Nghiên cứu ứng dụng phần mềm thư viện điện tử libol tại các thư viện trên địa bàn hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ YẾN

NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG
PHẦN MỀM THƢ VIỆN ĐIỆN TỬ LIBOL
TẠI CÁC THƢ VIỆN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Khoa học thư viện

Hà Nội-2015
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ YẾN

NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG
PHẦN MỀM THƢ VIỆN ĐIỆN TỬ LIBOL
TẠI CÁC THƢ VIỆN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI

CHUYÊN NGÀNH KHOA HỌC THƢ VIỆN

Mã số: 60 32 20
LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN – THƢ VIỆN
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đoàn Phan Tân

Hà Nội-2015

2


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tốt luận văn này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS. TS.
Đoàn Phan Tân – Người trực tiếp hưỡng dẫn và tận tình chỉ bảo, giúp đỡ em trong suốt
quá trình thực hiện luận văn “Nghiên cứu ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol
tại các thư viện trên địa bàn Hà Nội”.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban lãnh đạo của các Thư viện, các
Trung tâm Thông tin – Thư viện đã tạo điều kiện để tôi được khảo sát thực tế nội dung
nghiên cứu của luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Công ty cổ phần công
nghệ Tinh Vân đã tạo điều kiện, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài luận văn này.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã quan
tâm động viên, nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận
văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 22 tháng 9 năm 2015
Tác giả luận văn

Phạm Thị Yến

3


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 7
DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................... 8

LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 10
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 10
2. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 11
3. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................... 13
3.1

Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 13

3.2

Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 13

4. Giả thuyết nghiên cứu........................................................................................ 14
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 14
5.1

Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 14

5.2

Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 14

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 15
6.1

Phương pháp luận ...................................................................................... 15

6.2

Phương pháp nghiên cứu cụ thể ................................................................... 15

7. Ý nghĩa lý luận và ứng dụng nghiên cứu thực tiễn........................................... 16
7.1

Ý nghĩa lý luận ......................................................................................... 16

7.2

Ứng dụng nghiên cứu thực tế .................................................................... 16

8. Dự kiến kết quả nghiên cứu............................................................................... 16

CHƢƠNG 1. PHẦN MỀM THƢ VIỆN ĐIỆN TỬ LIBOL VỚI VIỆC TIN
HỌC HÓA HOẠT ĐỘNG THƢ VIỆN TẠI CÁC THƢ VIỆN TRÊN ĐỊA
BÀN HÀ NỘI ............................................................................................................................ 18
1.1

Cơ sở lý luận về phần mềm quản trị thƣ viện điện tử ................................ 18

1.1.1

Khái niệm thư viện điện tử ......................................................................... 18

1.1.2

Các tiêu chí đánh giá phần mềm thư viện điện tử ....................................... 21

1.2

Tổng quan về phần mềm thƣ viện điện tử Libol ........................................ 29

4


1.2.1

Lịch sử ra đời và phát triển phần mềm thư viện điện tử Libol .................... 30

1.2.2

Các tính năng chính của phần mềm thư viện điện tử Liol ........................... 32

1.3

Ý nghĩa việc ứng dụng phần mềm thƣ viện điện tử Libol tại các thƣ viện

trên địa bàn Hà Nội ........................................................................................... 37
1.3.1

Khái quát các thư viện đã sử dụng phần mềm thư viện điện tử Libol ......... 37

1.3.2

Vai trò của việc ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol với các thư

viện trên địa bàn Hà Nội ......................................................................................... 39
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG PHẦN MỀM THƢ VIỆN ĐIỆN TỬ
LIBOL TẠI CÁC CƠ QUAN THÔNG TIN THƢ VIỆN Ở HÀ NỘI .................... 42
2.1 Hạ tầng công nghệ và nguồn kinh phí đầu tƣ .................................................... 42
2.1.1 Hệ thống trang thiết bị .................................................................................... 42

2.1.2 Hệ thống mạng ............................................................................................... 48
2.1.3 Nguồn kinh phí .............................................................................................. 49
2.2 Nguồn nhân lực tiếp cận phần mềm.............................................................. 50
2.2.1 Nhóm cán bộ quản lý thư viện ........................................................................ 52
2.2.2 Nhóm cán bộ nghiệp vụ.................................................................................. 53
2.2.3 Nhóm bạn đọc sử dụng trang tra cứu mục lục trực tuyến OPAC ..................... 55
2.3 Công tác hỗ trợ ứng dụng phần mềm từ nhà cung cấp .................................. 56
2.3.1 Phương thức hỗ trợ......................................................................................... 56
2.3.2 Hiệu quả công việc hỗ trợ............................................................................... 59
2.4 Hiệu quả ứng dụng các tính năng của phần mềm.......................................... 62
2.4.1 Nhóm chức năng nghiệp vụ thƣ viện ........................................................... 62
2.4.1.1 Phân hệ Bổ sung.......................................................................................... 62
2.4.1.2 Phân hệ Biên mục........................................................................................ 67
2.4.1.3 Phân hệ Sưu tập số ...................................................................................... 72
2.4.1.4 Phân hệ Ấn phẩm định kỳ ........................................................................... 75
2.4.1.5 Phân hệ Quản trị hệ thống ........................................................................... 78

5


2.4.2 Nhóm chức năng phục vụ bạn đọc .............................................................. 81
2.4.2.1 Phân hệ OPAC ............................................................................................ 81
2.4.2.2 Phân hệ Bạn đọc.......................................................................................... 85
2.4.2.3 Phân hệ Mượn trả (Lưu thông) .................................................................... 88
2.4.2.4 Phân hệ Mượn liên thư viện ........................................................................ 92
2.5 Một số nhận xét về việc ứng dụng phần mềm Libol tại các thƣ viện trên địa
bàn Hà Nội ........................................................................................................ 93
2.5.1 Ưu điểm ......................................................................................................... 93
2.5.2 Các vấn đề tồn tại ........................................................................................... 94
2.5.3 Một số nguyên nhân ....................................................................................... 95

CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ỨNG DỤNG PHẦN MỀM
LIBOL TẠI CÁC THƢ VIỆN Ở HÀ NỘI .............................................................. 96
3.1 Nhóm giải pháp đối với các thƣ viện ............................................................. 96
3.1.1 Tăng cường khai thác các chức năng của phần mềm ...................................... 96
3.1.2 Nâng cao trình độ cán bộ................................................................................ 99
3.1.3 Đào tạo người dùng tin ................................................................................. 101
3.1.4 Đầu tư cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ .................................................. 103
3.1.5 Điều chỉnh công tác tổ chức quản lý thư viện ............................................... 107
3.2 Nhóm giải pháp đối với Công ty Cổ phần công nghệ Tinh Vân ................... 107
3.2.1 Nâng cấp phần mềm ..................................................................................... 107
3.2.2 Chính sách hỗ trợ các thư viện ..................................................................... 110
3.2.3 Tăng cường hoạt động Marketing sản phẩm ................................................. 111
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 112
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 113
PHỤ LỤC ................................................................................................................ 115

6


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Ý NGHĨA

CHỮ VIẾT TẮT

1.

ÂPĐK

Ấn phẩm định kỳ

2.

Call Center

Bộ phận Chăm sóc khách hàng

3.

CNTT

Công nghệ thông tin

4.

CSDL

Cơ sở dữ liệu

5.

ILL

Inter Library Loan – Mượn liên thư viện

6.

Libol

Libray On Line – Phần mềm thư viện điện
tử Libol

7.

OPAC

Online Public Acess Catalog – Tra cứu
mục lục trực tuyến

8.

TT TT-TV

Trung tâm thông tin thư viện

9.

TT-TV

Thông tin thư viện

10.

TVĐT

Thư viện điện tử

7

DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT

TÊN BẢNG BIỂU

TRANG

1.

Bảng 2.1 Bảng số liệu hệ thống trang thiết bị

43

2.

Bảng 2.2 Bảng thống kê hệ thống mạng tại các thư

46

viện
3.

Bảng 2.3 Số lượng cán bộ tại các thư viện

49

4.

Bảng 2.4 Phân chia cán bộ tại các phòng ban

51

5.

Bảng 2.5 Số lượng bạn đọc tại các thư viện

53

6.

Bảng 2.6. Quy trình hỗ trợ khách hàng của công ty

56

Tinh Vân
7.

Bảng 2.7. Đánh giá thủ tục hỗ trợ khách hàng của

57

công ty Tinh Vân
8.

Bảng 2.8 Đánh giá năng lực khách hàng của Công

59

ty Tinh Vân

9.

Bảng 2.9 Thực trạng ứng dụng phân hệ Bổ sung

63

10.

Bảng 2.10 Thực trạng ứng dụng phân hệ Biên mục

67

11.

Bảng 2.11 Thực trạng ứng dụng phân hệ Sưu tập số

70

12.

Bảng 2.12 Thực trạng ứng dụng phân hệ Ấn phẩm

74

định kỳ
13.

Bảng 2.13 Thực trạng ứng dụng phân hệ OPAC

80

14.

Bảng 2.14 Thực trạng ứng dụng phân hệ Bạn đọc

82

15.

Bảng 2.15 Thực trạng ứng dụng phân hệ Lưu thông

87

16.

Hình 1.1 Libol 6.0 phiên bản ra mắt năm 2006

29

17.

Hình 1.2. Libol 6.0 phiên bản ra mắt năm 2012

30

8


18.

Hình 1.3. Mô hình hệ thống chung phần mềm Libol

31

19.

Hình 1.4 Mô hình tương tác giữa các phân hệ trong

34

hệ thống Libol
20.

Hình 2.1 Hệ thống trang thiết bị tích hợp với phần

40

mềm thư viện điện tử
21.

Hình 2.2 Giao diện phân hệ Bổ sung

61

22.

Hình 2.3 Luồng nghiệp vụ phân hệ Bổ sung

62

23.

Hình 2.4 Giao diện phân hệ Biên mục

65

24.

Hình 2.5 Giao diện phân hệ Sưu tập số

70

25.

Hình 2.6 Giao diện phân hệ Ấn phẩm định kỳ

72

26.

Hình 2.7 Luồng nghiệp vụ phân hệ Ấn phẩm định kỳ

73

27.

Hình 2.8 Giao diện phân hệ Bạn đọc

76

28.

Hình 2.9 Giao diện phân Lưu thông

78

29.

Hình 2.10 Giao diện phân hệ Quản lý

82

30.

Hình 2.11 Giao diện phân hệ OPAC

85

9


LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế kỷ 21 là thế kỷ của sự phát triển khoa học kỹ thuật, cuộc cách mạng
khoa học - công nghệ và những thành tựu của nó đang góp phần làm biến đổi
nhanh chóng và sâu sắc mọi mặt của đời sống xã hội, trở thành công cụ không
thể thiếu trong nhiều lĩnh vực hoạt động như: ứng dụng trong công tác quản lý,
nghiên cứu, hỗ trợ công tác chuyên môn và trao đổi thông tin... Đặc biệt, nó càng
trở nên quan trọng đối với các ngành liên quan tới tri thức, thông tin, tư liệu...
như hoạt động thư viện.

Hiện đại hóa hoạt động thông tin thư viện là một yêu cầu tất yếu trong xu
thế hội nhập cũng như trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của thư viện. Để
hoàn thiện được việc đó, một vấn đề cấp thiết đặt ra chính là việc ứng dụng phần
mềm thư viện điện tử. Cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, hiện nay
trên thị trường phần mềm đặc biệt là dòng phần mềm về thư viện điện tử có rất
nhiều công ty, đơn vị sản xuất với nhiều sản phầm phần mềm khác nhau. Từ
giữa những năm 90 của thế kỷ 20, phần mềm thư viện nội địa đã xuất hiện với
nhiều sản phẩm mà nổi bật lên là phần mềm thư viện điện tử Libol của công ty
máy tính tin học Tinh Vân nay là Công ty cổ phần công nghệ Tinh Vân. Từ khi
ra đời, Libol đã khẳng định được vai trò cũng như tính ưu việt trong hoạt động
thông tin thư viện và được đánh giá là phần mềm uy tín, thành công nhất trên thị
trường nội địa.
Libol là một sản phẩm đóng gói, hiện đang triển khai ứng dụng tại rất
nhiều các cơ quan thư viện trong toàn quốc. Mỗi cơ quan thông tin thư viện sẽ có
nhiều đặc điểm khác nhau, điều này đòi hỏi Libol phải tuỳ biến để phù hợp với
từng đặc thù của mỗi cơ quan và trên thực tế Libol đã đáp ứng được các yêu cầu

10


đó và khẳng định mình bởi hiệu quả hoạt động thư viện tại các cơ quan thông tin
thư viện ứng dụng.
Tuy nhiên gần đây, có rất nhiều thông tin cho rằng Công ty cổ phần công
nghệ Tinh Vân đã ngừng phát triển sản phẩm Libol, phần mềm Libol không còn
hiệu quả trong hoạt động thông tin thư viện.
Là một người hoạt động trong lĩnh vực thông tin thư viện, trước những
thông tin như trên, tác giả không khỏi thắc mắc và đặt ra câu hỏi: Thực trạng
phần mềm Libol đang triển khai ứng dụng tại các thư viện hiện nay như thế nào,
hiệu quả ra sao, giải pháp nào giải quyết những vấn đề đó?
Từ những vấn đề trên, tác giả quyết định chọn đề tài luận văn của mình là

“Nghiên cứu ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol tại các thư viện trên địa
bàn Hà Nội”
2. Tình hình nghiên cứu
Thư viện điện tử, thư viện số là một trong nhưng vấn đề rất cấp thiết trong
hoạt động thông tin thư viện và được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Tìm
hiểu về phần mềm thư viện điện tử đã có rất nhiều đề tài, bài viết của nhiều tác
giả trong và ngoài ngành thư viện như: “Xây dựng và khai thác nguồn lực thông
tin điện tử thư viện Quân đội” của tác giả Mạc Thùy Dương, luận văn thạc sỹ
năm 2003; “Xây dựng mô hình thư viện điện tử ở Việt Nam trong giai đoạn hiện
nay” của tác giả Nguyễn Hoàng Sơn, luận văn thạc sỹ năm 2003; “Xây dựng vốn
tài liệu điện tử tại một số thư viện trường đại học trên địa bàn Thành phố Hồ
Chí Minh” của tác giả Dương Thúy Hương, luận văn thạc sỹ năm 2006; “Nghiên
cứu phát triển thư viện điện tử trong các trường đại học trên địa bàn Hà Nội”
của tác giả Phạm Thị Mai, luận văn thạc sỹ, năm 2008; “Tổ chức, quản lý và
khai thác nguồn tài nguyên điện tử tại các thư viên thành viên Đại học Quốc gia

11


Thành phố Hồ Chí Minh”, của tác giả Huỳnh Thanh Xuân, luận văn thạc sỹ, năm
2009; “Tăng cường nguồn tin điện tử tại Trung tâm Thông tin Khoa học và công
nghệ Quốc gia” của tác giả Lê Thế Long, luận văn thạc sỹ năm 2006. Các tác giả
trên đi sâu vào nghiên cứu nguồn tài liệu số và thư viện điện tử được ứng dụng
tại một cơ quan thông tin thư viện cụ thể hoặc trên một địa bàn thành phố và
tổng quát hơn là xây dnwjg mô hình thư viện điện tử ở nước ta trong giai đoạn
hiện nay.
Phần mềm thư viện điện tử Libol của Công ty cổ phần Công nghệ Tinh
Vân, ngay từ khi ra đời đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Năm 2007 phần
mềm Libol đã khẳng định tính ưu việt của mình qua bài viết “Phần mềm Libol và
sự thành công trong thị trường nội địa” trên Vietbao.vn. Đặc thù mỗi cơ quan

thông tin thư viện là khác nhau nên khi ứng dụng phần mềm Libol những nét đặc
trưng riêng đó cũng là điểm khác biệt trong phần mềm Libol của mỗi cơ quan
thông tin thư viện. Có rất nhiều đề tài luận văn, khóa luận nghiên cứu về việc
ứng dụng phần mềm Libol tại một số cơ quan thư viện cụ thể như: “Tìm hiểu
ứng dụng phần mềm Libol trong thư viện trường Đại học Thuỷ Lợi”, khóa luận
tốt nghiệp cử nhân của tác giả Nguyễn Thị Dinh, năm 2011; “Khảo sát việc ứng
dụng hệ quản trị thư viện tích hợp Libol 5.0 tại Trung tâm thông tin thư viện
trường Đại học Quốc gia Hà Nội” của tác giả Chu Vân Khánh, luận văn thạc sỹ
năm 2006; “Nghiên cứu nâng cao hiệu quả ứng dụng phần mềm Libol 5.0 tại thư
viện trường Đại học Xây dựng” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Anh, luận văn thạc
sỹ năm 2008; “Ứng dụng hệ quản trị thư viện tích hợp Libol 6.0 tại Trung tâm
Thông tin – Thư viện trường Đại học Hà Nội” của tác giả Trần Thị Thu Thủy,
luận văn thạc sỹ năm 2012.

12


Với những đề tài nghiên cứu về phần mềm Libol tại các đơn vị như trên,
kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở việc ứng dụng một số chức năng của phần
mềm thư viện điện tử Libol tại một số đơn vị thư viện, các trường đại học khác
nhau đang sử dụng phần mềm Libol. Chính vi vậy có thể khẳng định đề tài
“Nghiên cứu ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol tại các thư viện trên địa
bàn Hà Nội” là hoàn toàn mới, chưa có một công trình nghiên cứu đề cập về nội
dung này
3. Mục đích nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Đề tài sẽ trình bày về thực trạng ứng dụng phần mềm thư viện điện tử
Libol 6.0 tại các cơ quan thông tin thư viện trên địa bàn Hà Nội. Trên cơ sở đó,
đề tài đưa ra nhận xét, đánh giá và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
sử dụng phần mềm Libol tại các cơ quan này. Đồng thời đưa ra khuyến cáo đối

với các thư viện trong cả nước về việc sử dụng phần mềm Libol cũng như đối
với công ty cổ phần công nghệ Tinh Vân về việc nâng cấp phát triển và hoàn
thiện phần mềm Libol
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, Luận văn cần thực hiện một số
nhiệm vụ sau:
- Giới thiệu tổng quan các chức năng của phần mềm Libol 6.0 do
công ty cổ phần công nghệ Tinh Vân cung cấp
- Khảo sát thực trạng ứng dụng phần mềm Libol tại các cơ quan
thông tin thư viện trên điạ bàn Hà Nội sử dụng phần mềm Libol
- Đánh giá, nhận xét ưu điểm và nhược điểm về thực trạng ứng dụng
phần mềm Libol 6.0

13


- Đưa ra nguyên nhân về tình trạng đó đồng thời đề xuất giải pháp
nhằm khắc phục nguyên nhân và nâng cao hiệu quả ứng dụng phần
mềm Libol 6.0 tại các cơ quan thông tin thư viện
4. Giả thuyết nghiên cứu
Đề tài “Nghiên cứu ứng dụng Phần mềm thư viện điện tử Libol tại các thư
viện trên địa bàn Hà Nội” thành công sẽ mang lại nhiều hiệu quả thiết thực sau:
Nắm được tình hình ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol tại các thư viện
trên địa bàn Hà Nội
Các thư viện đang ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol có thể thấy
được các ưu điểm và nhược điểm của mình khi ứng dụng phần mềm thư viện
điện tử Libol.
Các thư viện chưa ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol có thể thấy
được các điểm mạnh, điểm yếu của phần mềm Libol để nghiên cứu việc ứng
dụng phần mềm Libol vào hoạt động của mình

Nhà sản xuất cung cấp phần mềm sẽ nhìn thấy được các điểm hạn chế của
sản phẩm Libol, từ đó sẽ có cơ sở để hoàn thiện và giải đáp các yêu cầu cũng
như các bài toán nghiệp vụ của các cơ quan thư viện trong quá trình ứng dụng
phần mềm Libol
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
5.1 Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là việc ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol
6.0 tại một số thư viện trên địa bàn Hà Nội
5.2 Phạm vi nghiên cứu
Tại Hà Nội có rất nhiều cơ quan thư viện đang ứng dụng phần mềm thư
viện điện tử Libol trong hoạt động nghiệp vụ, tuy nhiên do hạn chế về thời gian

14


và trong khuôn khổ một luận văn nên tôi tập trung nghiên cứu, khảo sát và phân
tích thực trạng ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol của 6 cơ quan thư viện
vì 6 cơ quan này có thời gian sử dụng tương đồng nhau, đại diện cho các hệ
thống thông tin thư viện khác nhau và cùng nằm trên địa bàn Hà Nội
- Thư viện Hà Nội
- Thư viện Văn phòng Quốc hội
- Trung tâm học liệu Bệnh viện Nhi Trung ương
- Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Học viện Công nghệ Bưu
chính viễn thông
- Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Học viện Kỹ thuật Quân sự
- Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Đại học Kinh tế quốc dân
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1 Phƣơng pháp luận
Luận văn sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng, Nhà nước về thư viện và công tác thư

viện theo nguyên tắc khách quan, toàn diện, phát triển, lịch sử cụ thể và thực tiễn
6.2 Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể
Bên cạnh phương pháp luận luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên
cứu sau:
- Phương pháp điều tra thực tế
- Phương pháp phỏng vấn trực tiếp
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp so sánh, đánh giá
- Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu

15


- Phương pháp quan sát
7. Ý nghĩa lý luận và ứng dụng nghiên cứu thực tiễn
7.1 Ý nghĩa lý luận
Luận văn sẽ làm phong phú hơn lý luận về phần mềm quản trị thư viện
điện tử và việc ứng dụng phần mềm thư viện điện tử trong hoạt động thông tin –
thư viện.
7.2 Ứng dụng nghiên cứu thực tế
Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ là cơ sở để các Thư viện nhìn nhận
lại hiệu quả ứng dụng phần mềm thư viện điện tử Libol: nắm bắt được nguyên
nhân, áp dụng các đề xuất, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng phần
mềm thư viện điện tử trong hoạt động thư viện
Đồng thời kết quả của Luận văn cũng là cơ sở để Công ty cổ phần công
nghệ Tinh Vân nhìn nhận lại sản phẩm của mình từ đó đưa ra giải pháp nâng cấp
phần mềm, hoàn thiện tốt hơn về sản phẩm với các chức năng thiết thực phục vụ
cho hoạt động thông tin thư viện
8. Dự kiến kết quả nghiên cứu
Giải pháp tác giả đưa ra trong luận văn sẽ giải quyết được thực trạng ứng

dụng phần mềm thư viện điện tử Libol tại các cơ quan thư viện trên địa bàn Hà
Nội góp phần thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ thư viện truyền thống sang
thư viện điện tử, thư viện số trong sự nghiệp phát triển thư viện.
Tác giả dự kiến bố cục của Luận văn có giới hạn 100 trang giấy A4 và có
bố cục gồm 3 chương:
Chương 1. Phần mềm thư viện điện tử Libol với việc tin học hóa hoạt
động thư viện các thư viện trên địa bàn Hà Nội

16


Chương 2. Thực trạng ứng dụng phần mềm Libol tại các cơ quan thông
tin thư viện trên địa bàn Hà Nội
Chương 3. Giải pháp nâng cao hiệu quả ứng dụng phần mềm thư viện
điện tử Libol tại các cơ quan thư viện ở Hà Nội

17


CHƢƠNG 1. PHẦN MỀM THƢ VIỆN ĐIỆN TỬ LIBOL VỚI VIỆC TIN
HỌC HÓA HOẠT ĐỘNG THƢ VIỆN TẠI CÁC THƢ VIỆN
TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI
1.1 Cơ sở lý luận về phần mềm quản trị thƣ viện điện tử
1.1.1 Khái niệm thƣ viện điện tử
Ngày nay sự phát triển của máy tính cá nhân và mạng Internet đã làm thay
đổi mọi hoạt động của con người và xã hội, hoạt động thông tin thư viện cũng
không nằm ngoài sự thay đổi đó. Các thư viện truyền thống từ lâu đã là một phần
của xã hội, nó mang lại thông tin và tri thức đến cho mọi người, tuy nhiên với sự
phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin và mạng truyền thông, các phương
thức hoạt động truyền thống của thư viện cũng như các phương thức truyền tải,

tiếp nhận thông tin và tri thức giữa thư viện với con người đã thay đổi hoàn toàn.
Ngày nay chỉ cần máy tính cá nhân có nối mạng người ta có thể truy cập tới các
thông tin lưu trữ ở khắp nơi trên thế giới, thì người ta thấy rằng có thể xây dựng
những thư viện có khả năng cung cấp thông tin tốt hơn so với các thư viện truyền
thống. Đó là lý do cơ bản của sự ra đời của một loại hình thư viện mới: thư viện
điện tử (Electronic), hay còn gọi là thư viện số (Digital Library).
Khái niệm về Thư viện điện tử (TVĐT) hiện tại vẫn chưa được định nghĩa
một cách thống nhất. Trên thực tế, định nghĩa này vẫn còn có nhiều tranh luận và
chưa đi đến một khái niệm thống nhất.
Thư viện điện tử cũng có thể được định nghĩa là một kho thông tin số hóa,
được cấu trúc sao cho dễ dàng truy cập thông qua các mạng máy tính hay các
mạng viễn thông quốc tế. Có thể nói TVĐT là một hệ thống thông tin tự động
hóa mà ở đó người ta có thể thu thập, xử lý, lưu trữ, tìm kiếm và phổ biến các tài

18


liệu dưới dạng số hóa qua các phương tiện của công nghệ thông tin và truyền
thông. [6, tr. 50]
Theo tác giả William Y. Arms thì thư viện số là một bộ sưu tập quản lý
thông tin, với các dịch vụ liên quan, nơi thông tin được lưu trữ trong các định
dạng kỹ thuật số và có thể truy cập qua mạng. [17, tr. 22]
Tóm lại, TVĐT là thư viện chỉ sử dụng các phương tiện điện tử trong thu
thập, xử lý, lưu trữ, tìm kiếm và phổ biến thông tin. Và như vậy, có thể hiểu một
cách nôm na rằng, TVĐT là một loại thư viện mà khi hoạt động thì việc phục vụ
bạn đọc thông qua hệ thống máy tính đã được nối mạng. Và tất nhiên là TVĐT
được xây dựng trên nền tảng của thư viện truyền thống nên nó phải tuân thủ
những tiêu chuẩn căn bản của thư viện, tuy nhiên sẽ có những điều chỉnh một số
giá trị cũ sao cho phù hợp với việc ứng dụng công nghệ mới.
Lợi ích của thư viện điện tử.

Thƣ viện điện tử sẽ mang thƣ viện đến với ngƣời dùng: Để thực hiện
một yêu cầu với thư viện, theo cách truyền thống người dùng phải đi đến thư
viện. Trong một trường đại học để đi bộ đến thư viện sẽ mất khoảng vài phút
nhưng không phải người nào cũng là thành viên của thư viện hoặc ở gần thư
viện. Có rất nhiều các kiến trúc sư hay bác sỹ… cảm thấy rất thất vọng khi thực
hiện công việc của họ với thông tin không được cập nhật mới nhất. Một thư viện
điện tử sẽ mang thông tin đến tận bàn làm việc của người dùng, dù ở chỗ làm
việc hay ở nhà, thật dễ dàng để sử dụng thông tin và làm tăng tính giá trị của
thông tin. Với thư viện điện tử, người dùng không cần phải đến tòa nhà thư viện.
Thư viện ở bất cứ nơi đâu khi mà có máy tính cá nhân và có kết nối mạng.
Máy tính điện tử đƣợc sử dụng để tìm kiếm và duyệt thông tin: Máy
tính có thể tìm kiếm thông tin. Tài liệu giấy thì thuận tiện cho việc đọc nhưng để

19


tìm kiếm thông tin chứa đựng trong đó có thể khó khăn. Mặc dù có vô số các
công cụ và kỹ năng để cán bộ thư viện có thể tham khảo, nhưng sử dụng trong
một thư viện rộng lớn thì có thể là một thách thức khó khăn. Có một tuyên bố
cho rằng, sử dụng thư viện truyền thống có thể là một sự may mắn bởi vì người
dùng đôi khi không tìm thấy giá trị thực của tài liệu. Sự thật là các thư viện có
đầy đủ các tài liệu hữu ích nhưng người dùng chỉ khám phá được một cách tình
cờ. Trong hầu hết các khía cạnh, hệ thống máy tính thực sự tốt hơn các phương
pháp tìm tin truyền thống. Nó có thể không tốt như chúng ta muốn nhưng nó tốt
và cải thiện rất nhiều. Máy tính đặc biệt hữu ích cho công việc tìm tài liệu tham
khảo có liên quan, tránh trường hợp lặp đi lặp lại thông tin.
Thông tin đƣợc chia sẻ: Với thư viện điện tử các nguồn tin có thể chia sẻ,
người sử dụng không chỉ truy cập, sao chép các nguồn thông tin nội tại của thư
viện mà có thể với tới nhiều nguồn thông tin bên ngoài nhờ các dịc vụ thông tin
liên kết.

Thông tin luôn sẵn sàng và thƣờng xuyên cập nhật: Có một câu nói
rằng “Cánh cửa thư viện điện tử không bao giờ đóng” vì vậy màm thông tin của
thư viện điện tử lúc nào cũng sẵn sàng phục vụ người dùng.
Có nhiều dạng mới của thông tin: Với thư viện điện tử cán dạng thông
tin mới như thông tin điện tử, thông tin đa phương tiện trở thành hữu dụng vì thư
viện điện tử có khẳn năng tích hợp thông tin số hóa.
Các yếu tố cấu thành thư viện điện tử:
Hạt nhân của thư viện điện tư là nguồn tài liệu số hóa, đặc biệt là nguồn
thông tin số hóa toàn văn. Trong đó một bộ phận là tài liệu hiện hữu của thư viện
được số hóa có chọn lọc nhưng chủ yếu là các bộ sưu tập tài liệu số mới được

20


xây dựng và sưu tầm. Nguồn thông tin số này phải được tổ chức để bảo đảm sự
truy cập và khai thác có hiệu quả của người dùng tin.
Thư viện điện tử hoạt động trên nền giao diện Web của môi trường mạng
Internet, nên nguồn tài liệu của thư viện điện tử thường được trình bày định dạng
bằng ngôn ngữ đánh dấu siêu văn bản HTML, ở đó các tài liệu được thiết kế đặc
biệt để có thể kết nối với các tệp tin khác thông qua các điểm kết nối siêu văn
bản. Tuy vậy không có nghĩa một Website là một thư viện điện tử vì những
thông tin trong đó tuy khá phong phú nhưng thiếu đặc điểm được sưu tầm và
được tổ chức như những thông tin trong thư viện điện tử.
Nền tảng công nghệ của thư viện điện tử chính là Internet và World Wide
Web. Thư viện điện tử được quản lý bởi một phần mềm thư viện điện tử. Phần
mềm này bao gồm các phân hệ chức năng bảo đảm các chuẩn về nghiệp vụ thư
viện cũng như chuẩn về công nghệ thông tin và truyền thông.
Thư viện điện tử được hình thành và phát triển dựa trên cơ sở sự phát triển
của CNTT, của nguồn tin điện tử, của mạng thông tin toàn cầu Internet. Đó là
thành tựu tuyệt vời của CNTT và TT ứng dụng trong hoạt động thông tin thư

viện, là xu thế phát triển của thư viện trong thế kỷ XXI. Phần cốt lõi của thư viện
điện tử là kho tài liệu số hóa. Vì vậy xây dựng kho tài liệu số hóa được coi là
việc quan trọng hàng đầu trong xây dựng thư viện điện tử.
1.1.2 Các tiêu chí đánh giá phần mềm thƣ viện điện tử
 Khái niệm về phần mềm thƣ viện điện tử
Trong hoạt động thư viện hiện nay, các thư viện đang sử dụng 3 loại phần
mềm để quản lý các hoạt động của mình là: Phần mềm tư liệu, Phần mềm tích
hợp quản trị thư viện; Phần mềm quản lý bộ sưu tập số.

21


Phần mềm tư liệu: là phần mềm dùng để quản lý, lưu trữ và tìm kiếm tài
liệu đồng thời tạo ra các sản phẩm thông tin thư mục. Đối tượng quản lý của
phần mềm tư liệu là các tài liệu như sách, báo, tạp chí, bài trích, … CSDL được
tạo ra bởi phần mềm tư liệu là CSDL thư mục, đó chính là bộ máy tra cứu thông
tin tự động hóa. [6, tr. 105]
CDS/ISIS là một phần mềm tư liệu đã được sử dụng rộng rãi ở nước ta
trong giai đoạn đầu ứng dụng tin học. Tuy nhiên với sự phát triển của công nghệ
thông tin, sự xuất hiện của Internet thì phần mềm tư liệu đơn lẻ không còn phù
hợp với thực tế hoạt động thông tin thư viện nữa.
Phần mềm tích hợp quản trị thư viện: là phần mềm có khả năng thực hiện
toàn diện các chức năng quản lý của thư viện như theo dõi việc bổ sung tài liệu,
tổ chức biên mục tự động, cung cấp khả năng tra cứu tại chỗ hay từ xa cho bạn
đọc, quản lý việc mượn tài liệu của bạn đọc, quản lý kho, quản lý lưu thông tài
liệu, trao dổi thông tin thư mục với các hệ thống khác, v.v… Hiện nay có một số
phần mềm tích hợp quản trị thư viện đang dùng phổ biến ở Việt Nam như Libol
(Library On Line) do công ty cổ phần công nghệ Tinh Vân xây dựng và phát
triển, phần mềm Ilib (Integreted Library) do công ty máy tính CMC xây dựng và
phát triển…

Phần mềm quản lý bộ sưu tập: là phần mềm chuyên nghiệp quản lý toàn
bộ tài liệu số hóa của thư viện có tổ chức giúp người dùng dễ dàng truy cập, tìm
kiếm và xem được nội dung toàn văn của chúng từ xa thông qua hệ thống mạng
thông tin và các phương tiện truyền thông…Ngày nay có một số phần mềm mã
nguồn mở quản lý bộ sưu tập số như Green Stone, Dspace…
Phần mềm tích hợp quản trị thư viện và phần mềm quản lý bộ sưu tập có
chức năng quản lý thư viện điện tử. Hiện nay trên thị trường có rất nhiều phần

22


mềm thư viện điện tử của nhiều nhà cung cấp khác nhau. Có phần mềm đóng
gói chỉ cần vận dụng ngay vào hoạt động thư viện, có phần mềm mã nguồn mở
để các thư viện có thể tự chỉnh sửa phù hợp với thư viện mình… Với sự đa dạng
của phần mềm như vậy khiến cho việc lựa chọn áp dụng phần mềm trong hoạt
động thông tin thư viện của các cơ quan thư viện tương đối khó khăn. Đánh giá
và lựa chọn phần mềm cho thư viện điện tử (TVĐT) luôn là một vấn đề phức
tạp. Vấn đề này cần được giải quyết trên cơ sở kết hợp chặt chẽ phương pháp
tiếp cận hệ thống với nguyên tắc lịch sử-phát triển.
 Các tiêu chí đánh giá phần mềm thƣ viện điện tử
Phương pháp tiếp cận hệ thống đòi hỏi nhìn nhận hoạt động TT-TV nói
chung và TVĐT nói riêng như một hệ thống, một chỉnh thể cấu thành từ nhiều
phân hệ khác nhau, liên quan mật thiết với nhau, cùng nhằm một mục tiêu chung
là đáp ứng một cách hiệu quả các nhu cầu tin của một cộng đồng người dùng tin
xác định. Mặt khác, mỗi TVĐT cụ thể lại là một phân hệ của các hệ thống thông
tin lớn hơn. Nguyên tắc lịch sử và phát triển luôn đòi hỏi phải thừa nhận thư viện
là một thiết chế văn hoá, có truyền thống, có khả năng thích ứng với môi trường
phát triển.
Chính vì vậy, việc đánh giá và lựa chọn phần mềm cho một TVĐT cụ thể
cần phải dựa trên hệ thống các tiêu chí khách quan mà cụ thể có thể bao gồm 3

nhóm tiêu chí chủ yếu: về các phân hệ (module) chức năng, về các chuẩn nghiệp
vụ TT-TV và về CNTT và truyền thông.
 Nhóm tiêu chí đối với các phân hệ chức năng:
Phần mềm cho TVĐT có thể gồm các phân hệ khác nhau tuỳ thuộc vào
mức độ đầu tư và nhu cầu thực tế trong từng giai đoạn. Những tiêu chí dưới đây
có thể là căn cứ quan trọng đối với các phân hệ của TVĐT. Phần mềm phải gồm

23


các phân hệ chức năng quản lý các hoạt động Bổ sung, Biên mục, Quản lý tài
liệu số, Quản lý kho, Ấn phẩm định kỳ, Quản lý lưu thông, OPAC, Mượn liên
thư viện, Tìm kiếm toàn văn, Quản trị hệ thống.
Phân hệ Bổ sung có chức năng: đặt tài liệu, nhận tài liệu, theo dõi hiện
trạng thực hiện đơn đặt, kế toán ngân sách bổ sung, xây dựng hồ sơ về các nguồn
bổ sung, các đơn vị cung cấp tài liệu. Có các chức năng báo cáo, thống kê cho
phép quản lý các sổ nghiệp vụ đăng ký cá biệt, sổ tổng quát; quản lý tài chính
hiệu quả.
Phân hệ Biên mục có khả năng hỗ trợ công tác biên mục theo các tiêu
chuẩn và quy tắc mô tả thư mục khác nhau như ISBD, AACR2, và theo các
khung phân loại khác nhau như khung phân loại của Deway DDC, khung phân
loại thập phân bách khoa UDC.
Phân hệ OPAC có các chức năng truy nhập các CSDL thư mục trên mạng
thông qua mục lục truy nhập công cộng trực tuyến OPAC. Phân hệ này cho phép
tìm tin theo nhiều dấu hiệu tìm kiếm khác nhau bằng các công cụ tìm tin đáp ứng
các chuẩn quốc tế về tìm tin như sử dụng toán tử logic Boole, toán tử lân cận,
toán tử chặt cụt… cùng với khả năng viết các biểu thức tìm tin phức hợp thỏa
mãn những yêu cầu tìm tin đa dạng, khác nhau của người sử dụng. Cho phép tìm
kiếm toàn văn các tài liệu điện tử đính kèm với biểu ghi thư mục và xem các dữ
liệu số hóa.

Phân hệ lưu thông có chức năng quy định về chế độ phục vụ cho mượn,
theo dõi cho mượn và nhận tài liệu trả, gia hạn mượn tài liệu, in và gửi thư đòi
tài liệu quá hạn. Cung cấp các thông tin về tình hình mượn đọc và sử dụng kho
tài liệu: tài liệu đang mượn, tài liệu quá hạn, tần số sử dụng tài liệu, danh mục
các tài liệu mới,…

24


Phân hệ Bạn đọc quản lý thông tin hồ sơ bạn đọc, in thẻ bạn đọc, xử lý thẻ
bạn đọc như gia hạn, thanh lý thẻ bạn đọc theo lô.
Phân hệ quản lý ấn phẩm định kỳ có chức năng quản lý bổ sung đặt, nhận
và đăng ký cập nhật từng số của ấn phẩm. Thực hiện biên mục tổng thể và biên
mục từng số cho mỗi ấn phẩm định kỳ; cho phép đóng tập, làm mục lục chi tiết
cho từng số, từng ấn phẩm định kỳ; lập báo cáo thống kê liên quan đến ấn phẩm
nhiều kỳ.
Phân hệ mượn liên thư viện có chức năng: quy định chế độ mượn liên thư
viện, kiểm soát việc xuất, nhập tài liệu, quản lý hồ sơ các thư viện mượn, theo
dõi tình hình mượn và lập báo cáo
Phân hệ quản trị hệ thống có chức năng phân quyền chi tiết cho từng
người dùng, lập các báo cáo thống kê tổng hợp, phân tích thông tin thống kê để
lập kế hoạch ra quyết định và điều chỉnh. Phân hệ này cũng cho phép thực hiện
các chức năng bảo mật, sao lưu và phục hồi dữ liệu, các tham số kỹ thuật đảm
bảo hoạt động của toàn hệ thống phần mềm.
 Nhóm tiêu chí về các chuẩn nghiệp vụ TT-TV:
Các chuẩn nghiệp vụ TT-TV tiên tiến và các chuẩn hiện hành phải được
tính đến để đảm bảo sự tương thích trong giao dịch và vận hành các quá trình
TT-TV và trao đổi các sản phẩm, dịch vụ TT-TV trong môi trường nối mạng
toàn cầu. Các tiêu chí được trình bày dưới đây là rất căn bản đối với bất cứ phần
mềm cho TVĐT nào trong điều kiện Việt Nam và bối cảnh hội nhập quốc tế hiện

nay.
- Hỗ trợ MARC21, MARC21 VN: Phần mềm sử dụng khổ mẫu biên mục
theo chuẩn MARC 21, MARC21VN.

25