Vai trò của đội ngũ công nhân trí thức việt nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

NGUYỄN THỊ THANH HƢƠNG

VAI TRÕ CỦA ĐỘI NGŨ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC
VIỆT NAM TRONG SỰ NGHIỆP CÔNG NGHIỆP HÓA,
HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƢỚC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Hà Nội - 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

NGUYỄN THỊ THANH HƢƠNG

VAI TRÕ CỦA ĐỘI NGŨ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC VIỆT
NAM TRONG SỰ NGHIỆP CÔNG NGHIỆP HÓA,
HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƢỚC

Chuyên ngành: Chủ nghĩa xã hội khoa học
Mã số: 62 22 85 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Chủ tịch hội đồng

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn

PGS.TS. Ngô Thị Phƣợng

HÀ NỘI - 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.
Những kết quả và nội dung của luận án là trung thực, chưa được công bố ở
những công trình nghiên cứu khác.
Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Hƣơng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án..............................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ..........................................................3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án .......................................................4
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án ..........................4
5. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................4
6. Ý nghĩa của luận án .................................................................................................5
7. Kết cấu của luận án .................................................................................................5
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN ...................................................................................................................6
1.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân ..........................6
1.1.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân ở Việt Nam ..................6
1.1.2. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân ở nước ngoài đã

được dịch sang tiếng Việt ..........................................................................................14
1.2. Các công trình khoa học nghiên cứu về đội ngũ công nhân trí thức ...........15
1.2.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam .......15
1.2.2. Các công trình khoa học nghiên cứu về công nhân trí thức ở nước ngoài đã
được dịch sang tiếng Việt ..........................................................................................24
1.3. Đánh giá khái quát các công trình nghiên cứu về giai cấp công nhân và đội
ngũ công nhân trí thức Việt Nam ..........................................................................25
1.4. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu ....................................................27
Chƣơng 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC,
VAI TRÕ CỦA ĐỘI NGŨ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC VIỆT NAM TRONG SỰ
NGHIỆP CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƢỚC ...........................29
2.1. Quan niệm về công nhân trí thức và đặc điểm của đội ngũ công nhân trí
thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đất nƣớc .........29
2.1.1. Quan niệm về công nhân trí thức ....................................................................29
2.1.2. Đặc điểm của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ............................................................................40


2.2. Vai trò và những nhân tố quy định vai trò của đội ngũ công nhân trí
thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc ...52
2.2.1. Quan niệm vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ...................................................................52
2.2.2. Những nhân tố quy định vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ........................................53
Chƣơng 3. VAI TRÕ CỦA ĐỘI NGŨ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC VIỆT NAM
TRONG SỰ NGHIỆP CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ĐÂT NƢỚC:
THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ................................................65
3.1. Thực trạng vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc ...................................................65
3.1.1. Vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trên lĩnh vực kinh tế- xã hội ..........65

3.1.2. Vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trên lĩnh vực chính trị- tư tưởng ....83
3.1.3. Vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trên lĩnh vực văn hóa- xã hội ........95
3.2. Nguyên nhân của thành tựu, hạn chế và những vấn đề đặt ra về vai trò của
đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nƣớc ............................................................................................................99
3.2.1. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế về vai trò của đội ngũ công
nhân trí thức Việt Nam ..............................................................................................99
3.2.2. Những vấn đề đặt ra về vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa dất nước ......................................105
Chƣơng 4. NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT HUY VAI TRÕ CỦA ĐỘI
NGŨ CÔNG NHÂN TRÍ THỨC VIỆT NAM TRONG SỰ NGHIỆP CÔNG
NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƢỚC..................................................111
4.1. Giải pháp về nhận thức đối với đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam và vai
trò của nó trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc................111
4.1.1. Tiếp tục nâng cao nhận thức của Đảng, xã hội về đội ngũ công nhân trí thức
Việt Nam và vai trò của đội ngũ này trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước ...................................................................................................................111
4.1.2. Nâng cao nhận thức của bản thân đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam về vai trò
của mình trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ............................112


4.2. Giải pháp về giáo dục và đào tạo, đào tạo nghề, giáo dục ý thức chính trị
cho đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc .......................................................................114
4.2.1. Đổi mới giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, gắn với nhu cầu xã hội
nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trong đó có đội ngũ công nhân trí thức
Việt Nam ..................................................................................................................115
4.2.2. Đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo nghề, góp phần xây dựng dội ngũ
công nhân trí thức Việt Nam có trình độ và kỹ năng cao .......................................117
4.2.3.Chủ động, tích cực đẩy nhanh trí thức hoá công nhân Việt Nam, trước hết ở

các trung tâm kinh tế lớn, từ đó dần mở rộng ra các vùng ngoại vi .......................119
4.2.4. Không ngừng nâng cao ý thức giai cấp, tinh thần dân tộc, ý thức pháp luật,
kỷ luật, tinh thần làm chủ của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam .....................121
4.3. Tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển
kinh tế tri thức, khoa học và công nghệ tạo tiền đề kinh tế- kỹ thuật cho đội ngũ công
nhân trí thức Việt Nam phát triển và phát huy vai trò của mình ............................125
4.3.1. Không ngừng thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại .....125
4.3.2. Tiếp tục phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất, các khu công nghệ cao ....129
4.3.3. Tăng cường phát triển khoa học và công nghệ ............................................133
4.3.4 Tiếp tục thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế .....................................136
4.4. Giải pháp về tổ chức chính trị và đời sống, lao động, việc làm nhằm tạo
động lực để đội ngũ công nhân trí thức phát triển, phát huy vai trò của mình
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc ..................................139
4.4.1. Xây dựng và củng cố các tổ chức của giai cấp công nhân ...........................139
4.4.2. Quan tâm thiết thực đến đời sống, lao động, việc làm cho đội ngũ công nhân
trí thức Việt Nam .....................................................................................................142
KẾT LUẬN ............................................................................................................150
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ...............................................................................................................152
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................153


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Từ năm 1996, trong Đại hội VIII, Đảng xác định nƣớc ta bƣớc vào thời kỳ đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Từ đó đến nay, về đƣờng lối, Đảng ta
luôn xác định: công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhiệm vụ trọng tâm, tạo nền tảng để
đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại,
theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Đến Đại hội IX (2001) Đảng ta tiếp tục chỉ rõ:
“con đƣờng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nƣớc ta cần và có thể rút ngắn thời gian,

vừa có những bƣớc tuần tự, vừa có bƣớc nhảy vọt” và một trong những yếu tố để thực
hiện đƣợc điều này là “từng bƣớc phát triển kinh tế tri thức” [ 25, tr.91]. Tƣ tƣởng này
đƣợc Đại hội X (2006) bổ sung và phát triển: “Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức. Phải coi kinh tế tri thức là yếu tố quan trọng của
nền kinh tế và công nghiệp hóa, hiện đại hóa; phát triển mạnh các ngành kinh tế và các
sản phẩm kinh tế có giá trị gia tăng cao dựa vào kinh tế tri thức” [ 27, tr.28- 29]. Tại
Đại hội XI (2011) Đảng ta tiếp tục khẳng định phải “Phát triển và nâng cao chất lƣợng
nguồn nhân lực nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng cao là một đột phá chiến lƣợc, là
yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ, cơ cấu lại nền
kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trƣởng và lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất, bảo đảm
cho phát triển nhanh và bền vững” [ 29, tr.130 ].
Chủ trƣơng, đƣờng lối này của Đảng không chỉ phản ánh đúng xu thế khách
quan của sự phát triển kinh tế- xã hội hiện nay, mà nó còn đáp ứng đƣợc những yêu
cầu của thực tiễn đổi mới đất nƣớc. Do vậy, qua quá trình thực hiện đƣờng lối đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã thúc đẩy nền kinh tế nƣớc ta chuyển dịch
theo hƣớng ngày càng hiện đại; sản xuất nhỏ hiệu quả thấp đã chuyển dần sang sản
xuất mang lại hiệu quả cao; cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch theo hƣớng tích cực và
ngày càng hiện đại cả về chiều rộng lẫn chiều sâu; việc sử dụng sức lao động có tri
thức ngày càng phổ biến; sức cạnh tranh của nền kinh tế đã đƣợc nâng lên một
bƣớc; đã tạo ra thế và lực để đất nƣớc tiếp tục trên con đƣờng phát triển. Đạt đƣợc
những thành tựu này, còn là sự đóng góp không nhỏ của giai cấp công nhân nói
chung và công nhân trí thức nói riêng.

1


Trên thực tế, cùng với sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa là sự
hình thành ngày càng đông đảo của công nhân trí thức- bộ phận tiêu biểu của giai
cấp công nhân Việt Nam. Sự ra đời và phát triển của công nhân trí thức có vai trò
quan trọng đối với sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và

đối với việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam.
Nƣớc ta bƣớc vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối
cảnh trên thế giới nền kinh tế tri thức đã hình thành và phát triển mạnh mẽ, nhất là ở
các nƣớc có nền công nghiệp phát triển. Với đặc trƣng cơ bản là sử dụng lao động
trí tuệ là chủ yếu, kinh tế tri thức trở thành xu hƣớng chủ đạo trong phát triển nền
kinh tế thế giới. Đối với nƣớc ta tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với
phát triển kinh tế tri thức nhằm tạo ra tiền đề vật chất- kỹ thuật để phấn đấu mục
tiêu trƣớc mắt là sớm đƣa nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng
hiện đại, và phấn đấu cho mục tiêu lâu dài là xây dựng nƣớc ta thành một nƣớc xã
hội chủ nghĩa dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Mục tiêu này có
phấn đấu đƣợc hay không phụ thuộc rất lớn vào việc phát huy nội lực của đất nƣớc,
trong đó, đặc biệt là việc phát triển và phát huy vai trò công nhân trí thức. Bởi công
nhân trí thức chính là lực lƣợng cơ bản của nguồn nhân lực chất lƣợng cao, lực
lƣợng ƣu tú nhất của giai cấp công nhân Việt Nam. Vì vậy, việc phát triển và phát
huy vai trò của công nhân trí thức là điều kiện tiên quyết đảm bảo thành công của sự
nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, cũng nhƣ việc hình thành
và phát triển kinh tế tri thức ở nƣớc ta hiện nay.
Hơn nữa, sự lớn mạnh của công nhân trí thức, góp phần to lớn trong việc thúc
đẩy giai cấp công nhân Việt Nam nâng cao vai trò lịch sử của mình trong sự nghiệp
xây dựng chế độ xã hội mới. Bởi, công nhân trí thức phát huy vai trò của mình góp
phần khẳng định tính đi đầu, tiên phong, tiên tiến của giai cấp công nhân Việt Nam.
Qua đó, tạo điều kiện, tiền đề để giai cấp công nhân Việt Nam thực hiện có hiệu quả
vai trò lịch sử của mình trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nƣớc theo con
đƣờng xã hội chủ nghĩa.
Tuy nhiên, so với yêu cầu của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức thì việc phát triển và phát huy vai trò của công

2

nhân trí thức còn nhiều bất cập, đó là: số lƣợng còn ít, trình độ chuyên môn, tay
nghề, trình độ khoa học kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp, tác phong công nghiệp, kỷ
luật lao động còn những hạn chế, đặc biệt thiếu nghiêm trọng các chuyên gia kỹ
thuật, cán bộ quản lý giỏi, chuyên sâu... Do vậy, vai trò của đội ngũ công nhân trí
thức chƣa đƣợc thể hiện đầy đủ và phát huy một cách tƣơng xứng. Tình hình này
đang đặt ra yêu cầu cấp bách về xây dựng, phát triển và phát huy vai trò của công
nhân trí thức Việt Nam. Song cho đến nay, cả về phƣơng diện lý luận cũng nhƣ thực
tiễn, việc làm rõ vai trò của đội ngũ công nhân trí thức còn chƣa đƣợc quan tâm
đúng mức.
Để góp phần làm rõ hơn nữa vai trò của đội ngũ công nhân trí thức trong sự
nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, nhằm phấn đấu từ này
đến giữa thế kỷ XXI, toàn đảng, toàn dân ta phải ra sức phấn đấu xây dựng nƣớc ta
sớm trở thành một nƣớc công nghiệp hiện đại, theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa,
tác giả chọn chủ đề “Vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” làm đề tài nghiên cứu luận án
tiến sĩ, chuyên ngành CNXHKH của mình.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án
Luận án luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về đội ngũ công nhân trí
thức Việt Nam; phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện vai trò đội ngũ công nhân
trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, từ đó đề xuất một
số giải pháp phát huy vai trò của đội ngũ này trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nƣớc.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
- Luận án làm rõ quan niệm, đặc điểm của đội ngũ công nhân trí thức Việt
Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
- Luận án đánh giá thực trạng vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam
trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nƣớc.

3


- Luận án đề xuất một số giải pháp cơ bản để thực hiện tốt hơn vai trò đội ngũ công
nhân trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án
Luận án tập trung nghiên cứu các vấn đề về vai trò của đội ngũ công nhân trí
thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án
Luận án tập trung nghiên cứu vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, chủ yếu từ Đại hội VIII
(1996) đến nay trên các khía cạnh của đời sống xã hội: kinh tế, chính trị, văn hóaxã hội.
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của luận án:
- Luận án dựa trên cơ sở lý luận và những quan điểm của chủ nghĩa MácLênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, của Đảng Cộng sản Việt Nam về giai cấp công nhân,
xây dựng giai cấp công nhân, đội ngũ công nhân trí thức, về công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nƣớc.
- Luận án dựa trên cơ sở thực tiễn là những kết quả điều tra, khảo sát, các số
liệu, tƣ liệu, tài liệu, báo cáo thống kê, đánh giá của các cơ quan, các cấp, các
ngành, các địa phƣơng về giai cấp công nhân, đội ngũ công nhân trí thức, cùng với
những thành tựu của nƣớc ta qua những năm thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nƣớc.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án đƣợc thực hiện trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử và sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu
nhƣ: phân tích, tổng kết thực tiễn, kết hợp lịch sử - lôgic, so sánh, đối chiếu, hệ
thống hóa, thu thập thông tin, văn bản học... trong quá trình thực hiện đề tài.
5. Đóng góp mới của luận án
- Làm rõ quan niệm và vai trò của đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong

sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.

4


- Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò đội ngũ công nhân trí
thức trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
6. Ý nghĩa của luận án
- Luận án góp phần nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của giai cấp công
nhân và đội ngũ công nhân trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nƣớc.
- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm luận cứ khoa học cho việc tiếp tục
hoàn thiện đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về giai cấp
công nhân, đội ngũ công nhân trí thức để giai cấp công nhân thực sự giữ vai trò tiên
phong là giai cấp lãnh đạo đất nƣớc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
- Kết quả nghiên cứu của luận án còn góp phần trong việc đấu tranh chống lại
những luận điệu của các thế lực thù địch muốn phủ nhận vai trò lịch sử của giai cấp
công nhân, từ đó góp phần bảo vệ chủ nghĩa Mác- Lênin trong giai đoạn phức tạp
hiện nay.
- Luận án có thể làm tài liệu tham khảo, phục vụ giảng dạy, nghiên cứu về giai
cấp công nhân, công nhân trí thức Việt Nam.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận án gồm 4 chƣơng, 12 tiết.

5


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

Vai trò của giai cấp công nhân nói chung, của đội ngũ công nhân trí thức nói
riêng là vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin đƣợc nhiều học giả quan tâm
nghiên cứu. Trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu về giai cấp
công nhân, công nhân trí thức ở nhiều góc độ khác nhau, đã đƣợc công bố. Các
công trình đó đƣợc phân chia thành các nhóm vấn đề sau:
1.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân
1.1.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân ở Việt Nam
- “ Một số vấn đề về giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay”, PTS.Bùi Đình
Bôn, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997.
Tác giả đã phân tích có hệ thống quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen về giai
cấp công nhân. Trên cơ sở đó tác giả đƣa ra khái niệm về giai cấp công nhân, và
những đặc điểm cơ bản của giai cấp công nhân. Trong đó, tác giả cho rằng, đặc trƣng
chủ yếu nhất của giai cấp công nhân thể hiện ở chỗ: “Đó là giai cấp những ngƣời lao
động gắn liền với nền công nghiệp hiện đại, trực tiếp sản xuất hoặc tham gia vào quá
trình tạo ra giá trị vật chất cho xã hội. Do vậy, có thể đƣa vào thành phần của giai cấp
công nhân một bộ phận trí thức- các nhà nghiên cứu, áp dụng khoa học, kỹ thuật vào
sản xuất, các kỹ sƣ, kỹ thuật viên cao cấp, cán bộ kỹ thuật, cán bộ quản lý trực tiếp
lao động trong quá trình sản xuất công nghiệp, tạo ra của cải vật chất, thực hiện chức
năng của ngƣời công nhân lành nghề trong sản xuất. Và, thêm nữa, cả những ngƣời
lao động trong các bộ phận dịch vụ công nghiệp mà lao động của họ có tính chất lao
động công nghiệp”. [ tr39 ] Từ đó, tác giả khẳng định giai cấp công nhân Việt Nam
đang đứng ở trung tâm của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Điều
này còn bởi giai cấp công nhân Việt Nam đang thực sự nắm quyền lãnh đạo và là lực
lƣợng duy nhất nắm quyền lãnh đạo cách mạng Việt Nam trong sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Tác giả cũng phân tích trong điều kiện hiện nay
dƣới tác động của kinh tế thị trƣờng, của sự phát triển khoa học kỹ thuật, của yêu cầu
sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai cấp công nhân Việt Nam có sự biến đổi

6

sâu sắc cả về số lƣợng, chất lƣợng và cơ cấu; theo cả chiều hƣớng tích cực và tiêu
cực. Do vậy, Đảng và Nhà nƣớc cần có những chính sách để xây dựng giai cấp công
nhân Việt Nam ngang tầm với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong giai
đoạn hiện nay.
- “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa và sự phát triển giai cấp công nhân”, PGS.
Cao Văn Lƣợng (chủ biên), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001.
Tác phẩm khái quát một số vấn đề lý luận về giai cấp công nhân, sự phát triển
và biến đổi sâu sắc về mọi mặt của giai cấp công nhân dƣới tác động của công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, của sự phát triển khoa học kỹ thuật; thực trạng của công
nhân lao động ở nƣớc ta hiện nay cả về số lƣợng, chất lƣợng, cơ cấu. Tác giả khẳng
định khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển, trở thành lực lƣợng sản xuất trực tiếp
thì trình độ trí thức của công nhân sẽ ngày càng đƣợc nâng cao. Bộ phận này chính
là lực lƣợng nòng cốt của giai cấp công nhân hiện nay. Trên cơ sở đó tác giả đƣa ra
những chính sách và giải pháp cơ bản xây dựng, củng cố và tăng cƣờng vị trí của
giai cấp công nhân trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
- “Ý thức chính trị của công nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà Nội hiện
nay”, PGS.TS Phan Thanh Khôi (Chủ biên), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003.
Tác giả đã phân tích một cách sâu sắc thực trạng ý thức chính trị của công
nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà Nội trên tất cả các khía cạnh, từ giác ngộ giai
cấp, nhận thức về các tổ chức trong hệ thống chính trị, thái độ đối với sự nghiệp đổi
mới đất nƣớc… với tất cả những mặt tích cực và hạn chế. Tác giả chỉ ra rằng, ý thức
chính trị của công nhân thủ đô đƣợc nâng cao thêm một bƣớc cùng với quá trình
thực hiện thắng lợi công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc nói chung và ở Hà Nội
nói riêng. Song, những biểu hiện về ý thức chính trị của công nhân vẫn sẽ biến đổi
không đều nhau, thậm chí ngay ở từng bộ phận, từng thế hệ công nhân. Trên cơ sở
đó tác giả đƣa ra những quan điểm và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao ý thức chính
trị của công nhân, nhƣ nâng cao ý thức chính trị cho công nhân phải đƣợc coi là
nhiệm vụ quan trọng và cấp bách, phải đƣợc đặt trong tổng thể xây dựng toàn diện
đội ngũ này; muốn nâng cao ý thức chính trị trƣớc hết phải giải quyết tốt việc làm,

tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho công nhân, đẩy mạnh và đổi mới công tác

7


giáo dục chính trị, tƣ tƣởng cho công nhân… Có thể thấy, đây là một công trình
khoa học có ý nghĩa sâu sắc về mặt khoa học, liên quan trực tiếp đến đề tài luận
án. Bởi nâng cao ý thức chính trị là một trong những nội dung quan trọng, không
thể thiếu trong việc thực hiện vai trò của giai cấp công nhân nói chung và đội
ngũ công nhân trí thức nói riêng. Do vậy, đây là một tài liệu bổ ích để chúng tôi
tiếp cận và kế thừa.
- “Giai cấp công nhân Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa”, PGS.TS.Dƣơng Xuân Ngọc, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004.
Đây là một công trình nghiên cứu khá sâu sắc về giai cấp công nhân Việt Nam
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Tiếp thu những tƣ tƣởng cơ
bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tác giả đã đƣa ra khái niệm giai cấp công nhân và
chỉ ra vai trò lịch sử của nó. Tác giả đã phân tích những biến đổi của giai cấp công
nhân Việt Nam dƣới sự tác động của các nhân tố chủ quan và khách quan, bên trong
và bên ngoài… Từ đó tác giả khẳng định rằng cùng với sự ra đời và phát triển của
kinh tế tri thức, trình độ chuyên môn tay nghề, trình độ khoa học kỹ thuật… của
ngƣời công nhân, ngƣời lao động đƣợc nâng cao. Trình độ của ngƣời công nhân
đƣợc trí tuệ hóa sẽ tạo điều kiện để giai cấp công nhân thực hiện sứ mệnh lịch sử
của mình. Trên cơ sở đó, tác giả phân tích thực trạng giai cấp công nhân Việt Nam,
dự báo xu hƣớng biến đổi của giai cấp công nhân và đƣa ra mục tiêu, phƣơng hƣớng
và giải pháp để giai cấp công nhân Việt Nam trở thành lực lƣợng tiên phong, nòng
cốt của dân tộc trong thời kỳ mới.
- “Một số vấn đề cơ bản về xây dựng, phát huy vai trò giai cấp công nhân Việt
Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, TS.Dƣơng Văn Sao (Chủ
biên), NXB Lao động, Hà Nội, 2004).
Từ việc đƣa ra và phân tích về khái niệm giai cấp công nhân Việt Nam, tác

giả đã chỉ ra những đặc trƣng cơ bản nhất của giai cấp công nhân Việt Nam hiện
nay. Tác giả cũng đã phân tích thực trạng giai cấp Việt Nam, những nhân tố tác
dộng đến xu hƣớng biến động và phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam
trong những năm đầu thế kỷ XXI… Trên cơ sở đó tác giả đƣa ra những quan
điểm, phƣơng hƣớng và giải pháp cơ bản, mang tính chất đột phá để phát huy

8


hơn nữa vai trò của giai cấp công nhân Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
- “Góp phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam từ thực trạng công nhân
thành phố Hồ Chí Minh”, PGS.TS Nguyễn Đăng Thành (chủ biên), NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2007.
Từ thực tiễn nghiên cứu về đội ngũ công nhân Thành phố Hồ Chí Minh, các
tác giả đã đề cập đến nhiều vấn đề có tính thời sự, cấp bách về xây dựng, phát triển
và phát huy vai trò của công nhân thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và của giai cấp
công nhân Việt Nam nói chung trong giai đoạn hiện nay. Cụ thể: Làm thế nào để
vừa tận dụng những lợi thế của nguồn nhân lực, vừa nâng cao trình độ văn hóa, tay
nghề cho công nhân theo hƣớng hiện đại hóa trong điều kiện nền công nghiệp nƣớc
ta có sự tồn tại đan xen nhiều trình độ công nghệ, tƣơng ứng với đó là sự tồn tại
đồng thời của các nhóm công nhân nhƣ nhóm công nhân trí thức, công nhân công
nghiệp cơ khí, công nhân lao động giản đơn…; Trong bối cảnh kinh tế nhiều thành
phần và tác động nhiều mặt của thị trƣờng lao động, giải quyết vấn đề quan hệ lao
động nhƣ thế nào để đảm bảo sự hài hòa về quan hệ lợi ích giữa ngƣời công nhân
với ngƣời sử dụng lao động; giữa yêu cầu xây dựng và hoàn thiện các tổ chức chính
trị trong đội ngũ công nhân với năng lực nhận thức, tính chất và hành động của
công nhân; về những vấn đề đặt ra đối với giai cấp công nhân nhƣ vấn đề mức độ
chênh lệch về thu nhập, mức sống, trình độ chuyên môn, tay nghề...; về xu hƣớng
biến động của đội ngũ công nhân; về tình hình thực hiện chính sách pháp luật đối

với công nhân và những vấn đề đặt ra… Từ đó tác giả đƣa ra những quan điểm và
giải pháp phát huy vai trò của đội ngũ công nhân Thành phố Hồ Chí Minh trong
thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
Mặc dù công trình chƣa đề cập một cách trực diện đến vai trò của đội ngũ
công nhân trí thức nhƣng đã đề cập đến một số nội dung về xây dựng và phát triển
đội ngũ công nhân trí thức trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
Đây là nội dung có thể tiếp thu, kế thừa trong quá trình thực hiện đề tài luận án.
- “Xây dựng và phát triển giai cấp công nhân Việt Nam trong điều kiện hiện
nay”, PGS.TS Tạ Ngọc Tấn - Nguyễn Duy Hƣng- Đoàn Văn Kiển (Đồng chủ biên),
NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1-2008.

9


Đây là tác phẩm có sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu đầu ngành về giai
cấp công nhân. Các tác giả đã tiếp cận về giai cấp công nhân ở nhiều góc độ khác
nhau, từ khái niệm, vị trí, vai trò đến xu hƣớng biến đổi của giai cấp công nhân Việt
Nam hiện nay. Các vấn đề đời sống, lao động, việc làm, bảo vệ quyền lợi, vấn đề
đình công của giai cấp công nhân đƣợc đề cập một cách trực diện, sâu sắc. Từ thực
tiễn công nhân vùng Mỏ Quảng Ninh, các nhà nghiên cứu đã đề cập nhiều vấn đề
thực tiễn cấp thiết nhƣ vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của
công nhân; Vấn đề giáo dục chính trị- tƣ tƣởng, vấn đề văn hóa, kỷ luật, tác phong
công nghiệp, vấn đề trí thức hóa công nhân… Trên cơ sở đó, các tác giả đã đƣa ra
những kiến giải để xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
- “Về xu hướng công nhân hóa ở nước ta hiện nay”, Nguyễn An Ninh, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008.
Tác giả đã phân tích một cách sâu sắc hiện trạng của giai cấp công nhân Việt
Nam hiện nay, đó là: Dƣới tác động của công cuộc đổi mới, của sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, của quá trình mở cửa hội nhập, của kinh tế thị

trƣờng… đã dẫn đến xu hƣớng công nhân hóa ở nƣớc ta hiện nay- coi đây nhƣ một
quy luật trong quá trình vận động và biến đổi của giai cấp công nhân Việt Nam.
Theo đó, tác giả đã phân tích ở những khía cạnh nhƣ: sự phân tầng ngày càng sâu
sắc của giai cấp công nhân Việt Nam và khẳng định đây là một quá trình lịch sử- tự
nhiên bởi, sự phân tầng này không mâu thuẫn với nhau mà ngƣợc lại, đó là sự phát
triển thống nhất trong đa dạng, góp phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam
xứng đáng là lực lƣợng sản xuất hàng đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nƣớc [84, tr.82-83 ]; sự phát triển về lƣợng và chất của giai cấp công nhân; về
vấn đề đình công trong công nhân; về một số nghịch lý xuất hiện trong quá trình phát
triển của giai cấp công nhân; về trạng thái tới hạn của nguồn nhân lực, về hệ thống dạy
nghề cho công nhân… tác giả chỉ ra rằng Việt Nam muốn tăng lợi thế đầu tƣ không có
cách nào khác ngoài con đƣờng đào tạo nhân lực, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực.
Bởi lao động có đào tạo, có tay nghề kỹ thuật cao sẽ là thế mạnh tạo ra sức hấp dẫn
thuyết phục hơn trong quá trình xúc tiến đầu tƣ [ 84, tr.220 ]. Đặc biệt tác giả khẳng

10


định: lao động kỹ thuật, sáng tạo với năng suất cao, hiệp tác và đoàn kết, công bằng
và nhân văn… của giai cấp công nhân Việt Nam là hệ giá trị mới, đã và đang tỏa
sáng, đang là mẫu số chung của xã hội hiện đại. Từ đó, tác giả kết luận: xu hƣớng
công nhân hóa ở nƣớc ta sẽ ngày càng vận động theo chiều hƣớng tích cực và ngày
càng mạnh mẽ hơn [ 84, tr.243-259 ].
Có thể thấy đây là một công trình khoa học có cách nhìn nhận, phân tích và
đánh giá về một số vấn đề mới, nổi bật của giai cấp công nhân Việt Nam. Trong đó
đã đề cập ở một khía cạnh nào đó về đội ngũ công nhân lành nghề, có trình độ cao
về mọi mặt. Song, vẫn chƣa đi sâu phân tích vai trò của đội ngũ công nhân trí thức ở
nƣớc ta hiện nay.
- Xây dựng và phát huy vai trò giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, TS. Đặng Ngọc Tùng (Chủ biên), NXB

Lao động, Hà Nội, 2008.
Nhằm xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam phát triển về mọi mặt và chuẩn
bị cho việc Trung ƣơng Đảng ra một nghị quyết chuyên đề về giai cấp công nhân.
Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Một số vấn đề
cấp bách về xây dựng giai cấp công nhân trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nƣớc”. Cuốn sách của TS.Đặng Ngọc Tùng là kết quả của đề tài
nghiên cứu trên. Các tác giả đã trình bày và phân tích khái niệm về giai cấp công
nhân. Các tác giả chỉ ra rằng, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh
tế quốc tế tạo điều kiện cho giai cấp công nhân phát triển về mọi mặt, ngày càng
đƣợc trí thức hóa, chất lƣợng không ngừng đƣợc nâng lên, xuất hiện bộ phận công
nhân trí thức- thể hiện bƣớc phát triển mới của giai cấp công nhân Việt Nam. Các
tác giả cũng đã phân tích thực trạng giai cấp công nhân Việt Nam trên tất cả các
khía cạnh cơ bản của đời sống xã hội, với tất cả những thành tựu và cả những hạn
chế cùng những số liệu xác thực. Từ thực trạng đó, các tác giả đã chỉ ra sự cần thiết
phải xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam vững mạnh về mọi mặt đáp ứng yêu
cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Có thể thấy, đây là một
công trình nghiên cứu có giá trị, đã đề cập nhiều nội dung quan trọng về giai cấp
công nhân. Tuy nhiên, nội dung về vai trò công nhân trí thức mới chỉ dừng lại ở

11


việc nhận diện, chƣa đƣợc nghiên cứu sâu. Song, những nội dung đƣợc trình bày
trong công trình, đặc biệt là những số liệu về giai cấp công nhân, là tài liệu tham
khảo bổ ích của đề tài luận án.
- “Xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam giai đoạn 2011- 2020”, đề tài cấp
Nhà nƣớc KX.04.15/06-10, Chủ nhiệm đề tài Đặng Ngọc Tùng, Hà Nội, 2009.
Đây là một đề tài nghiên cứu công phu, toàn diện và có những kết luận mang
tính khái quát cao về giai cấp công nhân Việt Nam, nhất là trong giai đoạn hiện nay.
Đề tài đã tập trung phân tích, luận giải những vấn đề cơ bản, cốt lõi của giai cấp

công nhân nhƣ khái niệm, vị trí, vai trò của giai cấp công nhân; phân tích, đánh giá
thực trạng của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay; quan điểm, đƣờng lối, chính
sách của Đảng và Nhà nƣớc ta đối với giai cấp công nhân trong những năm đổi mới
và những bài học kinh nghiệm trong công tác vận động xây dựng giai cấp công
nhân. Đề tài cũng chỉ ra và phân tích những nhân tố khách quan và chủ quan tác
động đến xu hƣớng biến động của giai cấp công nhân Việt Nam trong giai đoạn
2011-2020. Và khẳng định cùng với thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế, giai cấp công nhân Việt Nam sẽ
ngày càng đƣợc trí thức hóa. Từ đó, đề tài đã đề xuất những quan điểm, giải pháp
toàn diện để Đảng và Nhà nƣớc xây dựng và phát huy vai trò của giai cấp công
nhân Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Có thể thấy, đây là một đề tài khoa học có giá trị cao cả về lý luận và thực
tiễn, đã đề cập nhiều vấn đề về giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay. Về vấn đề
công nhân trí thức và vai trò của nó đề tài mới dừng lại ở việc nhìn nhận, đánh giá,
chƣa có điều kiện đi sâu nghiên cứu. Song, với những nội dung đƣợc trình bày trong
đề tài sẽ là những cứ liệu bổ ích để luận án kế thừa và phát triển.
- “Giai cấp công nhân - giai cấp tiên phong trong quá trình xây dựng chủ
nghĩa xã hội ở Việt Nam”, Nguyễn Thị Hƣờng, Luận án tiến sĩ Triết học, Học viện
Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2011.
Tác giả đã phân tích những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin về
vai trò tiên phong của giai cấp công nhân trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã
hội; trong đó tác giả nhấn mạnh tính tiên phong của giai cấp công nhân trong phát

12


triển kinh tế, chính trị, xã hội và tƣ tƣởng văn hóa. Từ đó, tác giả chỉ ra tính đặc thù
về vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Đó là, độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội khách quan
quy định vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam; vai trò tiên phong của

giai cấp công nhân Việt Nam trong việc đƣa đất nƣớc quá độ lên chủ nghĩa xã hội
bỏ qua chế độ tƣ bản chủ nghĩa; trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa; trong liên minh công nhân- nông dân- trí
thức do Đảng Cộng sản lãnh đạo; biểu hiện ở sự trung thành trong vận động và phát
triển sáng tạo hệ tƣ tƣởng của giai cấp công nhân tạo ra những bƣớc phát triển nhảy
vọt mang tính thời đại của cách mạng Việt Nam. Tác giả khẳng định giai cấp công
nhân Việt Nam có vai trò xuất sắc, tiên phong trong quá trình đấu tranh giành độc
lập dân tộc, thống nhất tổ quốc và xây dựng đất nƣớc theo con đƣờng xã hội chủ
nghĩa. Tuy nhiên, trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc
đang đặt ra nhiều vấn đề đối với vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt
Nam. Trên cơ sở đó tác giả đề xuất những quan điểm cơ bản và giải pháp chủ yếu
đảm bảo vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam trong giai đoạn mới.
Trong đó tác giả nhấn mạnh đến giải pháp nâng cao chất lƣợng của giai cấp công
nhân, đặc biệt là Đảng và Nhà nƣớc phải có chiến lƣợc trong đào tạo công nhân
nhƣng không phải đào tạo theo nghĩa thông thƣờng mà phải đào tạo theo chiều sâu
để dần có đƣợc đội ngũ công nhân trí thức đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.
Có thể thấy, đây là một đề tài có chiều sâu khoa học cả về lý luận và thực tiễn,
đã đề cập đến nhiều nội dung mới đối với vai trò tiên phong của giai cấp công nhân,
dó đó, đã đề cập ở một mức độ nhất định đến việc xây dựng đội ngũ công nhân trí
thức, làm hạt nhân góp phần phát huy vai trò giai cấp công nhân Việt Nam nói
chung. Song, do phạm vi nghiên cứu nên đề tài chƣa đi sâu phân tích vai trò của đội
ngũ công nhân trí thức trong giai đoạn hiện nay.
Những công trình nghiên cứu và những bài viết trên đƣợc tác giả kế thừa và
vận dụng trong quá trình thực hiện đề tài luận án của mình.

13


1.1.2. Các công trình khoa học nghiên cứu về giai cấp công nhân ở nước

ngoài đã được dịch sang tiếng Việt
- “Những cơ sở và nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội”, GS.TS Covalep, Tạp chí
Ngƣời Cộng sản, Nga, số 6, 2005. [ Bài dịch trong Chuyên đề Thông tin tham khảo
của Ban Tuyên giáo Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 8/2006, tr.43- 46].
Từ việc phân tích những luận điểm cơ bản của C.Mác về giai cấp công nhân,
tác giả khẳng định, những luận điểm đó của C.Mác cho đến nay vẫn còn nguyên giá
trị. Giai cấp công nhân hiện nay vẫn mang đầy đủ những đặc điểm cơ bản, đặc thù
nhƣ là giai cấp đại diện cho lực lƣợng sản xuất tiên tiến; lực lƣợng cơ bản làm ra
của cải cho xã hội; có tinh thần cách mạng triệt để; có tính tổ chức và kỷ luật cao; là
chỗ dựa tin cậy của quần chúng cần lao; là giai cấp trung tâm của cuộc cải biến xã
hội chủ nghĩa... Do vậy, dù có những biến đổi nhất định nhƣng bản chất, địa vị và
vai trò của giai cấp công nhân không hề thay đổi.
Tác giả cũng chỉ ra, giai cấp công nhân dù có đƣợc tuyển mộ từ tất cả các giai
tầng, nhƣng cũng không thể bao gồm cả những ngƣời lao động là giáo viên, thầy
thuốc hay nhà văn… từ đó tác giả phê phán một số quan điểm chƣa đúng đắn về
khái niệm giai cấp công nhân.
- “ Vị trí và vai trò của giai cấp công nhân đương đại”, Liễu Khả BạchVƣơng Mai- Diêm Xuân Chi, NXB Công nhân Trung Quốc, [ Ngƣời dịch Nguyễn
Ngọc Lân ], Hà Nội, 2008.
Đây là một công trình nghiên cứu công phu, toàn diện về giai cấp công nhân
trong giai đoạn hiện nay. Qua việc phân tích thực trạng, xu hƣớng biến đổi của giai
cấp công nhân cùng với sự biến đổi và phát triển của điều kiện kinh tế- xã hội, các
tác giả đã đƣa ra khái niệm khá rộng về giai cấp công nhân bao gồm “quảng đại
ngƣời có thu nhập từ lƣơng”, “hoạt động trong các ngành nghề”, từ “các chuyên gia
học giả thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học xã hội mũi nhọn, các giáo sƣ
uyên bác, các bác sỹ tài ba, và những ngƣời quản lý xã hội các cấp… đều thuộc
phạm trù giai cấp công nhân”. Bởi vậy, giai cấp công nhân hiện nay là “một cộng
đồng lớn và phức tạp”, có sự phân hóa, phân tầng sâu sắc.

14

Từ khái niệm, các tác giả cũng chỉ ra một trong những đặc điểm lớn nhât của
giai cấp công nhân hiện nay là đƣợc “trí thức hóa, trí tuệ hóa”. Đặt trong mối quan
hệ với sự phát triển của kinh tế tri thức, các tác giả khẳng định, trình độ tri thức,
công nghệ của công nhân ngày một tăng lên là một tất yếu. Do vậy, họ có vai trò
đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế tri thức và phát triển sản xuất xã hội.
Các tác giả khẳng định giai cấp công nhân “không chỉ là ngƣời sáng tạo ra ra của
cải và giá trị xã hội chủ yếu mà còn chiến đấu hăng hái trong lĩnh vực kinh tế tri
thức”. Họ cũng “là ngƣời đại diện quan trọng cho lực lƣợng sản xuất tiên tiến, trƣớc
sau nhƣ một, họ luôn là lực lƣợng cơ bản thúc đẩy sản xuất phát triển”.
Với vị trí và vai trò đó, các tác giả đã đề xuất những giải pháp cơ bản để bảo
vệ quyền lợi cơ bản, hợp pháp của công nhân, từ đó tạo điều kiện và môi trƣờng để
họ tiếp tục phát huy vai trò to lớn của mình đối với sự phát triển kinh tế- xã hội.
- “Giai cấp công nhân vẫn là lực lượng chính trị quan trọng nhất” (Maicen
Nhépsi, Tạp chí Động thái Lý luận nƣớc ngoài, Trung Quốc, số 11, 2004), (Bài viết
đƣợc dịch và đăng tải trên chuyên đề thông tin tham khảo của Ban Tuyên giáo
Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 5/2006, tr.11-16).
Tác giả đã phân tích khá sâu sắc những mâu thuẫn cơ bản trong chủ nghĩa tƣ
bản. Những mâu thuẫn này tồn tại cùng với sự phát triển của chủ nghĩa tƣ bản và
khẳng định nó chỉ đƣợc giải quyết thông qua cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân.
Bởi, trong tất cả các giai cấp tồn tại trong xã hội tƣ bản, chỉ có giai cấp công nhân
mới là giai cấp hội tụ đầy đủ những yếu tố cần thiết để trở thành giai cấp duy nhất
lãnh đạo cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tƣ bản theo mục đích của mình. Cũng chỉ
có giai cấp công nhân, thông qua chính đảng của mình, làm thay đổi nền văn hóa
của giai cấp tƣ sản, để sáng tạo nên nền văn hóa của giai cấp công nhân.
1.2. Các công trình khoa học nghiên cứu về đội ngũ công nhân trí thức
1.2.1. Các công trình khoa học nghiên cứu về đội ngũ công nhân trí thức
Việt Nam
- “Trí thức hóa công nhân một số vấn đề lý luận và thực tiễn”; “Nội dung và
chủ thể, quan điểm và giải pháp trí thức hóa công nhân ở nước ta hiện nay”, Phan

Thanh Khôi, Tạp chí Lao động và Công đoàn, số 323 + 324 + 329, năm 2005.

15


Tác giả chỉ ra và phân tích những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa MácLênin, của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, của Đảng và Nhà nƣớc về giai cấp công nhân và
khẳng định trong những năm qua cùng với sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nƣớc, giai cấp công nhân biến đổi không ngừng và ngày càng trí
thức hóa. Đây là một xu thế khách quan, tất yếu của quá trình phát triển giai cấp
công nhân hiện nay. Từ đó, tác giả phân tích những nội dung cơ bản của quá trình
trí thức hóa công nhân và những giải pháp cụ thể nhằm đẩy mạnh quá trình trí thức
hóa công nhân, góp phần để giai cấp công nhân thể hiện vai trò lãnh đạo của mình
trong công cuộc xây dựng đất nƣớc.
- “Trí thức hóa công nhân Việt Nam”, Phạm Ngọc Dũng, Tạp Chí Khoa học
xã hội, số 12 (năm 2006), tr.13-20.
Tác giả khẳng định kinh tế tri thức phát triển đến đâu thì lao động trí tuệ thay
thế dần lao động cơ bắp đến đó, bởi vậy, trí thức hóa đội ngũ công nhân là một xu
thế mang tính tất yếu khách quan. Tác giả đã chỉ ra và phân tích những đặc điểm cơ
bản của công nhân trí thức nhƣ có trình độ khoa học công nghệ cao; có khả năng
thích ứng nhanh với sự thay đổi nghề nghiệp; có khả năng sáng tạo tri thức mới…
Trên cơ sở đó tác giả chỉ ra ở Việt Nam đang hƣớng vào nền kinh tế tri thức và
đƣợc xác định trong đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc với những mục tiêu và chính
sách cụ thể. Song tác giả cũng chỉ ra một vài tồn tại của Việt Nam trƣớc nền kinh tế
tri thức, nguyên nhân cơ bản của những tồn tại đó và đƣa ra một số giải pháp cụ thể
đẩy mạnh trí thức hóa công nhân ở Việt Nam.
- “ Trí thức hóa công nhân- một nội dung quan trọng trong xây dựng giai cấp
công nhân thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, PGS.TS Đỗ
Thị Thạch, Hội thảo khoa học “Xây dựng và phát triển giai cấp công nhân Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế- Thực tiễn vùng Mỏ Quảng Ninh”,
12/2007.

Từ những tiền đề lý luận của C.Mác và Ph.Ăngghen, Lênin, Hồ Chí Minh về
sự hình thành và phát triển đội ngũ công nhân trí thức, cùng với thực tiễn của công
cuộc đổi mới, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, tác giả chỉ ra rằng,
“trí thức hóa công nhân” là nhu cầu thƣờng xuyên, tất yếu của việc nâng cao năng

16


lực trí tuệ, tay nghề cho công nhân để họ nhanh chóng có điều kiện tiếp thu và làm
chủ khoa học - kỹ thuật và công nghệ mới, qua đó nâng cao năng suất, chất lƣợng
và hiệu quả lao động xã hội nhằm thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của mình.
Với ý nghĩa đó tác giả đƣa ra những nội dung cơ bản của quá trình trí thức hóa công
nhân ở nƣớc ta hiện nay đó là: Trí thức hóa công nhân là quá trình nâng cao trình độ
học vấn ( văn hóa, khoa học, kỹ thuật ), nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng
nghề nghiệp ( tay nghề ). Bởi học vấn là con đƣờng duy nhất để tiếp nhận tri thức
khoa học, công nghệ. Giai cấp công nhân chỉ có thể giữ vai trò tiền phong của mình
khi đƣợc nâng cao trình độ về mọi mặt, trƣớc hết là học vấn. Khi có trình độ học
vấn cao, ngƣời công nhân dễ dàng tiếp thu kỹ thuật sản xuất, tiếp nhận công nghệ
hiện đại. Do vậy, nâng cao trình độ học vấn cho giai cấp công nhân là yêu cầu cấp
bách của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Hơn nữa, trí thức hóa công nhân
còn là quá trình hình thành và nâng cao ý thức chính trị, rèn luyện đạo đức, lối sống,
tác phong công nghiệp và ý thức pháp luật cho giai cấp công nhân. Từ đó tác giả
đƣa ra một số định hƣớng thực hiện quá trình “trí thức hóa công nhân” ở nƣớc ta
hiện nay.
- “ Bàn về giai cấp công nhân trong nền kinh tế tri thức”, Vũ Thị Mai Oanh,
Tạp chí khoa học chính trị, số 6, 2007.
Tác giả đã phân tích và chỉ ra rằng giai cấp công nhân là kết quả của quá trình
phát triển công nghiệp từ trình độ thấp lên trình độ cao. Công nhân trí thức là kết
tinh của sự phát triển kinh tế tri thức. Kinh tế tri thức càng phát triển thì càng tạo ra
một đội ngũ công nhân có trình độ tay nghề, chuyên môn kỹ thuật cao phù hợp với

yêu cầu của nó. Sự ra đời và phát triển của công nhân trí thức đánh dấu sự phát triển
về chất trong giai cấp công nhân, tạo điều kiện cho giai cấp công nhân thực hiện vai
trò lịch sử của mình đó là phủ nhận chế độ tƣ bản chủ nghĩa xây dựng chế độ mới
xã hội chủ nghĩa theo quy luật lịch sử.
- “Đổi mới tư duy về giai cấp công nhân - kinh tế tri thức và công nhân tri
thức”, GS.Văn Tạo, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008. Đây là một công trình
nghiên cứu khá sâu sắc về giai cấp công nhân và đội ngũ công nhân tri thức. Tác giả
đã hệ thống hóa những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tƣ tƣởng Hồ

17


Chí Minh, quan điểm của Đảng, của các chuyên gia đầu ngành về giai cấp công
nhân. Tác giả chỉ ra rằng cùng với sự nghiệp đổi mới cần phải đổi mới tƣ duy về
giai cấp công nhân, cần đặt vấn đề công nhân trong phạm trù dân tộc và nhìn nhận
theo quan điểm lịch sử; cần coi trọng vị trí và vai trò của giai cấp công nhân với tƣ
cách là lực lƣợng sản xuất của xã hội; cần khẳng định những yếu tố bất biến trong
định nghĩa về giai cấp công nhân, đồng thời coi trọng tìm ra những yếu tố khả biến
cần thay đổi, bổ sung… từ đó tác giả đi tới một định nghĩa mới về giai cấp công
nhân Việt Nam.
Tác giả đã dành một phần rất quan trọng của cuốn sách để phân tích, làm rõ
mối quan hệ biện chứng giữa kinh tế tri thức và công nhân tri thức. Tác giả chỉ ra
rằng kinh tế tri thức đã bắt đầu hình thành ở Bắc Mỹ, Nhật Bản và một số nƣớc Tây
Âu. Ở Việt Nam cũng đã xuất hiện một số yếu tố ban đầu của kinh tế tri thức. Với
tinh thần năng động, sáng tạo và nhạy bén với cái mới đƣợc Đảng và Nhà nƣớc tiếp
cận về mặt tƣ duy và dự kiến phƣơng châm đi tắt, đón đầu tiến vào kinh tế tri thức.
Tác giả đã phân tích các đặc trƣng cơ bản của kinh tế tri thức. Từ đó, tác giả khẳng
định cùng với sự ra đời và phát triển của kinh tế tri thức, công nhân tri thức xuất
hiện ngày càng đông đảo và là nhân tố quyết định hƣớng đi của lịch sử xã hội cũng
nhƣ hƣớng đấu tranh cho tiến bộ xã hội. Công nhân tri thức không mất đi mà ngày

càng phát triển cả về số lƣợng và chất lƣợng, ngày càng thể hiện vai trò to lớn của
mình cùng với sự phát triển của kinh tế tri thức. Bởi vậy, công nhân tri thức - nhân
tố mới trong giai cấp công nhân- không chỉ là sản phẩm mà còn là chủ thể của kinh
tế tri thức.
Tác giả cũng đã chỉ ra và hệ thống hóa các quan điểm, chủ trƣơng, đƣờng lối,
chính sách của Đảng và Nhà nƣớc ta về kinh tế tri thức và công nhân tri thức. Chỉ ra
vị trí, vai trò của giai cấp công nhân Việt Nam trong nền kinh tế tri thức và khẳng
định giai cấp công nhân Việt Nam sẽ tiến nhanh trong điều kiện kinh tế tri thức.
Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất những giải pháp để xây dựng và phát triển giai cấp
công nhân Việt Nam.
- “Phát triển kinh tế tri thức và hoạt động của Công Đoàn Việt Nam”, TS. Lê
Thanh Hà, NXB Lao động, Hà Nội, 2008.

18


Tác giả đi sâu phân tích sự hình thành và bƣớc đầu phát triển của kinh tế tri
thức ở nƣớc ta hiện nay. Theo đó tác giả chỉ ra rằng, cùng với sự nghiệp đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, sự phát triển kinh tế tri thức ở nƣớc ta làm
cho giai cấp công nhân Việt Nam biến đổi theo xu hƣớng ngày càng hiện đại. Sự
biến đổi của giai cấp công nhân không chỉ biểu hiện rõ nhất về mặt số lƣợng mà
quan trọng hơn, đó là sự phát triển không ngừng về mặt chất lƣợng và cơ cấu của
giai cấp công nhân. Trong điều kiện đó, đòi hỏi Tổ chức Công Đoàn phải không
ngừng đổi mới về nội dung, phƣơng thức và nâng cao hiệu quả hoạt động nhằm góp
phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp
hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức.
- “Xu hướng phát triển giai cấp công nhân Việt Nam đến năm 2020”, TS.
Nguyễn Hữu Dũng, Tạp chí Lý luận Chính trị, số 12, 2009.
Từ việc phân tích những biến đổi cơ bản của sự phát triển kinh tế- xã hội; của
sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, nhất là việc phát triển

những ngành công nghiệp mũi nhọn; chủ trƣơng phát triển giáo dục đào tạo, coi
giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, nhà nƣớc không ngừng đầu tƣ cho giáo
dục, nhất là trong lĩnh vực dạy nghề, đã tác động tích cực đến xu hƣớng phát
triển của giai cấp công nhân, đƣa đến sự ra đời của đội ngũ công nhân trí thức.
Sự ra đời của đội ngũ công nhân trí thức là một tất yếu khách quan trong sự phát
triển của giai cấp công nhân hiện nay, đáp ứng nhu cầu của sự nghiệp đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm thực hiện mục tiêu kinh tế- xã hội mà Đảng
và Nhà nƣớc đã đề ra.
- “Nhận thức rõ vị trí, vai trò của giai cấp công nhân nước ta trước vận hội và
thách thức mới”, GS.TS Trƣơng Giang Long, Tạp chí Khoa học Chính trị, số 1, 2009.
Trên cơ sở phân tích những quan điểm cơ bản nhất của C.Mác và Ph.Ăngghen
về sự hình thành, ra đời và phát triển của đội ngũ công nhân trí thức. Tác giả chỉ ra
rằng, sự phát triển công nghiệp ngày càng hiện đại là môi trƣờng thiết thực, thuận
lợi nhất cho sự phát triển của giai cấp công nhân, đặc biệt là sự phát triển về chất
lƣợng trong giai cấp công nhân. Biểu hiện rõ nhất của nó là sự ra đời của đội ngũ
công nhân trí thức, đội ngũ này thể hiện đầy đủ nhất những phẩm chất riêng có của

19