Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc Việt Nam (NCKH)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ

PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG CÁC DÂN TỘC
THIỂU SỐ VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM
MÃ SỐ: B2014 – TN03- 07

Chủ nhiệm đề tài: TS.Vũ Minh Tuyên

Thái Nguyên, 12/2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ

PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG CÁC DÂN TỘC
THIỂU SỐ VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM
MÃ SỐ: B2014 – TN03- 07

Xác nhận của cơ quan chủ trì

Chủ nhiệm đề tài

TS. Vũ Minh Tuyên

Thái Nguyên, 12/2016


i

DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
TT Họ và tên
1

TS. Vũ Minh Tuyên

Đơn vị công tác và lĩnh vực Nội dung nghiên cứu
cụ thể đƣợc giao

chuyên môn

Triết học, Khoa Giáo dục Chủ nhiệm đề tài
chính trị, Trƣờng Đại học Sƣ
phạm, Đại học Thái Nguyên.

2

TS. Ngô Giang Nam

Phòng QLKH -

QHQT, Thƣ ký đề tài

Trƣờng Đại học Sƣ phạm,
Đại học Thái Nguyên

3

TS. Ngô Thị Lan Anh

Triết học, Khoa Giáo dục Tổ chức hội thảo,
chính trị, Trƣờng Đại học Sƣ nghiên cứu thu thập
phạm, Đại học Thái Nguyên. tài liệu, viết chuyên
đề, bản thảo.

4

TS. Nguyễn Thị Khƣơng Triết học, Khoa Giáo dục Xử lý tài liệu, tham
chính trị, Trƣờng Đại học Sƣ gia viết chuyên đề,
phạm, Đại học Thái Nguyên. hội thảo.

5

ThS. Nguyễn Thị Mão

Kinh tế chính trị, Khoa Giáo Xử lý tài liệu, tham
dục chính trị, Trƣờng Đại gia viết chuyên đề,
học Sƣ phạm Thái Nguyên

hội thảo

6

ThS. Vũ Thúy Hằng

Triết học, Khoa Giáo dục Thu thập tƣ liệu, xử

chính trị, Trƣờng Đại học Sƣ lý thông tin, viết
phạm, Đại học Thái Nguyên chuyên đề, tổ chức
hội thảo.

7

PGS.TS Đàm Thị Uyên Lịch sử Việt Nam, Đại học Cung cấp tƣ liệu,
Thái Nguyên
thẩm định đê tài, viết
chuyên đề, hội thảo.


ii

DANH SÁCH ĐƠN VỊ PHỐI HỢP
Tên đơn vị trong và ngoài Nội
nƣớc

dung

phối

hợp Họ và tên ngƣời đại diện

nghiên cứu

đơn vị

Khoa Lịch sử, Trƣờng Đại Cung cấp và phân tích tƣ PGS. TS Hà Thị Thu Thủy
học Sƣ phạm, Đại học Thái liệu, tổ chức chuyên đề,

Nguyên
hội thảo.
Viện Tôn giáo, Viện Khoa Cung cấp và phân tích tƣ PGS. TS Phạm Hồng Dƣơng
học Xã hội Nhân văn

liệu.

Viện Triết học, Học viện Cung cấp và phân tích tƣ PGS. TS Trần Văn Phòng
Chính trị - Quốc gia Hồ Chí liệu.
Minh
Khoa Triết - Trƣờng Đại học Cung cấp và phân tích tƣ PGS. TS Trần Đăng Sinh
Sƣ phạm Hà Nội
liệu.


iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục tiêu đề tài ................................................................................................ 2
2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................ 2
2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................ 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 3
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu.................................................................................. 3
3.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 3
4. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên ........................................................... 3
4.1. Cách tiếp cận ............................................................................................... 3
4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................. 4

CHƢƠNG 1. QUÁ TR NH DU NH P, PHÁT TRI N CỦA PH T GIÁO
TRONG CỘNG Đ NG CÁC D N TỘC THI U S V NG
Đ NG B C VI T NAM ........................................................................ 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài ................................................. 5
1.2. Khái lƣợc về sự hình thành và quá trình du nhập, phát triển của Phật
giáo ở Việt Nam ..................................................................................... 13
1.3. Sức lan t a và đặc điểm của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu
số v ng Đông B c .................................................................................. 21
Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................ 37
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PH T GIÁO TRONG ĐỜI S NG CÁC
D N TỘC THI U S V NG Đ NG B C VI T NAM .................... 38
2.1. Thực trạng Phật giáo trong đời sống chính trị các dân tộc thiểu số v ng
Đông B c Việt Nam ............................................................................... 38
2.2. Thực trạng Phật giáo trong đời sống tín ngƣỡng, phong tục, tập quán
các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam ..................................... 48


iv

2.3. Thực trạng Phật giáo trong đời sống đạo đức các dân tộc thiểu số v ng
Đông B c Việt Nam ............................................................................... 65
2.4. Thực trạng Phật giáo trong đời sống văn hóa, nghệ thuật các dân tộc
thiểu số v ng Đông B c Việt Nam ........................................................ 73
2.5. Tác dụng trực tiếp của Giáo hội Phật giáo các t nh Đông B c Việt
Nam đến hoạt động Phật giáo của nhân dân v ng Đông B c ............... 79
2.6. Sức đề kháng của Phật giáo đối với các tôn giáo khác ở v ng Đông
B c Việt Nam ......................................................................................... 85
Kết luận chƣơng 2 ............................................................................................ 89
CHƢƠNG 3. MỘT S GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY NHỮNG GIÁ
TRỊ TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ MẶT TIÊU CỰC CỦA PH T

GIÁO TRONG ĐỜI S NG CÁC D N TỘC THI U S V NG
Đ NG B C VI T NAM ...................................................................... 90
3.1. Tôn trọng, bảo vệ và quản lý tốt hoạt động của Phật giáo trong cộng
đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam ............................ 90
3.2. Giải pháp kh c phục những hạn chế của Phật giáo trong cộng đồng các
dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam ........................................... 99
Kết luận chƣơng 3 .......................................................................................... 110
KẾT LU N VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 111
1. Kết luận chung ........................................................................................... 111
2. Khuyến nghị ............................................................................................... 112
DANH MỤC TÀI LI U THAM KHẢO ....................................................... 113
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 120


v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Về mục đích theo Phật giáo của ngƣời dân .............................................. 63
Bảng 2.2: Mức độ tác động của Phật giáo đến hành vi ứng xử của ngƣời dân
v ng Đông B c Việt Nam trong các sinh hoạt văn hóa ........................................... 64


vi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Thông tin chung:
- Tên đề tài: Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt

Nam
- Mã số: B2014 - TN03 - 07
- Chủ nhiệm đề tài: TS. Vũ Minh Tuyên
- Tổ chức chủ trì: Đại học Thái Nguyên
- Thời gian thực hiện: Từ tháng 01/2014 đến tháng 12/2016
2. Mục tiêu:
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở làm sáng t quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo
trong cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c, phân tích thực trạng Phật giáo
trong đời sống các dân tộc thiểu số ở các t nh miền núi Đông B c, qua đó đề xuất
các giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của Phật
giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam hiện nay.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm sáng t quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo trong
cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c dân tộc Tày, N ng, Dao, Sán Dìu .
- Phân tích làm sáng t thực trạng Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu
số ở các t nh miền núi Đông B c Việt Nam.
- Đề xuất đƣợc các giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực và hạn chế
mặt tiêu cực của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt
Nam góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào thiểu
số v ng Đông B c.
3. Tính mới và sáng tạo:
- Làm sáng t đƣợc quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo trong đời
sống cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam.


vii

- Đánh giá đúng đƣợc thực trạng ảnh hƣởng và những biến đổi của Phật giáo
trong đời sống chính trị, tín ngƣỡng, phong tục, đạo đức, văn hóa nghệ thuật của

cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam.
- Đƣa ra đƣợc hệ thống giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực và hạn
chế mặt tiêu cực của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c
Việt Nam góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào
thiểu số v ng Đông B c.
4. Kết quả nghiên cứu:
- Khái quát về sự hình thành, quá trình du nhập, phát triển của Phật giáo ở Việt
Nam nói chung và Phật giáo trong cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c
nói riêng, ch ra đƣợc những đặc điểm cơ bản của Phật giáo v ng miền núi Đông
B c Việt Nam.
- Phân tích thực trạng Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông
B c Việt Nam ở các lĩnh vực nhƣ: đời sống chính trị, tín ngƣỡng, phong tục, tập
quán, đạo đức, văn hóa, nghệ thuật. Từ đó, thấy đƣợc vai trò quan trọng của Giáo
hội Phật giáo các t nh Đông B c Việt Nam trong việc tổ chức các hoạt động Phật
giáo cho nhân dân địa phƣơng. Đồng thời, khẳng định đƣợc sức đề kháng của Phật
giáo đối với các tôn giáo khác ở v ng Đông B c Việt Nam.
- Đề xuất đƣợc hai nhóm giải pháp cơ bản nhằm phát huy những giá trị tích
cực và hạn chế mặt tiêu cực của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng
Đông B c Việt Nam.
5. Sản phẩm:
5.1. Bài báo khoa học
[1]. Vũ Minh Tuyên 2015 , "Đạo làm ngƣời trong nhân sinh quan Phật giáo", Kỷ
yếu hội thảo quốc gia "Đạo làm người trong văn hóa Việt Nam", Nxb Lý luận chính
trị, Hà Nội, tr. 182 - 188.
[2]. Đàm Thị Uyên, Ngô Thị Lan Anh 2014 , "Tín ngƣỡng, tôn giáo của ngƣời Dao
ở Cao Bằng", Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, 02 (128), tr. 108 - 115.
[3]. Ngô Thị Lan Anh 2015 , "Ảnh hƣởng triết lý Phật giáo đến văn hóa tinh thần
của ngƣời Việt Nam", Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên, 133
(03), tr. 37 - 43.

viii

[4]. Vũ Minh Tuyên, Ngô Thị Lan Anh 2017 , "Phật giáo trong đời sống đạo đức
các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam", Tạp chí Khoa học và Công nghệ
Đại học Thái Nguyên, 6 (166), năm 2017, tr. 50 - 58
5.2. Sách chuyên khảo
[5]. Vũ Minh Tuyên, Ngô Thị Lan Anh 2016 , Phật giáo trong cộng đồng các dân
tộc thiểu số vùng Đông Bắc Việt Nam, Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên.
5.3. Sản phẩm đào tạo
[6]. Đỗ Thị Hƣơng 2014 , Ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống tinh thần
đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Thái Nguyên hiện nay, Luận văn thạc sỹ, Trƣờng Đại
học Sƣ phạm Hà Nội.
6. Phƣơng thức chuyển giao, địa chỉ ứng dụng, tác động và lợi ích mang lại của
kết quả nghiên cứu:
- Phƣơng thức chuyển giao:
Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các trƣờng Đại học, Cao
đẳng, các cơ sở nghiên cứu về Phật giáo của các t nh Đông B c Việt Nam.
- Địa ch ứng dụng:
Các trƣờng Đại học, Cao đẳng, các cơ sở nghiên cứu về Phật giáo của các t nh
Đông B c Việt Nam.
Ngày 18 tháng 12 năm 2016
Tổ chức chủ chì

Chủ nhiệm đề tài


ix

INFORMATION ON RESEARCH RESULTS

1. General information:
- Project title: Buddhist in the life of ethnic minorities Northeast Vietnam
- Code number: B2014 - TN03 - 07
- Coordinator: Dr. Vũ Minh Tuyên
- Implementing institution: Thai Nguyen University
- Duration: from 01/2014 to 12/2016
2. Objectives:
2.1. The general objective
On the basis of clarifying the process of importation, development and
characteristics of the Buddhist in the community of minorities Northeast, analyze
the situation of Buddhism in the life of ethnic minorities in mountainous provinces
Northeast, which proposed solutions that promote positive values and limited
negative side of Buddhism in the life of ethnic minorities Northeast Vietnam today.
2.2. Specific objectives
- Clarifying the process of importation, development and characteristics of the
Buddhist in the community of ethnic minorities Northeast (Tay, Nung, Dao and San
Diu).
- Analysis clarify the status of Buddhism in the life of ethnic minorities in the
mountainous provinces Northeast Vietnam.
- Propose solutions to promote positive values and limit the negative side of
Buddhism in the life of ethnic minorities Northeast to contribute the preservation
and promotion of the traditional cultural values of ethnic minorities in the
Northeast.
3. Creativeness and innovativeness:
- Clarifying the process of importation and development of Buddhism in the
community life of ethnic minorities Northeastern Vietnam.
- To appreciate the reality of affecting and the Buddhism’s changes in political
life, beliefs, customs, ethics, art and culture of the community of ethnic minorities
Northeastern Vietnam.

x

- Provide system of solutions to promote positive values and limit the negative
side of Buddhism in the life of ethnic minorities Northeast to contribute the
preservation and promotion of the traditional cultural values of ethnic minorities in
the Northeast.
4. Research results:
- Overview on the formation, the process was introduced, development of
Buddhism in Vietnam in general and Buddhism in the community of ethnic
minorities Northeast in particular, indicate the basic characteristics of the Buddhism
in the mountainous areas of Northeast Vietnam.
- Analysis of the actual situation in the life of the Buddhist minorities in
Northeast Vietnam fields such as politics, religion, customs, traditions, ethics,
culture and art. From there, considering the important role of the Buddhist
Association Northeast provinces Vietnam in the organization of Buddhist activities
for the local people. Simultaneously, confirmed the resistance of Buddhism to other
religions in Northeastern Vietnam.
- Proposed two basic groups solutions to promote positive values and limit the
negative side of Buddhism in the life of minorities Northeast Vietnam
5. Products:
5.1. Journal articles
[1]. Vu Minh Tuyen (2015), "Human behaviour in the Buddhist worldview,"
Proceedings of the National Workshop "Human behaviour in Vietnam’s culture",
Publishing House political theory, Hanoi, pp. 182 - 188.
[2]. Dam Thi Uyen, Ngo Thi Lan Anh (2014), "Belief and religion of the Dao in
Cao Bang", Journal of Religious Studies, 02 (128), pp. 108 - 115.
[3]. Ngo Thi Lan Anh (2015), "Influence Buddhist philosophy to the spirit of the
culture of Vietnam", Journal of Science and Technology Thai Nguyen University,
133 (03), pp. 37 - 43.

[4]. Vu Minh Tuyen, Ngo Thi Lan Anh (2017), "Buddhism in the moral life of
ethnic minorities Northeast Vietnam", Journal of Science and Technology Thai
Nguyen University, 06 (166), pp. 50 - 58.
5.2. Monographs books


xi

[5]. Vu Minh Tuyen, Ngo Thi Lan Anh (2017), Buddhism in the community of
ethnic minorities Northeastern Vietnam, Thai Nguyen University Publishing house.
5.3. Educating product
[6]. Do Thi Huong (2014), The influence of Buddhism on the spiritual life of ethnic
minority Thai Nguyen province today, master's thesis in philosophy, Hanoi
Pedagogical University.
6. Transfer alternatives, application institutions, impacts and benefits of
research results:
- Transfer alternatives:
The theme can use as a reference for universities, colleges and research’s
institutions of the Buddhist in Northeastern Vietnam.
- Application institutions:
Universities, colleges, research’s institutions of the Buddhist in Northeastern
Vietnam.


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phật giáo vào Việt Nam từ khoảng những năm đầu công nguyên và trở thành
một trong những tôn giáo lớn ở nƣớc ta. Phật giáo đi vào đời sống của ngƣời Việt

Nam nhƣ là một yếu tố không thể b qua khi nhận định về các vấn đề lịch sử, tƣ
tƣởng, văn hoá, văn minh, đạo đức... của dân tộc. C ng với đạo Khổng, đạo Lão,
Phật giáo đã mang lại những bản s c văn hoá độc đáo, làm đa dạng hơn nền văn hoá
Việt Nam. Trong bài xã luận của tạp chí Phật giáo Việt Nam đã viết: Trong tâm hồn
dân tộc Việt Nam thật đã sẵn có mầm mống tinh thần Phật giáo. Hèn gì mà Đạo
Phật với dân tộc Việt Nam trong gần hai ngàn năm nay, bao giờ cũng theo nhau nhƣ
bóng với hình trong cuộc sống, sinh hoạt toàn cầu. Đã là viên đá nền tảng cho văn
hóa dân tộc, cố nhiên Phật giáo Việt Nam vĩnh viễn phải là một yếu tố bất ly của
cuộc sống toàn diện.
C ng với những biến đổi mạnh mẽ của đời sống xã hội, từ sự tác động của
công cuộc đổi mới đất nƣớc do Đảng cộng sản Việt Nam khởi xƣớng và lãnh đạo,
Phật giáo ở nƣớc ta hiện nay đang có xu hƣớng phục hồi và phát triển. Đây là một
hệ quả tất yếu vì Phật giáo có năng lực nội sinh thích ứng mạnh mẽ trƣớc các điều
kiện hiện thực đang biến đổi. Trải qua quá trình du nhập, phát triển c ng với sự
thăng trầm của lịch sử dân tộc, qua quá trình Việt hoá, Phật giáo đã trở thành một
bộ phận không thể tách rời trong di sản văn hóa Việt Nam. Suốt chiều dài lịch sử
dân tộc, Phật giáo đã để lại những dấu ấn sâu s c trong đời sống tâm linh, văn hóa,
đạo đức của con ngƣời Việt Nam, đồng thời còn có những đóng góp đáng kể vào
công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nƣớc.
Trong số các tôn giáo ảnh hƣởng tới đời sống các dân tộc v ng Đông B c Việt
Nam, Phật giáo là tôn giáo có sự ảnh hƣởng nhiều hơn cả. Chính những giáo lý từ
bi, hỷ, xả, hƣớng con ngƣời tới cái thiện, xa rời cái ác, sống nhân văn, đạo đức đã
làm cho Phật giáo trở nên có sức hấp dẫn lớn đối với các dân tộc v ng Đông B c.
Hình ảnh ông Bụt, ông Pựt, Pụt Luông, Dàng… đã đi vào đời sống các dân tộc thiểu
số. Do những yếu tố lịch sử và địa lý quy định, hình ảnh Phật Thích Ca ở Ấn Độ
khi vào Việt Nam hòa nhập với tín ngƣỡng dân gian bản địa đã có sự chuyển hóa
thành “ông Bụt” "ông Dàng" . “Hình ảnh ông Bụt” trở nên quen thuộc đối với
ngƣời dân các t nh v ng núi Đông B c đặc biệt là ở các dân tộc Tày, N ng, Dao…
Họ coi Bụt nhƣ là đấng sáng thế, là nơi gửi g m niềm tin, ƣớc vọng của con ngƣời,
cũng nhƣ là điểm tựa tinh thần mỗi khi họ gặp khó khăn, mất mát, bế t c trong cuộc

sống. Điều này cho thấy sự tiếp biến văn hóa của Phật giáo trong đời sống các dân


2

tộc nơi đây. Chính bởi lẽ đó mà các dân tộc thiểu số v ng Đông B c đã thừa nhận
Phật giáo nhƣ một tôn giáo bản địa, hơn thế nữa Phật giáo còn tạo ra sức mạnh đề
kháng với các tôn giáo khác.
Với vị trí địa lý quan trọng, nằm giáp ranh biên giới Trung Quốc với hệ thống
các cửa khẩu Hữu Nghị Quan, Tân Thanh, Thanh Thủy, Móng Cái, Tà L ng… c ng
hệ thống giao thông thuận lợi các tuyến quốc lộ 1A, 1B, quốc lộ 2, quốc lộ, 34A,
4B, … là điều kiện tốt để các t nh miền núi Đông B c mở rộng quan hệ giao lƣu
kinh tế, văn hóa, xã hội với nƣớc láng giềng Trung Quốc. Vì thế, Phật giáo còn có
những đóng góp quan trọng trong việc giúp các dân tộc thiểu số v ng Đông B c bảo
vệ vững ch c v ng biên cƣơng của Tổ quốc.
Bởi vậy, việc nghiên cứu Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng
Đông B c là một vấn đề cấp thiết không những về mặt lý luận mà cả về mặt thực
tiễn, nhằm đánh giá đúng hơn về quá trình tiếp nhận và biến đổi của Phật giáo ở
Việt Nam nói chung và ở các t nh miền núi Đông B c nói riêng.
Xuất phát từ những lý do cơ bản trên, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu:
Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc Việt Nam.
2. Mục tiêu đề tài
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở làm sáng t quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo
trong cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c, phân tích thực trạng Phật giáo
trong đời sống các dân tộc thiểu số ở các t nh miền núi Đông B c, qua đó đề xuất
các giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của Phật
giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam hiện nay.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm sáng t quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo trong

cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c dân tộc Tày, N ng, Dao, Sán Dìu .
- Phân tích làm sáng t thực trạng Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu
số ở các t nh miền núi Đông B c Việt Nam.
- Đề xuất đƣợc các giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực và hạn chế
mặt tiêu cực của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt
Nam góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào thiểu
số v ng Đông B c.


3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu quá trình hình thành và du nhập của
Phật giáo vào Việt Nam, những tác động của các triết lý, nghi lễ Phật giáo đến đời
sống của nhân dân Việt Nam.
- Về phạm vi nghiên cứu: Quá trình du nhập, phát triển và ảnh hƣởng của các
triết lý, nghi lễ Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt
Nam bao gồm các t nh: Quảng Ninh, Thái Nguyên, B c Giang, Lạng Sơn, Cao
Bằng, B c Kạn, Hà Giang ở các lĩnh vực chính trị, tín ngƣỡng, phong tục, lối sống,
đâọ đức, văn hóa nghệ thuật. Trong đó, đề tài tập trung nghiên cứu quá trình du
nhập, phát triển của Phật giáo và những tác động của nó đến đời sống các dân tộc
thiểu số v ng miền núi biên giới phía B c là: Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn và
Quảng Ninh. Tuy nhiên, các dân tộc thiểu ở v ng Đông B c bao gồm rất nhiều các
dân tộc khác nhau, nhƣng trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này chúng tôi đi sâu
vòa nghiên cứu 4 dân tộc thiểu số chủ yếu ở đây là: Tày, N ng, Dao và Sán dìu.
4. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên
4.1. Cách tiếp cận

- Dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh,
quan điểm, đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về tôn giáo nói chung và
Phật giáo nói riêng.
- Dựa trên các nguồn tƣ liệu về lịch sử du nhập và phát triển Phật giáo ở Việt
Nam và trong cộng đồng các dân tộc thiểu số.
- Dựa trên các nguồn tƣ liệu, các kiến giải của các nhà nghiên cứu tôn giáo
học, dân tộc học, sử học, văn hóa học Việt Nam về quá trình du nhập, lan t a của
Phật giáo trong cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c.
- Dựa trên việc khảo sát thực trạng ảnh hƣởng của Phật giáo đến đời sống của
đồng bào các dân tộc thiểu số nhƣ: Tày, N ng, Dao…. ở các lĩnh vực chính trị, văn
hóa, đạo đức, phong tục, tập quán… của cộng tác viên tại các t nh thuộc v ng miền
núi Đông B c nƣớc ta. Kết hợp với số liệu và tƣ liệu cung cấp từ các Phòng Tôn
giáo của t nh, huyện để có căn cứ sát thực hơn giúp việc đánh giá của đề tài về quá


4

trình du nhập, phát triển và sự lan t a của Phật giáo trong cộng đồng các dân tộc
thiểu số một cách toàn diện, có hệ thống.
4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Đề tài sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành và chuyên ngành
nhƣ triết học, sử học, văn hóa học, xã hội học, dân tộc học, c ng các phƣơng pháp
phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh,... nhằm thực hiện mục đích, nhiệm vụ đề ra.
- Các phƣơng pháp khác: sử dụng toán thống kê để xử lí, mô tả, phân tích, giải
thích các kết quả thu đƣợc nhằm làm tăng độ tin cậy của số liệu định lƣợng và định
tính.


5

CHƢƠNG 1.
QUÁ TR NH DU NHẬP, PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO TRONG
CỘNG ĐỒNG CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài
1.1.1. Nghiên cứu các công trình nước ngoài về Phật giáo và quá trình du nhập,
phát triển Phật giáo ở Việt Nam
Phật giáo là một tôn giáo lớn trên thế giới và có ảnh hƣởng không nh tới đời
sống văn hóa, đạo đức của con ngƣời trong quá khứ, cũng nhƣ hiện tại. Trong quá
trình phát triển, du nhập vào các quốc gia, Phật giáo đã có sự lan t a trong đời sống
đồng bào các dân tộc góp phần tạo nên những giá trị văn hóa, đạo đức mang đậm
tính nhân văn. Cho đến nay, có rất nhiều công trình của các tác giả trong và ngoài
nƣớc nghiên cứu dƣới các góc độ khác nhau về quá trình hình thành, phát triển và
du nhập Phật giáo vào Việt Nam, nhƣng có rất ít công trình nghiên cứu về sự du
nhập và phát triển của Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số. Gần nhƣ chƣa
có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về Phật giáo trong
cộng đồng các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam.
Dƣới đây, chúng tôi xin khái quát một số các công trình có liên quan tới vấn
đề nghiên cứu:
1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu bàn về Phật giáo và quá trình du nhập, lan tỏa
của Phật giáo ở Việt Nam
Tác giả Lâm Thế Mẫn, trong tác phẩm Tinh thần và nét đặc sắc của Phật giáo
1996 cho rằng, Phật giáo có nhiều nét đặc s c nhƣ: Phật là ngƣời không phải là
một vị thần linh, Phật là bình đẳng, Phật không phải sinh ra đã biết, Phật giáo không
bài xích tôn giáo khác, Phật giáo là từ bi, Phật giáo là tích cực và lạc quan.... Khi
bàn về vấn đề “Phật giáo không chỉ bàn suông về giáo lý huyền diệu”, tác giả đã
nhấn mạnh đến vai trò to lớn của các giáo lý nhà Phật trong quá trình du nhập vào
các quốc gia, nó không ch góp phần làm sâu s c hơn đời sống đạo đức nhân văn
của các dân tộc, mà nó còn góp công sức vào công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nƣớc,
phát huy ý thức tự lực tự cƣờng, lòng tự tôn dân tộc, yêu chuộng hòa mình, một xã
hội đại đồng, thịnh vƣợng. Vì thế mà, Phật giáo đã bám rễ và phát triển mạnh mẽ ở

nhiều quốc gia, đƣợc nhân dân chấp nhận nhƣ một thứ tôn giáo bản địa, và tạo một
vị trí quan trọng trong lịch sử của mỗi dân tộc. Theo cách lý giải của tác giả, Phật
giáo với tƣ tƣởng từ bi, hỷ xả… nó ph hợp với quần chúng nhân dân và vì vậy


6

nhân dân ở nhiều quốc gia, nhất các ở Phƣơng Đông trở nên ƣa chuộng Đạo Phật,
coi Đạo Phật nhƣ một tín ngƣỡng tôn giáo của dân tộc mình.
"Tinh hoa triết học Phật giáo", Junjro Takakusu, Tuệ sỹ dịch 2008 , tác phẩm
đã khái quát về Phật giáo Ấn Độ và sự du nhập của Phật giáo ở các quốc gia nhƣ
Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam … Trong đó, tác giả tập trung lý giải về vai trò
của Phật giáo trong quá trình du nhập tại các quốc gia này. Các nguyên lý trong
Phật giáo nhƣ duyên khởi, tất định, bất định, tương đối, như thực, viên dung, giải
thoát cứu cánh… đã có những ảnh hƣởng lớn tới đời sống nhân dân các nƣớc, bên
cạnh việc tu tập, những giáo lý của Phật giáo đã góp phần hình thành nên một nền
văn hóa mang tính nhân văn với các tƣ tƣởng từ bi, cứu khổ, cứu nạn…
"Phật giáo và cuộc sống" của Hòa thƣợng Ấn Thuận, ngƣời dịch Thích Hạnh
Bình 2007 , tác phẩm là sự đánh giá và nhìn nhận của nhà sƣ Ấn Thuận với những
đóng góp to lớn của Phật giáo trong đời sống xã hội. Trong đó, nhà sƣ đã dành rất
nhiều trang để nói về giá trị của Phật giáo với khía cạnh là con đƣờng dẫn đến hòa
bình cho nhân loại. Những tƣ tƣởng về sự bình đẳng, bác ái, những nguyên nhân
dẫn đến sự bất hòa, không bình đẳng đều đƣợc nhà sƣ c t nghĩa từ góc nhìn của
Đức Phật. Ngoài ra, nhà sƣ cũng phân tích và ch ra các giá trị của triết lý Phật giáo
có sự ảnh hƣởng mạnh mẽ tới đời sống đạo đức của con ngƣời. Những giáo lý nhà
Phật đã hƣớng con ngƣời tới việc xây dựng một xã hội nhân văn hơn và đây là cơ sở
làm cho Phật giáo đƣợc nhân dân nhiều quốc gia đón nhận và thực hành theo, trong
đó có Việt Nam.
"Sự giác ngộ của Đức Phật", Tom Lowenstein, ngƣời dịch Lê Việt Liên
2009 , tác phẩm cũng đã trình bày nội dung về triết lý Phật giáo, những ảnh hƣởng

của Phật giáo tới đời sống nhân dân các nƣớc có sự xuất hiện của Phật giáo. Khi
tóm t t quá trình ra đời của Phật giáo từ gốc Ấn Độ, sự phát triển các tông phái Phật
giáo qua các quốc gia khác nhau, sự chiếm lĩnh của Phật giáo đối với đời sống nhân
dân các dân tộc mà tôn giáo này du nhập tới, tác giả Tom Lowenstein có phân tích
các giáo lý nhà Phật nhƣ thuyết “Vô ngã”, luật “Nhân quả”... và những ảnh hƣởng
của nó trực tiếp đến các hoạt động con ngƣời. Việc truyền nhập của Phật giáo ở
Châu Á đã đóng góp không nh vào công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nƣớc, nền hòa
bình, độc lập của mỗi dân tộc. Đồng thời, nó còn có sự ảnh hƣởng tới tƣ duy, lối
sống của nhiều ngƣời dân ở các quốc gia. Hình ảnh các ngôi ch a, việc thực hiện
các nghi lễ thờ cúng, thực hành các giáo lý nhà Phật cho thấy Phật giáo có sự ảnh
hƣởng lớn trong đời sống nhân dân các quốc gia có sự hiện diện của Phật giáo. Tác


7

giả nhận định: rất nhiều phật tử thấy rằng quá trình thực hành của họ đã giúp họ
mở lòng ra với thế giới một cách sinh động, tin tưởng và trực tiếp [92, tr. 2].
Tác phẩm Làm thế nào cứu vãn phong hóa xã hội của Pháp sƣ Tịnh Không
Thích Giác Thiện dịch, Nhà xuất bản Tôn giáo, 2003 là một tập hợp những lời đối
thoại và giải đáp của ông với những ngƣời quan tâm tới đời sống xã hội và Phật
giáo. Khi lý giải về các vấn đề của đời sống, ông cũng khẳng định những giá trị tích
cực của Phật giáo đang tác động mạnh tới nhiều ngƣời dân trong suy nghĩ và hành
động của họ. Trong các triết lý của nhà Phật, Pháp sƣ có khẳng định: "Bảo tồn Tâm
tốt, thấy rõ, buông b , tự tại, t y duyên, niệm Phật. Đây chính là làm việc tốt, nói
lời tốt, sống tốt, làm ngƣời tốt. Bốn cái tốt của chúng ta thật đầy đủ. Bốn cái tốt
không phải là một khẩu hiệu trống rỗng, nó thật cụ thể, rất thực tế, xác thật ch c
ch n trên phƣơng diện sinh hoạt, trên mặt công tác. Ch c ch n trên toàn xã hội,
chúng ta hy vọng xã hội sẽ hòa vui tốt đẹp. Tiêu trừ hết thảy thói quen tội lỗi, có thể
đạt đƣợc sự cộng tồn, cộng vinh, hợp tác giúp đỡ nhau, đây là một mục tiêu lý
tƣởng [60, tr. 160].

Nhìn chung, các công trình nghiên cứu của các tác giả nƣớc ngoài về Phật
giáo, đã khái quát đƣợc quá trình ra đời, phát triển và những tác động của các giáo
lý nhà Phật đến đời sống xã hội, trong đó có sự tác động không nh tới ý thức dân
tộc, tình yêu quê hƣơng đất nƣớc, ƣớc vọng về một nền hòa bình, xây dựng một nền
đạo đức nhân văn, một lối sống vị tha, thanh tịnh, trong sạch... Song, chƣa có tác
phẩm nào đi sâu và phân tích làm nổi bật những tác động của Phật giáo trong cộng
đồng các dân tộc thiểu số, đặc biệt là các dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Tuy nhiên,
những công trình nghiên cứu trên đây là những gợi mở về nội dung khoa học và
hƣớng nghiên cứu để tác giả có thể kế thừa và vận dụng làm sáng t các mục tiêu,
nhiệm vụ mà đề tài nêu ra.
1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về đời sống tín ngưỡng, tôn giáo các dân tộc
thiểu số Việt Nam
Trƣớc 1945, nghiên cứu về các dân tộc thiểu số thuộc ƣu thế của các nhà dân
tộc học, xã hội học ngƣời Pháp, nhờ sự hỗ trợ bởi những phƣơng pháp nghiên cứu
mới đƣợc du nhập từ Châu u. Tiêu biểu nhƣ: Parke E.H với “The Muong
Language” (“Ngôn ngữ Mường”) (1891); P.K. Benedct với “Thai, Kadai và
Indonesiens", (“Những tộc người nói ngôn ngữ Thái, Kađai và Inđônêxia”) (1944);
CuisinerJ với “Le Muong Geographic humaine et Sociologie” “Địa nhân văn – xã
hội dân tộc Mường” 1948 … Các nghiên cứu này đã đề cập đến phong tục, tập


8

quán, ngôn ngữ, đặc điểm nhân chủng của một số tộc ngƣời thiểu số ở Việt Nam
trong đó có bàn tới đời sống tín ngƣỡng của các dân tộc thiểu số ở nƣớc ta.
Sau năm 1975, xuất phát từ những mục đích và động cơ khác nhau, nghiên
cứu của các tác giả nƣớc ngoài về các dân tộc thiểu số ở Việt Nam đƣợc mở rộng,
đặc biệt miền núi phía B c và Tây Nguyên. Đáng chú ý là công trình của Donovan
D., Rambo T.A, Fox J., Lê Trọng Cúc, Trần Đức Viên: "Những xu hướng phát triển
ở vùng núi phía Bắc Việt Nam" (1997 . Hoặc một số tên tuổi ngƣời Mỹ, Nhật và Hà

Lan nhƣ Gerald Hickey Mỹ với một loạt nghiên cứu: “Sons of the Mountains.
Ethnohistory of the Vietnamese Central Higlands to 1954” “Những đứa con của
núi rừng. Lịch sử tộc người ở Tây Nguyên Việt Nam cho đến năm 1954”

1982 ;

“Free in the Forest. Ethnohistory of the Vietnamese Central Highland 1954 – 1976”
“Tự do trong rừng. Lịch sử tộc người ở Tây Nguyên Việt Nam 1954 – 1976”)
1982 ; “Shatted World. Adaptation and Survival among Vietnam’s Highland
Peoples during the Vietnam War” “Một thế giới bị chia c t. Thích ứng và sinh tồn
của các tộc ngƣời cao nguyên trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam” 1993 … Nhìn
chung các công trình nghiên cứu này đều ít nhiều đề cập tới những tác động và ảnh
hƣởng của tín ngƣỡng, tôn giáo đến đời sống các dân tộc thiểu số ở Việt Nam.
Song, thực chất vẫn chƣa có một công trình nghiên cứu chính thức nào khái quát về
quá trình thâm nhập và biến đổi của Phật giáo trong đời sống đồng bào các dân tộc
thiểu số ở nƣớc ta nói chung và của các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam
nói riêng.
1.1.2. Nghiên cứu các công trình trong nước về quá trình du nhập, phát triển
Phật giáo ở Việt Nam và những tác động của nó trong đời sống các dân tộc thiểu
số nói chung, các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc Việt Nam nói riêng
1.1.2.1. Các công trình nghiên cứu về quá trình du nhập, phát triển của Phật giáo
Việt Nam
Phật giáo từ khi đƣợc truyền bá vào Việt Nam đã nhanh chóng đƣợc nhân dân
Việt Nam đón nhận và coi nhƣ tôn giáo bản địa. Nghiên cứu về lịch sử Phật giáo,
lịch sử dân tộc Việt Nam và ảnh hƣởng của Phật giáo đối với đời sống nhân dân
Việt Nam đã có rất nhiều công trình nghiên cứu nhƣ: Việt Nam Phật giáo sử luận
của Nguyễn Lang 2000 đƣợc nhiều nhà nghiên cứu đánh giá là một trong những
công trình nghiên cứu nghiêm ch nh về Phật giáo Việt Nam. Trong tác phẩm này,
Nguyễn Lang đã “tìm ra đƣợc một kết cấu hợp lý cho bức tranh sống thực của lịch
sử Phật giáo Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX” [62, tr.11]. Với cách tiếp cận

theo chiều dài lịch sử, tác giả đã ch ra nhiều nét đặc trƣng của Phật giáo Việt Nam.


9

Ở một góc độ nhất định, tác giả đã ch ra đƣợc những tác động của Phật giáo tới đời
sống nhân dân Việt Nam, hình thành lên đội ngũ đông đảo các nhà sƣ Việt Nam,
việc truyền bá của họ đã làm cho Phật giáo ăn sâu và bám rễ vững ch c trên mảnh
đất nơi đây.
Các tác phẩm nhƣ: Lịch sử Phật giáo Việt Nam (1988) do Nguyễn Tài Thƣ
chủ biên đã trình bày lịch sử hình thành Phật giáo Việt Nam, qua đó khẳng định vị
trí và vai trò của tôn giáo này đối với đời sống của ngƣời dân Việt Nam. Theo các
tác giả, nhiều ngƣời Việt Nam đã tự nguyện đến với Phật giáo, d ng những giáo lý
của nhà Phật nhƣ từ bi, h xả, luân hồi, nghiệp báo... làm nguyên t c sống cho mình.
Ở tác phẩm Lịch sử đạo Phật Việt Nam 2009 , tác giả Nguyễn Duy Hinh đã khái
quát đƣợc lịch sử phát triển và ch ra những nét cơ bản của Phật giáo Việt Nam.
Thích Minh Tuệ trong Lược sử Phật giáo Việt Nam 1993 , sau khi khái quát về lịch
sử ra đời, phát triển Phật giáo và sự truyền bá của Phật giáo vào Việt Nam từ khi du
nhập đến năm 1945, đã phân tích khái quát tƣ tƣởng của các nhân vật Phật giáo lớn
của Việt Nam và những ảnh hƣởng của các tƣ tƣởng đó đối với đời sống ngƣời dân
Việt Nam.
Bộ Lịch sử Phật giáo Việt Nam của Lê Mạnh Thát 2006 đƣợc nhiều ngƣời
khẳng định là công trình nghiên cứu sâu s c lịch sử hình thành và phát triển của
Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thời kỳ Trần Thánh Tông. Tác phẩm đã tái
hiện rõ nét các mốc thời gian, niên đại của Phật giáo Việt Nam qua các triều đại và
nêu bật những tƣ tƣởng Phật giáo cơ bản của từng thời kỳ. Trong đó, tác phẩm cũng
đề cập tới vị trí, vai trò của các danh tăng Việt Nam với tinh thần ý thức về một nền
độc lập dân tộc, có những hành động mang tính nhập thế trong việc tham gia vào
các hoạt động nhằm giải phóng dân tộc, xây dựng một xã hội tốt đẹp, an lạc.
Tác giả B i Biên Hòa, trong tác phẩm Đạo Phật và thế gian (1998 , đã phác

họa chân dung Đức Phật c ng hệ thống giáo lý của nhà Phật, tƣ tƣởng của các vị
Phật và các vị Bồ tát. Tác giả đã ch ra vai trò của Phật giáo với đời sống con ngƣời,
những tƣ tƣởng vị tha của nhà Phật đang đƣợc nhiều ngƣời đón nhận và thực hành
nó. Ở tác phẩm Phật giáo với văn hóa Việt Nam 1999 , tác giả Nguyễn Đăng Duy
đề cập đến sự giao thoa và đóng góp của Phật giáo với nền văn hóa Việt Nam.
Trong tác phẩm Các tôn giáo trên thế giới và Việt Nam 2006 , tác giả Mai Thanh
Hải cũng đã ch ra quá trình phát triển và ảnh hƣởng của Phật giáo đối với đời sống
tinh thần của nhân dân Việt Nam…
Ngoài ra, còn có những công trình nghiên cứu xoay quanh các nội dung về quá
trình hình thành, phát triển của Phật giáo, những ảnh hƣởng của nó đối với lịch sử


10

phát triển của dân tộc Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực văn hóa, chính trị, xã hội,
đạo đức. Ở mỗi công trình đều ít nhiều, cung cấp cho tác giả những tƣ liệu quan
trọng để tác giả lựa chọn, nghiên cứu và sáng t nội dung cần triển khai của đề tài.
Nhƣ ở tác phẩm Triết lý trong văn hoá Phương Đông 2004 , tác giả Nguyễn H ng
Hậu đã trình bày về triết lý văn hoá của ngƣời phƣơng Đông, trong đó nhấn mạnh
nhiều tới triết lý của Phật giáo và những ảnh hƣởng của nó tới tƣ duy ngƣời Việt.
Trong đó có ý thức về tinh thần độc lập, tự chủ của dân tộc, quyền bình đẳng tự do,
khát vọng về một cuộc sống nhân ái, mang tính nhân văn sâu s c. Điều này cũng đã
ảnh hƣởng khá mạnh mẽ tới đời sống một bộ phận đông đảo ngƣời dân Việt Nam.
"Mấy vấn đề về Phật giáo trong lịch sử Việt Nam", Nguyễn Đức Sự, Lê Tâm
Đ c 2010 , tác phẩm bao gồm tuyển tập những bài viết của hai tác giả bàn về các
nội dung giáo lý, quá trình tồn tại, phát triển Phật giáo Việt Nam. Trong những năm
gần đây, một số công trình khác cũng đề cập tới các chiều khác nhau liên quan đến
vai trò, vị trí và ảnh hƣởng của Phật giáo trong đời sống nhân dân nhƣ: Đông
phương triết học cương yếu của Lý Minh Tuấn 2005 , Tây Du Ký qua cách nhìn
của người học Phật (2008), Triết lý nhà Phật, Lịch sử nhà Phật của Đoàn Trung

Còn (2009), Cơ duyên tồn tại và phát triển của Phật giáo Việt Nam hiện nay của Vũ
Minh Tuyên (2010), Ảnh hưởng của tư tưởng triết học Phật giáo trong đời sống văn
hoá tinh thần ở Việt Nam của Lê Hữu Tuấn 1997 ; Thích Mãn Giác 2007 , Đạo
đức học Phương Đông; Nguyễn Duy Hinh 1999 , Tư tưởng Phật giáo Việt Nam.
Bên cạnh đó, còn có các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Việt
Nam về tình hình tôn giáo ở Việt Nam, khái quát những hoạt động chung của các
tôn giáo trong đó có Phật giáo. Nhƣ "Tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam ",
Ban Tôn giáo Chính Phủ 2006 ; Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt
Nam của tác giả Đặng Nghiêm Vạn 2007 ; Lý luận về tôn giáo và chính sách tôn
giáo ở Việt Nam của tác giả Nguyễn Đức Lữ 2008 ; Một số tôn giáo ở Việt Nam,
Nguyễn Thanh Xuân 2005 ; Vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam: Lý luận
và thực tiễn 2005 của tác giả Đỗ Quang Hƣng, … Nhìn chung các công trình
nghiên cứu này đều đã đề cập tới tình hình hoạt động của các tôn giáo ở Việt Nam,
trong đó Phật giáo là một trong những tôn giáo lớn mà sự ảnh hƣởng của nó khá sâu
đậm trong đời sống nhân dân Việt Nam.
1.1.2.2. Các công trình nghiên cứu về đời sống tín ngưỡng, tôn giáo và những ảnh
hưởng của Phật giáo đến đời sống các dân tộc thiểu số Việt Nam
Nghiên cứu về đời sống tôn giáo, tín ngƣỡng, những ảnh hƣởng của Phật giáo
đến đời sống các dân tộc thiểu số Việt Nam nói chung và dân tộc v ng Đông B c


11

nói riêng có nhiều các công trình nghiên cứu dƣới nhiều góc độ khác nhau. Nhƣ Pụt
Tày, Viện Khoa học xã hội Việt Nam 1992 , là tác phẩm của tập thể các tác giả bàn
về một hình ảnh rất quen thuộc trong đời sống thƣờng ngày của dân tộc Tày ở Việt
Nam đó là Pụt. Các tác giả đã ch ra đƣợc nhiều đặc điểm độc đáo của Pụt trong tín
ngƣỡng, văn hóa của ngƣời Tày. Sự xuất hiện của nó chứng t ngƣời Tày ở nƣớc ta
chịu ảnh hƣởng khá sâu đậm của Phật giáo nhƣng đã đƣợc Việt hóa, vì thế nó trở
nên gần gũi với đời sống của ngƣời dân.

Tín ngưỡng dân gian Tày - Lịch sử và hiện tại của Hoàng Ngọc La và Hoàng
Hoa Toàn 1999 , trong đó các tác giả cũng đã trình bày và phân tích ch ra những
nét chung và riêng ở các tín ngƣỡng dân gian của ngƣời Tày. Rõ ràng trong tín
ngƣỡng của ngƣời Tày rất nhiều các nghi lễ, tục lệ chịu sự ảnh hƣởng của các tôn
giáo ngoại lai trong đó có ít nhiều có sự pha trộn của các tín ngƣỡng Phật giáo.
Phong tục tập quán dân tộc Tày ở Việt Bắc của Hoàng Quyết, Tuấn Dũng
(1994), Văn hóa truyền thống Tày, Nùng 1993 của tác giả Hoàng Quyết, Ma
Khánh Bằng, Hoàng Huy Phách, Cung Văn Lƣợc, Vƣơng Toàn cũng đã bàn khá kỹ
lƣỡng về văn hóa của các dân tộc Tày, N ng ở v ng miền núi phía B c Việt Nam.
Trong các tác phẩm này, các tác giả cũng ch ra những yếu tố tín ngƣỡng, tôn giáo
đã ảnh hƣởng không nh tới văn hóa của các dân tộc Tày, N ng. Phật giáo là một
trong số những tôn giáo có nhiều ảnh hƣởng tới các tập tục của nhân dân. Các nghi
lễ trong tang ma, hay các lễ cầu tự của ngƣời Tày, N ng hay xuất hiện các nhân vật
làm Then, hình ảnh Pựt hay Bụt thƣờng đƣợc nh c đến trong nghi lễ… Đây chính là
biểu hiện sự giao thoa của Phật giáo với các tín ngƣỡng dân gian trong đời sống của
các dân tộc Việt Nam.
Tín ngưỡng dân gian của Lê Như Hoa 2001 , tác phẩm đã giới thiệu và phân
tích những đặc điểm của tín ngƣỡng Việt Nam, đi sâu vào tín ngƣỡng của một số
các dân tộc thiểu số nhƣ tín ngƣỡng và ý thức cộng đồng của ngƣời Dao; tự thiêu
xác và tín ngƣỡng về mƣờng trời của ngƣời Thái đen Mƣờng Lò; một số suy nghĩ
về đời sống tín ngƣỡng, tôn giáo, tâm linh của ngƣời H mông ở Việt Nam… Các nội
dung mà tác giả nêu ra đã lý giải khá sâu s c về đời sống tín ngƣỡng, tôn giáo của
đồng bào dân tộc thiểu số ở Việt Nam, những ảnh hƣởng của nó tới đời sống tinh
thần của đồng bào các dân tộc nơi đây. Tuy nhiên, các khía cạnh mà tác giả nêu ra
d có đề cập tới tính đan xen của các tôn giáo trong quá trình tác động tới đời sống
các dân tộc thiểu số nhƣng chƣa đi sâu vào một lĩnh vực ảnh hƣởng của tôn giáo
nào đó.


12

Do vậy, trong đề tài này, chúng tôi sẽ kế thừa và tiếp thu có chọn lọc những
nghiên cứu đi trƣớc của tác giả Lê Nhƣ Hoa để làm sâu s c hơn về sự tác động của
Phật giáo trong đời sống các dân tộc thiểu số v ng Đông B c Việt Nam.
"Tín ngưỡng tôn giáo và xã hội dân gian", tác giả Nguyễn Hồng Dƣơng và
Ph ng Đạt Văn chủ biên 2009 . Tác phẩm là sự tổng hợp của nhiều bài viết đánh
giá về các khía cạnh khác nhau của tín ngƣỡng và các tôn giáo hiện đang có mặt ở
Việt Nam c ng tác động tới đời sống nhân dân. Trong đó, Phật giáo đƣợc đánh giá
là một trong những tôn giáo có ảnh hƣởng sâu s c tới đời sống nhân dân và đồng
bào các dân tộc thiểu số.
"Tâm linh Việt Nam" của tác giả Nguyễn Duy Hinh 2007 ; Những khía cạnh
triết học trong tín ngưỡng thờ cúng t tiên của người Việt ở Đồng bằng Bắc Bộ hiện
nay, Trần Đăng Sinh 2002 ; Tín ngưỡng trong cư trú của người Sán Dìu ở Thái
Nguyên, Đàm Thị Uyên 2006 ; Tục thờ cúng trong đời sống tâm linh của ngư dân
đảo Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, Đàm Thị Uyên 2009 ; Văn hóa
dân tộc Nùng ở Cao Bằng, Đàm Thị Uyên 2010 ; Phong tục và tín ngưỡng tôn
giáo người Tày ở Cao Bằng, Đàm Thị Uyên 2012 .…. Các công trình này đã đƣợc
các tác giả bàn khá kỹ về đời sống tín ngƣỡng trong dân gian, đặc biệt là tín
ngƣỡng, tôn giáo của các dân tộc thiểu số ở nƣớc ta. Sự ảnh hƣởng từ các tôn giáo
đến tín ngƣỡng, niềm tin của nhân dân khá mạnh, trong đó Phật giáo là tôn giáo có
sức lan t a mạnh mẽ nhất trong đời sống nhân dân Việt Nam. Đối với đồng bào dân
tộc thiểu số trong văn hóa tín ngƣỡng của họ có sự giao thoa của nhiều tôn giáo
khác nhau, song Phật giáo vẫn là tôn giáo mà ở các dân tộc thiểu số v ng miền núi
phía B c Việt Nam chịu ảnh hƣởng sâu đậm.
Ngoài ra, trong những năm gần đây, một số công trình khác cũng đề cập tới
các chiều kích khác nhau liên quan đến sự ảnh hƣởng của Phật giáo trong đời sống
xã hội nhƣ: Đông phương triết học cương yếu của Lý Minh Tuấn Nhà xuất bản
Thuận Hóa, 2005 , Văn hóa đạo đức của Hà Thúc Minh Nhà xuất bản Thành phố
Hồ Chí Minh, 2005 , Tây Du Ký qua cách nhìn của người học Phật Nhà xuất bản
Tôn giáo, 2008), Triết lý nhà Phật của Đoàn Trung Còn Nhà xuất bản Tôn giáo, tái

bản 2009 , Cơ duyên tồn tại và phát triển của Phật giáo Việt Nam hiện nay của Vũ
Minh Tuyên Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2010 , Ảnh hưởng của tư
tưởng triết học Phật giáo trong đời sống văn hoá tinh thần ở Việt Nam của Lê Hữu
Tuấn Luận án Tiến sĩ Triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 1997 ,
Những khía cạnh triết học trong tín ngưỡng thờ cúng t tiên của người Việt ở đồng
bằng Bắc Bộ hiện nay của Trần Đăng Sinh Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002),