Tư tưởng chính trị hồ chí minh về nhân dân và ý nghĩa đối với sự nghiệp đổi mới hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN PHƯƠNG AN

TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH VỀ NHÂN DÂN
VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH TRỊ HỌC

Hà Nội - 2017
1


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN PHƯƠNG AN

TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH VỀ NHÂN DÂN
VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH TRỊ HỌC

Mã số : 62 31 20 01

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN VĂN HUYÊN
TS. HỒ VIỆT HIỆP

Hà Nội - 2017
2

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích
dẫn theo quy định.
Tác giả

3


MỤC LỤC
Trang
1

MỞ ĐẦU
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI LUẬN ÁN

7

1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
1.2. Những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục nghiên cứu
Tiểu kết Chương 1

7
21
24

Chương 2 VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA NHÂN DÂN TRONG SỰ NGHIỆP CÁCH
MẠNG VIỆT NAM THEO TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH

25

2.1. Quan niệm về Nhân dân theo tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
2.2. Nhân dân là mục tiêu và động lực của sự nghiệp cách mạng
Việt Nam
Tiểu kết Chương 2
Chương 3 SỰ NGHIỆP CÁCH MẠNG VIỆT NAM THEO TƯ TƯỞNG CHÍNH
TRỊ HỒ CHÍ MINH LÀ ĐƯA NHÂN DÂN LÊN ĐÚNG VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA
NHÂN DÂN

3.1. Giải phóng Nhân dân, đưa Nhân dân lên địa vị là chủ và làm
chủ xã hội, làm chủ đất nước
3.2. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là của Nhân
dân, do Nhân dân, vì Nhân dân
Tiểu kết Chương 3
Chương 4 Ý NGHĨA CỦA TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH VỀ NHÂN
DÂN ĐỐI VỚI CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI HIỆN NAY Ở NƯỚC TA

4.1. Công cuộc đổi mới phải đạt tới mục tiêu và lý tưởng của nhân dân
Việt Nam
4.2. Công cuộc đổi mới chỉ thành công khi phát huy được toàn bộ
sức mạnh của nhân dân
Tiểu kết Chương 4
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

4

25
43
70
72
72
87
103
105
105
128
146
148
151
152


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến Nhân dân. Người khẳng
định: “Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không gì
mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân… Trong xã hội không có gì tốt
đẹp, vẻ vang bằng phục vụ cho lợi ích của nhân dân” [87, tr.453]. Độc lập cho
dân tộc, tự do và hạnh phúc cho Nhân dân là tất cả những gì Hồ Chí Minh
muốn, tất cả những gì Người làm. Giải phóng Nhân dân, xây dựng chế độ
chính trị của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, mang lại ấm no, tự do,
hạnh phúc cho Nhân dân không chỉ dừng lại ở mong mỏi mà kết tinh thành lý

luận, biến thành hoạt động thực tiễn thể hiện trong toàn bộ sự nghiệp cách
mạng của Hồ Chí Minh.
Tư tưởng chính trị về Nhân dân là một trong những nội dung quan
trọng, có tầm bao quát và có ý nghĩa đặc biệt trong tư tưởng Hồ Chí Minh nói
chung và tư tưởng chính trị của Người nói riêng. Đó là tư tưởng chỉ đạo
đường lối, là nguồn sức mạnh quyết định những thắng lợi vĩ đại trong sự
nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng, phát triển đất nước. Thắng
lợi mà cách mạng Việt Nam có được là do sức mạnh của Nhân dân được tập
hợp và phát huy dưới ánh sáng soi đường của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
về Nhân dân.
Sự nghiệp đổi mới đất nước là thử thách lớn đối với Đảng. Sự nghiệp
ấy không chỉ diễn ra từ thúc bách của thực tiễn khủng hoảng, mà còn từ trăn
trở trọng trách của Đảng đối với tiền đồ cách mạng. Với nỗ lực phấn đấu của
toàn Đảng, toàn dân, công cuộc đổi mới ở nước ta đã đạt những thành tựu to
lớn và có ý nghĩa lịch sử, song vẫn còn không ít khó khăn, thử thách, nguy cơ.
Phát huy thành tựu, triệt tiêu khó khăn, vượt qua thử thách, loại trừ nguy cơ là
yêu cầu cấp thiết của cách mạng đặt ra cho Đảng. Từ thực tiễn đổi mới, Đảng
đề ra năm bài học lớn, trong đó “... đổi mới phải vì lợi ích của nhân dân, dựa
1


vào nhân dân, phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của nhân dân,...” [42, tr.19]
được xem là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng.
Thành tựu to lớn của công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa được tạo nên bởi mối quan hệ bền chặt giữa Đảng, Nhà nước với
Nhân dân. “Chính những ý kiến, nguyện vọng và sáng kiến của nhân dân là
nguồn gốc hình thành đường lối đổi mới của Đảng. Cũng do nhân dân hưởng
ứng đường lối đổi mới, dũng cảm phấn đấu, vượt qua biết bao khó khăn, thử
thách mà công cuộc đổi mới đạt được những thành tựu...” [40, tr.73]. Điều đó
cho thấy, trong quá trình đổi mới, về cơ bản chúng ta đã làm đúng theo tư

tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân. Tuy nhiên, chưa thật sự chú trọng,
phát huy sức mạnh Nhân dân với tinh thần tất cả của Nhân dân, vì Nhân dân
là một thực tế trong đời sống chính trị nước ta hiện nay. Một bộ phận cán bộ,
đảng viên, nhất là những người có chức có quyền, có những biểu hiện sa sút
phẩm chất, sống xa dân, vô trách nhiệm với dân. Nhiều cán bộ lãnh đạo các
cấp, các ngành giữ tác phong quan liêu, gia trưởng, độc đoán, thậm chí trù
dập, ức hiếp quần chúng. Ở nhiều nơi trong khi đời sống nhân dân còn khó
khăn, nhiều yêu cầu thiết yếu của quần chúng chưa được bảo đảm thì lại có
những cán bộ, đảng viên chỉ lo thu vén cá nhân, xoay xở làm giàu, sinh hoạt
bê tha. Theo Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: "Thậm chí có người vô trách
nhiệm với dân, vô cảm trước những khó khăn, đau khổ của quần chúng. Một
số người còn lợi dụng chức quyền để đục khoét, vơ vét của cải của Nhà nước,
trở thành những con sâu mọt tệ hại của xã hội. Có lẽ đây là điều mất mát lớn
nhất trong tình cảm của nhân dân, là điều người dân cảm thấy xót xa, buồn
phiền nhất"; “Một số hiện tượng tham nhũng, đặc quyền đặc lợi trong Đảng
và trong các cơ quan nhà nước không được đấu tranh kiên quyết và xử lý
nghiêm minh. Do đó đã làm tổn thương thanh danh, uy tín của Đảng, làm
giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng” [141].
Về phía Nhân dân, trong điều kiện mở cửa, phát triển nền kinh tế thị
trường, hội nhập quốc tế, ý thức chính trị của Nhân dân không thuần nhất như
2


thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc. Bên cạnh mặt tích cực chính trị, ở một
khía cạnh khác, sự quan tâm đến các vấn đề chính trị bị phân tán, thậm chí bị
lấn át bởi các nhu cầu về kinh tế. Chủ nghĩa cá nhân và lối sống thực dụng
trỗi dậy. Mục tiêu và lý tưởng của Đảng chưa biểu lộ đậm nét, nếu không nói
là mờ nhạt trong suy nghĩ và hành động của một bộ phận người dân. Sự gắn
kết giữa Nhân dân với Đảng và Nhà nước có lúc, có nơi chưa thật sự là nhu
cầu tự giác, nhiều khi trừu tượng, thậm chí vì động cơ cá nhân. Nhiều người

dân không nể trọng, thậm chí thiếu tin tưởng cả về đạo đức và năng lực của
không ít cán bộ, đảng viên. Hiện tượng Nhân dân không hăng hái phấn đấu
vào làm việc trong hệ thống chính trị hoặc phấn đấu gượng ép, vì động cơ
trục lợi cá nhân có chiều hướng tăng. Nhân dân tham gia vào các hoạt động
của hệ thống chính trị còn hạn chế, có lúc có nơi mang tính hình thức.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội (bổ sung, phát triển năm 2011) nêu các bài học kinh nghiệm lớn của cách
mạng, trong đó bài học thứ hai cảnh báo: “... xa rời nhân dân sẽ dẫn đến
những tổn thất khôn lường đối với vận mệnh của đất nước, của chế độ xã hội
chủ nghĩa và của Đảng” [43, tr.65]. Thông điệp đầu năm 2015 của Chủ tịch
nước khẳng định: “Chúng ta không sợ bất cứ kẻ thù nào dù là hung bạo nhất,
chỉ sợ mất lòng dân. Lòng dân, đó là Quốc bảo dựng nước và giữ nước Việt
Nam!”. Sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay có thời cơ, thuận lợi lớn, nhưng
khó khăn, thách thức cũng vô cùng gay gắt, quyết liệt. Chỉ có sự đồng lòng,
nhất trí của toàn dân, khối đại đoàn kết toàn dân tộc mới là sức mạnh vô địch
để chúng ta vượt qua mọi sóng to, gió lớn của thời cuộc. Khắc phục những
yếu kém, hạn chế trong quan hệ có tính quyết định thành công sự nghiệp cách
mạng Việt Nam hiện nay là nhiệm vụ vừa căn bản vừa cấp bách. Tuy nhiên,
nhận thức đúng, đề ra giải pháp đúng và đặc biệt là định hình mối quan hệ nêu
trên trong thực tế thì không phải là đơn giản.
Tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành
động của cách mạng Việt Nam. Trong đó, Hồ Chí Minh thể hiện sự quan tâm
3


đặc biệt đối với Nhân dân bằng một hệ thống các quan điểm toàn diện, sâu sắc
và rất có giá trị. Đi sâu nghiên cứu, vận dụng và phát huy tư tưởng chính trị
Hồ Chí Minh về Nhân dân sẽ mang lại những chỉ dẫn phương pháp luận soi
đường cho việc giải quyết hạn chế nêu trên, đẩy lùi các biểu hiện tiêu cực,
thực hiện đúng và phát huy hiệu quả của tư tưởng ấy, góp phần tiếp tục củng

cố mối quan hệ bền chặt giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân, phát huy sức
mạnh vô địch của Nhân dân tiếp tục tạo nên các thắng lợi to lớn và mang tính
bước ngoặt của sự nghiệp đổi mới.
Với toàn bộ những vấn đề nêu trên, việc nghiên cứu “Tư tưởng chính
trị Hồ Chí Minh về Nhân dân và ý nghĩa đối với sự nghiệp đổi mới hiện
nay” với tư cách một đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Chính trị học là hết
sức có ý nghĩa và cấp thiết.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích
Luận án nghiên cứu, làm rõ những nội dung cơ bản của tư tưởng chính
trị Hồ Chí Minh về Nhân dân; trên cơ sở đó, phân tích ý nghĩa to lớn của tư
tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân đối với sự nghiệp đổi mới ở nước
ta hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích nêu trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Phân tích, làm rõ tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về quan niệm và vị
trí, vai trò của Nhân dân trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam.
- Phân tích, làm rõ việc đảm bảo thực hiện vị trí, vai trò của Nhân dân
trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam theo tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh –
giải phóng Nhân dân, đưa Nhân dân lên địa vị làm chủ; công cuộc xây dựng
chủ nghĩa xã hội là của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
- Phân tích làm rõ ý nghĩa to lớn của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về
Nhân dân đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.

4


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Những quan điểm cốt lõi về Nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí

Minh.
Ý nghĩa của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân đối với sự
nghiệp đổi mới hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu những nội dung cơ bản của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
về Nhân dân theo nghĩa là những khái quát ban đầu.
Nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân trên cơ sở các
công trình, bài viết, bài nói, thực tiễn hoạt động chính trị của Người trong sự
nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước.
4. Cơ sở lý luận, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu cụ
thể
- Cơ sở lý luận: Cơ sở lý luận của luận án là quan điểm của chủ nghĩa
Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản
Việt Nam và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về Nhân dân.
- Phương pháp luận: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
là phương pháp luận của việc nghiên cứu, thực hiện đề tài luận án.
- Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Kết hợp giữa phương pháp lịch sử
và phương pháp lôgíc; phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp;
phương pháp lý luận gắn liền với thực tiễn; phương pháp khái quát hóa.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
- Thứ nhất, luận án khái quát về mặt lý luận những tư tưởng chính trị
của Hồ Chí Minh về quan niệm và vị trí, vai trò của Nhân dân trong sự nghiệp
cách mạng Việt Nam.
- Thứ hai, luận án khái quát những tư tưởng chính trị của Hồ Chí Minh
về việc đảm bảo thực hiện vị trí, vai trò của Nhân dân trong sự nghiệp cách
mạng Việt Nam, cụ thể: trước hết là giải phóng Nhân dân; sau đó là đưa Nhân
5


dân lên địa vị là chủ và làm chủ xã hội, làm chủ đất nước; kế tiếp là tạo lập

nội dung, cơ chế, điều kiện để Nhân dân xây dựng và phát triển xã hội, dưới
sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Thứ ba, luận án phân tích, làm rõ ý nghĩa to lớn của tư tưởng chính trị
Hồ Chí Minh về Nhân dân đối với công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay, đó
là: Đổi mới hướng tới và thực hiện cho được mục đích, lý tưởng cao đẹp của
Nhân dân Việt Nam theo tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân; công
cuộc đổi mới của Đảng và Nhân dân ta hiện nay chỉ đạt tới thành công theo
hướng nêu trên khi Đảng, Nhà nước phát huy cao nhất toàn bộ sức mạnh của
Nhân dân.
6. Ý nghĩa của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần khái quát rõ hơn tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân; cung cấp nhận thức đúng đắn về quan
niệm của Hồ Chí Minh về Nhân dân và vị trí, vai trò của Nhân dân cũng như
việc đảm bảo thực hiện vị trí, vai trò đó trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam;
từ đó giúp cho việc sử dụng lực lượng vô tận của Nhân dân, phát huy lực
lượng của Nhân dân trong xây dựng chủ nghĩa xã hội nói chung, đổi mới đất
nước hiện nay nói riêng.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án góp vào thực tiễn hoạt động của hệ
thống chính trị trong việc đảm bảo và phát huy vai trò của Nhân dân ở sự
nghiệp đổi mới hiện nay; là tài liệu phục vụ nghiên cứu và giảng dạy tư tưởng
Hồ Chí Minh.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận án
gồm 4 chương với 8 tiết.

6

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI LUẬN ÁN

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1.1. Tình hình nghiên cứu về tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Vì công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh ở nước ngoài không
nhiều nên các nghiên cứu chuyên biệt về tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh gần
như chưa được thống kê. Ở các nước tư bản phương Tây, chưa thấy có công
trình nào nghiên cứu trực diện và hệ thống tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh;
đôi khi xuất hiện một vài quan điểm đề cập đến tư tưởng chính trị của Hồ Chí
Minh trong quá trình phân tích cuộc đời hoạt động cách mạng của Người.
Jean Lacouture, sử gia nổi tiếng của Pháp, là tác giả công trình Ho Chi
Minh, A Political Biography in lần đầu năm 1967 [169]. Công trình gồm 15
chương mô tả một cách sinh động toàn bộ cuộc đời hoạt động của Hồ Chí
Minh. Lồng ghép trong những trình bày về quá trình hoạt động (chủ yếu là
hoạt động chính trị) của Hồ Chí Minh, Jean Lacouture vừa làm nổi bật phẩm
chất cá nhân vừa thông qua đó liên hệ lý giải nguyên nhân thắng lợi mang
tính tất yếu của cách mạng Việt Nam. Tác giả cho rằng Hồ Chí Minh “Là một
kiểu mẫu cao nhất và hầu như độc đáo, một người gắn bó mật thiết với quần
chúng” [169], là “người có óc xét đoán vượt trội với những năng khiếu đột
hứng và trí thông minh kỳ diệu” [169]. David Halberstam trong tác phẩm Ho
đánh giá đóng góp chính trị của Hồ Chí Minh trên phạm vi quốc tế: Lúc sinh
thời, ông Hồ Chí Minh không những đã giải phóng đất nước của ông mà thay
đổi chiều hướng của chế độ thuộc địa ở cả châu Phi lẫn châu Á, mà ông còn
làm được một điều đáng chú ý hơn: ông đã dùng tới nền văn hóa và tâm hồn
của kẻ địch của ông. Đối với Hồ Chí Minh ...đó là một cuộc đời đầy đủ. Ở
một góc độ khác, A. Pátti– trong cuốn Why Vietnam? (Tại sao Việt Nam?) [4]

7


nhìn nhận phẩm chất lãnh tụ chính trị của Hồ Chí Minh khá sắc sảo: “Ông Hồ
không hiện lên đối với tôi như một nhà cách mạng không thực tế hay một
người cấp tiến cuồng nhiệt, theo đuổi những lời nói rập khuôn, hét to đường
lối của đảng, hay thiên về phá hoại mà không có những kế hoạch xây dựng
lại. Đây là một con người thông minh, thấu hiểu những vấn đề của đất nước
mình, một con người biết điều và tinh tế” [4]. Tầm vóc của Hồ Chí Minh
được tác giả nhận định: “...Hơn một phần tư thế kỷ nay, chỉ có Hồ Chí Minh
mới giữ được cho ngọn đuốc độc lập bập bùng cháy trong trái tim, khối óc
của những người Việt Nam cộng sản cũng như không cộng sản, và duy nhất
chỉ có ông đã trở thành hiện thân của chủ nghĩa quốc gia Việt Nam, một
Gioócgiơ Oasinhtơn của Việt Nam... Từ lâu ông đã trở thành Bác Hồ của
người nghèo và tầm thường với một ánh hào quang trên đầu mà tất cả các chế
độ bù nhìn liên tiếp đã không bao giờ có khả năng đánh đổ được” [4]. N.
Khơrútsốp, trong Hồi ký đã dành hẳn một chương viết về Hồ Chí Minh và đi
đến kết luận: Trong cuộc đời hoạt động chính trị của mình, tôi đã biết rất
nhiều người nhưng không có người nào gây được ở tôi một ấn tượng đặc biệt
như Hồ Chí Minh. Những người có đầu óc tín ngưỡng thường hay nói đến các
vị Thánh. Đúng vậy, với cách sống và uy tín của ông đối với đồng bào trong
nước, Hồ Chí Minh đúng là có thể so sánh với “các vị Thánh đó, một vị
Thánh cách mạng...”; “Không ai có thể chống lại nổi ông vì niềm tin của ông
mãnh liệt, tin ở nhân dân mình và tất cả các dân tộc cũng như ở sự nghiệp cao
cả. Mỗi lời nói của ông hình như dựa vào niềm tin là về nguyên tắc tất cả mọi
người cộng sản đều là anh em cùng giai cấp, họ chỉ có thể tỏ ra trung thực và
chân thành với nhau mà thôi. Hồ Chí Minh quả thực là một trong “các vị
Thánh” của chủ nghĩa cộng sản. Cũng với góc nhìn phẩm chất chính trị của
Hồ Chí Minh, Stanley Karnow trên tờ Time (Mỹ) có bài viết nhận định: Một
thân hình gầy gò, chòm râu dài, chiếc áo khoác cũ và đôi dép cao su đã mòn,

Hồ Chí Minh đã tạo ra một hình ảnh Bác Hồ hiền lành giản dị. Nhưng người
là nhà cách mạng dày dạn kinh nghiệm và một nhà dân tộc chủ nghĩa nồng
8


nhiệt, suốt đời đấu tranh cho một mục đích duy nhất: mang lại độc lập tự do
cho dân tộc mình. Không có sự dao động trong niềm tin của Hồ Chí Minh,
không thể lay chuyển ý chí của Người, ngay cả khi cuộc chiến tranh của Mỹ
leo thang, tàn phá đất nước, người vẫn giữ niềm tin đối với nền độc lập của
Việt Nam. Dưới con mắt phương Tây, điều dường như không thể tưởng tượng
được là Hồ Chí Minh có thể cống hiến sự hy sinh to lớn như ông đã làm.
Tsuboi Yoshiharu trong tham luận tại Hội thảo Việt Nam học lần thứ 3
tổ chức tại Hà Nội (5-8/12/2008) đi vào “Khảo cứu lại Hồ Chí Minh” [150].
Trên một lập trường cho rằng “giá trị tự do hơn”, tác giả tiếp cận nghiên cứu
Hồ Chí Minh với tư cách là một người theo chủ nghĩa Cộng hòa và “nhận ra
rằng có lẽ giá trị mà Hồ Chí Minh coi trọng nhất trong suốt cuộc đời của mình
là những giá trị của nền Cộng hòa... nếu nhận thức Hồ Chí Minh như một
người theo chủ nghĩa Cộng hòa, chúng ta có thể đánh giá được một cách đầy
đủ và đúng đắn nhất những tư tưởng và hành động của Ông” [150]. Tác giả
phân tích “Tinh thần nền Cộng hòa Pháp” và nhận thức tinh thần Cộng hoà
của Hồ Chí Minh để kết luận: “có lẽ Hồ Chí Minh là lãnh đạo chính trị duy
nhất ở Đông Á nhận thức được một cách đúng đắn nhất tinh thần nền Cộng
hòa và Ông đã cố gắng đưa nó vào Việt Nam” [150]. Tác giả phân tích “Ý
nghĩa của Độc lập – Tự do – Hạnh phúc” mà Hồ Chí Minh đề ra và phấn đấu
thực hiện để làm cơ sở cho việc khẳng định: “chúng ta có thể nhìn thấy một
phần cách suy nghĩ theo chủ nghĩa Cộng hòa của Hồ Chí Minh” [150]. Công
trình này của Tsuboi Yoshiharu góc độ tiếp cận có nhiều khác biệt nên trên
không ít nhận định ngược lại với quan điểm chính thống ở Việt Nam. Tuy
nhiên, có thể thiên về lý giải sự khác biệt do tính chất khoa học hơn là động
cơ xấu về chính trị của tác giả.

Như vậy, đến nay chưa thấy thống kê các công trình nghiên cứu chuyên
biệt về tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh ở nước ngoài. Nhận định sau đây của
nhà nghiên cứu Vladimir N. Kolotov (Nga) có thể xem như là một trong
những lý giải: "Mặc dù hệ tư tưởng Hồ Chí Minh đã thấm sâu vào mọi lĩnh
9


vực của xã hội Việt Nam, cho đến nay, vấn đề này còn được nghiên cứu rất ít
ở phương Tây, nơi người ta thích nhìn vào Việt Nam qua lăng kính hệ tư
tưởng của mình, dán vào các quá trình khách quan những nhãn hiệu không có
gì giống hiện thực" [151].
1.1.1.2. Công trình nghiên cứu trong nước
Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh là nội dung cốt lõi và bao trùm trong
tư tưởng Hồ Chí Minh nên các công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí
Minh thực chất đã là nghiên cứu tư tưởng chính trị của Người. Tuy nhiên,
nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh một cách riêng biệt và độc lập thì
còn ít được triển khai. Công trình Tư tưởng chính trị của C. Mác, Ph.Ănghen,
V.I. Lênin và Hồ Chí Minh của Lê Minh Quân [119] là một trong số ít đó khi
dành một phần nội dung đề cập những vấn đề rất cơ bản của tư tưởng chính trị
Hồ Chí Minh. Tác giả quan niệm: Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh là một bộ
phận chủ yếu trong hệ thống tư tưởng của Người, đề cập đến nhiều vấn đề, từ
nhận thức hay quan niệm về chính trị đến những vấn đề của chính trị trong
thực tiễn như đường lối của cách mạng Việt Nam; từ những vấn đề xây dựng
Đảng, giành và giữ chính quyền, xây dựng chế độ mới, xây dựng và thực hiện
quyền làm chủ của nhân dân, vấn đề cán bộ và đạo đức cách mạng, vấn đề
vận động quần chúng đến những vấn đề về chiến lược, sách lược và nghệ
thuật chính trị, phương pháp và phong cách của hoạt động và con người chính
trị.
Phân tích các nội dung chủ yếu trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
về đường lối cách mạng Việt Nam, xây dựng Đảng, xây dựng chế độ mới,

phương pháp và nghệ thuật chính trị, con người chính trị, tác phẩm trên khẳng
định: Chính trị trong quan niệm của Hồ Chí Minh là đạo đức và hành động
cách mạng vì nước, vì dân, vì con người; tự do cho Tổ quốc, độc lập cho dân
tộc, hạnh phúc cho Nhân dân là tất cả những gì nhà chính trị Hồ Chí Minh
muốn, tất cả những gì Người làm. Đặc biệt, trong phân tích nội dung xây
dựng và thực hiện quyền lực của Nhân dân, xây dựng nhà nước của dân, do
10


dân và vì dân, tác giả đã khái quát và đi đến khẳng định các quan điểm chính
trị toàn diện và sâu sắc của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò, quyền hạn, trách
nhiệm, sức mạnh, lực lượng của Nhân dân; phương thức Nhân dân sử dụng
quyền lực; mối quan hệ giữa Nhà nước với Nhân dân. Tất cả đều phải hướng
tới mục tiêu xây dựng Nhà nước ta thành Nhà nước pháp quyền của dân, do
dân, vì dân để thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân ngày càng rộng rãi hơn,
thực sự hơn.
Các bộ phận, các yếu tố cấu thành nội dung tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh được nghiên cứu trong nhiều công trình. Đó là các công trình nghiên
cứu tư tưởng về Đảng và xây dựng Đảng của Chủ tịch Hồ Chí Minh như Tư
tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng của Nguyễn Quốc Bảo [22], Hồ Chí
Minh về xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh của Phạm Ngọc Anh và Bùi
Đình Phong [5], Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa Đảng do Phạm Ngọc Anh
chủ biên [6],... Các công trình này đề cập một cách hệ thống, toàn diện nhiều
khía cạnh về vai trò lãnh đạo cách mạng của Đảng; về các mặt công tác (tổ
chức – cán bộ, tư tưởng, kiểm tra, dân vận,...), các yếu tố (văn hóa, bản chất,
mục tiêu, lý tưởng,...) của Đảng; về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh;
về việc vận dụng tư tưởng đó vào công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng ở
nước ta... từ vị trí, vai trò của Đảng và công tác xây dựng Đảng.
Nhiều công trình nghiên cứu xoay quanh tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà
nước đã luận giải trên nhiều khía cạnh: cơ sở, quá trình hình thành và phát

triển tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước của dân, do dân, vì dân; quan niệm
về nhà nước của dân, do dân và vì dân; bản chất giai cấp công nhân của nhà
nước ta; nhà nước pháp quyền; tổ chức, bộ máy, phương thức hoạt động;...
Một số công trình tiêu biểu đề cập đến các vấn đề trên là: Tư tưởng Hồ Chí
Minh về tổ chức nhà nước và cán bộ, công chức (Hà Quang Ngọc, Nguyễn
Minh Phương) [102]; Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa
Mác – Lênin về xây dựng Nhà nước pháp quyền (Phạm Ngọc Dũng) [32];
Pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh (Vũ Đình Hòe) [64];...
11


Con người chính trị là một nội dung quan trọng của Chính trị học.
Trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh, con người chính trị được đề cập rất
nhiều. Các công trình nghiên cứu về vấn đề này phải kể đến Hồ Chí Minh đào
tạo cán bộ và trọng dụng nhân tài (Đức Vượng) [159], Tư tưởng Hồ Chí
Minh về việc giải quyết mối quan hệ cá nhân – xã hội trong đạo đức của
người cán bộ cách mạng (Phạm Huy Kỳ) [77],... Ở các công trình này, trong
khi khẳng định cán bộ là vấn đề có ý nghĩa quyết định đối với sự nghiệp cách
mạng thì việc gắn bó với Nhân dân, đi đúng đường lối Nhân dân là yêu cầu
trước tiên và bao trùm đối với cán bộ. Nhân dân vừa là nguồn cung cấp cán
bộ, vừa là môi trường nuôi dưỡng, rèn luyện cán bộ, vừa là lực lượng không
gì hơn giúp cán bộ hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời cũng là đối tượng mà cán
bộ thực hiện vai trò lãnh đạo và đầy tớ.
Như vậy, nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh đa số đi vào các
nội dung bộ phận, đến nay chưa có công trình nghiên cứu chuyên biệt. Khái
niệm, bản chất, nội dung của hệ thống tư tưởng này vẫn còn là vấn đề mới cần
phải được tập trung nghiên cứu làm rõ. Tuy nhiên, từ nhiều công trình nghiên
cứu các nội dung bộ phận của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh nêu trên cho
thấy hầu hết nội dung của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh đều liên quan đến
Nhân dân, đều cho thấy Nhân dân đóng vai trò rất quan trọng và bao trùm.

1.1.2. Tình hình nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về
Nhân dân và ý nghĩa, vận dụng tư tưởng đó trong sự nghiệp đổi mới ở
Việt Nam
1.1.2.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Hồ Chí Minh từ lâu đã là đề tài nghiên cứu thu hút sự quan tâm của
không ít cá nhân, tổ chức. Các nghiên cứu của những học giả nước ngoài về
Hồ Chí Minh là khá đa diện và đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân thì hầu như chưa có các công trình nghiên
cứu một cách hệ thống và chuyên biệt; phần lớn được thể hiện qua các nhận

12


định trong những công trình nghiên cứu tiểu sử, sự nghiệp hoạt động chính trị
của Hồ Chí Minh. Một số tiêu biểu như:
Công trình “Ho” của David Halberstam xem Hồ Chí Minh “là hiện
thân của một cuộc cách mạng”, “là biểu tượng của cuộc sống, hy vọng, đấu
tranh, hy sinh và thắng lợi” của nông dân – thành phần chiếm đại đa số trong
Nhân dân Việt Nam. Tác giả đi tìm nguyên nhân từ những yếu tố thuộc phẩm
chất cá nhân của Hồ Chí Minh, đặc biệt nhấn mạnh Hồ Chí Minh “không cố
tìm kiếm cho mình những cái trang sức quyền lực vì ông tự tin ở mình và ở
mối quan hệ của ông với nhân dân”.
Ahn Kyong Hwan trong Chủ tịch Hồ Chí Minh qua cảm nghĩ của một
người Hàn Quốc [1], cho rằng tinh thần yêu nước thương dân, yêu dân tộc
của Chủ tịch Hồ Chí Minh, một nhân vật vĩ đạt nhất xứng đáng là tấm gương
cho tất cả các nhà lãnh đạo chính trị trên thế giới. Người đã không màng đến
địa vị của mình, được công nhận là một nhà lãnh đạo tầm cỡ thế giới, sống
như cuộc sống của người dân bình thường, chăm lo cải thiện cuộc sống của
đồng bào Việt Nam. Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, có thể nói một cách
tóm tắt là "Tinh thần cùng với người dân" (cùng sống với người dân, cùng ăn

với người dân, cùng làm việc với người dân). Tác giả đưa ra và nêu ra nhiều
dẫn chứng để phân tích ba lý do sau đây nhằm lý giải vì sao Hồ Chí Minh
được toàn dân tôn kính, vì sao Người có thể tập hợp được sức mạnh của toàn
dân: (i) Trong bất cứ hoàn cảnh nào Người cũng sống cuộc sống thanh liêm;
(ii) Mang hoài bão về giáo dục của đất nước, Người giáo dục cho giới trẻ để
chuẩn bị cho tương lai của quốc gia; (iii) Lúc nào cũng đứng về phía những
người yếu thế, luôn đùm bọc che chở những người cô đơn.
Trong bài viết Đấng cứu tinh của hòa bình, độc lập và hạnh phúc [51],
Geetesh Sharman (Chủ tịch điều hành Ủy ban đoàn kết Ấn Độ - Việt Nam)
cũng đánh giá theo hướng nêu trên khi khẳng định Nhân dân luôn là tâm điểm
của quá trình tư tưởng Hồ Chí Minh; Nhân dân chiếm một vị trí quan trọng,
vững chắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự quan tâm của Người đối với Nhân
13


dân không bị giới hạn trong các ranh giới địa lý. Hồ Chí Minh là người mà
trong lời nói và việc làm của mình luôn nhấn mạnh đến độc lập và phúc lợi
của Nhân dân. Mục đích của Người không chỉ là giải phóng đất nước mình
khỏi sự thống trị ngoại bang mà trong chiều sâu tư tưởng của mình, bên cạnh
mục đích giành độc lập, Người còn mong ước mang đến sự công bằng, bình
đẳng và no ấm cho Nhân dân mình. Tư tưởng Hồ Chí Minh và triết lý chính
trị theo định hướng vì Nhân dân của Người không phải là ảo tưởng theo bất
kỳ nghĩa nào. Người đã đồng hóa cái cốt lõi của toàn bộ kinh nghiệm với triết
lý của mình và do đó triết lý theo định hướng Nhân dân hoàn toàn thực dụng
và thực tiễn. Sự nghiệp cách mạng Việt Nam vĩ đại như thế không thể đạt
được nếu thiếu sự lãnh đạo sáng suốt và nhân cách của Hồ Chí Minh với
những chính sách, chiến lược theo hướng coi Nhân dân là nhân tố quyết định
của Người. So với các vĩ nhân của thời kỳ hiện đại thì những lý tưởng và
chính sách của Hồ Chí Minh dễ hiểu hơn đối với các quyền lợi của Nhân dân.
Tiếp cận từ góc độ nghiên cứu Chính sách xã hội và tinh thần thời đại

của Hồ Chí Minh [2], nhà nghiên cứu người Nga A.X. Varônhin cho rằng tầm
vóc nhân vật Hồ Chí Minh như một chính trị gia đòi hỏi chúng ta nghiên cứu
những quan điểm và chính sách chính trị - xã hội của Người trong bối cảnh
lịch sử rộng hơn nữa. Phẩm chất vĩ đại của Hồ Chí Minh như một chính trị gia
là ở chỗ Người hiểu rất rõ và đặt niềm tin sâu sắc vào năng lực, sự nhiệt huyết
và sự nhận thức đang trỗi dậy trong Nhân dân. Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ nhân
dân, chưa bao giờ đi chệch khỏi con đường phục vụ Nhân dân, bảo vệ lợi ích
của Nhân dân, dù chỉ một bước, dù phải chịu bao nhiêu gian khổ. Trong mọi
vấn đề, trong mọi việc, từ nhỏ đến lớn, thước đo chân lý của Người là một đất
nước Việt Nam độc lập tự do và tiến bộ xã hội. Lợi ích của Nhân dân là khởi
điểm và cũng là cái đích đến cuối cùng, là hòn đá tảng của triết lý và hoạt
động chính trị của Hồ Chí Minh. Không hiểu được điều này có nghĩa là không
hiểu được điều quan trọng nhất tạo nên sự khác biệt của Hồ Chí Minh với các
chính trị gia vĩ đại khác của thế kỷ XX.
14


Khẳng định giá trị và sức sống của giá trị tinh thần Hồ Chí Minh trong
lòng Nhân dân thế giới nói chung, cụ thể là Nhân dân Mỹ Latinh, nhà báo,
nhà hoạt động chính trị người Mêhicô Igơnaxiô Gônxalết Hanxen trong Tinh
thần Hồ Chí Minh ở Mỹ Latinh [74] đã phân tích tầm nhìn xa và thiên bẩm
chính trị của Hồ Chí Minh trong mối tương tác với Nhân dân. Theo tác giả,
đối với những người cách mạng và những nhà đấu tranh xã hội trên toàn thế
giới, tấm gương đấu tranh của Nhân dân Việt Nam luôn gắn liền với tầm nhìn
xa của Hồ Chí Minh – tầm nhìn mang tính giác ngộ, đoàn kết và tập hợp lực
lượng, với một niềm tin vào chủ nghĩa yêu nước lịch sử của quần chúng. Tầm
nhìn xa và thiên bẩm chính trị Hồ Chí Minh được nảy sinh từ mối quan hệ
gắn bó với người dân và nhận thức nhạy bén trước những nguyện vọng của
Nhân dân. Hồ Chí Minh đã dạy "làm chính trị" với sự tham gia tích cực và có
tổ chức của toàn dân. Tình yêu Tổ quốc và đồng bào luôn hiện hữu trong từng

cư xử và từng nỗi trăn trở của Người: "Mang lại hạnh phúc cho nhân dân".
Liên quan đến tư tưởng và thực tiễn hoạt động chính trị vì Nhân dân
của Hồ Chí Minh, một số bài viết trên tạp chí ở nước ngoài cũng đề cập thông
qua nhiều nhận định sâu sắc. Xã luận trên tuần báo Bằng chứng Thiên Chúa
giáo viết: Cụ Hồ Chí Minh là một trong những chiến sĩ đầu tiên của thế giới
thứ 3, của các dân tộc nghèo đói và khát khao cuộc sống cho ra con người.
Tờ Manila Times thì viết: Cụ Hồ là một biểu tượng của châu Á. Không những
cụ đã thành công trong sự lãnh đạo một cách mẫu mực, toàn tâm, toàn ý phục
vụ quyền lợi của nhân dân mà còn nêu một chân lý chưa từng thấy: Một dân
tộc dù nhỏ bé nếu có quyết tâm thì có thể chống lại cả những cường quốc
quân sự mạnh nhất.
Ở các bài viết nêu trên, các vấn đề chính trị về Nhân dân trong tư tưởng
Hồ Chí Minh được phản ánh một cách gián tiếp, lồng ghép qua chủ đề khác.
Ngay ở phần nội dung của các bài viết đề cập những khía cạnh khác nhau liên
quan đền tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân cũng thiên về nêu lên
luận điểm mang tính khẳng định hơn là luận giải. Bản chất, vị trí, vai trò của
15


Nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh và nội dung cơ bản của tư
tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân chưa thể hiện hệ thống và rõ nét
trong các nghiên cứu.
1.1.2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
Từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới (12/1986) đến nay, tuy chưa có các
nghiên cứu chuyên biệt nhưng tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân
lại được phản ánh gián tiếp, lồng ghép, tồn tại như một phần trong tổng thể
nội dung của nhiều công trình nghiên cứu có liên quan.
Các công trình nghiên cứu mối quan hệ giữa Đảng và Dân theo tư
tưởng Hồ Chí Minh xuất hiện với tần suất nhiều nhất. Tiêu biểu trong đó là
công trình Mối quan hệ giữa Đảng và dân trong tư tưởng Hồ Chí Minh của

Đàm Văn Thọ, Vũ Hùng [146]. Nội dung sách trình bày một cách khá hệ
thống khái niệm dân và những quan điểm, thái độ khác nhau về dân trong lịch
sử, quá trình hình thành và nội dung chủ yếu của tư tưởng Hồ Chí Minh về
dân, về Đảng cầm quyền và về mối quan hệ biện chứng giữa dân và Đảng. Từ
đó, nêu lên thực trạng và giải pháp nhằm tǎng cường mối quan hệ giữa Đảng
và dân trong thời kỳ mới.
Các công trình nghiên cứu vấn đề dân chủ, dân quyền trong tư tưởng,
phương pháp, phong cách Hồ Chí Minh có nhiều nội dung liên quan. Trong
Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ [31], tác giả Phạm Hồng Chương khái quát
bản chất dân chủ trong quan niệm của Hồ Chí Minh là một phạm trù chính trị.
Theo tác giả, quan niệm dân chủ của Hồ Chí Minh nổi bật lên nội dung chính
trị, khi Người nhấn mạnh đến vấn đề nhà nước, xem dân chủ là một hình thái
nhà nước với đặc điểm là Đảng lãnh đạo – Nhân dân lao động làm chủ - Nhà
nước dân chủ với nhân dân, chuyên chính với kẻ thù; là phương thức tổ chức
hệ thống chính trị trong đó thể hiện vai trò lãnh đạo của Đảng và việc tổ chức
các đoàn thể nhân dân nhằm thu hút ngày càng nhiều quần chúng tham gia
xây dựng và phát triển nền dân chủ; là một thiết chế xã hội – “nước ta là một
nước dân chủ”.
16


Trong các nội dung “Chìa khóa vạn năng”, “Dân chủ mới”, “Dân chủ
có định hướng”, tác giả trình bày quan điểm chính trị của Hồ Chí Minh xem
dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực, là chìa khóa của sự phát triển xã
hội. Để dân chủ có định hướng, tác giả chỉ ra những quan điểm của Hồ Chí
Minh về dân chủ dưới sự lãnh đạo của một Đảng Cộng sản; cùng với luật
pháp, đạo đức là giới hạn của dân chủ, là công cụ kiểm tra và định hướng dân
chủ; quan hệ biện chứng giữa dân chủ và dân tộc. Ở nội dung “Dân chủ trong
lĩnh vực chính trị”, tác giả cho rằng: Quan điểm Hồ Chí Minh về dân chủ
trong lĩnh vực chính trị cho thấy quyền lực của Nhân dân được khẳng định

bằng Hiến pháp và pháp luật, được bảo đảm trong việc tổ chức ra và xây dựng
nhà nước dân chủ mới của dân, do dân, vì dân; xây dựng Đảng và các tổ chức
chính trị - xã hội vững mạnh, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân. Tác giả
kết luận: Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, dân chủ trong lĩnh vực chính trị là quá
trình thay đổi vị trí của Nhân dân lao động từ vị trí thụ động trong xã hội sang
vị thế người chủ trong quản lý đất nước và xây dựng xã hội mới. Ngoài ra, tác
giả còn trình bày quan niệm của Hồ Chí Minh về Nhân dân.
Tập thể tác giả công trình Phương pháp dân chủ Hồ Chí Minh [28]
thông qua việc trình bày những vấn đề lý luận và thực tiễn về phương pháp
dân chủ Hồ Chí Minh, nêu lên nhiều nội dung liên quan đến quan điểm chính
trị Hồ Chí Minh về Nhân dân. Khẳng định phương pháp dân chủ Hồ Chí
Minh là phương pháp của một lãnh tụ chính trị, các tác giả luận chứng rõ mục
tiêu, lý tưởng về Nhân dân; quan niệm, cách hiểu về dân chủ rất đơn giản
nhưng khoa học và hiện đại – dân chủ là dân là chủ và dân làm chủ; mối quan
hệ giữa phương pháp dân chủ với tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh.
Theo nhóm tác giả, Hồ Chí Minh coi thực chất phương pháp dân chủ
của mình là “Làm sao cho dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền
dân chủ, dám nói, dám làm”. Hồ Chí Minh coi cải thiện và nâng cao đời sống
Nhân dân là mục tiêu, tiêu chuẩn và hiệu quả của mọi cải cách xã hội do
chính phủ dân chủ tiến hành, là thước do hành động cách mạng. Xét từ góc độ
17


dân chủ thì cái đảm bảo vững chắc cho sự tồn tại của hệ thống chính trị là
trình độ dân chủ của xã hội ở mức nào. Từ góc nhìn đó, nhóm tác giả đi đến
phân tích quan điểm và phương pháp dân chủ của Hồ Chí Minh để Đảng,
Chính phủ, đoàn thể nhân dân thực thi tốt việc mở rộng dân chủ thực sự. Trên
cơ sở thực trạng và các yêu cầu của tình hình mới, nhóm tác giả phân tích khá
sâu sắc việc vận dụng phương pháp dân chủ Hồ Chí Minh vào hoàn thiện
phương pháp dân chủ trong lãnh đạo của Đảng trên nhiều lĩnh vực.

Trên nhiều tạp chí khoa học xuất hiện không ít các bài viết có nội dung
đề cập liên quan đến tư tưởng chính trị về nhân dân của Hồ Chí Minh. Nhóm
các bài viết có nội dung phân tích khái niệm, vai trò của nhân dân theo tư
tưởng Hồ Chí Minh tiêu biểu như “Khái niệm nhân dân trong tư tưởng Hồ
Chí Minh” của Mai Trung Hậu [54]; “Nhân dân – Một phạm trù văn hóa
chính trị Hồ Chí Minh” của Bùi Đình Phong [112]; “Tư tưởng Hồ Chí Minh
về vai trò của nhân dân trong sự nghiệp cách mạng” của Trần Quang Nhiếp
[99]; "Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân tố nhân dân và dư luận xã hội trong
đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng" của Nguyễn Thế Thắng [133]; "Tư
tưởng Hồ Chí Minh về dân và dân chủ" của Nguyễn Thị Mai Anh [8],... Các
bài viết trên có sự gần nhau trong trình bày quan niệm về Nhân dân của Hồ
Chí Minh: Tất cả mọi người con đất Việt mà Hồ Chí Minh hay gọi là đồng
bào đều là dân. Dân là một tập hợp lớn những con người, là khối quần chúng
đông đảo có truyền thống đoàn kết, yêu nước và lao động cần cù. Dân là toàn
bộ đồng bào trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, kể cả kiều bào Việt
Nam ở nước ngoài. Về vai trò của Nhân dân, nhiều tác giả làm rõ trong mối
tương tác đối với đất nước, với sự nghiệp cách mạng; một số bài viết khác
luận chứng vai trò của Nhân dân đối với những chủ thể (Đảng, Nhà nước)
hoặc lĩnh vực cụ thể (chống quan liêu, tham nhũng, xây dựng đời sống
mới,...). Tựu trung lại, Nhân dân đóng vai trò bao trùm trên nhiều phạm vi, là
nhân tố quyết định sự thành bại của công việc, là cội nguồn ra đời, nuôi

18


dưỡng và bảo vệ sự nghiệp cách mạng, tổ chức cách mạng, con người cách
mạng.
Dân chủ, dân quyền, dân vận trong tư tưởng, phương pháp, phong cách
Hồ Chí Minh cũng là nội dung của nhiều bài viết trên các tạp chí khoa học:
“Phương pháp dân vận của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua bài báo “Dân vận”- ý

nghĩa thực tiễn” của Nguyễn Thanh Tuyền [149], “Tư tưởng Hồ Chí Minh về
phát huy quyền dân chủ để nhân dân tích cực tham gia quản lý nước nhà”
của Nguyễn Thế Phúc [115], "Chủ tịch Hồ Chí Minh với vấn đề dân quyền"
của Phạm Văn Bính [28],... Các tác giả đã khẳng định cải thiện dân sinh, nâng
cao dân trí, thực hành dân chủ là mục tiêu và động lực của công tác quần
chúng; quyền dân chủ chính là quyền chính trị tất yếu của Nhân dân, phải
phát triển quyền dân chủ cho Nhân dân, giáo dục ý thức dân chủ cho dân bằng
cách nâng cao dân trí và hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng một thiết
chế chính trị hoàn chỉnh, tích cực đưa Nhân dân tham gia vào sinh hoạt chính
trị trong xã hội; dân quyền là quyền công dân do luật pháp quy định và đảm
bảo, trong đó, quyền dân sự và quyền chính trị là hai quyền cơ bản.
Nhiều nhà nghiên cứu đi sâu phân tích tính cấp thiết, tầm quan trọng,
yêu cầu, nội dung, cách thức mà hệ thống chính trị (chủ yếu là Đảng và Nhà
nước) phải làm nhằm chăm lo cho Nhân dân, nhằm phát huy vai trò của nhân
dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh như Phạm Bá Lượng trong "Tư tưởng Hồ Chí
Minh về "lấy dân làm gốc"" [104], Đỗ Xuân trong "Học Bác lấy dân làm gốc"
[161], Đặng Văn Thái trong "Những tâm huyết trong Di chúc của Chủ tịch Hồ
Chí Minh về chăm lo hạnh phúc của nhân dân" [127], Phạm Ngọc Anh trong
"Quan điểm của Hồ Chí Minh về các biện pháp phát huy nguồn lực của nhân
dân trong xây dựng và phát triển đất nước" [7], Nguyễn Lương Uyên trong
"Phát triển kinh tế, không ngừng nâng cao đời sống vật chất của nhân dân
theo tư tưởng Hồ Chí Minh" [165], Lê Quốc Lý trong "Thực hiện Di chúc của
Chủ tịch Hồ Chí Minh "không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân"
[105],... Nhóm bài viết này nêu vai trò, tầm vóc của Nhân dân, đi đến khẳng
19


định tầm quan trọng và chỉ ra những nội dung cơ bản của việc chăm lo phát
huy vai trò của Nhân dân, liên hệ với thực tiễn hiện nay và gợi mở các
phương hướng, giải pháp để thực hiện tốt trong hiện tại và tương lai.

Dù có số lượng không nhiều bằng các chủ đề khác, một số bài viết tiếp
cận vấn đề Nhân dân với tư cách là một bộ phận nội dung trong hệ thống tư
tưởng Hồ Chí Minh vẫn có chỗ đứng riêng. Các tác giả hệ thống tần suất xuất
hiện và những điểm chủ yếu về Nhân dân trong tư tưởng cũng như thực tiễn
hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh để đưa ra khẳng định vị trí, vai trò của
vấn đề này đối với toàn bộ tư tưởng. Nguyễn Đình Hòa trong bài viết "Độc
lập cho dân tộc, hạnh phúc cho nhân dân - cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh"
[57] đã luận giải để khẳng định, đối với Hồ Chí Minh, độc lập cho dân tộc
luôn gắn liền với hạnh phúc cho Nhân dân. Độc lập dân tộc là mục tiêu hàng
đầu của cách mạng Việt Nam, là tiền đề quan trọng để đưa đất nước tiến tới
chủ nghĩa xã hội. Mục tiêu của chủ nghĩa xã hội không gì khác hơn là giải
phóng và phát triển con người, là hạnh phúc của Nhân dân. Đó không chỉ là
giá trị cốt lõi, hạt nhân xuyên suốt tư tưởng cách mạng và nhân văn của Hồ
Chí Minh, mà còn là định hướng chủ đạo mang tầm chiến lược, soi đường cho
Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình lãnh đạo Nhân dân tiến hành công
cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa. Ở góc độ nghiên cứu tác phẩm Di chúc, tác giả Nguyễn Tất Giáp trong
"Trọng dân, thân dân – Tư tưởng nổi bật trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí
Minh" [50] đã trình bày những bổ sung, phát triển tư tưởng trọng dân, thân
dân trong triết lý truyền thống của dân tộc và văn hóa nhân loại của Hồ Chí
Minh để làm nên diện mạo mới, bản chất mới của quan niệm này trên ba khía
cạnh: (1) Khái niệm về "Dân" trong quan niệm của Hồ Chí Minh có sự khác
biệt với khái niệm "Dân" trong quan niệm của các nhà tư tưởng phong kiến và
tư sản ở phương Đông và phương Tây; (2) Chỉ rõ vai trò tích cực, chủ động
của người dân trong những hoạt động thực tiễn nhằm mang lại ấm no, hạnh
phúc cho chính họ; (3) Dựa vào dân, coi dân là gốc và lấy dân làm gốc hoàn
20


toàn không phải là một khẩu hiệu, một "nghệ thuật" chính trị, mà đó là một

chiến lược cách mạng xuyên suốt trong các thời kỳ, các giai đoạn lịch sử. Từ
đó, tác giả chứng minh: Trọng dân, thân dân là tư tưởng nổi bật trong Di chúc
của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ở mọi thời đoạn cách mạng, Hồ Chí Minh luôn
khẳng định, đánh giá cao vai trò, sức mạnh của Nhân dân. Nhân dân chính là
một trong những động lực chủ yếu, là lực lượng có sức mạnh vô địch và là lực
lượng quyết định sự thành bại của cách mạng trong cả giai đoạn đấu tranh giải
phóng dân tộc, thống nhất nước nhà và giai đoạn xây dựng xã hội mới văn
minh, tốt đẹp. Hồ Chí Minh luôn quán triệt sâu sắc trong tư duy và hành động
bài học dân là gốc và lấy dân làm gốc.
Ở hầu hết các công trình nêu trên, liền với trình bày các nội dung liên
quan đến tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân là nêu bật ý nghĩa của
nội dung trình bày.Các nghiên cứu đều khẳng định giá trị lý luận và thực tiễn
to lớn của các vấn đề về nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh; luận
chứng những hạn chế, khuyết điểm trong quá trình cách mạng Việt Nam, tập
trung ở thời kỳ đổi mới có mối liên hệ chặt chẽ với việc trung thành và vận
dụng tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, các quan điểm chính trị về Nhân dân
nói riêng; trên cơ sở đó đề ra các giải pháp, khuyến nghị. Có thể khẳng định,
nội dung tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về Nhân dân và ý nghĩa, vận dụng
các nội dung đó trong thời kỳ đổi mới là “cặp đôi” trong các nghiên cứu.
1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA LUẬN ÁN CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ở trên cho
thấy việc nghiên cứu về Hồ Chí Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh là hết sức
phong phú, nhiều góc độ, khía cạnh nội dung sâu sắc. Tuy nhiên, nghiên cứu
tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh, nhất là nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về Nhân dân chưa có những công trình độc lập, trình bày hệ thống, đặc
biệt là từ góc độ chuyên ngành Chính trị học. Từ thực trạng nghiên cứu trên,
nghiên cứu sinh nhận thấy cần tiếp tục nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về Nhân dân một cách hệ thống, cố gắng đi vào chiều sâu bản chất của
21