Nam Cao - Chí Phèo

Phan thị hờng Chí Phèo
Đọc văn: Chí Phèo
Ngày 30-11-2007
Tiết:50-51.

Ngời soạn: Phan Thị Hờng.
A- Mục đích yêu cầu
Giúp học sinh hiểu:
- Hiểu đợc những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp văn chơng của Nam Cao.
- Hiểu và phân tích đợc các hình tợng nhân vật, đặc biệt là hình tợng nhân vật Chí Phèo, từ đó thấy đ-
ợc giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc của đoạn trích và của tác phẩm.
- Hiểu đợc một số nét đặc sắc về nghệ thuật: Điển hình hoá nhân vật, trần thuật, kết cấu, miêu tả tâm
lí nhân vật
B. Phơng tiện thực hiện.
SGK, SGV, Thiết kế bài học, giáo án.
C. Cách thức tiến hành.
GV tổ chức giờ dạy theo sự kết hợp giữa các phơng pháp đọc sáng tạo, nêu vấn đề, gợi tìm và trao đổi
thảo luận.
D- Tiến trình lên lớp
1/ ổn định lớp.
2/ Kiểm tra bài cũ:Tóm tắt và nêu ý nghĩa châm biếm của đoạn trích hạnh phúc của một tang gia
3. Bài mới:Nam Coa là một nhà văn có vị trí khá đặc biệt trong dòng văn học hiện thực phê phán
1930-1945 nói riêng và trong văn học hiện đại Việt Nam nói chung. Tuy sống và sáng tác trong một thời
gian ngắn ngủi, nhng Nam Cao đã để lại những thành tựu rất lớn trong văn học Việt Nam hiện đại. Một
trong những tác phẩm lớn của ông là Chí Phèo đợc sáng tác trớc năm 1945. Để hiểu rõ hơn về Nam Cao
và tác phẩm, hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu về Nam Cao và tác phẩm Chí Phèo.
hoạt động của GV- hs Yêu cầu cần đạt
GV: Gọi một học sinh đọc phần
một ( SGK) yêu cầu cả lớp tóm
tắt những nét chính về tiểu sử
của Nam Cao vào vở nháp. Gọi

một học sinh đứng dậy trình
bày?
A. Tác Giả
1. Tiểu sử và con ngời.
a. Tiểu sử.
Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri (1917- 1951).
- Quê: Phủ Lí Nhân - tỉnh hà Nam( xã Hoà Hậu huyện Lí Nhân
tỉnh Hà Nam), là một vùng đồng bằng chiêm trũng, một năm chỉ
trồng một vụ lúa lại bị bọn cờng hào bóc lột trắng trợn nên nhân dân
quanh năm nghèo đói in rõ dấu trong tác phẩm của Nam Cao.
- Bút danh Nam Cao ghép từ hai chữ đầu của huyện Nam Sang
tổng Cao Đà.
Sinh trởng trong gia đình nông dân nghèo, đông con am hiểu sâu
sắc cuộc đời, số phận ngời dân.
Cuộc đời riêng: Là ngời con duy nhất trong gia đình đợc ăn học tử tế.
Học hết bậc thành chung vào Sài Gòn bắt đầu sáng tác ốm yếu
thất nghiệp nên trở về dạy học ở trờng t thục và viết văn.
+ Trớc cách mạng tháng 8 là một trí thức, có ớc mơ hoài bão, sống
lay lắt bằng nghề viết văn điển hình cho ngời trí thức tiểu t sản cũ.
+ Sau cách mạng tháng 8: Tích cực tham gia cách mạng (từ 1943
tham gia hội văn hoá cứu quốc. 1945 tham gia cớp chính quyền ở địa
1
Phan thị hờng Chí Phèo
GV: Con ngời Nam Cao nh thế
nào?
GV: Con ngời Nam Cao phản
ánh khá rõ trong những quan
điểm sáng tác của ông. Nam
Cao là một trong số ít nhà văn
trớc cách mạng tháng 8 có quan

điểm nghệ thuật tiến bộ. Tuy
không đợc trình bày thành tác
phẩm chính luận chuyên bàn về
quan điểm nghệ thuật nhng rải
rác trong tác phẩm cảu Nam cao
ta có thể nhận thấy đợc điều đó.
Vậy đó là những quan điểm
nghệ thuật nào?
GV: Tinh thần nhân đạo của
Nam Cao đợc thể hiện sâu sắc
và mới mẻ ở chỗ nào?
GV: So với các nhà văn hiện
thực phê phán khác Nam Cao có
gì khác?
phơng, đợc bầu làm chủ tịch xã. Sau đó đợc điều lên hội văn hoá cứu
quốc, tham gia kháng chiến. Năm 1951 trên đờng công tác vùng sau
lng địch bị giặc phục kích bắt và bắn chết tại Ninh Bình đó là sự
hi sinh của một nhà văn chiến sỹ.
b. Con ngời.
- Có bề ngoài lạnh lùng, ít nói nhng đời sông nội tâm phong phú.
Luôn tự đấu tranh với chính mình để vơn tới một cuộc sống tốt đẹp
hơn.
- Có tấm lòng đôn hậu, chan chứa yêu thơng, gắn bó sâu nặng với quê
hơng và những ngời dân nghèo khổ.
Nam Cao là ngời mang nặng tâm sự u uất, bi phẫn trớc xã hội bóp
nghẹt sự sống con ngời. Điều đó đa ông đến với những con ngời
nghèo khổ, với nhân loại cần lao (không thoát ly, ngạo mạn nh các
nhà văn khác) ngời trí thức trung thực vô ngần .
2. Quan điểm sáng tác:
- Văn chơng phải gắn liền với cuộc sống, phản ánh hiện thực.

Đây là nguyên lý cơ bản của văn chơng nhà văn là th ký trung thành
của thời đại (BanZăc).
+ Văn học là tấm gơng phản ánh xã hội, phản ánh trung thực hiện
thực cuộc sống con ngời.
+ Phê phán thoát ly xa rời hiện thực nghệ thuật không nên là ánh
trăng lừa dối chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ kiếp lầm
than.
+ Phê phán lối văn tả chân, chỉ tả cái bề ngoài của cuộc sống mà
không truy tìm nguồn gốc.
1. Văn chơng phải chứa đựng tinh thần nhân đạo.
Đây là một yêu cầu của văn học chân chính hớng con ngời tới Chân
Thiện Mỹ.
+ Sâu sắc:
Nhìn thấy đợc nỗi cực nhục trong tinh thần của con ngời bằng
sự yêu thơng, có trách nhiệm.
Yêu thơng thấu hiểu chia sẻ, chiêu tuyết cho những sai lầm,
tha hoá của con ngời.
+ Mới mẻ: Luôn có lòng tin mãnh liệt, bất diệt ở con ngời. Tin ở tơng
lai, ở lơng năng của con ngời đó là cái sâu sắc mới mẻ của Nam
Cao. Tác phẩm của ông ra đời khi văn học hiện thực phê phán đã
thoái trào nhng tinh thần nhân đạo trong tác phẩm cảu ông đã vực lại
và tiếp sức cho văn học giai đoạn này phát triển.
Nam Cao không hớng vào hiện thực đói cơm rách áo mà đi
sâu khai thác một hiện thực ít ai nhận thấy: đói cơm rách áo là
nguyên nhân dẫn tới sự tha hoá, biến chất, xói mòn trong đời sống
2
Phan thị hờng Chí Phèo
GV: Các em thảo luận các vấn
đề sau:
Quá trình sáng tác của Nam

Cao? Đợc chia làm mấy giai
đoạn?
Hệ thống tác phẩm theo đề tài?
Nội dung của từng đề tài?
Từ các sáng tác của Nam Cao
qua hai đề tài em có nhận xét
chung gì?
GV: Dựa vào SGK hãy trình
bày ngắn gọn phong cách nghệ
thuật của Nam Cao.
tinh thần trong tâm hồn của ngời nông dân và trí thức tiểu t sản. Thấy
đợc cái ngột ngạt bên trong cái ngoại cảnh.
2. Văn chơng phải có tính sáng tạo:
+ Luôn nghiêm túc, cẩn trọng trong nghề nghiệp sống đã rồi hãy
viết, sự cẩu thả trong bất cứ nghề nào cũng là đê tiện nhng sự cẩu
thả trong văn chơng là đê tiện nhất.
+ Sáng tạo phải tìm ra cái mới văn chơng không cần đến những thợ
khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đa cho. Văn chơng chỉ dung nạp
những ngời biết đào sâu, biết tìm tòi khơi những nguồn cha ai khơi
và sáng tạo những gì cha có.
+ Sáng tạo phải gắn liền với thực tế, trải nghiệm từ cuộc đời góp sức
vào công việc lúc này là để sửa soạn cho tôi một nghệ thuật cao
hơn.
3. Sự nghiệp văn học:
Đề tài Trớc 1945 Sau 1945
Về ngời
nông
dân
Tác phẩm
Lão Hạc,

Một bữa
no, T cách
mỏ, Chí
Phèo
Nội dung:
- Quan tâm đến số phận cơ cực hẩm hiu
nhất của con ngời vừa nghèo hèn dới
đáy xã hội.
- Quan tâm đến những con ngời bị lăng
nhục, chà đạp về nhân phẩm, bị tha hoá
lu manh, xây dựng hàng loạt nhân vật dị
hình dị dạng méo mó đồng cảm xót
thơng trớc những bi kịch của con ngời và
thể hiện niềm tin yêu vào bản tính lơng
thiện của họ, khẳng định bản chất đẹp đẽ
của con ngời
- Tác phẩm:
Đôi mắt, Nhật ký ở
rừng, chuyện biên
giới.
- Nội dung: phản ánh
diễn biến tâm lý của
tầng lớp trí thức cũ đi
theo cách mạng tham
gia kháng chiến. Xác
định lập trờng cách
mạng và cái nhìn
đúng đắn cho giới
văn nghệ sỹ.
Ngời trí

thức tiểu
t sản
Tác
phẩm:
Sống mòn,
Trăng
sáng, Đời
thừa
Nội dung:
- Phản ánh cuộc sống nghèo khổ của
ngời trí thức.
- Miêu tả tấn bi kịch tinh thần của ngời
trí thức tiểu t sản trong xã hội cũ tố
cáo xã hội vô nhân đạo tàn phá tâm
hồn nhân cách con ngời, vùi dập tài
năng, khát vọng ớc mơ của họ, thể hiện
niềm tin ở con ngời, luôn đấu tranh vơn
lên thoát khỏi hoàn cảnh
Dù viết về đề tài nào, điều làm cho Nam Cao đau đớn, day dứt là
tình trạng con ngời bị xói mòn về nhân phẩm, thậm chí huỷ diệt cả
nhân tính tạo giá trị nhân đạo sâu sắc mới mẻ cho tác phẩm của
Nam Cao.
4. Phong cách nghệ thuật:
- Bút pháp hiện thực khắc nghiệt, lạnh lùng, rất tỉnh táo nhng trĩu
nặng u t và đằm thắm yêu thơng.
3
Phan thị hờng Chí Phèo
Tiết
GV: ý nghĩa nhan đề của tác
phẩm?

GV: Vậy chủ đề của tác phẩm
Chí Phèo là gì?
GV: Yêu cầu học sinh tóm tắt
tác phẩm theo các sự kiện chính.
Vậy chủ đề của tác phẩm đợc
thể hiện qua đâu? (qua không
gian nghệ thuật của tác phẩm và
hình tợng nhân vật Chí Phèo).
+ Khi miêu tả hiện thực, phơi bày ung nhọt của xã hội ngòi bút
tỉnh táo, sắc cạnh.
+ Từ sự việc nhỏ Nam Cao khái quát nên vấn đề lớn giọng văn triết
lý u t, nhân vật của ông rất hay suy t về cuộc đời lẽ sống.
+ Sau giọng văn lạnh lùng phơi bày thực trạng xã hội sự yêu thơng
trân trọng tin tởng con ngời - đằm thắm yêu thơng của nhà văn
- Nghệ thuật miêu tả phân tích tâm lý nhân vật: thờng phối hợp nhiều
hình thức miêu tả: độc thoại nội tâm, lời nói nửa trực tiếp, miêu tả
ngoại hình
- Ngôn ngữ sinh động uyển chuyển gắn với ngôn ngữ đời sống.
- Kết cấu tâm lý Nam Cao xứng đáng là một cột mốc lớn trong
lịch sử văn học Việt Nam.
B. tác phẩm Chí phèo
I. Tiểu dẫn:
1. Hoàn cảnh ra đời:
- Ra đời năm 1941, in trong tập Luống cày (1946), khai thác từ ng-
ời thực việc thực đợc tác giả h cấu, khái quát thành bức tranh hiện
thực của nông thôn Việt Nam trớc CM tháng 8.
2. Nhan đề:
- Lúc đầu tác phẩm có tên Cái lò gạch cũ một chi tiết nghệ thuật
quan trọng trong tác phẩm tạo kết cấu vòng tròn, thể hiện t tởng
của nhà văn: Hiện tợng lu mạnh hoá cha kết thúc, vẫn còn tiếp dù

Chí Phèo đã chết. Phản ánh quy luật hiện thực đơng thời quẩn quanh
bế tắc.
- Sau đó nhà xuất bản đổi tên Đôi lứa xứng đôi nhằm nhấn mặt
ái tình, mỉa mai giễu cợt thiếu tôn trọng mối tình Chí Phèo Thị Nở
kích thích thị hiếu rẻ tiền của độc giả đơng thời. Nó không phản
ánh đúng, thậm chí sai lệch vấn đề.
- Sau này Nam Cao đổi tên thành Chí Phèo thể hiện tập trung chủ
đề tác phẩm: qua cuộc đời, số phận Chí Phèo khái quát số phận
của những ngời nông dân bị lu mạnh hoá trong xã hội cũ, thể hiện t t-
ởng nhân đạo của nhà văn là tố cáo xã hội thực dân nửa phong kiến
đã cớp đi của ngời dân cả nhân hình, nhân tính; Phát hiện, khẳng
định bản chất tốt đẹp của con ngời.
II. Đọc hiểu văn bản:
1.Hình ảnh làng Vũ Đại:
4
Phan thị hờng Chí Phèo
GV: Không gian nghệ thuật của
tác phẩm đợc Nam Cao dựng lên
nh thế nào? Không gian nghệ
thuật ấy có ý nghĩa gì? Tìm và
phân tích những chi tiết tiêu
biểu?
GV: Cuộc đời Chí Phèo có
những bớc ngoặt lớn nào?
GV: Nam Cao kể lại lai lịch của
Chí Phèo ra sao?
GV: Nguyên nhân nào Chí Phèo
bị đẩy vào tù? Em có nhận xét
gì về cách sử dụng câu văn ở
đây của Nam Cao?

GV: Sau 7, 8 năm ở tù về Chí
Phèo trở thành ngời nh thế nào?
Không gian nghệ thuật của tác phẩm là làng Vũ Đại chỉ đợc dựng lên
qua một số chi tiết chọn lọc, nằm rải rác trong tác phẩm tởng chừng
nh ngẫu nhiên:
+ Làng không quá 2000 ngời, xa phủ, xa tỉnh.
+ Bọn cờng hào kết bè kết cánh chia bè phái quần ng tranh thực nh-
ng cùng hợp sức để bóc lột nhân dân đẩy ngời dân vào con đờng
cùng, chống trả lại bằng sự tha hoá lu manh nh Năm Thọ, Binh Chức,
Chí Phèo làm nỗi bật mâu thuẫn xung đột giai cấp âm thầm mà
quyết liệt ở nông thôn. Đó là xung đột giữa giai cấp thống trị với
nông dân và xung đột trong nội bộ giai cấp thống trị đẩy ngời
nông dân hiền lành thấp cổ bé họng vào con đờng cùng. Đây chính là
hình ảnh thu nhỏ của nông thôn Việt Nam trớc cách mạng tháng 8:
tối tăm, tủi nhục, ngột ngạt.
2. Hình tợng Chí Phèo.
Nhân vật Chí Phèo đợc xem là linh hồn của tác phẩm. Nhân vật chính
hội tụ những giá trị đặc sắc của tác phẩm.
- Cuộc đời Chí Phèo có 3 bớc ngoặt lớn:
+ Trớc lúc đi ở tù.
+ Sau khi ở tù ra và tới khi gặp Thị Nở.
+ Khi bị Thị Nở khớc từ tình yêu.
a. Trớc khi đi ở tù:
- Chỉ mấy câu lớt qua và một số chi tiết nh là ngẫu nhiên ta có thể
nắm đợc lai lịch của nhân vật.
+ Là đứa trẻ bị bỏ rơi không cha, không mẹ, không họ hàng thân
thích bất hạnh, khốn cùng ngay từ khi chào đời đã không đợc gia
đình chấp nhận.
+ Lớn lên đi ở hết nhà này đến nhà khác Chí Phèo là ngòi cùng
hơn cả dân cùng. Nhng lơng thiện (hiền lành, cần cù lao động,

có ớc mơ, khát vọng, có lòng tự trọng cao, có nhân cách trong sáng).
Con ngời lơng thiện ấy lẽ ra đợc sống một cuộc sống hạnh phúc yên
ổn. Thế nhng lại là nạn nhân của xã hội ăn thịt ngời.
b. Sau khi ở tù về và tới khi gặp Thị Nở:
- Nguyên nhân: Ghen bóng ghen gió Chí Phèo vô cớ bị đẩy vào tù.
Hàng loạt những câu văn vu vơ, mơ hồ giả định có ngời bảo mỗi
ngời nói một cách không xác định rõ nguyên nhân tố cáo xã hội
phi nhân tính, không coi trọng quyền con ngời.
- Nhà tù thực dân đã tiếp tay cho Bá Kiến biến Chí Phèo thành con
ngời khác hẳn (Chí Phèo là sản phẩm của tội ác nhà tù thực dân
phong kiến).
+ Ngoại hình: cái đầu trọc lóc, răng cạo trắng hớn, mắt gờm gờm,
5