô tả và lập khóa định loại cho
149 loài rắn

[15]

; David et al., công bố 1 loài rắn mới cho khoa học thuộc giống

Amphiesma là Amphiesma leucomytas với mẫu chuẩn thu ở Việt Nam [21].
Năm 2009, Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc, Nguyễn Quảng Trƣờng đã
thống kê đƣợc 368 loài bò sát trong đó có 192 loài thuộc phân bộ Rắn [27].
Năm 2010, Thomas Ziegler, Nguyễn Quảng Trƣờng đã công bố 21 loài mới
cho khoa học trong đó có 18 loài bò sát, nâng tổng số loài bò sát ở Việt Nam lên
386 loài, trong đó có 197 loài thuộc phân bộ Rắn [33].
Năm 2012, David et al., đã ghi nhận 1 loài rắn mới cho khoa học thuộc
giống Oligodon là Oligodon nagao với mẫu chuẩn thu ở miền Bắc Việt Nam [22].
Năm 2013, các nhà nghiên cứu động vật học của Việt Nam và thế giới đã
công bố 10 loài bò sát mới cho khoa học trong đó có 2 loài thuộc phân bộ Rắn [35].
Tháng 5/2014, số lƣợng bò sát Việt Nam đã đƣợc xác định có 422 loài,
trong đó có khoảng 200 loài thuộc phân bộ Rắn [36].
Hướng nghiên cứu về bảo tồn, sinh thái
Trần Kiên và Lê Nguyên Ngật (1984, 1989, 1991, 1992) nghiên cứu về đặc
điểm sinh học, sinh thái học của Rắn hổ mang nuôi trong lồng. Lê Nguyên Ngật
(1993) về tập tính ăn mồi của Rắn hổ mang non. Trần Kiên và Hoàng Nguyễn
Bình (1989, 1991, 1993) về sinh thái học Rắn hổ mang. Đinh Thị Phƣơng Anh
(1993) về đặc điểm sinh thái học của Rắn ráo trƣởng thành...[8, 9, 11].

Bƣớc đầu kết quả nghiên cứu theo hƣớng này đã góp phần xây dựng nhiều
quy trình nhân nuôi một số loài rắn có giá trị kinh tế và một số loài quý, hiếm có
giá trị bảo tồn.
2.2. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát ở Sơn La và Khu bảo tồn thiên nhiên Copia
2.2.1. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát ở Sơn La
Năm 2003, theo thống kê ban đầu ở KBTTN Sốp Cộp có 36 loài bò sát [34].
Năm 2007, Lê Nguyên Ngật và Nguyễn Văn Sáng đã ghi nhận ở KBTTN
Xuân Nha có 27 loài thuộc phân bộ Rắn [7].
Năm 2009, Nguyễn Văn Sáng, Lê Nguyên Ngật (trong Lê Xuân Huệ và
nnk, 2009) đã thống kê đƣợc ở Sơn La có 39 loài thuộc phân bộ Rắn [5].

Footer Page 10 of 166.

4


Header Page 11 of 166.
Năm 2012, Nguyễn Văn Sáng và nnk đã ghi nhận ở KBTTN Tà Xùa có 17
loài thuộc phân bộ Rắn [10].
2.2.2. Lƣợc sử nghiên cứu bò sát ở Khu bảo tồn thiên nhiên Copia
Theo Nguyễn Văn Sáng, Lê Nguyên Ngật (trong Lê Xuân Huệ và nnk,
2009) và Nguyễn Văn Sáng (trong Lê Trần Chấn, 2012) ở KBTTN Copia có 22
loài rắn thuộc 19 giống, 6 họ [4, 5].
Năm 2013, Nguyễn Thị Bích Ngọc và nnk đã thống kê đƣợc 29 loài rắn thuộc
22 giống, 6 họ [10].
Tuy nhiên do thời gian nghiên cứu ngắn, nên kết quả này mới chỉ dừng lại ở
việc kiểm kê và đƣa ra danh sách về thành phần loài.
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
- Xác định sự đa dạng về thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN
Copia.

- Mô tả đặc điểm hình thái đặc trƣng của các loài thuộc phân bộ Rắn có
mẫu ghi nhận ở KBTTN Copia.
4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu sự đa dạng về thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN
Copia.
- Mô tả đặc điểm hình thái đặc trƣng của các loài thuộc phân bộ Rắn có
mẫu ghi nhận ở KBTTN Copia.
5. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
- Lập đƣợc danh sách gồm 37 loài rắn thuộc 27 giống, 6 họ ở KBTTN
Copia.
- Bổ sung 11 loài cho danh lục các loài thuộc phân bộ Rắn của tỉnh Sơn La
và 8 loài cho KVNC.
- Bổ sung dẫn liệu về hình thái đặc trƣng của các loài thuộc phân bộ Rắn có
mẫu ở KBTTN Copia.
- Bổ sung mẫu vật cho Phòng thực hành Động vật – Sinh thái, khoa Sinh –
Hoá, trƣờng Đại học Tây Bắc.

Footer Page 11 of 166.

5


Header Page 12 of 166.
6. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA KBTTN COPIA
6.1. Vị trí địa lí
KBTTN Copia nằm ở phía Tây Nam thị trấn Thuận Châu cách thành phố
Sơn La khoảng 70 km về phía Tây, gồm các xã Co Mạ, Long Hẹ, Chiềng Bôm
Nậm Lầu và Púng Tra (thuộc huyện Thuận Châu) [4, 5].
- Phía Bắc: Giáp tiểu khu 245a, 242 và 234 thuộc xã Long Hẹ và Chiềng
Bôm. Phía Nam: Giáp 2 xã Chiềng Phung và Nậm Ti của huyện Sông Mã. Phía

Đông: Giáp tiểu khu 256, 265, 279, thuộc xã Nậm Lầu. Phía Tây: Giáp tiểu khu
246, 259, 271a thuộc xã Co Mạ [4, 5].
- Tọa độ địa lý:

21017‟30‟‟ đến 21025„54‟‟ vĩ độ Bắc.
103032‟00” đến 130044‟00‟‟ kinh độ Đông [4, 5].

6.2. Điều kiện tự nhiên
6.2.1. Địa hình, địa mạo
KBTTN Copia là khu vực miền núi có độ cao dao động từ 550 m đến 1800
m, độ cao trung bình khu vực vào khoảng 1.100 – 1200 m. Các dãy núi có nhiều
vòng cung, lấy giông chính gồm nhiều đỉnh núi cao hơn 1.500 m (so với mực
nƣớc biển) đỉnh cao nhất Copia (1.816,8 m), Trông Sia (1.742,6 m) nằm phía
Tây Nam đỉnh Copia, Long Nọi (1.687 m) nằm phía Đông Bắc đỉnh Copia. Hệ
giông chính tạo nên KBTTN Copia có 2 vùng Đông Bắc và Tây Nam của khu
bảo tồn [5].
6.2.2. Khí hậu
Khí hậu KBTTN Copia mang tính chất nhiệt đới gió mùa của khu Tây Bắc,
một năm có 2 mùa rõ rệt. Mùa mƣa bắt đầu từ tháng 4 đến tháng 9. Mùa khô bắt
đầu từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau. Lƣợng mƣa bình quân 1500 – 1600
mm/năm, tập trung vào tháng 6 đến tháng 8, chiếm 70% lƣợng mƣa cả năm [5].
Nhiệt độ trung bình năm 190C (cao nhất là 320C và thấp nhất là 140C). Độ
ẩm trung bình 85% [5].
6.2.3. Thủy văn
KBTTN Copia không có sông lớn chỉ có suối đầu nguồn gồm:

Footer Page 12 of 166.

6

Header Page 13 of 166.
- Hệ thống suối Nậm Nhộp thuộc xã Chiềng Bôm là đầu nguồn của suối
Nậm Muội đổ ra sông Đà.
- Hệ thống suối Hủa Lƣơng, Hủa Nhử (suối Đen) bắt nguồn từ lƣu vực Tây
Bắc Copia, chảy hƣớng Tây và Tây Bắc đổ ra suối lớn đổ về sông Mã.
- Hệ thống suối Nậm Lu, suối Kép, Hủa Ty, suối Lầu, suối Ty chảy ra sông
Mã. Ngoài ra còn một số suối chi phối KBTTN Copia nhƣ suối Liếp, suối Nặm
Cang … [4, 5].
- Diện tích các suối nêu trên là 200 km2, trong đó phần lƣu vực tụ nƣớc
chính trong KBTTN là 160 km2 [4, 5].
6.2.4. Khu hệ động, thực vật
Về thực vật: Theo kết quả nghiên cứu của Lê Xuân Huệ và nnk (2009) đã
xác định đƣợc tại KBTTN Copia có 609 loài thực vật bậc cao thuộc 406 chi của
149 họ trong 5 ngành thực vật [5]. KBTTN Copia trƣớc đây có các thảm thực vật
nguyên sinh đặc trƣng:
- Rừng kín hỗn giao cây lá rộng và lá kim, ẩm, á nhiệt đới núi thấp (phân
bố từ 1.700 m trở lên).
- Rừng kín lá rộng thƣờng xanh mƣa á nhiệt đới núi thấp (phân bố từ 700 –
1.700 m).
- Rừng kín thƣờng xanh mƣa nhiệt đới (phấn bố từ 700 m trở xuống).
Nhƣng tất cả các kiểu rừng này đã bị tác động mạnh, diễn ra liên tục, lâu
dài đã làm cho hệ thực vật ở đây thay đổi hoàn toàn, ngay cả những khu vực trên
1.700 m cũng bị mất dần tính nguyên sinh. Có thể khẳng định sự thay đổi này
chịu sự tác động nặng nề bởi yếu tố con ngƣời [4].
Tuy nhiên thành phần thực vật đặc trƣng vẫn còn thể hiện ở các kiểu thảm
thực vật khác nhau. Từ độ cao 800 m trở lên tới 1.821 m ta vẫn gặp 2 kiểu rừng
kín vùng cao: Rừng kín hỗn giao cây lá rộng và lá kim, ẩm, á nhiệt đới núi thấp
và Rừng kín lá rộng thƣờng xanh mƣa á nhiệt đới núi thấp [5].
Ngoài hai kiểu rừng trên còn có các kiểu rừng sau:

- Rừng thứ sinh: Kiểu rừng này chiếm diện tích lớn, là thảm thực vật có
giai đoạn phát triển khác nhau của diễn thế thứ sinh, gồm những khu vực canh

Footer Page 13 of 166.

7


Header Page 14 of 166.
tác nƣơng rẫy hay do cháy rừng, có thành phần thực vật phát triển lại từ 7 – 10
năm. Có thể phân thành 3 loại rừng thứ sinh: rừng thứ sinh nghèo kiệt do khai
thác; rừng thứ sinh sau cháy; rừng thứ sinh sau canh tác nƣơng rẫy [4].
- Tràng cỏ cây bụi: Chiếm diện tích khá lớn, gặp phổ biến ở tất cả các độ
cao [4].
Về động vật: Cũng theo kết quả nghiên cứu của Lê Xuân Huệ và nnk
(2009), đã xác định đƣợc tại KBTTN Copia có 65 loài thú thuộc 25 họ, 8 bộ,
184 loài chim, thuộc 47 họ, 14 bộ. Đã xác định đƣợc 252 loài côn trùng thuộc 4
bộ: bộ Cánh nửa (Heterroptera) có 47 loài thuộc 8 họ, bộ Cánh cứng
(Coleoptera) có 107 loài thuộc 11 họ, bộ Cánh màng (Hymenoptera) có 29 loài
thuộc 4 họ, bộ Cánh phấn (Lepidoptera) có 69 loài thuộc 9 họ. Trong đó có
nhiều loài đang bị đe dọa ở mức độ cấp quốc gia cũng nhƣ trên toàn thế giới [5].
6.3. Đặc điểm kinh tế xã hội
6.3.1. Dân số
Theo thống kê của các xã trong khu bảo tồn trong năm 2011 dân số cụ thể
nhƣ sau:
- Xã Long Hẹ có 19 bản trong đó có 14 bản là dân tộc Mông, 4 bản là dân
tộc Kháng và 1 bản là dân tộc Thái, tổng dân số là 3.646 nhân khẩu thuộc 615
hộ (chiếm 21,4%); dân tộc Thái 104 hộ (16,9%); dân tộc Khơ Mú 1 hộ (0,16%).
Trong năm 2011 toàn xã có 355/615 hộ nghèo chiếm 57,72% [4].
- Xã Co Mạ có 963 hộ với 5.608 nhân khẩu, có 3 dân tộc sinh sống là

Mông, Mƣờng và Kháng. Tổng số hộ ngèo là 564/963 hộ chiếm 58,5% [4].
- Xã Chiềng Bôm có 1.081 hộ với 5.692 nhân khẩu, tỷ lệ gia tăng dân số tự
nhiên là 1,6%. Tổng số hộ nghèo là 507/1.081 hộ chiếm 44,28% [4].
6.3.2. Đời sống
Đời sống của nhân dân trong vùng còn thấp, nguồn thu chủ yếu là lƣơng
thực và chăn nuôi. Tại KBTTN Copia thu nhập bình quân cho 1 ngƣời/ 1 năm
khoảng 240 kg (50% thóc và 50% cây lƣơng thực khác) [4].

Footer Page 14 of 166.

8


Header Page 15 of 166.

Footer Page 15 of 166.

9


Header Page 16 of 166.
7. ĐỐI TƢỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, TƢ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
7.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Các loài thuộc phân bộ Rắn ở Khu bảo tồn thiên nhiên Copia, tỉnh Sơn La.
7.2. Thời gian nghiên cứu
Đề tài đƣợc tiến hành từ tháng 9/2013 đến tháng 5/2014, chia làm các giai
đoạn sau:
- Từ tháng 9/2013 đến tháng 10/2013: Thu thập tài liệu liên quan đến đề tài.
- Từ tháng 9/2013 đến tháng 4/2014: Tiến hành thu mẫu, chia làm 4 đợt

nhƣ bảng sau:
Bảng 1. Thời gian và địa điểm khảo sát thu mẫu

Đợt nghiên cứu

Thời gian

Số ngày

Xã nghiên cứu

1

Tháng 9/2013

3

Co Mạ, Chiềng Bôm

2

Tháng 10/2013

3

Co Mạ, Long Hẹ

3

Tháng 11/2013

3

Co Mạ, Chiềng Bôm, Púng Tra

4

Tháng 4/2014

5

Co Mạ, Long Hẹ, Nậm Lầu

Ngoài thời gian thực địa, tiến hành phân tích mẫu tại Phòng thực hành
Động vật – Sinh thái, khoa Sinh – Hóa, trƣờng Đại học Tây Bắc và tham khảo
các tài liệu.
- Từ tháng 4/2014 đến tháng 5/2014: Hoàn thiện và bảo vệ đề tài.
7.3. Địa điểm nghiên cứu
Khu bảo tồn thiên nhiên Copia, thuộc huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La.
7.4. Tƣ liệu nghiên cứu
- 68 mẫu vật thu đƣợc qua 4 đợt đi thực địa.
- Sổ nhật ký ghi chép và ảnh chụp mẫu vật trên thực địa.
- Các tài liệu có liên quan đến nội dung đề tài đã đƣợc công bố trên các tạp
chí, sách báo trong và ngoài nƣớc.
7.5. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.5.1. Nghiên cứu trên thực địa
Công tác chuẩn bị khi đi thực địa

Footer Page 16 of 166.

10


Header Page 17 of 166.
- Lập các tuyến khảo sát gồm nhiều sinh cảnh khác nhau nhƣ: Rừng đặc
dụng đƣợc bảo vệ nghiêm ngặt, rừng tái sinh, khu vực quanh dân cƣ.
Dựa trên địa hình và trục đƣờng giao thông của KBTTN, các tuyến khảo
sát và thu mẫu đƣợc chia ra nhƣ sau:
+ Từ thị trấn Thuận Châu đi khảo sát vùng đồi xã Chiềng Bôm khu vực
nằm trong KBTTN Copia.
+ Từ thị trấn Thuận Châu đi các xã Co Mạ, Long Hẹ trong khu vực
KBTTN Copia.
- Chuẩn bị các dụng cụ cần thiết nhƣ: Máy ảnh, GPS, kẹp, gậy bắt rắn, gậy
có móc, đèn pin, găng tay, túi vải, lọ đựng mẫu, giấy can, phiếu phỏng vấn, sổ
ghi chép, bút chì, hóa chất bảo quản (foocmoon hoặc cồn) và các đồ dùng cá
nhân cần thiết.
- Sử dụng các hƣớng dẫn định loại nhanh ngoài thiên nhiên có ảnh màu minh
họa nhƣ: Nhận dạng một số loài bò sát ở Việt Nam, A field guide to the Reptiles of
Thailand & South – East Asia, Herpetofauna of Vietnam [14, 20, 27].
Phƣơng pháp điều tra cộng đồng địa phƣơng
Do rắn cũng là đối tƣợng thƣờng xuyên bị săn bắt nên công tác điều tra
phỏng vấn qua cộng đồng địa phƣơng sẽ giúp ích nhiều cho việc bổ sung thông
tin, hoặc thẩm định lại thông tin về đối tƣợng nghiên cứu.
- Đối tƣợng phỏng vấn là: thợ săn, ngƣời thƣờng xuyên đi rừng hoặc những
đối tƣợng buôn bán động vật rừng địa phƣơng.
- Việc điều tra đƣợc tiến hành linh hoạt và có sự chuẩn bị kĩ lƣỡng về phiếu
hỏi và bộ hình ảnh mầu các loài thuộc phân bộ Rắn dùng trong phỏng vấn.
Phƣơng pháp thu mẫu
- Tiến hành thu mẫu vào cả ban ngày và ban đêm bằng nhiều hình thức
khác nhau nhƣ: Sử dụng gậy có móc, kẹp, có thể sử dụng bắt bằng tay.

- Trên tuyến khảo sát phát hiện bằng cách nghe tiếng kêu, quan sát sinh
cảnh, xác lột, chụp ảnh di vật nhƣ bình rƣợu ngâm các loài rắn trong dân.
- Dùng đèn pin soi bắt vào ban đêm hoặc có thể dùng gậy khua động, vạch
tìm rắn ở trong hang hốc, bụi cây, khe đá vào ban ngày.
Phƣơng pháp xử lý mẫu thu đƣợc
- Rắn sau khi bắt đƣợc đựng trong túi vải.

Footer Page 17 of 166.

11


Header Page 18 of 166.
- Ghi chép thông tin cần thiết nhƣ: giờ, ngày, tháng, năm, tên loài (nếu biết)
địa điểm, sinh cảnh, hình thái bên ngoài của mẫu.
- Chụp ảnh mẫu.
- Làm chết mẫu bằng cách cho mẫu vào lọ đựng, bông tẩm ethyacetate.
- Đeo nhãn thực địa cho từng mẫu.
- Định hình mẫu trong cồn 80 – 90% trong vòng 24 giờ.
- Sau đó bảo quản mẫu trong dung dịch cồn 70%.
7.5.2. Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm
Chuẩn bị dụng cụ
Các dụng cụ thí nghiệm cần thiết nhƣ: bộ đồ mổ, thƣớc Palmen, thƣớc dây.
Phân tích các số liệu hình thái
Tiến hành đo, đếm, phân tích các chỉ số, đặc điểm hình thái dùng trong
phân loại rắn (đơn vị đo là mm) theo Boulenger, U. Manthey & W. Grossmann,
Nguyen Van Sang, Smith [19, 25, 15, 28].
Bảng 2. Các chỉ tiêu hình thái (đơn vị đo: mm)

TT

1

Kí hiệu
SVL

Giải thích
Dài thân: từ mút mõm đến khe huyệt

2

TaL

Dài đuôi: từ khe huyệt đến mút đuôi

3

ASR

Vảy thân ở cổ

4

MSR

Vảy thân ở giữa thân

5

PSR

Vảy thân ở gần hậu môn

6

VEN

Số vảy bụng

7

SC

Số vảy dƣới đuôi

8

C

Vảy trƣớc hậu môn (1 vảy hay 2 vảy)

9

L

Vảy má

10

SL

Số vảy môi trên

11

IL

Số vảy môi dƣới

12

PreOc

Số vảy trƣớc ổ mắt

13

PostOc

Số vảy sau ổ mắt

14

T

Số vảy thái dƣơng

15

Ga

Vảy sau cằm I

16

Gp

Vảy sau cằm II

Footer Page 18 of 166.

12


Header Page 19 of 166.

Hình 2. Đặc điểm hình thái và cách đếm vảy thân ở rắn
I: Vị trí các vảy trên đầu rắn [25].
II: Dạng rãnh ở đầu (Theo Zhao E. M and Adler. K [30]).
III: Cách đếm vảy thân, vảy dƣới đuôi (Theo Zhao E. M and Adler. K [30]).
A: 1- vảy mõm; 2- vảy gian mũi; 3- vảy trƣớc trán; 4- vảy trán; 5- vảy trên mắt; 6- vảy
đỉnh.
B: 1- vảy môi trên; 2- vảy mũi; 3- vảy má; 4- vảy môi dƣới; 5- vảy trƣớc mắt; 6- vảy sau
mắt.
C: 1- vảy cằm; 2- vảy sau cằm I; 3- vảy sau cằm II; 4- vảy bụng.

Footer Page 19 of 166.

13

Header Page 20 of 166.
7.5.3. Định tên khoa học của các loài
Việc định tên khoa học cho các mẫu rắn dựa trên các khóa định loại của
Malcolm. A. Smith (1943)

[28]

; Nguyễn Văn Sáng “ Động vật chí Việt Nam –

Phân bộ Rắn”(2007) [15] và tài liệu có liên quan nhƣ Boulenger (1896) [19], David
et al. (2007, 2012, 2013)

[21, 22, 23]

, Vogel Gernot et al. (2012) [29] , Ziegler et al.

(1999, 2010) [31, 32].
Tên phổ thông, tên khoa học của các loài thuộc phân bộ Rắn đƣợc sắp xếp
theo cách sắp xếp của danh lục bò sát Việt Nam năm 2009 [27].
7.5.4. Các phƣơng thức tính toán thống kê
Sử dụng phần mềm PAST Statistics (Hammer et al., 2001) [24] để phân tích
thống kê và so sánh sự tƣơng đồng về thành phần loài thuộc phân bộ Rắn của
khu vực nghiên cứu với các khu vực so sánh.
Số liệu về phân bố đƣợc mã hóa theo dạng đối xứng (1: có mặt, 0: không
có mặt).
Chỉ số tƣơng đồng (Dice index) dựa trên công thức của Sorensen đƣợc tính
nhƣ sau:
djk = 2M/(2M+N)
Trong đó M là số loài ghi nhận ở cả 2 vùng, N là tổng số loài chỉ ghi nhận
ở một vùng.

Footer Page 20 of 166.

14


Header Page 21 of 166.
PHẦN II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƢƠNG I: THÀNH PHẦN LOÀI THUỘC PHÂN BỘ RẮN
Ở KBTTN COPIA
1. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia

Qua phân tích 68 mẫu vật, kết hợp các tƣ liệu có liên quan đến KBTTN
Copia đã xác định đƣợc 37 loài thuộc 27 giống, 6 họ. Trong đó: 29 loài có mẫu,
1 loài quan sát, 3 loài điều tra và 4 loài tƣ liệu. Danh sách thành phần loài thuộc
phân bộ Rắn ở KBTTN Copia đƣợc thể hiện qua bảng 3:
Bảng 3. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia

TT

Tên khoa học

Tên phổ thông

Nguồn
tƣ liệu

1

2

3

4

Squamata
1. Typhlopidae

Bộ có vảy
Họ Rắn giun

1

Ramphotiphlops braminus (Daudin, 1803)
2. Pythonidae

Rắn giun
Họ Trăn

M

2

Python molurus (Linnaeus, 1758)

Trăn đất

ĐT

3. Xenopeltidae

3

5
6
7

Ahaetulla prasina (Reinhardt, in Boie, 1827) Rắn roi thƣờng
Boiga multomaculata (Boie, 1827)
Rắn rào đốm

8
9

Coelognathus radiatus (Boie, 1827)
Dendrelaphis ngansonensis (Bourret, 1935)

Rắn sọc dƣa
Rắn leo cây ngân sơn

QS
M

10
11

Dendrelaphis pictus (Gmelin, 1789)
Lycodon fasciatus (Anderson, 1879)

Rắn leo cây
Rắn khuyết đốm

M
M

12
13

Oligodon eberhardti Pellegrin,1910
Oligodon cyclurus (Cantor, 1839)

Rắn khiếm ê be hac
Rắn khiếm đuôi vòng

M
M

14
15

Oreocryptophis porphyraceus (Cantor, 1839)
Orthriophis taeniurus (Cope, 1861)

Rắn sọc đốm đỏ
Rắn sọc đuôi

M
M

Footer Page 21 of 166.

CR,IIB,
LR/nt

Họ Rắn mống

Xenopeltis unicolor Reinwardt in Boie, 1827
4. Colubridae
Calamaria pavimentata Dumeril,
Bibron and Dumeril, 1854
Calamaria septentrionalis Boulenger, 1890

4

Loài
quý
hiếm
5

15

Rắn mống
Họ Rắn nƣớc

M

Rắn mai gầm lát

M

Rắn mai gầm bắc

M
M
M
EN, IIB

VU


Header Page 22 of 166.
1
16

2
Ptyas korros (Schlegel, 1837)

3
Rắn ráo thƣờng

4
M

5
EN

17
18

Ptyas mucosa (Linnaeus, 1758)
Sibynophis collaris (Gray, 1853)

Rắn ráo trâu
Rắn rồng cổ đen

ĐT
M

EN, IIB

19
20

Enhydris plumbea (Boie, 1827)
Rắn bồng chì
Amphiesma khasiense (Boulenger, 1890) Rắn sãi kha si

21
22

Amphiesma stolatum (Linnaeus, 1758)
Pararhabdophis chapaensis Bourret, 1934

Rắn sãi thƣờng
Rắn bình mũi sa pa

TL
M

23

Rắn hổ đất nâu

M

24

Psammodynastes pulverulentus
(Boie,1827)
Rhabdophis chrysagos (Schlegel, 1837)

Rắn hoa cỏ vàng

TL

25
26

Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837)
Sinonatrix percarinata (Boulenger, 1899)

Rắn hoa cỏ nhỏ
Rắn hoa cân vân đen

M
M

27
28

Xenochrophis flavipunctatus (Hallowell, 1861)

Pareas hamptoni (Boulenger, 1905)

Rắn nƣớc
Rắn hổ mây ham ton

M
M

29
30

Pareas macularius Theoband, 1868
Pareas margaritophorus (Jan, 1866)

Rắn hổ mây đốm
Rắn hổ mây ngọc

M
TL

31

Pareas monticola (Cantor, 1839)
5. Elapidae

Rắn hổ mây núi
Họ Rắn hổ

M

32
33

Bungarus fasciatus (Schneider, 1801)
Bungarus multicinctus Blyth, 1860

Rắn cạp nong
Rắn cạp nia bắc

ĐT
M

EN, IIB
IIB

34
35

Naja atra Cantor, 1842
Sinomicrurus macclellandi (Reinhardt, 1844)

Rắn hổ mang
Rắn lá khô thƣờng

M
M

EN,IIB

36

6. Viperidae
Cryptelytrops albolabris (Gray, 1842)

Họ Rắn lục
Rắn lục mép trắng

M

37

Ovophis monticola (Gunther, 1864)

Rắn lục núi

M

Ghi chú:

TL
M

M: Loài thu đƣợc mẫu;

QS: Loài quan sát;

ĐT: Loài điều tra;

TL: Tài liệu.

+ I: Nghị định 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng
nguy cấp, quý, nguy hiểm.
IIB: Hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thƣơng mại.
+ II: Sách Đỏ Việt Nam năm 2007.
CR: Rất nguy cấp;

EN: Nguy cấp;

VU: Sẽ nguy cấp.

+ III: Danh lục Đỏ thế giới IUCN (2006).
LR/nt: Sắp bị đe dọa.

Footer Page 22 of 166.

16


Header Page 23 of 166.
2. Nhận xét về sự đa dạng thành phần loài
2.1. Sự đa dạng về phân loại học
Bảng 4. Sự đa dạng thành phần loài thuộc phân bộ Rắn ở KBTTN Copia

BỘ

HỌ

Squamata

1 Bộ

GIỐNG

LOÀI

Số lƣợng

Tỉ lệ (%)

Số lƣợng

Tỉ lệ (%)

1. Typhlopidae

1

3,70

1

2,70

2. Pythonidae

1

3,70

1

2,70

3. Xenopeltidae

1

3,70

1

2,70

4. Colubridae

19

70,37

28

75,68

5. Elapidae

3

11,11

4

10,81

6. Viperidae

2

7,41

2

5,41

27 Giống

100%

37 Loài

100%

6 Họ

Biểu đồ 1. Sự đa dạng thành phần loài trong các họ thuộc phân bộ Rắn
ở KBTTN Copia

Footer Page 23 of 166.

17

Header Page 24 of 166.
Qua biểu đồ 1, bảng 3 và 4 cho thấy sự đa dạng về mặt phân loại học
nhƣ sau:
Về bậc họ:
Trong 6 họ, họ Rắn nƣớc – Colubridae là họ đa dạng nhất với 28 loài
(chiếm 75,68% tổng số loài có ở KBTTN Copia); tiếp theo là họ Rắn hổ –
Elapidae có 4 loài (chiếm 10,81%) và họ Rắn lục – Viperidae có 2 loài (chiếm
5,41%); kém đa dạng hơn cả là các họ Rắn giun – Typhlopidae, họ Trăn –
Pythonidae, họ Rắn mống – Xenopeltidae, mỗi họ có 1 loài (chiếm 2,70%).
Về bậc giống:
Trong 27 giống có ở KBTTN Copia thì giống Pareas là giống đa dạng
nhất, với 4 loài (chiếm 10,81% tổng số loài có ở KBTTN Copia); tiếp theo là các
giống Calamaria, Dendrelaphis, Oligodon, Ptyas, Amphiesma, Rhabdophis,
Bungarus có 2 loài (chiếm 5,41%); những giống còn lại kém đa dạng hơn, mỗi
giống có 1 loài (chiếm 2,70%).
Theo Ziegler Thomas, Nguyen Quang Truong (2010) [33], Việt Nam có 197
loài thuộc phân bộ Rắn. So sánh sự đa dạng về thành phần loài thuộc phân bộ
Rắn ở KBTTN Copia với cả nƣớc thì KBTTN Copia có 37 loài (chiếm 18,78%
tổng số loài thuộc phân bộ Rắn ở Việt Nam).
So với cả nƣớc KBTTN Copia thiếu các họ: Cylindrophiidae và
Acrochordidae.
2.2. Những ghi nhận mới cho tỉnh Sơn La và KBTTN Copia
Theo Herpetofauna of Vietnam (2009)

[27]

, phân bộ Rắn ở Sơn La có 39

loài thuộc 29 giống, 6 họ. So với tỉnh Sơn La, ở KBTTN Copia có 37 loài

(chiếm 94,87% số loài ở Sơn La), 27 giống (93,10%), 6 họ (100%).
So với tỉnh Sơn La KBTTN Copia thiếu các giống: Chrysopelea,
Goniosoma, Rhynchophis, Ophiophagus, Viridovipera.
Kết quả nghiên cứu của đề tài đã bổ sung cho danh sách thành phần loài
thuộc phân bộ Rắn của tỉnh Sơn La năm 2009 là 11 loài. Danh sách các loài bổ
sung cho tỉnh Sơn La thể hiện qua bảng 5.
Đáng chú ý trong số các loài Rắn bổ sung cho tỉnh Sơn La, có 1 loài Rắn
rất hiếm gặp, đó là Pararhabdophis chapaensis (loài này đã đƣợc Bourret mô tả
năm 1934 với 1 mẫu chuẩn duy nhất thu ở Lào Cai, sau 80 năm mới phát hiện

Footer Page 24 of 166.

18


Header Page 25 of 166.
lại tại KBTTN Copia). Đây là ghi nhận về vùng phân bố của loài có giá trị rất
lớn về mặt khoa học.
Bảng 5. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn bổ sung
cho tỉnh Sơn La

TT

TÊN KHOA HỌC

TÊN VIỆT NAM

1

Calamaria pavimentata

Rắn mai gầm lát

2

Calamaria septentrionalis

Rắn mai gầm bắc

3

Dendrelaphis pictus

Rắn leo cây

4

Enhydris plumbea

Rắn bồng chì

5

Amphiesma khasiense

Rắn sãi kha si

6

Pararhabdophis chapaensis

Rắn bình mũi sa pa

7

Pareas hamptoni

Rắn hổ mây ham ton

8

Pareas macularius

Rắn hổ mây đốm

9

Pareas margaritophorus

Rắn hổ mây ngọc

10

Pareas monticola

Rắn hổ mây núi

11

Ovophis monticola

Rắn lục núi

Theo Nguyễn Văn Sáng (2012) [4], Nguyễn Thị Bích Ngọc và nnk (2013)[10]
đã thống kê tại KBTTN Copia có 29 loài thuộc phân bộ Rắn. Kết quả nghiên
cứu đã bổ sung cho danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn của KBTTN
Copia năm 2012 là 8 loài. Danh sách các loài bổ sung thể hiện trong bảng 6.
Bảng 6. Danh sách thành phần loài thuộc phân bộ Rắn bổ sung cho KBTTN Copia

TT

TÊN KHOA HỌC

TÊN VIỆT NAM

1

Calamaria pavimentata

Rắn mai gầm lát

2

Calamaria septentrionalis

Rắn mai gầm bắc

3

Dendrelaphis ngansonensis

Rắn leo cây ngân sơn

4

Oligodon cyclurus

Rắn khiếm đuôi vòng

5

Orthriophis taeniurus

Rắn sọc đuôi

6

Sibynophis collaris

Rắn rồng cổ đen

7

Psammodynastes pulverulentus

Rắn hổ đất nâu

8

Pareas macularius

Rắn hổ mây đốm

Footer Page 25 of 166.

19