Tư liệu hoá các loài lâm sản ngoài gỗ có giá trị dược liệu được cộng đồng dân tộc kinh và chăm sử dụng ở khu bảo tồn thiên nhiên tàkóu – tỉnh bình thuận

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C NÔNG LÂM TP.H CHÍ MINH

KHĨA LU N T T NGHI P

T
D

LI U HỐ CÁC LỒI LÂM S N NGỒI G CĨ GIÁ TR
C LI U
C C NG
NG DÂN T C KINH VÀ CH M
S D NG KHU B O T N THIÊN NHIÊN TAKĨU
T NH BÌNH THU N

H và tên: Lê Hồng Qun
Ngành : Lâm Nghi p
Niên khóa: 2005 – 2009

Tháng 06 n m 2009


T
D

LI U HỐ CÁC LỒI LÂM S N NGỒI G CÓ GIÁ TR

C LI U
C C NG
NG DÂN T C KINH VÀ CH M S
D NG KHU B O T N THIÊN NHIÊN
TAKĨU – T NH BÌNH THU N

Tác gi

LÊ HỒNG QUN

Khố lu n

c trình
áp ng n c u
c p b ng k s ngành
Lâm nghi p

Giáo viên h ng d n:
Th.s Nguy n Qu c Bình

Tháng 6 n m 2009

ii


L IC MT
Tôi xin chân thành c m n sâu s c
Lâm nói chung,

n Ban Giám Hi u Tr

ng

i H c Nông

c bi t là khoa Lâm nghi p ã t o i u ki n và truy n

t nh ng ki n

th c khoa h c cho tôi trong su t 4 n m h c t i tr

ng.

Tôi xin chân thành c m n th y Nguy n Qu c Bình ã t n tình giúp
d n tơi hoàn thành

ng

tài này.

c bi t tri ân
c.D

và h

n Chú Liêm và các anh ch

ng, c. ào ã nhi t tình giúp

ang công tác t i khu b o t n TàKóu,

cho tơi trong q trình th c t p t i Hàm Thu n

Nam.
Con ghi n sâu s c
hoàn thành

n ba m , nh ng ng

i gi ng

tôi v m i m t

tôi

c lu n v n này.

C m n t t c các b n trong l p ã giúp
d

i thân ã giúp

ng

C m n c ng

tôi trong nh ng n m tháng cùng ng i

i h c.
ng ng

i dân trong khu b o t n TaKóu ã giúp tơi trong q trình

i u tra cây thu c.
Lê Hồng Quyên

iii


TĨM T T
N i dung c a tóm t t bao g m Tên
n i dung và ph

tài, th i gian,

ng pháp nghiên c u. K t qu

a i m, tóm l

c m c tiêu,

c nêu th t ng n g n nh ng k t qu

chính. Khơng trình bày các k t lu n, ki n ngh , không ch a các b ng, bi u

, trích
Formatted: Font: Bold, Complex
Script Font: Bold

d n.

tài nghiên c u “T li u hố các lồi lâm s n ngồi g có giá tr d
c ng

ng dân t c Kinh và Ch m s d ng

Bình Thu n

c

c ti n hành t i xã Tân Thành, Tân Ngh a, hàm Minh huy n Hàm

K t qu thu
i dân

c li u

khu b o t n thiên nhiên TàKóu – T nh

Thu n Nam t nh Bình Thu n, th i gian t tháng 3

ng

Formatted: Highlight

c là t li u hố

n tháng 5.

c 20 lồi Lâm s n ngoài g th

ng

c

ây khai thác, s d ng và mua bán.
Formatted: Highlight

Yêu c u vi t l i tóm t t

iv


Danh sách các hình

Hình 4.1: C t tối b

KBT TàKóu ......................................................................... 22

Hình 4.2: Huy t giác

KBT TàKóu ......................................................................... 23

Hình 4.3a: Lá

tr ng

KBT TàKóu ..................................................................... 23

Hình 4.3b: Ch t nh a

tr ng

KBT TàKóu......................................................... 23

Hình 4.4a: R Th n X

KBT TaKóu..................................................................... 24

Hình 4.4b: Lá Th n X

KBT TaKóu..................................................................... 24

Hình 4.5: Vàng c ng

KBT TaKóu ......................................................................... 25

Hình 4.6: C bình vơi

KBT TaKóu........................................................................ 25

Hình 4.7: Thiên niên ki n

KBT TàKóu.................................................................. 26

Hình 4.8: Sa nhân

KBT TàKóu .............................................................................. 26

Hình 4.9: Bá b nh

KBT TàKóu.............................................................................. 26

Hình 4.10: Th ch h c

KBT TàKóu ........................................................................ 27

Hình 4.11 Ng gia bì

KBT TaKóu ......................................................................... 28

v


Danh sách các b ng
B ng 4.1 Các loài cây thu c th
B ng 4.2: S l n tên cây thu c

ng

c khai thác và mua bán

c nh c

núi Tà Kóu ....... 20

n và danh m c các tên cây thu c ã

c ghi

chép theo theo th t gi m d n ................................................................................. 21

B ng 4.3: Tr l

ng thu hái d

c li u m i n m ....................................................... 30

B ng 4.4: Tr l

ng thu mua d

c li u m i n m ..................................................... 31

B ng 4.5: Giá c a m t s cây thu c .......................................................................... 36
B ng 4.6: Phân h ng cây thu c theo m c

b

e do c a loài

37

vi


Ch
M
1.1.

ng 1
U

tv n
Vi t Nam v i di n tích t nhiên là vùng

nhi t

i gió mùa. Chính i u ki n khí h u và

i núi, ch u s

nh h

ng c a khí h u

a hình nh v y ã t o cho

tn

c chúng

ta m t h th c v t r ng phong phú và a d ng, có nhi u lo i g và lâm s n ngồi g có giá
tr cao, trong ó có các lồi cây

c dùng làm d

c li u. Tuy nhiên, ng

i dân

mi n núi

v n có thói quen khai thác ngu n cây thu c nam s n có t r ng t nhiên mang v dùng,
i u này d n

n nguy c c n ki t ngu n tài nguyên này m t cách nhanh chóng, th m chí

m t s lồi có giá tr cao, q hi m có th b tuy t ch ng. Chính vì v y, c n thi t ph i có
các ho t

ng b o t n và phát tri n ngu n tài nguyên cây d

c li u do chính ng

s ng g n r ng th c hi n nh m s d ng b n v ng ngu n tài nguyên này trong t
Tr

c ây vi c khai thác LSNG ch a chú tr ng

i dân

ng lai

n vi c b o v và phát tri n b n

v ng ngu n tài nguyên này. H u qu là LSNG c n ki t nhanh chóng, kéo theo hàng lo t
khó kh n cho ng
n,

i dân s ng g n r ng. B i vì

dùng trong gia ình và là ngu n d

i v i h , LSNG là ngu n cung c p th c

c li u.

Hi n nay v i nhi u nguyên nhân khác nhau làm gi m ngu n LSNG. Trong b i c nh
n n kinh t phát tri n, s c kho ng
g c t thiên nhiên

i dân

c nâng cao, LSNG làm d

c li u có ngu n

c quan tâm nhi u h n. Do v y, nhu c u v i các lo i d

nâng cao ã t o nên m t th tr
thu hái các lo i LSNG làm d

ng hoàn thi n. T
c li u này

ó ng

c li u này

i dân có th s ng d a vào vi c

t ng thu nh p.

Tuy nhiên, vi c khai thác LSNG dung làm d

c li u ch a

c h p lý. Tài nguyên

r ng không k p tái t o, áp ng cho nhu c u s d ng. T

ó t o ra tính hai m t là ng

dân s ng g n r ng có thêm thu nh p, ng

c áp ng nhu c u nh ng tài

i s d ng

nguyên r ng b c n ki t. H u qu là s làm m t d n tính a d ng sinh h c c a r ng.
1

i


Núi TaKóu – t nh Bình Thu n t lâu ã n i ti ng
t cây c có ch t l

mi n Nam v ngu n d

ng cao. H n m t ph n t trong s kho ng 1000 lồi th c v t c a núi

TaKóu có th s d ng làm thu c. Nhi u loài cây thu c
ng

c li u

i dân trong vùng

núi Tà Kóu khơng ch

m khu b o t n s d ng mà cịn

c tiêu th ra th tr

ngồi. Bên c nh ó, m i n m có trên 200.000 khách hành h
trên núi c ng ã góp ph n tiêu th m t s l

ng

ng l n cây thu c

c

ng bên

n vi ng các ngôi chùa
c bày bán t i khu v c

này.
Và c ng

th c b n

ng ng

i Kinh

khu b o t n Takóu thì có kho tàng ki n

a v cách s d ng các s n ph m t r ng. Tuy nhiên nh ng ki n th c ó s b

mai m t ho c bi n
ngu n LSNG t i
dân th

i Ch m và ng

id n
a ph

thích ng trong i u ki n s ng hi n nay. Vi c s d ng các

ng có ý ngh a vô cùng quan tr ng,

ng s d ng làm d

ng ng

i

c li u..

V i nh ng câu h i
trong c ng

c bi t là LSNG mà ng

c

t ra: Có cịn nhi u hay ít vi c s d ng nh ng cây thu c

i Ch m và ng

i Kinh

khu b o t ng TaKóu? Ta nên làm gì

có

trong th i gian ng n giúp cho nhân dân, th y thu c ông y d dàng nh n bi t và ph bi n,
làm quen v i cách dùng ch a m t s b nh nh m ch m sóc s c kh e ban
m c tiêu s c kh e cho m i ng

n gi n, r ti n d ki m mà v n

i v i i u ki n

c s khoa h c c n thi t. Vì v y nghiên c u
ngồi g có giá tr d

c li u

c c ng

thiên nhiên Takóu - t nh Bình Thu n th

u và th c hiên
mb o

c ch n là “T li u hố các lồi lâm s n

ng ng

i Ch m và kinh s d ng

khu b o t n

ng dùng”.

1.2. M c ích - M c Tiêu
1.2.1. M c ích
T li u hố các ki n th c b n
d

a trong vi c s d ng các lo i LSNG dùng làm

c li u nh m phát tri n ti m n ng c a chúng trong i u ki n th c t t i

a ph

ng.

1.2.2. M c Tiêu
áp ng m c ích nghiên c u, các m c tiêu c n
- Xác

nh các lồi LSNG chính mà ng

t

c:

i dân khai thác và s d ng làm d

c li u.

2


- T li u hoá ki n th c c a c ng

ng trong phân lo i, thu hái, s d ng, ch bi n,

t n tr và thu n hố các lo i s n ph m ó.
- Xác
c a ng

nh t m quan tr ng c a các LSNG dùng làm d

iv i

i s ng

i dân nông thôn.
- ánh giá ti m n ng th

1.3.

c ph m này

it

ng i u tra

Ng

i dân s ng

ng m i và giá tr b o t n cho các loài u tiên.

a. Nh ng ng

vùng ven và trong vùng lõi Khu b o t n.

i dân s ng ph thu c vào ngu n LSNG dùng làm d

b. Nhóm nh ng ng

c li u.

i tr c l i t r ng t m g i là kinh doanh r ng trái phép.

1.4. Ph m vi nghiên c u
Các ho t

ng khai thác LSNG dùng làm d

c li u trong khu b o t n thiên nhiên

Takóu: trong ó tr ng tâm là hai thôn xen ghép Hi p ngh a và Hi p nh n thu c xã Tân
Thu n là m t xã n m v a trong vùng

m v a trong vùng lõi khu b o t n, xã này ch y u

là dân t c Ch m.

3


Ch
T NG QUAN VÀ

ng 2
A I M NGHIÊN C U

2.1. T ng quan
2.1.1. Khái ni m lâm s n ngoài g dùng làm d
Lâm s n ngoài g dùng làm d
v t, thu c
con ng

c có

c li u

c li u là cây thu c b , ch a b nh, thu c b o v th c

c t h sinh thái r ng và

i. M c ích s d ng c a con ng

t r ng ph c v cho m c ích s d ng c a

i tùy thu c vào

c tính riêng c a t ng c ng

ng, t ng qu c gia hay t ng khu v c.
Ý ngh a và l nh v c s d ng c a LSNG dùng làm d

c ph m:

- Ý ngh a:
+ Nâng cao thu nh p.
+ T o tính an toàn l

ng th c, s c kh e.

+ T ng a d ng sinh h c trong h sinh thái r ng.
- Các giá tr mà LSNG dùng làm d

c ph m mang l i cho con ng

i:

+ Gía tr v m t kinh t : các ngu n thu nh p c a m t h gia ình .
+ Giá tr v m t xã h i cho các vùng c dân vùng g n r ng:
. n

nh và an ninh cho

. T o ra thu nh p cho ng
. T o ra m t s l

i s ng ng

i dân ph thu c vào r ng,

i dân s ng ph thu c vào r ng,

ng vi c làm cho dân

a ph

. B o t n và làm s ng nh ng ki n th c b n

ng.
a v gây tr ng, ch bi n, ch a b nh

b ng cây thu c t nhiên.
. B o t n nh ng giá tr v n hóa c a các c ng

ng, các dân t c.

+ Giá tr v m t xã h i cho nh ng khu v c ơ th :
. Gi m chi phí nh p nguyên d
. T ng tính th

c li u t n

ng m i trong và ngoài n

c ngoài.
c.
4


+ Giá tr v m t môi tr

ng:

. B o v và làm t ng tính a d ng sinh h c c a r ng,
. Gi i quy t mâu thu n gi a s phát tri n b n v ng tài nguyên áp ng cho s t ng
dân s v i b o t n b n v ng ngu n gen cho t
. B o v gián ti p r ng,

ng lai.

t r ng và ngu n n

2.1.2. Tình hình LSNG dùng làm d

c li u

Hi n nay Vi t Nam nh p ngu n d

c.

Vi t Nam

c li u v i m t l

Trung Qu c, Malaysia, In ônêsia,…Trong khi n

ng l n t n

c ta có nh ng ngu n d

nh ng l i không bi t cách t n d ng. Ho c có thì ch có m t s ít ng
i v i cây d
nào c ng th c hi n

c li u, vi c

c ngồi nh :
c ph m ó

i bi t cách s d ng.

m và tr ng theo ki u cơng nghi p khơng ph i khi

c, có nh ng v thu c ch có th m c

c trong r ng già, d

i

nh ng tán cây... Bà Lý M y Ch n, Cán b xã và c ng là thành viên c a Công ty c ph n
kinh doanh các s n ph m b n

a Sapa ã kh ng

tin này. Bà cho r ng: "Ph i 2

nh thêm v tính chính xác c a thơng

n 3 n m n a, m i có th thu hái d

c li u t nh ng v

n

m”.
Ng

i x a có câu: " n c a r ng r ng r ng n

th c s c a r ng, nh ng ng

c m t". Ch c ch n, nh ng ch nhân

i ang s ng bên r ng không

ch

n i thu c siêu l i nhu n. Th nh ng, ch c ch n h s chính là ng
r ng n

c m t" khi trong t

ng lai, r ng khơng cịn d

2.1.3. Tình hình qu n lý LSNG dùng làm d

c li u

Nh ng h n ch ch y u trong qu n lý nhà n
- Trên th c t các lo i d
ngoài th c

c li u ch a

ng nhi u t nh ng
i r i vào c nh "r ng

c li u...
Vi t Nam

c v ngu n d
c i u tra, xác

c li u hi n nay là:
nh, phân

nh rõ ràng

a, ch a ti n hành l p h s ph c v cho công tác qu n lý.

- Các lo i d

c li u ch a th c s

- Vi c khai thác các ngu n d

c quan tâm b o t n, phát tri n và khai thác.

c li u cịn mang tính t phát, phân tán, ch a có quy

ho ch, cịn lãng phí, hi u qu kinh t r t th p. Ph n l n các c s ch bi n
nh , không g n v i vùng ngun li u n

u có quy mơ

nh, cơng ngh và thi t b l c h u, ch t l

s n ph m th p, m u mã bao bì cịn h n ch nên tính c nh tranh trên th tr

ng trong n

ng
c

và qu c t ch a cao.
5


2.2. Gi i thi u v khu v c nghiên c u
Khu b o t n thiên nhiên (BTTN) Takóu thu c huy n Hàm Thu n Nam, T nh Bình
Thu n,

c chính th c thành l p vào ngày 26 tháng 10 n m 1996 theo quy t

791/TTg Q c a Th t

ng chính ph v vi c xác l p Khu B o t n Thiên nhiên vùng núi

Takóu, và tr thành khu r ng
lồi

c h u c a vùng

m t khu r ng

nh s

c d ng th hai c a t nh Bình Thu n

t duyên h i mi n trung. Tr

b o t n v i nhi u

c khi chính th c thành l p, nó là

c d ng thu c quy n qu n lý c a Chi c c ki m lâm nh m b o t n loài s n,

m t loài cây g

c s c c a vùng núi Takóu, thu c huy n Hàm Thu n Nam t nh Bình

Thu n. T ng di n tích

c quy ho ch là 17.823 ha trong ó di n tích khu b o t n là

11.866 ha và di n tích vùng

m là 5.957 ha.

2.2.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
- V trí:
Khu b o t n thiên nhiên vùng núi Takóu n m
trên

a bàn c a 6 xã và th tr n, ó là: Hàm C

phía nam huy n Hàm Thu n Nam,

ng, Hàm Minh, Thu n Quý, Tân Thành,

Tân Thu n và Th tr n Thu n Nam.
+T a

a lý:

T 10 0 41’28”
0

’

T 107 52 14

n 10 0 53’ 01” v
”

0

’

”

n 108 01 34 kinh

B c.
ông.

- Ranh gi i:
Phía B c giáp qu c l IA i TP Phan Thi t và cùng dân c xã Hàm Minh.
Phía ơng là vùng dân c 2 xã Hàm Minh và Thu n quý.
Phía Nam gi i h n b i

ng m i m t Thu n Quý i Kê Gà – Tân thành.

Phía Tây giáp m t ph n
Các

ng 712 và vùng dân c xã Tân Thu n.

c i m v trí này cho th y ây là m t khu v c ti p giáp v i nhi u khu dân c

và n m g n các tr c giao thơng quan tr ng, nên khó b o v , m c dù m ng l
giao thông có th phát tri n m t s ho t
-

i

ng

ng nh du l ch sinh thái.

a hình:

Khu v c có các d ng

a hình nh sau:

6


+ D ng núi th p: Núi Takóu n m

phía B c c a khu r ng,

d c trên 150, ây thu c d ng núi sót c a Nam d i Tr
+ D ng

i cao: Núi Tà

ng n m

i 694 m,

ng s n.

ông -Nam khu r ng.

cao tuy t

i

0

296 m,

d c 10 – 15 .

+ D ng bán bình nguyên: N m

ch y u c a khu r ng v i
d nt

t ng p n

phía Nam khu r ng.

cao so v i m t n

ông sang Tây và giáp bi n
+

bàu,

phía

cao tuy t

c th

S

a d ng v

-

a ch t và th nh

c bi n t 50 – 100 m,

a hình chi m
a hình nghiêng

phía Nam.

c: Ngồi các d ng

m l y ng p n

ây là d ng

a hình trên trong khu r ng cịn có m t s b ng,

ng xun quanh n m.

a hình có th h tr cho s

a d ng v các h sinh thái và a d ng

lồi.
ng:

Khu BTTN Takóu n m trong

i ki n t o

Mezozoi – Kainozoi Tây Thái Bình D
Phan Thi t

cl p

ng. Vùng ki n t o kh i s t ven bi n Phan Rí –

y b i các thành t o tr m tích b r i h t ng Phan Thi t, các tr m

tích gió, tr m tích sơng và tr m tích h n
N n v t ch t t o

a ch t à L t, thu c ai núi l a Pluton

i.

t trong khu BTTN Takóu bao g m các thành t o sau:

. Thành t o Macma xâm nh p phun trào thu c ph c h

nh Quán phát tri n r ng

mà thành, thành ph n c h c ch y u là á: Granit, Biotit, Hocblen ...
. Thành t o tr m tích bao g m nhi u ta ng h khác nhau t c
Neogen

nh

t (Kainozoi) v i các

n tr thu c h

c i m tr m tích nh sau: Cát th ch anh màu

, Cát xám ho c cát en, xám en ch a di tích th c v t ho c khống v t n ng Inmenit.
Do nh ng
các nhóm

t Feralít và Feralít mùn phát tri n trên á Macma chua (Fa, FHa). ây là

t hình thành t i ch , t ng

k t von,

a ch t nh trên, trong vùng ã hình thành nên

t nh sau:

. Nhóm
nhóm

c i m c a ki n t o

t mõng (d

i 50 cm), á n i 30 -50 %, nhi u n i có

t c thành ph n c gi i nh , h i chua. Phân b

tri n núi Takóu, Ta

. Nhóm Feralít phát tri n trên n n phù sa c (Fo), nhóm
tính ch t c lý kém, thành ph n c gi i nh (Cát pha, th t nh )

t này có t ng

ng.
t dày,

m và lân t ng s nghèo,
7


lân d tiêu r t nghèo ( P2O5 : 1 – 1,5 mg/100g), q trình r a trơi di n ra m nh m , nhìn
chung, nhóm

t này thu c l ai x u.

. Nhóm

t phù sa bi n: Trong nhóm này chia thành 2 nhóm nh .

. Nhóm

t cát g m các l ai:

t cát bi n (Haplec AR).
d

ng, hàm l

n

c kém, t l mùn trong

t dày,

t nghèo dinh
c nhanh, gi

c m n thơng qua n

c ng m có mu i. Tuy nhiên

t ng sâu.

t m n (M): Nhóm này ch u nh h

ng tr c ti p c a th y tri u bi n,

t

ng l n mu i hịa tan.

. Nhóm phù sa ven sơng su i:
thành ph n c gi i nh ,

t có

c i m t ng

t dày,khơng

màu m trung bình, hàm l

c b i áp phù sa,

ng mùn h i ít, q trìng r a

m c trung bình.
Ngồi các nhóm

th t

t này là t ng

t r i r c, kh n ng liên k t kém, thóat n

ng c a n

nhi m m n khơng cao và

trơi

t cát tr ng (Luvic AR) và

t ít.

Riêng cát bi n ch u nh h

tích t m t l

(Rhodec AR),

c i m c a nhóm

ng SiO2 cao,

+ Nhóm

t cát

t trên, trong khu b o t n cịn có m t s di n tích nh

cá b ng, bàu ng p n

tl y

c quanh n m.

- Khí h u – th y v n:
Theo s li u quan tr c c a tr m khí t

ng g n nh t (Phan Thi t), các

c

tr ng c a khí h u trong vùng nh sau:
+ Nhi t

:

Nhi t

bình quân n m (T)

: 26,6 oC

Nhi t

cao tuy t

: 36,0 oC

Nhi t

th p tuy t

i:
i:

S gi n ng bình quân

: 7,3 gi / ngày.
: 9.700 – 10.000 oC

T ng tích ơn
+ Ch

: 12,0 oC

m a:

L

ng m a bình quân n m

: 1.115,7 mmm

L

ng b c h i bình quân n m

: 1.425,6 mm

mt

ng

i bình quân

: 80,7 %
8


Mùa m a t tháng 5
l

ng m a phân b không

n tháng m

u gi a các tháng trong n m, ch y u t p trung vào các tháng

7, 8, 9. Mùa khơ t tháng 11
+ Ch
Hai h

i, bình qn 100 ngày m a/n m. Tuy nhiên

n tháng 4 n m sau.

gió:
ng gió chính th nh hành trong n m t

ng ng v i hai mùa khí h u:

- Gió mùa Tây –Tây Nam th i vào mùa m a(t tháng 5

n tháng 10),T c

bình quân 3,9 – 4,1 m/s. Khí h u trong mùa gió này có nh ng
giơng, nóng m, m
- Gió mùa

c tr ng nh sau nhi u

khơng khí bình qn 81,5 – 83,4 %.
ơng B c xu t hi n vào mùa khơ (tháng 11

gió bình qn 4 – 4,5 m/s. Khí h u có
m

gió

n tháng 4 n m sau), t c

c i m khô hanh, gió th i n

nh su t mùa,

khơng khí bình qn 75 – 78 %. Th i ti t khô hanh, n ng g t gây tình tr ng khơ

h n nghiêm tr ng cho m t s cây tr6òng.
+ D ng khí h u:
Theo ánh giá c a

ài khí t

ng - thu v n Bình Thu n, Khí h u vùng núi Takóu

nói riêng và huy n Hàm thu n Nam nói chung có nh ng
L

ng m a t

ng

c i m nh sau:

i khá (so v i trong t nh), nh ng bi n

ng nhi u (h s

m

t = 1 – 1,2).
Nhi t

t

ng

i cao.

Mùa m a kéo dài 6 tháng, gi a mùa m a có th xu t hi n th i k m a ít.
Thiên tai

vùng này ch y u là do m a không n

sông su i ng n gây nh ng tr n l quét. Ng

nh: Nhi u khi m a d n d p,

c l i có khi m a ít kéo dài d n

n tình tr ng

n ng h n gay g t ho c x y ra “h n gi a v ” nghiêm tr ng.
Nhìn chung, khí h u thu n l i cho cây tr ng sinh tr

ng và phát tri n.

+ H th ng sơng, su i:
Do
Takóu và Ta

c i m

a hình trong vùng, các su i n

c ph n l n

u b t ngu n t núi

ng. Ngoài ra, cịn m t s con su i nh có ngu n g c t các m ch “n

nh ” xu t phát t các

c

i cát trong vùng.

H th ng sông, su i trong khu BTTN g m có: Su i Nhum, Su i N

c m m, Su i

Tre, Su i á, Su i Vàng (su i v n), và sông Phan khu v c phía Tây.
9


c i m c a các su i tuy nhi u nh ng ng n, l u v c nh , x y ra l trong
mùa m a nh ng khô ki t trong mùa khô, ngo i tr m t s con su i có ngu n n
m ch n
n

c t các

c nh , t các c n cát mà th c bì trên ó là r ng D u, r ng s n duy trì

c

c quanh n m nh su i V n, Su i Tre.

2.2.2. Tài nguyên r ng và a d ng sinh h c
- Tài nguyên r ng:
K t q a phúc tra tài nguyên ph c v xây d ng lu n ch ng khu b o t n ã cung c p
các s li u di n tích và tr l

ng r ng nh sau (B ng 1.1):

B ng 1.1. Di n tích và tr l
Các lo i

t ai

ng r ng Khu b o t n Thiên nhiên Takóu
Di n tích (ha)

Tr l

ng (m3)

17.823

225.476

11.866

225.476

6.299

225.476

959

49.194

40

4.255

826

41.523

93

3.416

1.142

26.723

1.142

26.723

-R ng th a cây h D u

4.074

146.439

+ R ng nghèo

2.680

110.684

+R ng nghèo th a

416

8.194

+R ng non ph c h i

978

27.560

- R ng ng p m n

60

3.120

-R ng tr ng

64

T ng c ng
1.Di n tích khu b o t n
a.

t có r ng:

- R ng th

ng xanh

+R ng trung bình
+R ng nghèo
+R ng non ph c h i
- R ng r ng lá
R ng nghèo th a

t khơng có r ng

5.567

- Cây g rãi rác + cây b i

3.259

-

2.308

b.

t cát + tr ng c

10


2. Di n tích vùng
-

m

5.957

a d ng th c v t r ng:

Thành ph n th c v t c a Khu B o t n Thiên nhiên TaKóu h i t u c a ba lu ng th c v t
di c : lu ng Malaixia – Indonexia, lu ng

n

- Mi n i n và lu ng Hymalaya – Vân

nam, Quý châu – Trung Qu c và h th c v t b n

a Vi t Nam. Theo k t qu

i u tra th c

v t r ng t lu n ch ng kinh t k thu t, Khu B o t n Thiên nhiên Takóu có 751 lồi th c
v t, thu c 465 chi c a 129 h , 4 ngành trong ó:
* Cây g l n

: 261 loài 158 chi 57 h .

* Ti u m c

: 212 loài 129 chi 54 h

* Th m t

i

: 152 loài 99 chi 32 h

* Dây leo + Ph sinh

: 110 loài 86 chi 39 h

* Phong lan

: 22 loài 15 chi 1 h

* Quy t th c v t

: 14 loài 12chi 8 h .

- Phân theo ngành th c v t

* Quy t th c v t

: 145 loài 12 chi 8 h

* Th c v t h t tr n

:

* Th c v t h t kín

4 lồi 12 chi 8 h
: 733 lồi 450 chi 118 h

- a d ng v ki u r ng:
Các y u t

a hình,

t ai, khi h u và nhân tác ã góp ph n hình thành các ki u

r ng nh sau:
+ Trên nhóm Feralit phát tri n tên á macma chua ( Fa, Fha) có các ki u r ng sau:
. Ki u r ng kín th
300m tr lên, s

ng xanh m a m nhi t

n tây núi Tà

g m các t ng: Th m t

ng có

t ng

trên núi Takóu t

cao

cao t 100 –260 m. C u trúc r ng c a r ng

i, cây b i, Cây nh , t ng l p qu n, nh ng khơng có t ng nhơ.

. Ki u r ng r ng lá h i m nhi t
Takóu và s

i: N m

n ông núi Tà

i: Phân b

cao t 100 – 300 m chân núi

ng và rãi rác t i m t s

i th p tr s i á trong khu r ng,

t r t mõng, á n i thành t ng m ng l n.

11


+ Trên vùng

t cát (cát

, cát tr ng) và cát xám hình thành trên n n phù sa c

(Fo) có m t ki u r ng:
. Ki u r ng th a cây h D u: ây là ki u r ng có di n tích l n nh t trong khu b o
t n, phân b trên

a hình bán bình ngun g n sóng. Th c v t thân g

cây h D u nh S n m , D u gi y, D u
tác

ng con ng

ây ch y u là

ng cùng v i các loài khác nh Trám. D

is c

i v vi c khai thác lâm s n nên ki u r ng này có nguy c b thu h p

ph m vi phân b . v t, phân b , nh ng .
+ Trên vùng

t cát tr ng ven bi n: có m t ki u th m th c v t:

. Th c v t trên c n cát ven bi n: D c theo b bi n t Su i Nhum
cát tr ng hi n nay có ch ch a

nh, cát bay m c

nh . Th c v t

n Kê gà có c n
ây ch a n

nh,

hình thành nên sinh c nh th c v t trên c n cát ven bi n v i các loài cây g nh S n m
(Shorea roxburghii), D u gi y (Dipterocarpus chartaceus), Th

u heo (Diospyros

embryoteris), Trâm (Syzygium) v.v. phân b r i rác, có chi u cao t 1,5 – 3 m do gió bi n,
cát vùi l p nên thân cong queo, cành nhánh nhi u. Nhóm cây b i g m có Mai t quý (
ng n), S m b i, Th u t u, Cò ke nam, G ng, X

ng r ng. Th m t

i có C lơng chơng,

C mao th , Thu th o, Xuân th o cát.
+

t ng p phèn: có m t ki u th m th c v t:

. Th c v t trên
n

t ng p phèn: Trong ph m vi khu r ng có m t s

b ng, bàu ng p

c trong n m, hình thành nên th m th c v t r ng mang tính ch t c a h sinh thái r ng

ng p phèn. Th c v t

ây có Tràm (Melaleuca leucadendron). N i

t th p có c n ng

(Eleocharis dulcis), C m m (Ischaemum indicum), d

i b ng có bơng súng (Nymphea

stellata), s y (Pharagmites karta), nh ng n i cao g p

(Saccharum spontaneum), Bình

bát (Annona glabra), Mua (Melastoma affine), Dây cho i (Stenochlaena palustris). Nhìn
chung thành ph n th c v t

ây nghèo h n so v i h sinh thái r ng tràm c a

ng b ng

sơng C u Long.
+ Trên

t thối hóa sau n

ng r y:

. Sinh c nh cây b i, tr ng c sau n
g , c i làm n
sau n

ng r y: Do tác

ng c a con ng

i nh ch t

ng r y, cháy r ng v.v.hình thành nên các ki u sinh c nh cây b i, tr ng c

ng r y th c v t có Nh n dê (Erioglosum), Th (Diospyros), Cò ke (Grewia),
12


ng n (Cratoxylon), Bình linh (Vitex), S n m
(Aporosa), C

(Shorea), S m (Memecylon),Th u t u

uôi ch n (Penisetum), C voi (Panicum), Trinh n gai (Mimosa) v.v.

. Qu n h p r ng tr ng: Ngoài vi c tr ng các cây l
nh ng n m g n ây còn tr ng các lo i cây Công nghi p nh

ng th c, cây hoa màu trong
i u, cây lâm nghi p nh

B ch àn, keo lai, xoan ch u h n.
2.2.3.

c i m kinh t - xã h i
- Dân s , dân t c và phân b dân c :
+ Dân s :
Theo s li u th ng kê c a Khu B o t n Thiên nhiên Takóu, dân s n m trong khu

r ng:
- T ng s h

: 636 h

- S nhân kh u

: 3.215 ng

i

- S lao

: 1.601 ng

i.

T

ng

l t ng dân s t nhiên: bình quân 2,75%

- Thành ph n dân t c:
i b ph n là dân t c kinh sinh s ng

u kh p các xã trong vùng

t n. Riêng xã Tân thu n có 2 thơn xen ghép ng
Phan. V i kho ng trên 200 h . ây là nhóm

m khu b o

i dân t c Ch m s ng d c theo b sông
ng bào dân t c ang r t

c nhà n

c

quan tâm v m i m t.
- Phân b dân c :
Nhìn chung phân b dân c c a khu r ng nh sau:

+ Phía B c là xã Hàm Minh và m t ph n th tr n Thu n Nam. Dân c phân b theo
qu c l IA và trong ven chân núi Takóu thu c vùng
+ Phía Tây và Nam phân b dân c d c theo

m khu BTTN Takóu.
ng t nh l 712 và ven bi n.

+ Phía ơng d c theo su i Nhum.
Các i m dân c ch n m ven khu r ng và bìa r ng. Trong khu r ng ch có r i rác
m t s h d c theo su i n
theo th i v . Mùa n ng th

c m n B ng th . Các h dân này ph n l n s ng trong r ng
ng quay v xóm

trong làng, mùa m a c t chịi

t i r ng.

- Các sinh k chính:
13


S n xu t nông nghi p bao g m lúa n
ni gia súc. Ngồi ra
+ Lúa n

tích

tn

ng r y, v

3 xã ven bi n, vi c nuôi tôm phát tri n.

t ru ng có 20%

t ch

ng v ngu n n

tn

i t các cơng trình thu

c tr i s n xu t lúa 1 v .

ng r y:

Tr ng cây hoa màu, d a l y h t và các lo i
Thanh long ang có xu h

u. Trong nh ng n m g n ây cây

ng phát tri n m nh v quy mơ di n tích vì cho hi u q a kinh t

cao, áp ng nhu c u t c th i c a ng
ã làm thy

ct

c nh ” ven các b ng, bàu, su i thì gieo tr ng 2 – 3 v /n m. Ph n l n di n

t s n xu t nông nghi p (80%) ph thu c vào n
+

n Thanh Long và ch n

c:

iv i
l i, ngu n “n

c,

i dân nên

c nhà n

c khuy n khích phát tri n

i d n kinh t c a huy n Hàm Thu n Nam.

+ Ch n nuôi gia súc:
Ch n nuôi c ng ang trên à phát tri n nh ng trong 2 n m tr l i ây giá Bò, Dê b
t t tr m tr ng. tình hình phát tri n gia súc b ch ng l i và có nguy c l v n
h

i v i các

u t ch n nuôi.
+ Ngành thu s n:
T p trung ch y u

nuôi tôm
h

ng

3 xã ven bi n: Tân thành, Tân Thu n và Thu n quý. Các h

3 xã này ã có b
c lâu dài thì v n

nh ch t l

c chuy n bi n rõ r t trong kinh t nh ng n u không
v môi tr

ng s tác

ng không nh

nh

n n ng su t c ng

ng s n ph m. Các tàu ánh b t có cơng su t nh , ch y u là ánh b t ven b .

+ Ngành công nghi p và ti u th công nghi p:

S n xu t g ch ngói, á ch ph c v cho xây d ng b t
+ Th

u phát tri n.

ng m i du l ch:

M t s ít h có ho t

ng ch y u là bn bán nh , hàng hoá tiêu dùng ph c v

cho nhu c u t i ch .
Trong khu BTTN takóu hi n t i có tuy n cáp treo ang th nh hành v i kho ng
100.000 l

t ng

i/ n m. ã i vào ho t

ng t 3 n m nay nh ng l i nhu n chia vào tay

các thành ph n có c ph n trong cơng ty du l ch. Ng
buôn bán nh

ven

i dân

a ph

ng i b lên chùa có cu c s ng ph thu c vào l

ng ngoài các h
ng khách tham
14


quam hàng n m. Các thành ph n khác không

ch

ng l i t ngu n du l ch này k c

khu BTTN Takóu.
D c b bi n t Thu n quý

n Tân thành hi n t i ã hình thành các c m resort ven

bi n xây d ng các lo i hình du l ch v a và l n, thu hút khá ông khách du l ch t các t nh
thành lân c n nh ng v n

này khơng m y tác

ng hay nh h

ng tích c c

n

i s ng

dân c vùng ven.
c các c p ngành

a ph

ng

v c d y và phát tri n r m r trong th i gian 3 – 4 n m g n ây. Nhi u con

ng

c

Ti m n ng du l ch trong khu v c còn khá l n dù

nâng c p, nh ng ch y u là t o b m t cho ngành du l ch phát tri n m nh nh ng ng
dân

ây khơng

ch

ng l i gì k c nh ng ki n th c b n

b ph n nh làm thuê cho các doanh nghi p n nên làm ra t i
c dân vùng ven v n không
-

ch

ng l i t s

a c a h . H v n là m t
a ph

ng, còn h u h t các

u t này.

i s ng v n hố:

Hình th c ch y u là thông tin
trung

i

ng và

a ph

ng ã

i chúng, H th ng phát thanh và truy n hình c a

n t n nh ng h s ng ven r ng.

Các l h i v n hóa truy n th ng hàng n m: gi t chùa Núi, Các ho t

ng vi ng

th m chùa vào các ngày m ng m t r m hàng tháng và trong các ngày t t nguyên án.
T i hai thôn xen ghép v i ng
ho ch c a

i Ch m có l h i cúng m a, cúng mùa sau thu

ng bào dân t c ch m và l h i kate…

Ngồi ra cịn m t b ph n dân Cơng giáo thì các ho t

ng tơn giáo nh l Giáng

sinh, Ph c sinh.
- Tình hình kinh t :
+ S n xu t nông nghi p: ây là ngành s n xu t chính c a khu v c
- C s h t ng:
+ V giao thơng, ngồi qu c l IA n m c nh khu r ng cịn có các
Nhìn chung h th ng giao thơng r ng kh p và tr i
thu n ti n cho ng

ng:

u trong khu v c t

ng

i

i dân các xã i l i v i nhau nh ng ây c ng là y u t b t l i cho tình

hình ki m soát vi c ra vào r ng c a ng

i dân c ng nh vi c v n chuy n lâm s n ang là

áp l c è n ng lên công tác qu n lý b o v r ng.
15


- ánh giá chung v

i u ki n dân sinh kinh t

+ Tính ch t s n xu t thu n nông c a ng

i dân s ng ven và xung quanh khu r ng

v n còn chi m u th . Trong ó s n xu t nơng nghi p v n còn b p bênh, phu thu c vào
thiên nhiên. V c b n

i a s các h nơng dân v n cịn s n xu t nh , t c p, t túc,

Tính ch t hàng hố trong nơng nghi p hình thành ch a rõ nét (tr m t s h

u t quy

mô vào tr ng, ch bi n, và xu t kh u Thanh long).
+ Ti m n ng

t ai ch a

c s d ng có hi u qu , chuy n d ch c c u cây tr ng

và áp d ng các bi n pháp k thu t m i trong nông nghi p còn ch m, b p bênh theo th i
giá th tr

ng, do ch a xác

+ Trình
lao

lao

nh

c yêu c u c a th tr

ng cịn q th p. lao

ng khơng cao, phân công lao

thêm lao

ng nông nghi p, c i thi n

ng tiêu th .

ng th cơng cịn ph bi n, nên n ng su t

ng ch a h p lý, ch a có ngành ngh

i s ng c a ng

thu hút

i dân vùng ven khu b o t n.

16


Ch
N I DUNG VÀ PH

ng 3
NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1. N i dung nghiên c u
áp ng

c các m c tiêu nghiên c u này, các n i dung c n

- Li t kê m t s loài LSNG dùng làm d

c li u ang

t

c nh sau:

c khai thác và s d ng t i

khu b o t n Takou, cách ch bi n và s d ng.
- Hi n tr ng khai thác và s d ng c a m t s loài LSNG dùng làm d
- Ghi chép nh ng ki n th c b n
- Dòng th tr

a v cách s d ng cây thu c

ng cho các s n ph m mang tính th

- Xác

nh t m quan tr ng c a cây thu c

- Xác

c li u.

ch a b nh.

ng m i

nh các loài cây thu c c n u tiên b o t n.

3.2. Ph
3.2.1. Ph

i v i ng

i dân.

ng pháp nghiên c u
ng pháp thu th p thông tin th c p
c cung c p t các cán b

ang làm vi c t i khu b o t n thiên nhiên Takóu và

qua các tài li u t ng h p t nhi u ngu n v vi c thu hái cây thu c trong các n m qua

i

chi u và phân tích nh .
3.2.2. Ph

ng pháp thu th p thông tin s c p

Thông tin s c p
ng

c thu th p ch y u b ng ph

ng pháp ph ng v n có c u trúc

i dân s ng ven và trong vùng lõi khu b o t n. Vi c ph ng v n nh ng ng

thông tin then ch t d a trên nh ng ng

i có m t s ngành ngh liên quan

Trong 2 thôn xen ghép thu c xã Tân thu n hi n có 200 h

i cung c p
n cây thu c:

ng bào dân t c Ch m sinh

s ng d c theo con sông Phan. Trong vùng cịn có 12 th y thu c chun ch a b nh b ng
thu c nam. M t già làng và 7 th y cúng c a

ng bào dân t c Ch m.

Thu th p tên m t s loài LSNG dùng làm d

c li u ang

c khai thác và s d ng

t i khu b o t n TaKóu:
17


- Ph ng v n có c u trúc 20 h dân s ng ven và trong vùng lõi khu b o t n. Khi
ph ng v n ng

i dân t i n i thu hái cây thu c - th

trong khu v c và là th y thu c –

ng là ng

i am hi u v cây thu c

ghi chép thông tin v các cây thu c trên th c

a. i u

này giúp ta tránh s nh m l n, có th khai thác thêm thơng tin m i, hay quan sát cách
phân lo i cây thu c c a ng

i dân

a ph

ng ngay trên th c

a nh d a vào lá, hoa, n i

m c, hình d ng tán lá, mùi, v và cách thu hái c a h .
Ghi chép nh ng ki n th c b n

a s d ng LSNG dùng làm cây thu c: Ph ng v n,

ghi chép tri th c s d ng cây thu c t ng

i cung c p tin.

i u tra hi n tr ng khai thác và s d ng c a m t s loài LSNG dùng làm d
Xác

c li u:

nh các loài cây thu c c n u tiên b o t n:

- Áp d ng ph

ng pháp ph ng v n phân h ng s d ng thang i m (theo Waldren ã

xây d ng các tiêu chu n
-

nh m c

xác

b

e do c a loài):

c th c hi n d a trên danh m c các cây thu c c n

c ánh giá c a c ng

ng.
i u tra s b tr l
thu c c a ng

i dân và m c

i u tra dòng th tr
- i u tra
- Các v n

3.2.4. Ph

ng khai thác d
tác

c li u

ng c a c ng

bi t
ng

n các loài cây thu c.

ng cho các s n ph m mang tính th

ng m i:

ng i c a LSNG dùng làm thu c.
c n i u tra:

ng i, nhu c u, giá c , thành ph n tham gia buôn bán.

ng pháp x lý và phân tích d li u

- Tên m t s loài LSNG dùng làm d
+ Li t kê các tên cây thu c

c li u

c ng

i cung c p tin nh c

ph ng v n ta s có r t nhi u thơng tin c n thi t nh ng trong tr
cây thu c mà ng

i dân th

ng h p này

có các tên

i dân.

m s l n tên cây thu c

c nh c

+ X p danh m c các tên cây thu c ã
- Xác

n. Trong quá trình

ng s d ng thì ta nên chú ý và l c ra t t c tên cây thu c ã

c ghi chép khi ph ng v n ng
+

c hi n tr ng s d ng cây

n.
c ghi chép theo theo th t gi m d n.

nh các loài cây thu c c n u tiên b o t n.

Phân h ng cây thu c theo m c

b

e do c a loài:
18


+

h u ích c a lồi

i v i ng

i dân

. Lồi khơng có ti m n ng

a ph

i v i dân

. Lồi có t m quan tr ng
+M c

i v i dân

ng: s d ng thang 3 i m:

a ph

c dùng

. Lồi s d ng ít

a ph

ng: 0 i m

ng:

1 i m

a ph

ng:

2 i m

d xâm nh p (v trí m c c a lồi d b tìm th y

khai thác): s d ng

thang 2 i m

. Loài m c

n i r t khó xâm nh p:

0 i m

. Lồi m c

n i r t d xâm nh p:

1 i m

+ Tính chuyên bi t v n i s ng (s xu t hi n c a loài th hi n kh n ng s ng thích
nghi c a lồi h n h p hay ph bi n) : s d ng thang 3 i m
. Loài xu t hi n

nhi u n i s ng khác nhau:

0 i m

. Lồi xu t hi n

m t s ít n i s ng:

1 i m

. Lồi có n i s ng h p:
+M c

tác

ng

2 i m

n s s ng c a loài (s tác

ng c a ng

i dân nh h

ng

n

s s ng c a loài): s d ng thang 3 i m
. Lồi có ít nh t vài n i s ng c a lồi n
. Lồi có n i s ng ph n nào không n

nh:

0 i m

nh hay b

e do :

. Lồi có n i s ng khơng ch c còn t n t i:
- Tr l
ng

ng khai thác d

c li u có th

1 i m
2 i m

c xác

nh s b thơng qua tìm hi u

i dân:
+ S ng

i thu hái.

+ S ngày thu hái trong n m.
+S l

ng d

c li u m i ngày khai thác.

Và các c a hàng thu mua d

c li u

a ph

ng:

+ Ghi chép d li u th ng kê hàng tu n v s l

ng d

c li u

c mua

iv im i

lồi.
- Phân tích k t qu dòng th tr
ng i b ng s

ng cho s n ph m mang tính th

ng m i: Mô t

.

19