Tải bản đầy đủ (.pdf) (106 trang)

Nghiên cứu đánh giá biến động bờ biển tỉnh Thừa Thiên Huế phục vụ quản lý đới bờ

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.54 MB, 106 trang )

N

y\

DAI HOC QUOC GIA HA NOI
TRirdNG DAI HOC KHOA HOC TlT NHIEN

NGHIEN Ciru DANH GIA BIEN D O N G
Bd BIEN TINH THlTA THIEN HUE
PHUC VU QUAN LY DOI B6
MA SO: QT.09.41

CHIJ TRI Di TAI:

TS. Nguyen Hieu

CAC CAN BO THAM GIA

PGS.TS. Vu Van Phai
CN. Nguyin Thj Thanh Hai

CA' HOC QUOC G I A H A Ngi
TPUMG ^AM THONG TIN THU Vlf N

0'^//iOQ?)
\

^

HA NOI - 2009



Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
MO DAU
Tir lau, ddi bd bidn da trd thanh noi khai pha, cu tru dong diic cua con
ngudi. Xu the di dan tir cac vung tren dat lien ve phfa bien ngay cang nhieu va xay
ra tren quy mo toan cau. Thong ke mdi nhat cua to chirc chu* thap xanh Australia
(Green Cross Australia), nam 1999, khi dan so the gidi dat con so 6 ty, thi co
khoang 240 trieu ngudi song tap trung d cac thanh pho nam trong viing ddi bd.
Den nay, dan so the gidi udc tfnh khoang 6,7 ty, thi da co tdi 634 trieu ngudi sinh
song va khoang 2/3 cac thanh pho co dan so hon 5 trieu dan dugc xay dung a ddi
bd, trong pham vi do cao 10m so vdi muc bien. 0 Viet Nam, den nam 2005 co
khoang 41,4 trieu ngudi sinh song trong dai dat co do cao tir 10 met trd xuong
(dugc xep d vi tri thu 5 trong so 10 nudc tren the gioi) chiem ty le xap xi 53% tong
so dan ca nudc (dugc xep a vi trf thu 8 trong so 10 nudc co ty le cao nhat)...
Lgi ich dem lai tir cac hoat dong kinh te bien la het sire to ldn, la nguon thu
dang ke trong tong thu nhap quoc dan cua cac quoc gia bien. Tuy nhien, day ciing
la noi thudng xay ra nhung hien tugng cue doan nhu xoi Id - boi tu, bao lii, cat
bay, cat chay,... gay hau qua nang ne cho sir phat trien kinh te va ddi song ciia
nhan dan nhu xoi Id lam mat dat dai, lam sap do cac cong trinh ven bd, boi tu lam
lap luong tau, lut, bao va nudc dang, cac van de ve 6 nhiem. Su bien doi khi hau
dan den hien tugng muc nudc bien dang va nhirng tac dong cua no den ddi bd, nhu
tang cuong xoi Id bd, lam ngap chim va thu hep dien tich nhirng vung dat thap ven
bien,... dang trd thanh nhirng van de co tinh toan cau, dugc ca the gidi, trong do co
Viet Nam, het sue quan tam.

Dai dia hinh ven bien Thira Thien Hue phan Ion la dia hinh dong bang co do
doc chung nho, co cac dai dja hinh triing thap, tham tri dudi Om. Phfa dong cua
dong bang thudng dugc gidi han vdi bien bdi cac de cat thien nhien cao tir 5 - 8m
den vai chuc met, cac cua song deu hep va thudng bi thu lai dang ke vao mtia kho
bdi sir keo dai ciia cac doi cat bien. Day dong thdi cung la noi tap trung dan cu dong
due, cac trung tam phat trien kinh te xa hoi. co sd ha tang quan trong ciia tinh Thii'a
Thien Hue, bao gom ca thanh pho Hue ciing he thong cac di tfch lich su co gia tri ciia
quoc gia. Vdi nhirng dac trung nhu vay, ddi bd bien tinh Thira - Thien Hu6 tidm an
nhieu riii ro vdi tai bien thien nhien, nhu lu lut, xoi Id bo bien, bd song. Dac biet, trong
boi canh cua su bien doi khf hau toan cau, hien tugng dang len cua muc nuoc bidn
dang CO xu the lam gia tang xoi Id bo bien, ngap lut va ngap chim cac viing dat canh
tac, djnh cu quan trpng d ddi bd.


Trong qua khu muc nudc bien da nhieu lan thay doi ung vdi cac thdi ky
bang ha - gian bang khac nhau. Dau an cua su tay doi nay trong ki De tir con de lai
r5 tren dia hinh, tram tfch, sinh vat,... d pham vi khong chi d nhirng viing bang ha
va ria bang ha ma la tren pham vi toan Trai Dat. Phan tfch cac dieu kien co dja
mao, cac dac trung cua dia hinh va tram tfch hien tai co the nhan biet dugc hire
tranh ve su thay doi cua dia hinh ddi bd bien Thira Thien Hue trong moi quan he
vdi sir thay doi muc nudc dai duong a qua khu. Ket hgp vdi phan tfch cac qua
trinh dong luc hien dai vdi su ho trg cua cong nghe Vien tham va CIS, day se la co
sd quan trong cho viec danh gia xu the bien doi dia hinh, ciing nhu cac tai bien
phat sinh d ddi bd tinh Thira Thien Hue dudi tac dong cua muc nudc bien dang
hien nay, lam co sd cho cong tac quy hoach va sir dung hgp ly tai nguyen thien
nhien noi day.
Muc tieu de tai: Danh gia dugc hien trang va xu the bien dong bd bien tinh
Thira Thien Hue lam co sd cho cong tac quan ly ddi bd.
Cdc noi dung nghien cuu:
Tong quan va thu thap cac tai lieu ve dieu kien tu nhien, kinh te - xa hoi ciia khu

vuc nghien ciru;
Danh gia va lam ro vai tro cac nhan to dan tdi su bien doi dja hinh bd bien tinh
Thira Thien Hue;
Phan tfch va long hgp cac thong tin, ket hgp vdi irng dung cong nghe vien tham va
GIS de xac dinh va danh gia hien trang, xu the bien dgng bd bien;
Xay dung ban do nguy co tai bien do bien dong dia hinh bd bien.
Ngi dung cua de tai, ngoai phan mo dau, ket luan va tai lieu tham khao, se
dugc trinh bay trong 3 chuong:
ChiroTig L

Khai quat ve nghien cuu bien doi dia hinh trong quan ly ddi bd va

cac phuong phap nghien ciru
Chu'OTig 2.

Phan tfch cac nhan to anh hudng den su bien doi dia hinh ddi bd bien

tinh Thira Thien Hue
Chuong 3.

Danh gia hien trang va xu the bien doi dja hinh bd bien tinh Thira Thien

Hue phuc vu cong tac quan ly ddi bd


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien

mien phi
phi
CHtrOfNG 1
KHAI QUAT VE NGHIEN ClTU BIEN D O I DIA HINH BCJ B I £ N
TRONG QUAN LY D d l BOf VA CAC PHU^ONG PHAP NGHIEN ClTU

1.1.

KHAI QUAT VE QUAN LY B6I

B6

1.1,1, Khai niem ve doi bd (quan niem va pham vi)
Ddi bd (Coastal Zone) la mgt bg phan dac biet va quan trgng ciia be mat
Trai Dat, la noi tiep xuc giua cac quyen: thach quyen, sinh quyen, thuy quyen, khf
quydn cua Trai Dk va ciing la noi chira dung cac he sinh thai co nang xuat cao nhat,
giau CO va da dang sinh hgc. Rat nhi^u nha khoa hgc thuoc cac Imh vuc khac nhau
quan tam ddn ddi bd theo hudng cu the cua minh va co each nhin nhan no khac nhau.
Do vay cung co nhieu djnh nghTa khac nhau ve ddi bd.
Djnh nghia mang tfnh khai quat nhat va dugc sir dung kha rgng rai la
dinh nghia ddi bd trong m6i tuong tac giira moi trudng bien va luc dja: "Ddi bd
la mgt vung chuyen tiep ma d do moi trudng bien va moi trudng luc dia tuong
tac lin nhau va hinh thanh mgt moi trudng thong nhat". Ve mat ly thuyet, djnh
nghTa the hien mgt each day du ban chat ciia ddi bd, la mgt khong gian cu the
ma d do moi trudng tu nhien mang tfnh dac thu rieng bdi su ket hgp giira moi
trudng ciia bien va moi trudng luc dia, dong thdi mang tfnh tong quat cao (hinh
1.2). Day ciing la dinh nghTa dugc rat nhieu cac sach khi viet ve moi trudng tu
nhien cua ddi bd sir dung.

^;^ Viing nui


o a i Ba

Hinh 1.2. Sa do dai bd


Tren quan diem long hgp va he thong, Lymarev V.I. da dinh nghTa "ddi bd
(hay con ggi la ddi tuong tac hien tai giira luc dja va bien) la mgt dai tiep giap dat bien khong rgng lam co ban chat dgc dao tao nen mgt hgp phan ldp vo canh quan
cua Trai Dat va la noi xay ra moi tac dgng tuong ho phuc tap va doi lap giua thach
quyen, khf quyen, thuy quyen va sinh quyen".
Ve mat dia mao hgc, ddi bd dugc xem la noi tuong tac giira dat lien va bien
ca de tao ra cac dang dja hinh dac thii cho no. Tai day, song bien va cac loai dong
chay do no sinh ra la yeu to dgng luc rat quan trgng doi vdi sir hinh thanh va bien
doi dja hinh ciing nhu tram tfch. Ben canh do, cac yeu to thuy trieu, song, dong
chay, gio, sinh vat, ... ciing giir vai tro khong kem phan quan trgng.
Ddi bd ciing la mgt he tu nhien md phirc tap, da dang va ciing rat dgc dao,
the hien r5 ret va day du nhat moi tac dgng qua lai lan nhau giira 5 quyen ciia Trai
Dat: Thach quyen, Thuy quyen, Khf quyen, Sinh quyen va Trf quyen. Gidi han
dudi cua ddi bd la do sau ma song bat dau bi bien dang, ciing nhu dia hinh va tram
tfch day bat dau bi bien doi. Do sau do dugc xac dinh bang 1/2 chieu dai budc
song. Con gidi han ve phfa luc dja ciia ddi bd dugc xac dinh la dudng song leo
cao cue dai. Do la doi vdi cac viing bien md, ngoai ra ddi bd con co mgt dai dat
thudng xuyen chiu tac dgng boi cac nhan to khac ciia bien nhu thuy trieu, do muoi,
dong chay... do chfnh la cac viing nudc nira kfn, hoac kfn nhung co lien he vdi bien
nhu vung vjnh, dam pha va cac viing cira song. Nhung thanh tao nay dugc xem la
cac hgp phan tao nen ddi bd mgt each hoan chinh.
Theo Luat bien quoc te, ddi bd dugc djnh nghTa la viing bien dac quyen
kinh te vdi chieu rgng 200 hai ly tfnh tir bd ra phfa bien. Ngi dung ciia dinh nghTa
nay tren thuc te chi thuan tuy mang tfnh phap ly de khang dinh chii quyen viing
bien ciia cac quoc gia co bien.

Con Trung tam tai nguyen California thi cho ddi bd la mgt viing co chieu
dai dgc theo bd bien, con chieu ngang mo rgng ve phfa dat lien xap xi 1/2 hai ly
(khoang 1km) ke tir mire trieu thap trung binh va ve phfa bien den gidi han ngoai
ciing cua bien gidi quoc gia. Neu so sanh vdi dinh nghTa theo luat bien quoc t^ thi
dinh nghTa nay chi khac d cho la xac dinh them pham vi cua ddi bd ve phfa luc dia.
Tuy nhien, viec lay ranh gidi la 1/2 hai ly ve phfa luc dia cho tat ca cac viing bd bidn
phan nao mang tfnh ap dat. Noi co phan ven bien bang phang ddi bd se co the md rat


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
rgng ve phia luc dia va no bao gom ca cac dun cat va cac dam pha ... , con dai dat
ven bien doc thi ddi bd co the se rat hep.
Trong Hoi nghj ve khai thac va su dung tai nguyen ddi bd dugc to chirc
vao thang 6 nam 1972 tai Woods Hole, ddi bd da dugc xac dinh la mgt dai
rgng tiep giap giira bien va luc dja, co ranh gidi phfa luc dja la gidi han anh
hudng cua thuy trieu va ranh gidi phfa bien dugc md rgng ra den ria luc dja,
tuong ung vdi do sau khoang 200m. Cho muc dfch cua Hoi nghi luc bay gid,
ranh gidi phfa bien ciia ddi bd thuc chat dugc dinh nghTa can cir vao pham vi
hoat dgng ciia con ngudi gay ra nhung anh hudng dang ke tdi dac diem hoa hgc
cua nudc hay tdi cac he sinh thai bien. Con ranh gidi ve phfa luc dia la gidi han
anh hudng ciia thuy trieu, rat mem deo va kho xac dinh cu the, vi neu lay theo
ranh gidi sy anh hudng ciia thuy trieu thi 6 cac viing bd co cira song thuy trieu
CO the se xam nhap rat sau vao trong luc dja theo thung liing song.
Tai hoi nghj ve "ria nudc" tai Masachuset (Hoa Ky), 1972, ddi bd dugc

djnh nghTa la mgt dai luc dja va bien ke can nhau co chieu rgng thay doi. Tai
day, viec sii" dung cac he sinh thai tren dat lien co anh hong true tiep den cac he
sinh thai bien va nggc lai".
Chuong trinh quan ly tai nguyen va moi trudng ciia Malaysia nam 1996
lai cho rang "Ddi bd la mgt he sinh thai giau co ve thuc vat cung nhu cac qua
trinh vat ly; co dgng lyc manh va mgt moi trudng nhay cam hon bat cu mgt noi
nao tren Trai Dat; la viing dat va bien md rgng ve phfa bien 10 km va ve phfa
dat lien cung 10 km".
Nam 1989, trong van ban hudng dan danh gia tac dgng moi trudng, Ngan
hang The gidi da nhan xet va dua ra quan niem: "Khong co mgt dinh nghTa chfnh
xac ve ddi bd, nhung tat ca cac dinh nghTa deu co gang de tfnh den ca viing bd ven
bien, viing cira song, vung bien ven bo cimg toan bg phan dat keo dai dgc theo bd
ma tren do cac qua trinh ty nhien va nhirng hoat dgng ciia con ngdi deu co tac
dgng den no va ciing bi tac dgng ciia chfnh no. Gioi han cua dai bd co the rdt rong
Jdxong chi duac xdc djnh bdi cdc dgc trung sinh thdi ma cdn phu thuoc vdo cdc
dieu khoan trong chinh sach vd Ichd ndng quan ly cua chinh quyen. V\ vay, ddi bd
CO the bao gom ca mgt viing dat rgng ldn tren luc dia tfnh tu duang phdn thuy cua
cdc song do ra bien va den tan viing nudc tren sudn luc dia. Cac dac trung ty nhien
cua ddi bd bao gom bai bien, viing cira song, viing dat thap/udt, viing vinh, dam
pha, ran san ho va ca cac dun cat ven bd. Cac hgp phan nhan tao bao gom cang


bien, hoat dgng nuoi trong hai san va danh bat thuong mai, cac hoat dgng cong
nghiep, phat trien du lich va giai trf, cac di tfch khao c6-lich sir, cac do thi"
Tren thuc te, tuy thuoc vao cac van de quan ly va cac yeu to dia ly co quan
he/ tuong tac vdi ddi bd ma ranh gidi cua no cung rat khac nhau. Pham vi cua ddi bd
CO the chi la mgt dai hep tiep giap giira dat lien va bien rgng tir vai tram met den vai
kilomet, nhung cung co khi ranh gidi md rgng cho den tan dudng phan thuy ciia cac
luu vyc song do ra bien phfa luc dia va ra den het viing dac quyen kinh te cua quoc
gia d phfa bien.

Quan ly ddi bd bao ham viec quan ly mgt each lien tuc viec sir dung tai
nguyen d ddi bd, bdi vay ranh gidi ciia ddi bd thudng dugc xac dinh mgt each than
trgng cho cong tac quan ly va hanh phap (Jones va WestmacoU, 1993). Lien quan
den viec hoach dinh cac chfnh sach quan ly, khong gian cua ddi bd thudng dugc
xac dinh theo 4 each thuc sau: 1) Xac djnh theo mgt khoang each co djnh; 2) Xac
dinh theo cac khoang each thay doi; 3) Xac dinh theo muc dfch sir dung; hoac 4)
Xac dinh theo kieu long ghep.
Ddi bd la noi co moi trudng song het sire da dang va bao gom nhieu cac he
sinh thai phong phu khac nhau nhu cu'a song, co bien, san ho, dam pha, vung vjnh,
bai trieu,.... Cac san pham ty nhien ciia ddi bd trd thanh tai nguyen thyc sy khi no
CO sy tac dgng ciia con ngudi. Cac hanh vi nay co the anh hudng tryc tiep den ddi
bd hoac thong qua moi quan he giua he thong ddi bd vdi cac he xung quanh no.
Tren thyc te, viec quan ly ddi bd xuat phat tir nhung hanh vi tac dgng cua con
ngudi len he thong ddi bd vdi muc dfch la bao ve va phat trien he thong tai nguyen
ddi bd (hinh L3).

Ddi bd
He thong tai nguyen ddi
Hinh L3. Moi quan he giita dai ba vd he thong tdi nguyen ddi ba (Chua, 1993)
1


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi


Chfnh bdi vay, viec dinh nghia va xac djnh ranh gidi cho ddi bd phuc vu
cho muc dfch quan ly la het sue mem deo va da dang, phu thuoc vao muc dfch sir
dung no, vdi y nghia nham quy hoach va quan ly de dat dugc sy phat trien mgt
each ben vung nguon tai nguyen nai day.
O Viet Nam, cac tieu chf de xac dinh ddi bd bien va dieu kien ty nhien la tai
nguyen thien nhien, quan ly xa hoi va hanh chfnh phap luat. Ranh gidi cua ddi bd
ve phfa dat lien, theo Cue Moi trudng, dugc lay theo dudng ranh gidi ciia cac
huyen co dac diem bien, con ve phfa bien, theo Bg Thiiy san, d Dong Bac Bg, Nam
Bg va vinh Thai Lan dugc lay theo dudng dang sau 30m, khu vyc Mien Trung
dugc lay theo dudng dang sau 50m.
Tuy nhien, tuy thuoc vao moi dy an quan ly ddi bd, ranh gidi cua khu vyc
nghien cuu lai dugc lya chgn mgt each mem deo de phii hgp vdi muc tieu, nhiem
vu va ngi dung nghien cuu cua de tai. Vf du, trong Dy an diem trinh dien quoc gia
ve quan ly tong hgp vung bd thanh pho Da Nang, ranh gidi khu vyc nghien cuu
dugc xac dinh dya tren 3 yeu to chfnh la: Ranh gidi hanh chfnh de thuan tien cho
viec trien khai; Tam quan trgng va muc do anh huong cua cac hoat dgng kinh le va
dan sinh trong moi tuong tac dat bien; va Kha nang co the quan ly dugc trong thdi
gian trien khai dy an. Do vay, phfa dat lien dugc lay theo ranh gidi hanh chfnh cac
quan, huyen, bao gom 5 quan: Hai Chau, Thanh Khe, Lien Chieu, Son Tra, Ngu
Hanh Son va huyen Hoa Vang. Mac dii khong giap bien, nhung Hoa Vang van
dugc tfnh vi thuoc luu vyc cac song do ra vinh Da Nang.
Trong dy an Viet Nam - Ha Lan ve quan ly tong ddi bd dugc trien khai thf
diem tai Nam Dinh, pham vi thyc hien dy an lai dugc gidi han trong pham vi ciia
mgt xa ven bien la Lgc An (huyen Long Dat). Ciing trong dy an nay dugc trien
khai tai Nam Dinh, pham vi nghien cuu lai dugc xac dinh theo Viing ven bien vdi
17 xa va thi tran thuoc 3 huyen Giao Thuy, Hai Hau va Nghia Hung [2].
1.1.2. Khai quat ve Quan ly tSng hup/ Quan ly th6ng nhSt (QLTH/ QLTN)
nham phat trien ben vimg doi bd
7.7.2.7. Dinh nghia vd chuc nang cua Quan ly tong hgp d&i bd
(QLTHDB)

"Quan ly tong hgp va phat trien ben viing ddi bd bien bao gom ca viing dac
quyen kinh te" dugc dua ra tai Hoi nghi ciia Lien hgp quoc ve Moi trudng va phat
trien (UNCED) hgp tai Rio de Janeiro nam 1992 va dugc ghi trong Nghi sy 21,
8


chuang 17. Cho din nay, QLTH ddi bd dugc thira nhan la qua trinh thfch hgp nhat
dk giai quyet cac thach thuc tai ddi bd hien tai cijng nhu lau dai, hudng tdi sy phat
trien ben virng. Thong qua viec tfnh den cac lgi fch ngan han, trung han va dai han,
QLTH ddi bd co the kich thfch sy phat trien kinh te viing ven bien, phat trien tai
nguyen va han che sy suy thoai cac he thong ty nhien chira chiing. QLTHDB co
the cung cap phan khung cho cac phan ting linh hoat nham doi pho vdi sy khong
chac chan cua cac dy bao ve tuong lai, ke ca ve thay doi khf hau. Noi chfnh xac,
QLTHDB cung cap cho cac quoc gia ven bien quy trinh thuc day sy phat trien kinh
te va cai thien chat lugng cugc song.
Co kha nhieu dinh nghia ve QLTHDB, nhung djnh nghia dugc sir dung
rgng rai hien nay do Biliana Cicin-Sain dua ra nam 1993 - theo do,
^^QLTHDB (Integrated coastal (zone) management - ICZM hoac ICM) Id
mpt qud trinh dpng vd lien tuc, nh& do cdc quyet dinh dwcrc dua ra nhdm sii'dung,
phat trien ben viing vd bdo ve cdc tdi nguyen bd vd bien'*
Dii nhan manh d cac diem khac nhau nhung co sy thong nhat tuong doi
giua cac dinh nghia ve (1) - QLTHDB la mgt qua trinh dgng va lien tuc ra quyet
dinh bao ve tai nguyen va moi trudng bd va (2) - Hudng tdi sir dung lau ben lai
nguyen va phat trien ben vung ddi bd.
QLTH - mgt the thuc quan ly tien tien nhat hien nay co 6 chuc nang co ban
(Cicin - Sain and Knecht, 1998) nham hudng tdi phat trien ben virng ddi bd tren ca
ba phuong dien kinh te, xa hoi va moi trudng:
(1) Quy hoach sir dung ddi bo co tam nhin dai han, dap ung nhu cau sir dung hien tai
va tuang lai, cu the la nghien ciru moi trudng VBB va sir dung chung, phan viing
sir dung, dieu chinh cac dy an phat trien gan dudng bd, v.v.;

(2) Thiic day phat trien kinh te - khuyen khfch sir dung hgp ly ddi bd cho nuoi thuy san,
du lich, cang, van tai bien, nghi dudng, v.v.;
(3) Quan ly tai nguyen - bao ve nen tang sinh thai ddi bd, bao ton da dang sinh hgc, dam
bao sir dung lau ben, cu the la thyc hien danh gia moi trudng, danh gia nii ro, bao ve
va cai thien chat lugng nudc, thiet lap cac khu bao ton bien, bao ton da dang sinh hgc,
bao ve va phuc hoi moi trudng ddi bd (rimg ngap man, ran san ho, cac vung dat ngap
nudc);
(4) Giai quyet mau thuan Igi fch sii" dung - dieu hoa va can bang lgi fch sir dung hien tai
va tuong lai, nghien ciru sir dung da muc tieu va tuong tac giira chiing, ap dung cac


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
phuong phap giai quyet mau thuan lgi fch, giam thieu anh hudng tieu eye kho
tranh, danh gia chi tiet nguon goc phat sinh, tfnh chat va muc do gay gat cua mau
thuan lgi fch va ap dung cac giai phap dieu hoa hgp ly va linh hoat dap irng thyc
tien;
(5) Bao ve an toan cong cong - chu trgng ung xir tai bien ddi bd, giam tfnh nhay cam
ton thuang trudc thien tai va nhirng bien doi toan cau ve khf hau, dang cao myc
nudc, dieu chinh quy hoach phat trien d nhirng vung rui ro cao, thiet lap vanh dai
an toan, xay dyng cong trinh bao ve bd, xay dyng cac ke hoach sa tan, giai phap
irng pho trong trudng hgp khan cap;
(6) Giir quyen sd hiru cac vung dat va nudc cong cong - vi chfnh quyen la chii sd
hiru toan phan cac ddi bd theo cac don vi hanh chfnh, chia xe lgi fch kinh te vdi
cong dong thong qua ky hgp dong cho thue va thu phf sir dung tai nguyen va

khong gian bd, lien doanh khai thac tai nguyen khong tai tao, v.v., dam bao Igi
fch cong dong gan lien vdi lgi fch Nha nudc.
Cac chuang trinh QLTHDB nao ciing co ban nham khuyen khfch sy thay
doi irng xir cua con ngudi de dat muc tieu mong muon. Muc dfch ciia viec quan
ly la tao dieu kien thuan lgi cho sy phat trien lien quan den cac san pham, dich
vu va gia tri mong muon, lien quan den san xuat, tieu thy hoac bao ton. QLTH
ddi bd CO the dy bao va dap ung cac nhu cau cua xa hoi viing ven bien, va do
do, sy tham gia cua ngudi dan dia phuang vao viec xay dyng va thyc thi qua
trinh QLTH la rat can thiet.
Dk thanh cdng, QLTHDB chn:
- Long ghep cac chuong trinh va ke hoach phat trien kinh te, quan ly chat
lugng moi trudng va sir dung dat;
- Long ghep cac chuong trinh trong cac ITnh vyc nhu san xuat thyc pham
(nong nghiep, thuy san), nang lugng, giao thong van tai, tai nguyen nudc, xir ly
chat thai va du lich;
- Long ghep tat ca cac nhiem vu quan ly ddi bd, tir quy hoach va phan tfch,
thyc thi, dieu hanh va duy tri, giam sat va danh gia dugc tien hanh lien tuc theo
thdi gian;
- Thong nhat cac trach nhiem doi vdi cac nhiem vu quan ly khac nhau ciia
cac cap chfnh quyen: dia phuang, khu vyc, quoc gia, quoc te va giiia cac khu vyc
nha nudc va tu nhan;
10


- Sir dung chung cac nguon luc quan ly co san, tuc la nguon nhan lyc, von,
nguyen vat lieu va trang thiet bi;
- Lien ket cac nganh, vf du, cac nganh khoa hgc nhu sinh thai hgc, dja mao
hgc, sinh hgc bien, kinh te hgc, ky thuat, chfnh trj va phap luat.
7.7.2.2. Pham vi dp dung QLTHDB
a) Phgm vi vdn de qudn ly

QLTH ddi bd la mgt the thuc quan ly Nha nudc khong thay the quan ly
nganh ma ket noi hanh dgng quan ly, hanh dgng phat trien giira cac nganh, giua
cdc cap, khac phuc tinh trang chia cat giira cac nganh do each tiep can don nganh
va tinh trang biet lap tuong doi giira cac cap. QLTH ddi bd khong tao ra quy hoach
phat trien kinh te - xa hoi nhung co nhiem vu phan tfch va tu van dieu chinh quy
hoach va dinh hudng phat trien, phan tfch va dieu hoa mau thuan Igi fch sir dung,
phan tfch tuong quan giiia cac qua trinh ty nhien va tac dgng cua con ngudi vao he
thong tai nguyen va moi trudng bd, va quan ly hanh dgng phat trien kinh te - xa
hoi theo quy hoach phii hgp vdi ban chat ty nhien va tiem nang phat trien ciia ddi
bd de dat hieu qua kinh te - xa hoi cao nhat ma khong phuang hai tdi tai nguyen
moi trudng va khong phat sinh mau thuan lgi fch sir dung ddi bd. Nhu vay, mgt
chien luge, chuong trinh hay mgt phuang an QLTH ddi bd cu the deu lien quan tdi
cac van de:
(1) Dieu kien ty nhien - danh gia cac dac trung dieu kien ty nhien: dac trung che do,
quy luat co ban, tfnh phan di khong gian, thdi gian, v.v.;
(2) Dieu kien kinh te - xa hoi - danh gia hien trang phat trien kinh te - xa hoi, phan tfch
quy hoach phat trien kinh te - xa hoi, danh gia sire ep phat trien tdi moi trudng ddi
bd;
(3) Tai nguyen - kiem ke tai nguyen theo nguon goc (tai nguyen nhan van, tai nguyen
thien nhien), danh gia gia trj sir dung tai nguyen, tiem nang phat tri^n, ti§m nang
bao ton (bao ton ty nhien, bao ton van hoa);
(4) Moi trudng - danh gia hien trang va dien bien chat lugng, dy bao bien doi moi
trudng, sue ep moi trudng, ung xir sy co, tinh trang quan ly moi trudng, v.v.;
(5) Tai bien va ung xir tai bien - danh gia tai bien va hau qua kinh te - xa hoi do tai
bien, dac biet la xoi Id bd bien, lii va ngap lut;

11


Ket-noi.com

Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
(6)The che, chfnh sach - phan tfch he thong the che va chfnh sach hien hanh, gom ca
loat chfnh sach phat trien va loat chfnh sach quan ly, tim kiem ca sd phap ly cho
xay dyng chien luge, phuong an QLTH ddi bd vdi thdi khoang thfch hgp.
Trong qua trinh su dung cac nguon tai nguyen thien nhien cua ddi bd bien
phuc vu cho cac hoat dgng phat trien, con ngudi da gay ra nhieu bien dgng ve cac
dieu kien ty nhien, tai nguyen thien nhien va keo theo do la cac van de van hoa-xa
hoi. Dieu do co nghTa la xay ra cac xung dot giua con ngudi va ty nhien, giiia cong
dong, giira cac linh vyc phat trien kinh te d ddi bd bien. Tuy nhien, do co nhirng sy
khac biet ve khong gian dia ly va nhan thuc cua con ngudi, ma nhirng xung dot xay
ra rat da dang. Do do, cac van de cu the trong quan ly ddi bd bien cung se khong
giong nhau cho tirng vung cu the. Song, theo Cue Moi trudng cua Vuong quoc
Anh, CO 2 van de bao triim trong quan ly moi trudng ddi bd bien la: quan ly viec sudung tdi nguyen va qudn ly tai bien thien nhien.
Tren thyc te, khong phai tat ca cac quoc gia deu can co chuang trinh
QLTHDB. Song song vdi nhan thirc QLTHDB la mgt ITnh vyc quan trgng can dugc
ap dung, mgt quan diem da dugc thiia nhan la nhieu quoc gia khong hoac khong the
quan ly tai nguyen viing bd cua hg mgt each tong hgp. Tuy nhien, trong mgt so trudng
hgp, CO the dat dugc cac myc tieu quan ly phii hgp thong qua mo hinh quan ly hien tai
neu nhu cac muc dfch cua QLTHDB dugc long ghep trong co che va the che hien co.
Thyc te cugc song chfnh tri, kinh te va xa hoi cua nhieu quoc gia doi hoi mgt
sy khdi dau ft tham vgng hon la trien khai mgt chuang trinh QLTHDB day dii. Cac
chuang trinh han che co the tap trung vao chong xoi Id bd bien hoac bao ve cac sinh
canh dac biet. Cac chuong trinh vdi muc tieu nhu vay sau nay co the dugc dua vao
nhirng chuang trinh QLTHDB toan dien hon, nhu d Sri Lanka, noi chuong trinh
QLTHDB bat dau bang viec kiem soat xoi Id bd bien va ket thuc bang chuang trinh

quan ly tai nguyen ldn hon nhieu.
Vdi mgt co quan nha nudc co kha nang dieu phoi va hgp tac cac nganh khac
nhau lien quan den vung bd mgt each hieu qua trong cac hoat dgng quan ly ciia minh,
thi CO the xay dyng mgt chuang trinh QLTHDB rieng ma co quan do dong vai tro chu
dao. Neu he thong hien hanh nay hoat dgng, khong can thiet phai xay dyng mgt
chuang trinh mdi, dgc lap, doi hoi nhieu nguon lyc ve tai chfnh va con ngudi, va co
the la moi de doa doi vdi the che hien hanh.
Nhieu quoc gia khong chgn each tiep can QLTHDB day dii. ma xay dyng
nhirng chuong trinh khiem ton hon. Tuy nhien, cac quoc gia nay can dugc tu van lot
12


de CO the dat muc tieu cua QLTNDB. Se la rat quan trgng trong giai doan lap ke
hoach ban dau (sir dung each tiep can cua quy hoach viing), vf du, mgt to chtjc trong
mgt chuang trinh quan ly riing ngap man co the thanh cong vi fch lgi cua nganh thuy
san, nhung se de that bai neu khong co co che lien ket cac lgi fch ciia dan cu dja
phuang, cua nganh cong nghiep rirng, nong nghiep d viing thugng du, y te, du lich,
phat trien cang... Do vay, neu mgt chuang trinh QLTHDB quan ly mgt tinh huong,
hoac mgt khu vyc dugc to chirc, thi d giai doan lap ke hoach, can thoa man nhirng
quan tam lien quan nhu vay.
O mien tay nudc Uc, chien luge quan ly ddi bd coi dat d bd bien la nguon dy
trir quoc gia chu khong chuyen giao cho cac co sd tu nhan. Viing dat nay giup co
dugc mgt viing dem giira dudng myc nudc cao nhat vdi khu phat trien d viing bd.
Bang each do, viec phat trien khong xam pham den khu vyc bd bien la nhung viing
gia tri va bi de doa d ddi bd. Chuong trinh ve dai dem viing bd nay da sir dung each
tiep can QLTNDB mgt each khong chfnh thirc, khong doi hoi sy dieu phoi tang cudng
cac CO quan lien quan va sir dung toi uu sue manh ciia chfnh quyen hien tai trong quan
ly dat va cac nguon tai nguyen.
b) Phgm vi khong gian qudn ly
Tai Hoi nghj ciia Lien hgp quoc ve Moi trudng va Phat trien (UNCED,

1992), chuang 17 ciia Nghi sy 21 de cap tdi bao ve cac dai duong, bien, ke ca bien
kfn va nira kfn, va cac viing bd bien va co the khai quat thanh 5 ddi (Cicin - Sain
and Knecht, 1998):
Ngi dja (inland areas)
Luc dia ven bien (coastal lands)
Bien ven bd (coastal waters)
Bien khoi (offshore waters)
Bien sau (high seas)
Trong do, ngi dia la vCing luc dja gay anh huang tdi bien qua cac song; luc
dia ven bien, bao gom ca cac viing dat ngap nudc, bai lay, nai tap trung cac hoat
dgng cua con ngudi gay anh hudng tdi bien ven bo; viing bien ven bd, ke ca cac
vLing cira song, dam pha va bien nong, noi chiu anh hudng chii yeu ciia cac hoat
dgng tren luc dia; bien khoi tdi gidi han quyen tai phan quoc gia (200 hai ly); bien
sau la viing bien vugt qua gidi han quyen tai phan quoc gia.

13


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
Pham vi khong gian QLTH co gidi han tuy thuoc vao van de quan ly va
nang lyc quan ly tuong ung vdi mgt phuang an hay chuong trinh sao cho kha thi
va dat hieu qua cao, nhung pham vi khong gian QLTH luon co 2 phan - luc dja
ven bien va bien ven bd d quy mo khac nhau: ddi bd bien va vung bd bien. Ddi bd
bien (coastal zone) la mgt thyc the ty nhien hoan chinh cap hanh tinh, gom phan

luc dja ven bien co ranh gidi d noi cham dirt sy anh hudng cua bien ve phfa luc dja
va phan bien ven bd co ranh gidi 6 noi cham dirt tac dgng cua luc dja ve phfa bien,
thudng tdi mep them luc dia. Vung bd bien (coastal area) la mgt viing thuoc ddi bd
bien, cung bao gom phan luc dja ven bien va phan bien ven bd nhung dugc gidi
han bdi nhu cau quan iy va nang lyc quan ly kha thi trong mgt chien luge hay
phuang an cu the. Noi QLTH ddi ba tuong irng vdi tir tieng Anh "Integrated
coastal zone management" (ICZM hoac ICM) khi chi linh vyc quan ly co co sd ly
thuyet rieng va con co ten ggi khac la QLTH ddi bd bien. Noi QLTH ddi bd tuang
ung vdi tir "Integrated Coastal Area Management" (ICAM) khi chi hanh dgng
QLTH d mgt viing cu the dugc lya chgn theo mgt chuong trinh hay phuang an.
That vay, tren thyc te chua co quoc gia nao du nang lyc tien hanh QLTH cho toan
bg ddi bd ciia minh va/vdi khong gian hoan chinh cua ddi bd bien.
7.7.2.J. Muc tieu cua QLTHDB
Myc tieu cua QLTHDB la dam bao sir dung ben vung, tot nhat cac tai
nguyen thien nhien viing bd va duy tri lgi fch nhieu nhat tir moi trudng ty nhien.
Ve mat thyc te, chuang trinh QLTHDB ho trg cac muc tieu quan ly thong qua viec
dua ra co sd cho viec sir dung ben virng cac tai nguyen, bao ton da dang sinh hgc,
ngan ngira thien tai, kiem soat 6 nhiem, tang cudng lgi fch, phat trien nen kinh te
ben virng va toi uu hoa viec sir dung da myc tieu.
Cac muc tieu cu the cua QLTHDB gom co:
- Duy tri moi trudng viing bd vdi chat lugng cao nhat, xac dinh va bao ve
cac loai co gia tri, xac djnh va bao ton cac sinh canh viing bd quan trgng;
- Xac dinh cac viing dat thfch hgp cho viec phat trien;
- Giai quyet cac mau thuan giira cac hoat dgng tac dgng den tai nguyen
VLing bd va viec sir dung khong gian;
- Xac dinh va kiem soat cac hoat dgng gay tac hai len moi trudng viing bd;
- Kiem soat 6 nhiem tir cac nguon, tir dong chay tran mat va tir viec tran hoa
chat do sy co;
- Phyc h6i cac he sinh thai bi pha huy;
14



- Dieu phoi cac no lyc ciia chfnh quyen trong viec tang cudng sy phat trien
ben virng cac nguon tai nguyen viing bd;
- Dam bao can bang ap lyc kinh te va moi trudng viing bd vi chiing tac
dgng den sy phat trien va bao ton cac tai nguyen viing bd;
- Cung cap hudng dan cho viec lap ke hoach phat triln ddi ba nham giam
thieu cac tac dgng khong the dao ngugc dugc;
- Dua ra cac phuong an phat trien ddi bd an loan hon;
- Nang cao nhan thuc, phat trien cong dong.
Trgng tam cua mgt chuang trinh QLTHDB la to chirc mgt he thong tong hgp,
chfnh thong de dam bao sy ben vung cua cac nguon tai nguyen vung bd, duy tri da
dang sinh hgc, phat trien kinh te xa hoi va phong chong cac tai bien thien nhien. Dieu
quan trgng la phai khac phuc hau qua ciia cac dy an phat trien khong dugc dieu phoi
trong ddi bd. Ket qua ciia viec nay la sy suy giam tai nguyen va lam mat quyen dugc
sir dung tai nguyen do ciia cac the he tuong lai. Chuong trinh QLTHDB phai tranh
nhiing dieu nay bang viec quy hoach da nganh va xay dyng dy an mgt each thong
nhat, nhd phan tfch tai nguyen djnh hudng cho tuong lai va dam bao tfnh ben vung
cho moi sang kien phat trien. Muc tieu trgng tam noi tren phai khdp vdi cac muc tieu
cu the khac cua chuang trinh QLTHDB theo quy hoach chien luge.
7.7.2.4. Tiep can qudn ly tong hop vdphdt trien bin vung d&i b&bien
Khai niem "quan ly tong hgp" (Integrated Mnagement) dugc dua ra d
Chuang 17 trong Chuang trinh Nghj sy 21 cua Lien Hgp Quoc (LHQ) tai Hoi nghi
ve Moi trudng va Phat trien dugc to chuc d Rio de Janeiro nam 1992.
Khi nghien ciru ve chfnh sach bien tong hgp, Underdahl (1980) va Cicin Sain (1993) da cat nghia tir "tong hgp" (integration) la to hgp tir hai nghTa - thong
nhat (unification) giira cac cap va ket noi (aggregation) giiia cac nganh nhu mo
phong trong hinh 1.4.
Trong qua trinh thyc hien chuang trinh QLTHDB cua Cong dong Chau Au
trong thdi gian 1997 - 1999, nghia cua tir "tong hgp" trong QLTHDBdugc xac
dinh la sy tong hgp ciia ca cac muc tieu va cua cac cong cu can thiet de dat muc

tieu - CO nghia la tong hgp ciia cac linh vyc chfnh sach co lien quan, cac nganh va
cac cap chfnh quyen; long hgp cac hgp phan bien va tren can; tong hgp ve thdi
gian va khong gian, tong hgp von da nganh (multi-disciplinary). Cu the han, CicinSain and Knecht (1998) da nhan manh 5 khfa canh khac nhau:
15


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
(1) Tong hgp lien nganh (intersectoral integration) - thong nhat giira cac nganh theo
chieu ngang cua hinh 1.4;

Trung u'ang
L

nh4t
between

Tiep can tudu-di len

...

Kk

^


Noi
among sectors
Thong
(Unifica

Agqregatio

' ' Tiep can tu' tre

Hinh L4. Phdn tich nghia cua tu tong hap
(2) Thong nhat giira cac cap chfnh quyen (intergovernmental) trung uong, dia phuang
theo chieu dgc cua hinh 1.4;
(3). Thong nhat ve khong gian giira lyc dia ven bien va bien ven bd cua ddi bd;
(4). Thong nhat giira khoa hgc va quan ly;
(5). Thong nhat giira cac quoc gia co chung bien gidi, viing tranh chap, van dk 6 nhiem
xuyen bien gidi, v.v.
Nhu da noi, thyc chat cua viec quan ly ddi bd bien chfnh la qudn ly moi
trudng tren dai lanh tho tiep giap giiia dat lien va bien ca. Sau khi phan tfch sau sic
nhiing van de ve moi trudng d ddi bd bien nhu 6 nhiem, tai bien thien nhien, v.v.,
cac nha khoa hgc ciing nhu cac nha quan ly deu cho rang, chfnh viec sir dung
nguon tai nguyen khong hgp ly hoac qua tai ciia con ngudi gay ra tinh trang nay.
Do do, theo Cue Moi trudng ciia Vuong quoc Anh (1993), thi quan ly moi trudng
ddi bd bien thyc chat chfnh la qudn ly {su dung) tdi nguyen va qudn ly tai bien
thien nhien. De quan ly co hieu qua va dat dugc muc tieu da d^ ra, cac nha khoa
hgc Ha Lan cho rang trien vgng song con cua cac ddi bd bien khac nhau phu thuoc
rat nhieu vao mire do gan ket giiia tri thirc khoa hgc, cong nghe, va chfnh sach.
16


Yeu to quan trgng trong QLTNDB la tfnh thong nhat va sy phoi hgp. Bat ky

mgt chfnh sach hay hoat dgng quan ly nao nham giai quyet cac mau thuan trong
viec phat trien ddi bd deu phai dugc thiet lap dua tren co sd nhiing hieu biet sau
sac ve cac quy luat ty nhien va nhung phan irng cua chung doi vdi sy can thiep ciia
con ngudi; dya tren cac dieu kien ve kinh te- van hoa- xa hoi; dya tren nhirng nhu
cau hien tai va trong tuong lai ciing nhu nhirng phf ton xa hoi. De hieu ro hon ve
khai niem va each van hanh cua he thong QLTNDB, tac gia Scura da mo ta viec
quan ly he thong tai nguyen ddi bd nhu moi quan he ba chieu giira ba dai lugng
thanh phan ngang bang nhau, do la qud trinh qudn ly\ vdn de qudn ly va cdc hanh
dpng, va moi dai lugng dugc bieu dien tren mgt true ciia mgt hinh lap phuang
{hinh 1.5). Cac dai lugng nay co quan he mat thiet va chi phoi lan nhau, thieu di
mgt trong chiing se dan tdi sy sup do ca he thong quan ly.
HANHDONG
S^pxep CO quan nha nudc
Dieu chhh kio thdi each CfnaxCf
Dau \U xa hoi

QUA TRINH

SSp xep cd quan nha nudc

Quan trie &
danh gia
Dieu chinh kiothbi each Una xCr
VAND&
O nhSm
hai MT song
Khai thac ca qua mile

["


Dautu xa hd true tep

Quan trie & danh gia

Thuc thi

Quyhoadi

Khai thac ca quami/c

Hinh 7.5. He thong qudn ly dai bd (Scura vd nnk)
QLTH ddi bd la mgt qua trinh dgng va lien tuc, va con dugc xac dinh co
tfnh chat lap lai (iterative) trong djnh nghia ciia cong dong Chau Au. Ngay tu nam
1986, Hufschmidt da mo phong quan ly viing bd bien nhu mgt he thong ly tudng
tuong ho ba chieu giira cac qua trinh (quy hoach, thyc hien, giam sat va danh gia),
17

DAI HOC Q U O C GlA HA NQI
TRUNG TAM THONG TIN THU VIEN

nr/ jnn'h


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

van de (6 nhiem, khai thac qua mtic, mat habitat) va hanh dgng (the che va chfnh
sach, khfch le, quy dinh de thay doi hanh vi, tham gia cong dong va dau tu. QLTH
ddi bd cung coi to hgp nay la he thong tuong ho ly tudng ciia qua trinh lien tuc
nhieu chu ky, moi chu ky gom 5 budc ca ban (Olsen, 1993) nhu hinh 1.6.
Va nhu vay, QLTH ddi bd bien la mgt qua trinh thiet ke nham dat dugc cac
muc tieu da de ra. Con muc tieu da dugc de ra la duy tri va tang cudng sy hiiu fch
cua ddi bd bien doi vdi con ngudi. Qua trinh nay phai lien tuc theo cac chu ky day
dii. Nhu vay, quan ly thong nhat ddi bd la mgt qua trinh gom 3 thanh phan: I) plidt
trien tri thirc doi ba nhu Id mot he thong; 2) sir dung tri thirc ndy de xdc lap mot sa
do quy hoach sir dung no tot nht vd 3) thuc thi mot each co hieu qud quy hoach
ndy. Mgt so y kien cho rang, co sy khac nhau ve quan niem quan ly thong nhat ddi
bd bien d Hoa Ky va Chau Au va mgt so nudc khac. d Hoa Ky, quan ly thong nhat
ddi bd bien tap trung cho quy hoach, con d Chau Au va mgt so nudc khac lai quan
tam ve sy thong nhat giua cac chuc nang sir dung.
Giam sat va danh gia


1 }

Thong qua va
dau tLF kinh phi

Chu ky
ti§p theo

Xac dinh van
dd quan ly

Chuan bi chu'cng trinh,
phipo-ng an quan ly


Hinh 1,6. Chu Icy 5 buac ca bdn cua QLTH VBB (Olsen, 1993)
Hien nay, nhieu nudc tren the gidi da nghien ciru va dua ra nhieu mo hinh
quan ly thfch hgp vdi hoan canh cua hg. Trong do, mo hinh dugc chap nhan rgng
rai nhat va mang lai hieu qua la mo hinh qudn ly dua vdo cong dong (communitybased management). Chang han, nhirng ngudi dan chai d viing Trung Visayas
thuoc Philippine da tham gia vao chuong trinh nhu vay va hg da md rgng triet ly
cua Lao Tir cho phii hgp vdi hien nay. Lao Tir noi rang, "neu cho anh ta mgt con
ca, anh ta se an no trong mgt ngay; neu day cho anh ta each bat ca, thi anh ta se co
ca an su6t ddi". Con ngu dan 6 day noi "neu cho anh ta mgt con ca, anh ta se an no
18


trong mgt ngay; nlu day cho anh ta each bat ca, thi anh ta se co ca an cho den khi
nguon lgi nay bi can kiet va neu day cho cong dong biet each quan ly nguon lgi ca
cua hg, thi no se phon thjnh cho cac the he tuang lai".
NGHIEN

CUXJ

BIEN DOI DIA HINH TRONG QUAN LY

D6I

BO

Chung ta biet rang ddi bd bien la viing chuyen tiep giiia bien va luc dia, no
mang dac trung tren ca ba phuang dien moi trudng, sinh thai, tai nguyen. Day la
viing chuyen tiep, chiu sy tac dgng tuong tac giua bien va luc dja, giiia nudc nggt
tir trong ngi dong chay ra va nuac man tir ngoai bien tran vao, hinh thanh viing
nudc Ig, giiia cac he sinh thai khac nhau trong pham vi ddi bd. Quy mo, thdi gian

cua cac bien doi ciia ddi bd bien la rat khac nhau, theo chu ky keo dai, theo tirng
nam, tirng thang, timg ngay, theo miia.... No cijng tuan theo quy luat phat sinh,
phat trien, tien hoa va suy tan, ciing nhu cac gia tri tai nguyen thien nhien mang
dac thii rieng khac han vdi luc dia va bien lan can. Do do, nhin nhan dudi goc do
khoa hgc thi viec quan ly nhung dac diem ty nhien va tai nguyen ddi bd la rat kho
khan va phuc tap, gom nhieu van de, nhieu chuc nang va nhieu to chirc khac nhau
nhu : xac djnh van de, xay dyng chfnh sach va lap de an, thyc hien chfnh sach va
de an, danh gia chfnh sach va de an doi pho vdi cac khung hoang thien tai, tai bien
bat thudng...Song co the thay rang cac chfnh sach co lien quan tdi sang kien phat
trien ma hau het chiing deu co lien quan tdi cac thong tin khoa hgc dia mao nhu
cac van de khao sat, danh gia va qui hoach cac viing lu lyt, xoi - boi, cong trinh
cang bien...
Co rat nhieu cac cong trinh khoa hgc viet ve dja mao bd va quan ly ddi bd.
Dong gop cua dia mao doi vdi quan ly ddi bd dugc the hien qua cac ngi dung
nhu: tim hieu ban chat cac dieu kien dai bd; nhan xet ve lich sir phat trien va dy
bao sy phat trien cua dja hinh trong tuong lai; nghien cuu toe do boi tu - xoi 16;
nghien cuu dia mao phuc vu xay dyng cac cong trinh bd va nghien ciru sy tien
hoa cua bd. Qua cac ngi dung neu tren, d goc do quan ly co the thay ngi dung ciia
nghien cuu dia mao dong vai tro quan trgng trong viec quan ly tai nguyen va
quan ly tai bien d ddi bd.
Ddi bd la noi tuong tac giua moi trudng luc dia va moi trudng bien. No
dugc xem nhu la mgt he dgng lyc md ma d do cac qua trinh ty nhien va sinh thai
hgc tuang tac va chju sy chi phoi bdi sy tac dgng va nhiing sire ep tu cac hoat
dgng kinh te - xa hoi cua con ngudi. Cho den nay, rat nhieu cac quoc gia da nhan
19


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai

tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
thay dugc tam quan trgng cua cac he sinh thai, dieu kien moi trudng va cac nen
van hoa d ddi bd, tir do da co nhiing hanh dgng nham no lyc bao ve va giii gin
chung. Ddi bd, mgt mat rat giau co, da dang nhung lai het sire nhay cam va de bi
bien doi, mat khac lai la noi tap trung rat dong dan cu sinh song va hau het song
chu yeu nhd vao nguon tai nguyen d day. Chfnh bdi vay, van de quan ly mgt each
hieu qua va ben viing tai nguyen ddi bd la mgt dieu vo ciing quan trgng doi vdi
moi quoc gia co bien. Hieu biet mgt each sau sac ve cac qua trinh ty nhien, cac
thanh tao dia hinh, nhiing quy luat thanh tao va bien doi cua chiing la mgt nhiem
vu khong the thieu dugc doi vdi cong tac dieu tra va quy hoach cho ddi bd.
Trong qui hoach cua quan ly thong nhat ddi bd theo mire do qui mo, vj trf,
thdi diem, thudng cac so lieu yeu cau ve dia mao la co hieu qua nhat. Nhu danh gia
dia hinh doi vdi phat trien giao thong, cac cong trinh xay dyng. Con doi vdi van de
dy bao thien tai la xac dinh cac qua trinh xoi Id bd bien, hien tugng boi lang d ho
chua, cau cang, giao thong thuy va xac dinh tuoi thg cua chijng. Do la nhung dong
g6p cua dja mao, tham gia lam thay doi ve kieu va tam quan trgng cua cac van de
trong qua trinh trao doi giira cac nha qui hoach va cac nha dia mao.
Mat khac, trong qua trinh thyc thi de an, phat trien va quan ly thong nhat
ddi bd, vai tro cua cac nha dia mao thudng dugc the hien ro trong cac cong trinh
xay dyng, bdi muc dfch ciia dia mao cong trinh la tim hieu tfnh chat cua canh quan
( hinh thai va dien mao ) phuc vu cho cong trinh dugc tien hanh an toan co hieu
qua. Nhirng cong trinh xay dyng co hen quan den dia mao la cong trinh xay dyng
dan sinh - kinh te, phat trien do thi, giao thong, kenh muong, dudng ong,phong lu,
cau cang va bao ve ven bd. Sau khi xay dyng cong trinh la van de bao dudng, giam
sat cong trinh, danh gia sy kien tai bien, do vay nhiem vu viia dia mao thudng
khong bj han che trong mgi linh vyc ciia quan ly ddi bd, nhung tfnh chat ciia cac
van de va tiem nang dia mao dugc thay doi rat nhieu giiia cac khu vyc, giiia cac

vimg khf hau, quoc gia va kieu quan ly ddi bd khac nhau.
Thong thudng vai tro cua nghien ciru dia mao la cung cap mgt so cac thong
tin ve dja chat, dia hinh va cac qua trinh dia mao dugc cong bo trong sy hgp tac
vdi cac nha khoa hgc khac. Tai lieu dia mao thudng la co sd ciia viec tong hgp cac
so lieu dia hinh, cac thong tin ve be mat trai dat, cac bao cao ve moi trudng thong
qua viec phan tfch cac he thong dat. Do vay, nhiing dong gop cua dia mao la gop
phan de xuat hudng nghien ciru cac tai bien ty nhien, giam sal moi trudng, danh

20


gia tiem nang tai nguyen, danh gia tac dgng ciia cac pha qui hoach, tac dgng cua
moi trudng trong qua khir, hien tai va tuong lai.
Kha nang dia mao trong quan ly ddi bd thudng dugc xuat phat tir nhu cau
danh gia tfnh chat, phan bo theo khong gian, thdi gian cua cac tai bien va cac
nguon tai nguyen. Bdi moi canh quan nao dd deu co thuoc tfnh, tfnh chat va
gnuyen nhan thay doi rieng, chi co cac phuong phap phan tfch dia mao mdi co the
giai quyet tot cac yeu cau tren. Nhu giai doan canh quan ngoai thyc dia cho phep
ghi lai mgt each chfnh xac so lieu dia mao d dang ban do vdi ty le tuy y phuc vu tot
cho cong tac dieu tra khao sat moi trudng. Kha nang giai doan dia hinh la mgt
trong nhung phuong phap phan tfch va dy doan sy thay doi moi trudng tuong doi
nhanh va kha chfnh xac, phuc vu kjp thoi cho yeu cau quan ly thong nhat ddi bd.
Dac biet doi vdi viec sir dung cong nghe hien dai nhu he thong tin dja ly (GIS),
vien tham vao muc dfch nghien ciru sy bien doi dja hinh da trd thanh mgt cong cu
phuc vu dac lyc cua nhieu linh vyc khac nhau trong do co linh vyc quan ly va kiem
soat moi trudng.
Trong nghien cuu dia mao ung dung, ngoai viec do dac, quan trac tryc tiep
tai hien trudng thi viec phan tfch, xir ly so lieu bang cac cong nghe hien dai la cong
viec khong the thieu dugc trong viec giai thfch sy thay doi cua moi trudng, trong
thdi dai hien nay thi viec sir dung cac cong nghe mdi de tao ra cac mo hinh mo

phong ket hgp vdi cac so heu do dac ngoai thyc dia phuc vu cho viec thanh lap cac
ban do da cho phep phan anh chfnh xac cac qua trinh dien bien cua moi trudng
phuc vu kip thdi cho cong tac quan ly va kiem soat moi trudng.
Trong quan ly thong nhat ddi bd, dong gop co y nghia nhat cua nghien ciru
dia mao thudng la he thong ban do chuyen de, trong do dang chu y nhat la serial
ban do dat va ban do dja mao. Viec giai thfch nguon goc, cac qua trinh lien quan
den dia hinh la rat quan trgng doi vdi viec quy hoach vi chiing chi cho ta thay cac
nguy CO gay tai bien cua cac qua trinh ty nhien nhu xam thyc, trugt Id, cat bay,
lu,... giup cho viec xay dyng cac bien phap hgp ly nham giam thieu thiet hai.
Cooke R.V. va Doornkamp J.C cho rang viec nghien ciru sy bien doi dudng
bd noi rieng, va nghien cuu dia mao ddi bd noi chung la rat phii hgp doi vdi cong
tac quan ly ddi bd trong nhiing hoan canh cu the nhu danh gia dieu kien ve nen
mong cho cac cong trinh; bao ton cac viing dam lay, cira song va bai bien; dieu
kien lia lut; moi quan he giua xoi Id bd va boi tfch, dac biet la cac dieu kien ve cau,
21


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi
cang, cira sdng cho tau di lai va bao ve cac bai bien ... Mat khac, ddi bd la mgt he
md nen cac yeu to va cac hgp phan ciia no tuong tac va quan he chat che vdi nhau,
con cac qua trinh bd thudng dien ra tren nhiing quy mo rgng Idn chir khong chi
trong pham vi cua moi dia phuong hay mgt viing nao do. Bdi vay, nhiing chfnh
sach lien quan den sir dung dat cua viing nay co the se anh hudng tdi ddi bd d vting
khac canh no. Vf du viec khai thac viing bai trieu co the dan tdi sy gia tang ap lyc

len cac moi trudng song ciia vimg dat ngap nudc; hoac viec bao ve bd bien a vung
nay khoi sy xoi Id co the dan den sy xoi Id 6 vung khac...
Co sd nghien cuu dia mao phuc vu cho quan ly ddi bd bao gom:
Dja hinh la san pham co the quan sat thay ciia moi tac dgng tuong ho giiia cac
nhan to ngi sinh va ngoai sinh ma trong do co tac dgng ciia con ngudi, giiia cac
nhan to tfch eye va nhan to thy dgng,... Cac nhan to nay luon thay doi, do do ma
dja hinh mat dat ciing luon bien dgng theo ca khong gian va thdi gian. Nhung bien
dgng nay dien ra thudng xuyen, lien tuc va the hien rat ro doi vdi dia hinh bd bien.
Dia hinh dugc xem la "nen ran" ciia mgi he sinh thai. Chirc nang ciia dia hinh
trong bat ke he sinh thai nao ciing la kiem soat sy phan bo nang lugng va vat chat
trong do. Dja hinh la mgt dang cua vat chat, nen dia hinh ciing khong ngirng van
dgng va bien doi va ciing tuan theo cac quy luat chung la bien doi luang thdnh
chdt. Sy bien doi nay co the dien ra tir tii" hoac dot bien. Cac nhan to gay ra sy bien
doi CO the la ty nhien hoac do tac dgng cua con ngudi. Khi dia hinh bi bien doi thi
sy phan bo nang lugng va vat chat trong he sinh thai ciing bi thay doi. Cuoi cimg
he sinh thai ciing bi thay doi. Nhiing thay doi nay dien ra nhanh chong khi co tac
dgng cua con ngudi.
Tren co sd do tac gia Vii Van Phai va nnk trong cac cong trinh nghien cuu ve
ddi bd bien Viet Nam da dua ra so do mo ta moi quan he giiia cac yeu to ty nhien va
con ngudi d ddi bd bien va van de quan ly {hinh 1.7). Trong do cac tac gia da khai
quat toan bg moi quan he giiia cac yeu to ty nhien bao gom cau true dia chat, khf
hau, thuy van va anh hudng cua chiing den nguon boi tfch va nang lugng d ddi bo.
Dac biet, trong so do tac gia da nhan manh vai tro ciia con ngudi, dua len ngang vdi
cac yeu t6 ldn la khf hau. kien tao, trong vai tro anh huong den nhirng bien doi, ma
cu th^ la cac hoat dgng b6i tu xoi Id d ddi bd - mgt trong nhiing van de doi vdi cong
tac quan ly ddi bd ma trong do nhung nghien ciru dia mao dong vai tro trung tam.

22



I

Dia hinh&dong
boi tfch

Khi hau

Hoat dong nhan sinh

Cau true dia chat va
kien tao

I

1

Thuy van

I

1

Thay doi myc
nudc bien

Hai duong

J

i

DdiBd

-

NGUON BOI TICH
Song
Mai mon-xoi Idbd
Qua trinh sudn
Gio
Sinh vat, hoa hgc, v.v.

-

NANG LLTONG
Dong chay song
Song
Thuy trieu
Dong chay gan bo
Mangrove

1'

XOILQ

BCITU

1'

1'
1'


TAX NGUYEN VA TAI BIENTHIEN
1

'

QUANLYDaiBa

Hinh 1.7. Sa dd khdi quat moi quan he giua cdc yeu to a doi ba bien vd qudn ly d&i ba
Cac he moi trudng ven bd co vai tro rat quan trgng doi vdi nhieu Unh vyc ca
trong thyc tien ciing nhu trong nghien ciru khoa hgc. Nhung no ciang la he thong
phuc tap nhat va bien dgng manh nhat. VI vay viec quan ly ddi bd mgt each hieu
qua va bin vung la nhiem vy sdng con cua chung ta. Tuy nhien, nhu nhan xet cua
nhilu nha khoa hgc trong Unh vyc nay, dieu cot yeu de quan ly moi trudng bo mgt
each hieu qua va hkn viing la phai hieu biet day du ve cac qua trinh bd, cac dang
dja hinh, cac kieu bd.
Cung vi muc dfch quan ly moi trudng ddi bd, cac nha khoa hgc tren the gidi
da dua ra 3 ngi dung can nghien ciru la:
1. Dac diSm tu nhien (nhu cac dang dja hinh bd, cac qua trinh bd...);

23


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

2. Cac di san thien nhien (nhu cac cong vien quoc gia..., moi trudng song ven bd: dat
thap, dun cat,... cac nguon tai nguyen sinh vat);
3. Su dung ddi ven bd bao gom sir dung dat, sir dung bien va cac di tfch Ijch sir van
hoa.
Cling theo hg vdn de cdp bach nhdt hien nay trong qudn ly bd Id qudn ly sir
thay doi dirong bd, dgc biet Id str thay doi do xoi Id. Van de nay luon doi hoi nhung
thong tin ve ban chat cua cac qua trinh hinh thanh va tien hoa dia hinh bd (bao gom co
che di chuyen boi tfch, toe do va hudng thay doi theo khong gian va thdi gian).
1.3.

CAC PHU'ONG PHAP NGHIEN ClTU
L3,1. FhiroTig phap vien tham va he thong tin dia Iy (GIS)
Phuang phap vien tham & GIS tuy khong phai la phuong phap dja mao
truyen thong, nhung no ngay cang dugc ung dung rgng rai va trd thanh mgt phuang
phap quan trgng trong nghien ciru dja mao, dac biet la trong nghien ciru va quan trac
ddi bd - mgt doi tugng co sy bien doi thudng xuyen theo ca khong gian va thdi gian.
Dac diem cua anh vien tham la giup chung ta co the thu nhan dong thai dac diem
ciia cac doi tugng cua be mat Trai Dat tren mgt dien tfch rgng ldn tai thdi diem
bay chup. Viec chiet xuat cac ldp thong tin lien quan den dia hinh va hinh thai cua
dudng bd bien tir anh giup cac nha nghien ciru thanh lap dugc ban do hien trang dia
hinh ddi bo d cac thdi diem khac nhau mgt each thuan lgi va kinh te. Tir nhiing
tam anh hien trang d nhung thdi diem khac nhau cua ciing mgt khu vyc, cho phep
nguai sir dung co the so sanh dugc nhung thay doi ciia cac doi tugng theo khong
gian va thai gian. Cac anh ve tinh chup khu vyc nghien ciai trong nhieu nam tir
1989 din 2006 ciing vdi cac ban do dia hinh nam 1965, 1998 va 2007 cho phep xac
djnh dugc hien trang ciia duong bo bien vao cac nam khac nhau. Cac phan mem
GIS giup tfnh toan cac dtr lieu khong gian va lien ket cac tam anh - dugc nan chinh
va dua vk ciing mgt he toa do VN2000, tir do co the tfnh toan chfnh xac dugc toe do
xoi Id cua bd bien theo thdi gian va quan sat dugc buc tranh toan canh ve dien bien
xoi Id b6i tu tren toan bg khong gian cua \aing nghien cuu. Va neu co day dii cac

thong tin wk dia hinh. sir dung cong nghe vien tham & GIS con co the tfnh dugc
khdi lugng trim tfch dugc tfch tu hoac da bi bi xoi la.
Sir dung phuong phap vien tham con co hieu qua trong viec xac dinh cac
long song c6, cac he thong vai bd co trong khu vyc nghien ciru, lam co so cho viec
24


xac dinh cac dudng bd trong qua khu mgt each tryc quan, nhanh chong va thuan
lgi. Ngoai ra, phan tfch cac thong tin tren anh co the biet dugc cac yeu to dgng lyc
nhu kien tao, hudng dong chay song, hudng dong boi tfch ven bd, hudng song, ...
va theo doi dugc sy bien doi cua chung theo timg thdi ky khac nhau, dong thdi
ciing CO the quan sat dugc dgng lyc phat trien ciia dja hinh bd: xoi Id hay tfch tu.
Qua trinh phan loai anh de tach dudng bd dugc tien hanh sau khi tien xir ly
anh. Khao sat so do phan xa pho ciia nudc bien va cac doi tugng khac ven bd cho
thdy nudc bien phan biet tot nhk d kenh 7 cua hai loai anh dugc chup tir cac bg
cam TM, MSS va kenh 4 (0,77 - 0,90 jam) anh

ETM-H.

Tuy nhien, trong dilu kien

CO viing song vd, kenh 7 anh MSS va TM cho ket qua t6t, con vk kho phan biet
giira viing song vd va bd cat d kenh 4 anh ETM-i-. Ty le kenh pho t6t nhat doi vdi
anh ETM-F trong dieu kien song vo dugc lya chgn la {B5+Bl)fB2.
0 cac kenh pho va ty le nay, dudng bieu dien hanh vi pho ciia nuac bien va
nuoc viing cira song hoan toan nam duai dudng bieu dien ciia cac doi tugng khac
nhu cat, dat, thyc vat,... VI vay, phuang phap dugc lya chgn de giai doan dudng
ba la Band Threshold - phan loai dya vao gia tri ngudng phan biet ddi tugng
nghien cuu vdi tat ca cac ddi tugng khac tren anh.
Ben canh viec phan tfch, tfnh toan va lien ket cac dii lieu vien tham, GIS

con CO kha nang rat manh trong viec luu trir, quan ly va tfch hgp thdng tin. Day la
mdt tfnh nang quan trgng co the giup cac nha quan ly dua ra nhiing quyet dinh cudi
Cling cho cdng tac quy hoach va quan ly ddi bd nhd kha nang phan tfch va tfch hgp
thdng tin cua hang loat cac ldp thong tin chuyen de khac nhau.
L3.2. Phirong phap phan tich he thong
Phuong phap he thdng la mdt phuang phap khoa hgc giup xir ly nhirng van
dl phirc tap khi co nhieu mdi quan he phai nghien ciru, nhieu phuong dien phai
xem xet, nhieu yeu td bat djnh phai tfnh den, nhieu phung an khac nhau phai can
nhac, so sanh lya chgn trong khi thdng tin khdng day dii. Gan day, nhieu nha khoa
hgc da dua ra khai niem he dia mao nham phan tfch, danh gia va dy bao nhung
bien ddng ciia cac nhan td ty nhien va nhan sinh ddi vdi cac qua trinh thanh tao va
phat trien dia hinh.

25


×