Đề tài Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm nhìn đến 2030

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 0
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 5
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................6
2. Mục đích, nhiệm vụ và giới hạn đề tài: ........................................................................7
2.1. Mục đích ...................................................................................................................7
2.2. Nhiệm vụ ..................................................................................................................7
2.3. Giới hạn và phạm vi đề tài .......................................................................................7
3. Lịch sử nghiên cứu đề tài ..............................................................................................8
3.1. Ở Việt Nam ...............................................................................................................8
3.3. Tại Quảng Ninh .......................................................................................................8
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu......................................................................9
4.1. Quan điểm nghiên cứu ............................................................................................9
4.1.1. Quan điểm tổng hợp – lãnh thổ .........................................................................9
4.1.2. Quan điểm hệ thống ...........................................................................................9
4.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh .........................................................................10
4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững .......................................................................10
4.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................10
4.2.1. Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu............................................................10
4.2.2. Phương pháp phân tích số liệu thống kê .........................................................11
4.2.3. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa..........................................................11
4.2.4. Phương pháp bản đồ - biểu đồ ........................................................................11
4.2.5. Phương pháp dự báo .......................................................................................12
4.2.6. Phương pháp chuyên gia .................................................................................12
5. Những đóng góp chính của luận văn ..........................................................................12
6. Cấu trúc luận văn ........................................................................................................12


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH12

1.1. Cơ sở lý luận ..............................................................................................................12
1.1.1. Lý luận chung về hoạt động du lịch ...................................................................13
1.1.1.1. Các khái niệm về du lịch ...............................................................................13
1.1.1.2. Chức năng của du lịch ..................................................................................16
1.1.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển du lịch .....................................18
1.1.2. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển du lịch ..............................................................26
1.1.2.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá theo ngành ..............................................................26
1.1.2.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá theo lãnh thổ ...........................................................27
1.2. Cơ sở thực tiễn ..........................................................................................................28
1.2.1. Thực tiễn phát triển du lịch ở Việt Nam ............................................................29
1.2.2. Thực tiễn phát triển du lịch vùng Đồng Bằng Sông Hồng và duyên hải Đông Bắc32
1.3. Tiểu kết ......................................................................................................................34

CHƯƠNG II: TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH
QUẢNG NINH ......................................................................................................... 34
2.1. Tiềm năng phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh......................................................34
2.1.1. Vị trí địa lý, phạm vi lãnh thổ .............................................................................34
2.1.2. Tài nguyên du lịch ..............................................................................................36
2.1.2.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên ..........................................................................36
2.1.2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn .........................................................................44
2.1.3. Cơ sở hạ tầng ......................................................................................................53
2.1.3.1. Hệ thống giao thông vận tải .........................................................................53
2.1.3.2. Hệ thống bưu chính viễn thông .....................................................................55
2.1.3.3. Hệ thống điện ................................................................................................56
2.1.3.4. Hệ thống cấp thoát nước...............................................................................57
2.1.4. Đặc điểm dân cư, dân tộc ...................................................................................58
2.1.5. Đường lối chính sách .........................................................................................59
2.1.6. Hợp tác đầu tư.....................................................................................................59
2.1.7. Đánh giá chung...................................................................................................60
2.2. Thực trạng phát triển du lịch Quảng Ninh ............................................................61

2.2.1. Vai trò ..................................................................................................................61
2.2.2. Thực trạng hoạt động du lịch theo ngành .........................................................62
2.2.2.1. Khách du lịch ................................................................................................62
1


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
2.2.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật .................................................................................68
2.2.2.3. Doanh thu du lịch .........................................................................................75
2.2.2.4. Lao động .......................................................................................................78
2.2.2.5. Tổ chức quản lý du lịch.................................................................................79
2.2.3. Thực trạng hoạt động du lịch theo lãnh thổ ......................................................79
2.2.3.1. Các điểm du lịch ...........................................................................................80
2.2.3.2. Các tuyến du lịch ..........................................................................................91
2.2.3.3. Các khu du lịch .............................................................................................92
2.2.3.4. Trung tâm du lịch Hạ Long...........................................................................95
2.3. Đánh giá chung..........................................................................................................99

CHƯƠNG III: ĐỊNH HƯỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU
LỊCH QUẢNG NINH ĐẾN 2030 .......................................................................... 103
3.1. Các quan điểm, mục tiêu phát triển du lịch Quảng Ninh ...................................103
3.1.1. Quan điểm chỉ đạo ............................................................................................103
3.1.2. Mục tiêu phát triển du lịch đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030 ..................104
3.1.2.1. Mục tiêu chung ..........................................................................................104
1.1.2.2.

Mục tiêu cụ thể....................................................................................105

3.1.3. Các định hướng phát triển chủ yếu .................................................................106

3.2. Các giải pháp cụ thể phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh ...................................117
3.3. Tổ chức thực hiện .................................................................................................121
3.3.1. Kế hoạch thực hiện ........................................................................................121
3.3.2. Trách nhiệm thực hiện: ..................................................................................121

KẾT LUẬN ............................................................................................................. 123
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 126
PHỤ LỤC ................................................................................................................ 129

2


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030

DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

1. ĐBSH và DHĐB

: Đồng bằng Sông Hồng và Duyên hải Đông Bắc

2. VQG

: Vườn Quốc gia

3. KDT

: Khu di tích

4. TP

: Thành phố

5. GTVT

: Giao thông vận tải

6. Sở VH-TT&DL

: Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch

7. TTTM

: Trung tâm thương mại

8. UNESCO

: Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa Liên Hiệp Quốc

9. WTO

: Tổ chức Thương mại thế giới

10. TTDL

: Trung tâm du lịch

DANH MỤC BẢNG, BIỂU
3

Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030

I. DANH MỤC BẢN ĐỒ
1. Bản đồ hành chính tỉnh Quảng Ninh
2. Bản đồ tài nguyên du lịch tỉnh Quảng Ninh
3. Bản đồ hiện trạng phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh
II. DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU
Bảng 1.1: Chỉ tiêu sinh khí hậu đối với con người
Bảng 2.1: Nhiệt độ trung bình các tháng ( 0C) năm 2011 tại 2 trạm khí hậu
Bảng 2.2: Lượng mưa trung bình các tháng (mm) năm 2011 tại 2 trạm khí hậu
Bảng 2.3: Hệ thống các nhà máy nước ở tỉnh Quảng Ninh năm 2011
Bảng 2.4: Vị trí và vai trò của du lịch trong cơ cấu kinh tế Quảng Ninh giai đoạn
2007 – 2011
Bảng 2.5: Số lượt khách tham quan du lịch Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Bảng 2.6 : Số ngày khách lưu trú phân theo khách quốc tế và nội địa
Bảng 2.7: Số lượng cơ sở lưu trú ở Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Bảng 2.8: Số lượng tàu du lịch ở Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Bảng 2.9 : Số tàu thăm quan Vịnh Hạ Long giai đoạn 2006 – 2011
Bảng 2.10 : Doanh thu từ du lịch Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Bảng 2.11: Lao động trực tiếp trong ngành du lịch du lịch giai đoạn 2006 – 2011

III. DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Hiện trạng khách thăm quan đến Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Biểu đồ 2.2: Cơ cấu nguồn khách du lịch đến Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011
Biểu đồ 2.3: Cơ cấu doanh thu du lịch Quảng Ninh năm 2006 và 2011

4

Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô khoa Địa
lý – trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Khoa học xã hội và
nhân văn, Tổng cục Du lịch, Viện nghiên cứu và phát triển du lịch là những
người đã trực tiếp dạy bảo em trong suốt quá trình học tập vừa qua.
Em cũng xin cảm ơn Phòng Sau đại học – trường Đại học Sư phạm Hà
Nội đã tạo điều kiện giúp em hoàn thành khóa học này. Cảm ơn Thư viện Đại
học Sư phạm Hà Nội, Thư viện Quốc gia đã trang bị cho em những tài liệu
cần thiết phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu.
Xin bày tỏ lòng biết ơn đến các cơ ban ngành: Ủy ban nhân dân, Sở Văn
hóa – Thể thao và Du lịch, Chi cục Thống kê tỉnh Quảng Ninh đã cung cấp
những tư liệu thiết yếu, phục vụ trực tiếp cho việc nghiên cứu đề tài này.
Trên hết, em xin được bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến GS.TS Lê Thông,
người đã tận tình dạy bảo, định hướng khoa học và trực tiếp hướng dẫn em
hoàn thiện đề tài nghiên cứu.
Và cuối cùng em xin gửi lời cảm ơn ba mẹ, các đồng nghiệp, bạn bè đã
luôn đồng hành giúp đỡ em trong quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Mặc dù đã cố gắng rất nhiều, song do điều kiện và thời gian có hạn, luận
văn không tránh khỏi những thiếu sót, vì vậy em rất mong nhận được sự góp
ý và cảm thông của Quý Thầy Cô và các bạn!
Hà Nội, ngày 30 tháng 09 năm 2013
Học viên

Bùi Bích Phượng

MỞ ĐẦU

5


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, trong cơ cấu nền kinh tế thế giới, ngành du lịch là một trong những
ngành có triển vọng và ngày càng đóng vai trò quan trọng. Du lịch được xác định là
ngành kinh tế trọng yếu, ngành “công nghiệp không khói”, “con gà đẻ trứng vàng”
hay “nền kinh tế xanh” của nhiều quốc gia trên thế giới.
Việt Nam có điều kiện địa lý tự nhiên, tiềm năng du lịch phong phú, hấp dẫn
về vẻ đẹp sinh thái độc đáo, nền văn hóa đa dạng và truyền thống lịch sử lâu đời.
Được đánh giá là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, có khả năng cạnh tranh
cao, du lịch đã khẳng định được vị thế, vai trò của mình trong đời sống kinh tế xã
hội Việt Nam, thu hút được sự quan tâm, đầu tư của Đảng và Nhà nước. Năm 2011,
Việt Nam đón 6 triệu lượt khách quốc tế, 30 triệu lượt khách nội địa, tổng thu du
lịch đạt hơn 130 nghìn tỷ đồng, đóng góp trên 5% GDP và tạo ra trên 1,3 triệu việc
làm. Theo dự báo của Tổ chức Du lịch thế giới, năm 2012 số khách du lịch quốc tế
sẽ đạt 1 tỷ lượt cùng mức thu nhập du lịch là 1000 tỷ USD. Với khẩu hiệu của
ngành du lịch giai đoạn 2010 - nay “Việt Nam - Sự khác biệt Á Đông”, Việt Nam
ngày càng trở thành điểm du lịch hấp dẫn của nhiều du khách quốc tế.
Quảng Ninh – vùng đất địa đầu phía Đông Bắc Tổ quốc nằm trong vùng du
lịch Đồng Bằng Sông Hồng và Duyên hải Đông Bắc, từ lâu được rất nhiều du khách
trong và ngoài nước biết đến với các địa danh nổi tiếng như Vịnh Hạ Long, vịnh
Bái Tử Long, bãi tắm Trà Cổ, khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử, chùa
Quỳnh Lâm, đền Cửa Ông…Nhiều du khách mong muốn trong đời một lần được
đến với Quảng Ninh để thưởng thức thắng cảnh thiên nhiên và những di tích lịch sử
văn hóa mà bao thế hệ con người nơi đây tạo dựng nên.
Với những lợi thế về tài nguyên du lịch, trong những năm qua ngành du lịch
Quảng Ninh đã có những bước phát triển nhanh chóng, cơ sở vật chất phục vụ du

lịch không ngừng được hoàn thiện, các di tích lịch sử và các thắng cảnh tự nhiên
cũng được trùng tu, tôn tạo để khai thác phục vụ du lịch. Trong giai đoạn 2006 –
2011, du lịch Quảng Ninh có nhiều bước phát triển nhảy vọt và thu hút lượng khách
lớn đến thăm quan, nghỉ dưỡng…Có thể nói đây là giai đoạn phát triển rực rỡ của
ngành du lịch Quảng Ninh về số lượng khách cũng như doanh thu du lịch, đặc biệt

6


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
sau khi Vịnh Hạ Long được công nhận là 1 trong 7 kỳ quan thiên nhiên mới của thế
giới. Tuy nhiên, sự phát triển du lịch Quảng Ninh vẫn chưa tương xứng với tiềm
năng và những lợi thế vốn có, còn mang tính riêng lẻ chưa tạo được sự gắn kết hữu
cơ giữa các khu vực.
Từ những lý do trên, là người công dân sinh ra và lớn lên tại Quảng Ninh tác
giả lựa chọn đề tài “Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 –
2011 và tầm nhìn đến 2030” với mong muốn đóng góp hơn nữa cho sự phát triển du
lịch tỉnh nhà, nhằm thúc đẩy ngành bắt kịp với xu thế của cả nước và trên thế giới.
2. Mục đích, nhiệm vụ và giới hạn đề tài:
2.1. Mục đích
Vận dụng có chọn lọc cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch trên thế
giới và Việt Nam vào địa bàn tỉnh Quảng Ninh, mục đích chủ yếu của luận văn là
đánh giá tiềm năng phát triển du lịch, phân tích thực trạng hoạt động du lịch để từ
đó đề xuất các giải pháp nhằm khai thác có hiệu quả những tiềm năng du lịch, thúc
đẩy hơn nữa sự phát triển du lịch của địa bàn nghiên cứu.
2.2. Nhiệm vụ
Luận văn tập trung thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau:
- Tổng quan những vấn đề lý luận, thực tiễn về du lịch và phát triển du lịch để
vận dụng vào địa bàn nghiên cứu.

- Đánh giá tiềm năng cho phát triển du lịch ở tỉnh Quảng Ninh.
- Phân tích thực trạng, kết quả hoạt động du lịch trong giai đoạn 2006 – 2011
và việc khai thác các điểm, tuyến, cụm du lịch trên địa bàn.
- Đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm phát triển du lịch Quảng Ninh đến năm
2020 và tầm nhìn 2030 đạt hiệu quả cao và bền vững.
2.3. Giới hạn và phạm vi đề tài
- Về nội dung: Đề tài tập trung đánh giá tài nguyên du lịch kết hợp phân tích
hoạt động du lịch theo hai khía cạnh ngành và lãnh thổ.
- Về phạm vi không gian: Phạm vi nghiên cứu đề tài là toàn bộ tỉnh Quảng
Ninh. Bên cạnh đó có sự phân tích cụ thể vào các điểm, tuyến, cụm du lịch, trung
tâm du lịch có ý nghĩa quan trọng của tỉnh; chú ý tới mối quan hệ của địa bàn

7


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
nghiên cứu với các tỉnh lân cận.
- Về thời gian: đề tài chủ yếu nghiên cứu giai đoạn 2006 – 2011, giải pháp
phát triển đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
3. Lịch sử nghiên cứu đề tài
3.1. Ở Việt Nam
Kể từ khi đất nước ta tiến hành công cuộc đổi mới, đặc biệt trong thập kỷ 90
của thế kỉ XX, ngành du lịch mới thực sự phát triển và dần trở thành ngành kinh tế mũi
nhọn. Trước giai đoạn đó các công trình nghiên cứu địa lý du lịch nhìn chung vẫn chưa
nhiều. Phần lớn tập trung vào các vấn đề tổ chức không gian du lịch, cơ sở lý luận và
phương pháp nghiên cứu du lịch với một số tác giả tiêu biểu như PGS.TS Vũ Tuấn
Cảnh, GS.TS Lê Thông, PGS.TS Nguyễn Minh Tuệ, PGS.TS Đặng Duy Lợi, PGS.TS
Phạm Trung Lương, PGS.TS Trần Thị Minh Hòa, TS Phạm Lê Thảo, …
Nghiên cứu về du lịch của Việt Nam nhìn chung có một số đề tài theo chiều

sâu đã được thực hiện như: “Cơ sở lý luận phương pháp nghiên cứu các điều kiện
tự nhiên và tài nguyên du lịch biển Việt Nam” do Nguyễn Trần Cầu và Lê Thông
chủ trì (1993); “Quy hoạch quốc gia và vùng, phương pháp luận và phương pháp
nghiên cứu” do Vũ Tuấn Cảnh, Lê Thông thức hiện (1994); “Tổ chức lãnh thổ du
lịch” của Lê Thông, Nguyễn Minh Tuệ (1999); Các cuốn sách chính “Địa lý du
lịch” (1996) và “Địa lý du lịch Việt Nam” (2010), bài giảng “Quy hoạch du lịch các
vùng Việt Nam” của Nguyễn Minh Tuệ ; “Tài nguyên và môi trường du lịch Việt
Nam” do Phạm Trung Lương chủ biên (2000);…
Ngoài ra còn có nhiều công trình nghiên cứu, một số dự án, đề tài tiêu biểu cập
Nhà nước, một số bài báo và các báo cáo trong các cuộc hội thảo về du lịch của các địa
phương được thực hiện với sự tham gia các nhà khoa học địa lý trong và ngoài nước.
Tiêu biểu như luận án tiến sĩ: “Tổ chức lãnh thổ du lịch Hải Phòng” – Nguyễn Thanh
Sơn (1997); “Phát triển du lịch TP.Hồ Chí Minh với việc khai thác tài nguyên du lịch
vùng phụ cận” – Đỗ Quốc Thông (2004); “Tổ chức lãnh thổ du lịch Hòa Bình trên
quan điểm bền vững” – Phạm Lê Thảo (2006); và một số bài báo có giá trị trên các tạp
chí Du lịch Việt Nam, Nghiên cứu kinh tế, Toàn cảnh sự kiện và dư luận…
3.3. Tại Quảng Ninh

8


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
Trên thực tế, đã có một số công trình nghiên cứu về du lịch của Quảng Ninh,
như: “Phân tích hiện trạng phát triển du lịch Quảng Ninh” của Nguyễn Thị Luyến
(1998); hay một số luận văn nghiên cứu du lịch theo quy mô lãnh thổ nhỏ hơn:
“Tiềm năng, hiện trạng và các giải pháp phát triển du lịch huyện Vân Đồn, tỉnh
Quảng Ninh” của Đỗ Thị Hoài Trang (2010); “Phát triển du lịch Móng Cái trong xu
thế hội nhập” của Thái Thị Ba (2011)…Đa số các đề tài đều tập trung vào phát triển
du lịch các giai đoạn trước. Kế thừa các nghiên cứu đã có luận văn của chúng tôi là

một đề tài nghiên cứu mà kết quả của nó tập trung vào giai đoạn 2006 - 2011, từ đó
có những đóng góp nhất định cho sự phát triển du lịch tỉnh trong giai đoạn 2012 2020 và tầm nhìn đến 2030.
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
4.1. Quan điểm nghiên cứu
4.1.1. Quan điểm tổng hợp – lãnh thổ
Nếu coi các đối tượng nghiên cứu của du lịch là thể thống nhất có sự phân bố
trên một không gian lãnh thổ nhất định, trong đó các đối tượng có tác động qua lại
với nhau và với các thành phần kinh tế - xã hội khác một cách chặt chẽ trên cùng
phạm vi lãnh thổ. Do vậy khi nghiên cứu tiềm năng du lịch Quảng Ninh, cần chú ý
đến các mối quan hệ qua lại giữa các yếu tố với môi trường để từ đó rút ra được quy
luật phát triển, đâu là yếu tố quan trọng nhất, đâu là yếu tố bổ trợ nhằm làm rõ các
nguồn lực cho sự phát triển du lịch địa phương.
4.1.2. Quan điểm hệ thống
Hệ thống lãnh thổ du lịch là hệ thống bao gồm nhiều phân hệ, trong đó phân
hệ tài nguyên du lịch là phân hệ quan trọng bao gồm các yếu tố tự nhiên, nhân văn
và các mối quan hệ qua lại mật thiết giữa chúng. Khi xét về mặt lãnh thổ, du lịch
tỉnh Quảng Ninh là một bộ phận trong hệ thống lãnh thổ du lịch của vùng ĐBSH và
DHĐB, do vậy cần đặt sự phát triển du lịch Quảng Ninh trong mối quan hệ tương
quan với các lãnh thổ du lịch khác nhằm tạo ra sự liên kết chặt chẽ và định hướng
phát triển lâu dài. Mặt khác, cần đặt hệ thống trong các cấp phân vị cao hơn để thấy
được vị trí của hệ thống cũng như các mối liên hệ ra ngoài. Du lịch là một bộ phân
trong hệ thống kinh tế - xã hội không chỉ của riêng tỉnh Quảng Ninh mà còn của các
vùng lãnh thổ khác. Cần xem xét từ cấp phân vị thấp là điểm, tuyến cho đến khu du
9


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
lịch, trung tâm du lịch, vùng du lịch để thấy rõ sự thay đổi của phân hệ sẽ tác động
như thế nào đến hoạt động và sự phát triển của toàn lãnh thổ.

4.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh
Vận dụng quan điểm này là hết sức cần thiết trong việc khai thác tài nguyên
du lịch phục vụ mục đích phát triển du lịch. Cần có sự kế thừa chọn lọc và phát huy
những điểm, tuyến, loại hình du lịch đã khai thác có hiệu quả, đồng thời tìm ra
những mặt yếu kém và khắc phục nhược điểm ở những điểm có tiềm năng khai thác
chưa hiệu quả. Quảng Ninh được thiên nhiên ban tặng nhiều cảnh trí đẹp, đặc biệt là
Vịnh Hạ Long đã 2 lần được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, đây chính là
những tiềm năng để phát triển du lịch. Trong thực tế quá trình khai thác đã đạt hiệu
quả cao, tuy nhiên còn một số bất cập. Bài toán đặt ra cho Quảng Ninh là làm sao
khắc phục được những bất cập này để du lịch phát triển cao hơn nữa.
4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững
Tài nguyên du lịch là yếu tố vô cùng quan trọng để phát triển du lịch, tuy
nhiên tài nguyên du lịch, đặc biệt là tài nguyên du lịch tự nhiên không phải là mãi
mãi, vô hạn. Quan điểm cho rằng du lịch là ngành kinh tế ít ảnh hưởng tới môi
trường đã không còn đúng nữa, đã có nhiều minh chứng về sự cạn kiệt tài nguyên
và những nguy hại tới môi trường xuất phát từ khai thác du lịch bất hợp lý. Do vậy,
cần có những chiến lược phát triển du lịch mà trong đó bảo vệ môi trường được chú
trọng, hướng đến sự phát triển du lịch bền vững. Trong bối cảnh hiện nay, du lịch
Quảng Ninh cần phải đặt vấn đề môi trường lên hàng đầu thông qua những biện
pháp, chính sách về tổ chức quản lí đúng đắn. Sao cho vừa khai thác được nguồn lợi
từ tài nguyên du lịch sẵn có, vừa đảm bảo giữ gìn và tôn tạo được các giá trị văn
hóa, về tự nhiên trên địa bàn tỉnh.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu
Từ các nguồn khác nhau, tài liệu thu thập về sau đó được thao tác xử lý trong
phòng. Là phương pháp được sử dụng để nghiên cứu những đối tượng có mối quan
hệ đa chiều và biến động trong không gian, thời gian, do đó rất thích hợp với nghiên
cứu du lịch. Phương pháp này cho phép tác giả tổng quan các tài liệu, kế thừa những
nghiên cứu trước đó và có cơ sở để đưa ra những nhận định và kết luận của công trình.
Đây là thao tác quan trọng bởi nếu không được thực hiện một cách thận trọng và

10


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
nghiêm túc thì có khả năng sai lệch làm ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu, đến tính
chính xác và tính khoa học của công trình. Trong luận văn này nguồn tài liệu chủ yếu
được tham khảo và thu thập được từ Sở VH & TTDL tỉnh, Viện nghiên cứu và phát
triển du lịch, Tổng cục du lịch, hệ thống các thư viện trường ĐHSP, quốc gia…
4.2.2. Phương pháp phân tích số liệu thống kê
Đây là phương pháp thích hợp được sử dụng để thống kê các chỉ tiêu có tính
định lượng như: số lượng khách, doanh thu, lao động, vốn đầu tư…Từ những số
liệu có tính định lượng như trên, tác giả tiến hành phân tích, so sánh và rút ra kết
luận mang tính định tính. Mục đích cuối cùng của những phần tích định lượng là rút
ra các kết luận định tính. Nguồn số liệu thống kê chính thống có độ tin cậy là các số
liệu tư Tổng cục du lịch, Sở Văn hóa Thể thao và Phát triển du lịch Quảng Ninh,
Tổng cục Thống Kê, Cục thống kê của các huyện, khu du lịch, điểm du lịch.
4.2.3. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa
Phương pháp khảo sát, điều tra thực địa là phương pháp đặc trưng, truyền
thống của khoa học Địa lý. Việc thu thập tài liệu ngoài thực địa nhằm bổ sung hoặc
kiểm nghiệm những thông tin cần thiết cho quá trình phân tích, xử lý số liệu trước
khi thực hiện đề tài. Trước và trong khi thực hiện đề tài, tác giả đã trực tiếp đi thực
tế ở nhiều nơi như các cụm, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, đi dọc các
tuyến du lịch tiêu biểu của tỉnh. Ngoài ra, tác giả cũng đến thu thập tài liệu các cơ
quan, ban ngành cũng như ban quản lý các điểm du lịch, trung tâm du lịch tỉnh.
4.2.4. Phương pháp bản đồ - biểu đồ
Bản đồ - biểu đồ là phương pháp đặc trưng của môn Địa lý, thể hiện trực quan
sinh động nhất các đối tượng nghiên cứu của Địa lý nói chung và Địa lý nói riêng.
Bằng ngôn ngữ kí hiệu, bản đồ mô phỏng hình ảnh thu nhỏ một cách trung thực nhất
các đối tượng nghiên cứu Địa lý du lịch với sự phân bố về mặt không gian lãnh thổ

cũng như một số mặt về định lượng và định tính của đối tượng. Kết hợp với bản đồ là
biểu đồ chỉ ra xu hướng phát triển của hiện tượng hoặc các dạng biểu đồ so sánh…Các
số liệu được thể hiện rõ ràng, các đối tượng gắn với không gian nhất định.
Một số bản đồ chức năng được xây dựng như: Bản đồ hành chính tỉnh Quảng
Ninh, Bản đồ tài nguyên du lịch tỉnh Quảng Ninh, Bản đồ hiện trạng khai thác du
lịch tỉnh Quảng Ninh…Các bản đồ này được xây dựng bằng kỹ thuật GIS với phần
mềm MapInfo 9.0, đảm bảo tính chính xác và trực quan.
11


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
4.2.5. Phương pháp dự báo
Căn cứ vào tính thống nhất của hệ thống, dựa trên các số liệu tính toán hiện
tại, có thể dự báo xu hướng phát triển trong tương lai của địa phương. Việc dự báo
này sẽ giúp xác định nên chú trọng vào những yếu tố này hay hạn chế yếu tố kia để
thúc đẩy nhanh sự phát triển đi lên của du lịch Quảng Ninh.
4.2.6. Phương pháp chuyên gia
Thông qua việc xin đóng góp ý kiến, nhận xét của các chuyên gia để kiểm
định lại các nhận định của tác giả về các nội dung lý luận và thực tiễn. Trong quá
trình thực hiện đề tài, các chuyên gia, nhiều nhà khoa học am hiểu về lĩnh vực du
lịch, từ lý luận cho đến thực tiễn của Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội, Sở Văn hóa
Thể thao và Du lịch Quảng Ninh đã đóng góp nhiều ý kiến vô cùng quý báu giúp
giải quyết được nhiều vấn đề còn vướng mắc của đề tài.
5. Những đóng góp chính của luận văn
- Làm sáng tỏ được cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển du lịch và vận dụng
chúng vào du lịch tỉnh Quảng Ninh.
- Đánh giá được những thế mạnh và hạn chế để phát triển du lịch ở tỉnh
Quảng Ninh trên cơ sở kiểm kê các tiềm năng tại địa bàn tỉnh.
- Phân tích được thực trạng phát triển du lịch của tỉnh Quảng Ninh theo ngành

và theo lãnh thổ trong giai đoạn 2006 – 2011.
- Đề xuất được định hướng và một số giải pháp cụ thể để phát triển du lịch
tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015 – 2020 và tầm nhìn đến 2030.
6. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm các phần: Phần mở đầu, phần nội dung, phần kết luận, tài liệu
tham khảo và mục lục. Trong số đó phần nội dung gồm:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch
- Chương 2: Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch Quảng Ninh
- Chương 3: Định hướng và các giải pháp phát triển Quảng Ninh giai đoạn
2015 – 2020 và tầm nhìn đến 2030

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
PHÁT TRIỂN DU LỊCH
1.1. Cơ sở lý luận
12


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
1.1.1. Lý luận chung về hoạt động du lịch
1.1.1.1. Các khái niệm về du lịch
 Du lịch
Thuật ngữ du lịch ngày nay được sử dụng phổ biến trên thế giới. Tuy nhiên có
rất nhiều ý kiến khác nhau về nguồn gốc của thuật ngữ này.
Theo một số học giả, du lịch bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Tonos” nghĩa là đi
một vòng. Thuật ngữ này được Latinh hóa thành “Turnur” và sau đó thành “Tour”
(tiếng Pháp), nghĩa là đi vòng quanh, cuộc dạo chơi, còn “Touriste” là người đi dạo
chơi. Theo Robert Langquar (năm 1980), từ “Tourism” (du lịch) lần đầu tiên xuất
hiện trong tiếng Anh khoảng 1800 và được quốc tế hóa nên nhiều nước đã sử dụng
trực tiếp mà không dịch nghĩa.

Hội nghị lần thứ 27 (năm 1993) của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) đã
đưa ra khái niệm du lịch như sau: “Du lịch là hoạt động về chuyến đi đến một nơi
khác với môi trường sống thường xuyên con người và ở lại đó để tham quan, nghỉ
ngơi, vui chơi, giải trí hay các mục đích khác ngoài các hoạt động để có thù lao ở
nơi đến với thời gian liên tục ít hơn một năm”[17].
Trong Luật Du lịch Việt Nam (năm 2005), tại điều 4, chương I, định nghĩa:
“Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư
trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí,
nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định”.
Như vậy, có thể thấy rõ sự khác nhau về quan niệm du lịch. Tuy nhiên theo
thời gian, các quan niệm này dần hoàn thiện. Trong điều kiện nước ta hiện nay,
quan niệm phổ biến được công nhận rộng rãi là quan niệm được trình bày trong
Luật Du lịch Việt Nam (năm 2005).

 Khách du lịch
Đã có nhiều quan niệm, định nghĩa khác nhau về khách du lịch. Tuy nhiên, về
cơ bản chúng còn phiến diện và chưa phản ánh đầy đủ nội hàm của khái niệm. Một
số mới chỉ dừng lại ở việc phân tích động cơ du lịch, hoặc bóc tách du lịch khỏi các
chức năng kinh tế - xã hội…
13


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
Năm 1993, theo đề nghị của Tổ chức Du lịch Thế giới, Hội đồng Thống kê
Liên Hợp quốc (UNSC) đã công nhận thuật ngữ sau để thống nhất việc soạn thảo
thống kê du lịch:
Khách du lịch quốc tế (International tourist) bao gồm: Khách du lịch quốc tế
(những người nước ngoài đến du lịch một quốc gia) và khách du lịch quốc tế ra
nước ngoài (những người đang sống trong một quốc gia đi du lịch nước ngoài).

Khách du lịch trong nước: gồm những người là công dân của một quốc gia và
những người nước ngoài đang sống trên lãnh thổ của quốc gia đó đi du lịch trong nước.
Ở nước ta, theo Luật Du lịch Việt Nam (năm 2005) thì “Khách du lịch là
người đi du lịch hoặc kết hợp đi du lịch, trừ trường hợp đi học, làm việc hoặc hành
nghề để nhận thu thập ở nơi đến”. Tại điều 34, chương V quy định: “Khách du lịch
gồm khách du lịch nội địa và khách du lịch quốc tế.
Khách du lịch nội địa là công dân Việt Nam, người nước ngoài thường trú tại
Việt Nam đi du lịch trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam.
Khách du lịch quốc tế là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước
ngoài vào Việt Nam du lịch; công dân Việt Nam, người nước ngoài thường trú tại
Việt Nam ra nước ngoài du lịch
 Sản phẩm du lịch
Sản phẩm du lịch là các dịch vụ, hàng hóa cung cấp cho du khách dựa trên cơ
sở khai thác các tiềm năng du lịch nhằm cung cấp cho khách một khoảng thời gian
thú vị, một kinh nghiệm du lịch trọn vẹn và sự hài lòng.
Theo Micheal M.Coltman: “Săn phẩm du lịch là một tổng thể bao gồm các
thành phần không đồng nhất và hữu hình”[17].
Theo luật Du lịch Việt Nam (2005): “Sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ
cần thiết để thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch trong chuyến đi du lịch”.
Như vậy, hiểu một cách chung nhất, sản phẩm du lịch là sự kết hợp những
dịch vụ và phương tiện vật chất trên cơ sở khai thác các tài nguyên du lịch đáp ứng
nhu cầu của khách du lịch.
Sản phẩm du lịch = Dịch vụ du lịch + Tài nguyên du lịch
Dịch vụ du lịch gồm có: dịch vụ lữ hành; dịch vụ vận chuyển; dịch vụ lưu trữ,

14


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030

ăn uống; dịch vụ vui chơi, giải trí; dịch vụ mua sắm; dịch vụ thông tin, hướng dẫn;
dịch vụ trung gian và dịch vụ bổ sung.
Tài nguyên du lịch gồm có tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch
nhân văn.
 Tài nguyên du lịch
Theo I.I.Pirojnik [17] du lịch là một trong những ngành có sự định hướng tài
nguyên rõ rệt. Tài nguyên du lịch ảnh hưởng trực tiếp đến tổ chức lãnh thổ, đến việc
hình thành chuyên môn hóa và hiệu quả kinh tế của hoạt động du lịch.
Về thực chất, tài nguyên du lịch là các điều kiện tự nhiên, các đối tượng văn
hóa – lịch sử đã biến đổi ở mức độ nhất định dưới ảnh hưởng của nhu cầu xã hội và
khả năng sử dụng trực tiếp vào mục đích du lịch.
Theo Nguyễn Minh Tuệ, “Tài nguyên du lịch là tổng thể tự nhiên, văn hóa –
lịch sử cùng các thành phần của chúng góp phần khôi phục và phát triển thể lực, trí
lực của con người, khả năng lao động vào sức khỏe của họ. Những tài nguyên này
được sử dụng trực tiếp và gián tiếp cho việc sản xuất dịch vụ du lịch” [17].
Theo Luật Du lịch Việt Nam (2005) quy định tại điều 4, chương I thì “Tài
nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử - văn hóa,
công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể
được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các
khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch”.
Trong Luật Du lịch Việt nam (2005), tài nguyên du lịch được chia làm hai
nhóm cơ bản theo sơ đồ sau:

15


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
TÀI NGUYÊN DU LỊCH

Tự nhiên

Địa
hình

Khí
hậu

Nhân văn

Nguồn
nước

Di tích
văn hóa,
lịch sử

Sinh
vật

DI SẢN TỰ NHIÊN

Lễ
hội

Dân
tộc
học

Nhân

văn
khác

DI SẢN VĂN HÓA

DI SẢN HỖN HỢP
 Các loại hình du lịch
Các hoạt động du lịch rất phong phú và đa dạng. Tùy theo yêu cầu và mục
đích khác nhau mà hoạt động đó được phân loại thành các loại hình khác nhau. Các
loại hình du lịch chủ yếu là:
- Theo nhu cầu của khách: du lịch văn hóa, du lịch nghỉ dưỡng, thể thao, chữa
bệnh, MICE…
- Theo lãnh thổ hoạt động: du lịch nội địa, du lịch quốc tế…
- Theo vị trí địa lý: du lịch biển, núi, du lịch đô thị, du lịch đồng quê…
- Theo thời gian: du lịch ngắn ngày, dài ngày, cuối ngày…
- Theo lứa tuổi: thanh niên, gia đình…
- Theo phương tiện sử dụng: du lịch bằng ô tô, tàu hỏa, tàu thủy, máy bay…
- Theo hình thức tổ chức: du lịch cá nhân, theo đoàn…
1.1.1.2. Chức năng của du lịch
16


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
a. Chức năng xã hội
Du lịch là ngành thu hút lao động rất lớn, có vai trò quan trọng trong việc giải
quyết công ăn việc làm và cải thiện đời sống nhân dân. Du lịch còn góp phần thỏa
mãn những nhu cầu tinh thần, nâng cao chất lượng cuộc sống, hồi phục sức khỏe,
tăng cường sức sống và tái sản xuất khả năng lao động của nhân dân. Theo các công
trình nghiên cứu về sinh học của Crivosep và Dorin (1981) khẳng định, nhờ chế độ

nghỉ ngơi và du lịch hợp lý, bệnh tật của dân cư trung bình giảm 30 %, bệnh đường
hô hấp giảm 40 %, bệnh thần kinh giảm 30 %. Nhờ vậy du lịch góp phần giảm đáng
kể các chi phí của xã hội cho việc khám và chữa bệnh, nâng cao số ngày làm việc
và năng suất lao động [12]. Hàng năm, đa số tổ chức và doanh nghiệp đều thực hiện
những kỳ nghỉ ngắn ngày và dài ngày nhằm phục hồi sức khỏe, gắn kết các thành
viên lại với nhau.
Ngoài ra, nhờ có sự phát triển của ngành du lịch mà nhiều di sản văn hóa, lịch
sử của dân tộc được quảng bá, nhiều người biết đến hơn. Du lịch mang tính giáo
dục thẩm mỹ cao, phát huy tinh thần yêu nước, khơi dậy lòng tự hào dân tộc khi
được trực tiếp tiếp xúc với các thắng cảnh, di tích lịch sử dân tộc. Về quan hệ quốc
tế, du lịch tạo điều kiện thuận lợi cho Việt Nam mở rộng, củng cố, thắt chặt tình
hữu nghị thân ái với các quốc gia khác trên thế giới.
b. Chức năng kinh tế
Du lịch không chỉ là ngành “xuất khẩu tại chỗ” mà còn là ngành “xuất khẩu
vô hình” mang lại nguồn thu ngoại tệ cho đất nước, góp phần tăng thu nhập quốc
dân, đa dạng hóa và thúc đẩy các ngành kinh tế khác cùng phát triển.
Du lịch khuyến khích và thu hút vốn đầu tư nước ngoài, góp phần thúc đẩy
chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hợp lý. Đó là sự tăng dần tỉ trọng ở khu vực
dịch vụ trong cơ cấu nền kinh tế. Có thể khẳng định rằng du lịch là một lĩnh vực
kinh doanh đầy hấp dẫn so với các ngành kinh tế khác.
c. Chức năng sinh thái
Du lịch tạo nên sự gắn bó giữa con người với môi trường, đưa con người đến
gần và hòa nhập vào thiên nhiên. Tại một số quốc gia phát triển, đặc biệt những nơi
có ngành công nghiệp phát triển mạnh thì ngành du lịch được hình thành nhằm thay

17


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030

đổi không khí của các khu công nghiệp với khói, bụi, tiếng ồn.
Du lịch còn giúp cho con người mở rộng sự hiểu biết về thiên nhiên và nâng
cao ý thức bảo vệ thiên nhiên. Tiếp xúc với khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ và thơ
mộng, con người sẽ trở nên thanh thản và cân bằng về tâm lý. Từ đó, tăng thêm
lòng yêu thiên nhiên và ý thức phải giữ gìn môi trường sống của chính chúng ta.
Các nguồn thu từ du lịch là cơ sở quan trọng để tiến hành đầu tư lại cảnh
quan, bảo vệ môi trường. Do vậy mà hoạt động du lịch góp phần đầu tư bảo tồn và
tôn tạo cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái.
d. Chức năng chính trị
Du lịch góp phần thỏa mãn nhu cầu của con người, nâng cao nhận thức, mở
rộng tầm hiểu biết của mỗi người dân. Nó còn là yếu tố làm tăng cường giao lưu,
mở rộng quan hệ xã hội, tăng thêm tình hữu nghị đoàn kết giữa các dân tộc, quốc
gia với nhau.
Thông qua các chuyến du lịch tham quan đến Việt Nam, du khách quốc tế sẽ
trực tiếp chứng kiến những thành tựu của đất nước, đời sống vật chất và tinh thần
của nhân dân. Như vậy, những bằng chứng thực tế thông qua các chuyến du lịch sẽ
là cách tuyên truyền những chính sách và đường lối của Đảng và Nhà nước thuyết
phục nhất.
Du lịch góp phần giáo dục lòng yêu nước, ý thức giữ gìn và phát huy truyền
thống dân tộc. Đây là nhân tố rất quan trọng góp phần củng cố hòa bình thế giới. Du
lịch quốc tế làm cho con người hiểu biết và xích lại gần nhau. Từ đó giúp con người
trên mọi vùng miền toàn thế giới thêm gần gũi, thân thiện với nhau hơn, nhờ vậy
mà nó tăng cường tình hữu nghị giữa các dân tộc trên thế giới.
1.1.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển du lịch
a. Vị trí địa lý
Đây là một nhân tố có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển du lịch.
Vị trí địa lý bao gồm vị trí địa lý về mặt tự nhiên (các chỉ tiêu về giới hạn tọa độ,
giới hạn lãnh thổ và các điểm đặc biệt có liên quan) và vị trí địa lý kinh tế - xã hội,
chính trị.
Đối với hoạt động du lịch, có hai yếu tố về vị trí địa lý cần xét đến là điểm

đến nằm trong khu vực phát triển về du lịch ở mức độ nào đó và khoảng cách từ
18


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
điểm đến tới nơi phát sinh cầu du lịch ngắn hay dài. Tuy nhiên, để xét điểm đến du
lịch chịu ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực từ vị trí địa lý thì còn phải xét trong loại
hình du lịch nào, ví dụ như đối với loại hình du lịch sinh thái, mạo hiểm thì vị trí
thuận lợi, gần đường giao thông chưa chắc đã có nhiều ý nghĩa. Đối với các loại
hình du lịch còn lại thì vị trí địa lý có ảnh hưởng lớn đến sức hấp dẫn của điểm đến.
Một điểm đến có nhiều tài nguyên, cảnh quan đẹp và lý thú song nếu quá xa thì
lượng khách đến được chắc chắn cũng không nhiều.
b. Tài nguyên du lịch
 Tài nguyên du lịch tự nhiên: Tài nguyên du lịch tự nhiên bao gồm các đối
tượng, hiện tượng tự nhiên và mối liên hệ giữa chúng được lôi cuốn vào để phục vụ
cho mục đích du lịch. Các yếu tố tự nhiên bao gồm: địa hình, nguồn nước, khí hậu,
sinh vật là các yếu tố có ảnh hưởng nhất đến hoạt động du lịch.
- Địa hình
Địa hình có vai trò hết sức quan trọng đối với du lịch. Trước hết, bề mặt địa
hình là nơi diễn ra các hoạt động của du khách, đồng thời cũng là nơi xây dựng các
công trình thuộc cơ sở vật chất kĩ thuật hạ tầng phục vụ du lịch. Đặc trưng hình thái
và trắc lượng hình thái có thể thuận lợi hoặc gây khó khăn cho hoạt động du lịch.
Các đơn vị hình thái chính của địa hình là đồi núi và đồng bằng, biển và bờ
biển, chúng được phân biệt bằng độ cao địa hình.
Địa hình miền núi là dạng địa hình có ý nghĩa quan trọng với du lịch bởi tính
đa dạng, có nhiều cảnh quan khác thường hấp dẫn khách du khách. Nơi đây cũng
tập trung giới động thực vật phong phú, nhiều hệ sinh thái độc đáo, thích hợp để
phát triển các loại hình du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, leo núi mạo hiểm…
Bên cạnh đó, các dạng địa hình đặc biệt bao gồm kiểu địa hình karst và kiểu

địa hình ven biển có giá trị lớn trong khai thác du lịch.
Địa hình karst được tạo thành do sự lưu thông của nước trong các đá dễ hòa
tan (đá vôi, thạch cao…). Kiểu karst hấp dẫn du khách nhất là các hang động karst.
Ngoài ra còn có kiểu karst ngập nước mà tiêu biểu là Vịnh Hạ Long, một trong
những di sản thiên nhiên thế giới, có thể du ngoạn bằng tàu, thuyền.
Dạng địa hình đồng bằng tương đối đơn điệu về ngoại hình, ít gây hứng thú
với khách tham quan. Tuy nhiên, đây là nơi thường tập trung các di tích lịch sử -

19


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
văn hóa, kiến trúc…và các hoạt động kinh tế - xã hội phong phú. Mặt khác, đây
cũng là nơi phát sinh cầu du lịch lớn, là thị trường tiềm năng để các địa phương
khác nhắm đến. Có thể nói địa hình đồng bằng có ảnh hưởng gián tiếp đến du lịch.
Ngoài hai kiểu địa hình trên còn có dạng địa hình có ý nghĩa quan trọng đối
với du lịch đó là địa hình biển và bờ biển. Dọc bở biển là các bãi tắm đẹp, du khách
có thể tắm biển, thăm quan, du thuyền ra đảo, lặn biển và các loại hình du lịch thể
thao. Ngoài ra biển còn có nhiều đảo và quần đảo với những đặc điểm rất khác nhau
nên khả năng khai thác rất đa dạng. Ở nước ta, các đảo có tiềm năng du lịch lớn như
Phú Quốc, Côn Đảo, Cát Bà….
- Khí hậu
Khí hậu là thành phần của tự nhiên sớm được khai thác như một dạng tài
nguyên du lịch quan trọng. Điều kiện khí hậu có ảnh hưởng đến việc thực hiện
các chuyến đi du lịch hoặc hoạt động dịch vụ du lịch. Có hai chỉ tiêu khí hậu
cần lưu ý đó là nhiệt độ không khí và độ ẩm không khí. Ngoài ra cần tính đến
các yếu tố khác như: áp suất khí quyển, gió, ánh nắng mặt trời, lượng mưa…Đặc
biệt cần chú ý đến các hiện tượng thời tiết đặc biệt có thể cản trở chuyến du lịch
như bão, lũ, sóng thần…

Như vậy, những nơi có khí hậu điều hòa thường được du khách ưa thích.
Khách thường tránh những nơi khí hậu cực đoan: quá nóng, quá lạnh, quá ẩm hay
quá khô…Tuy nhiên, để đánh giá ảnh hưởng của khí hậu với du lịch rất phức tạp,
mỗi loại hình du lịch ở thể phù hợp với những đặc điểm khí hậu thời tiết khác nhau.
Nhiều nhà nghiên cứu đã xây dựng các chỉ tiêu sinh khí hậu để xác định mức độ
thích hợp của khí hậu đối với con người.

Bảng 1.1: Chỉ tiêu sinh khí hậu đối với con người
Hạng

Ý nghĩa

Nhiệt độ TB
năm (oC)

Nhiệt độ TB
tháng nóng nhất
20

Biên độ nhiệt Lượng mưa
TB năm (oC) TB năm (mm)


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
1

Thích nghi

18 - 24

(oC)
24 - 27

2

Khá thích nghi

24 - 27

27 - 29

6-8

1.900 - 2.500

3

Nóng

27 - 29

29 - 32

8 – 14

>-2.550

4

Rất nóng

29 - 32

32 - 35

14 - 19

<1.250

5

Không thích nghi

>32

>35

>19

<650

<6

1.250 - 1.900

[12]
Du lịch còn có tính mùa rất rõ rệt chủ yếu là do tính mùa của khí hậu quy
định. Ở các vùng khác nhau trên thế giới có các mùa du lịch khác nhau. Mùa du lịch
quanh năm có ở các vùng khí hậu nhiệt đới như ở Miền Nam nước ta. Nhiều loại

hình du lịch có thể diễn ra quanh năm như du lịch chữa bệnh ở suối khoáng, du lịch
trên núi. Mùa hè các loại hình du lịch phong phú hơn như du lịch biển, du lịch núi,
các hoạt động tham quan, dã ngoại…Mùa đông là mùa du lịch núi, ở một số quốc
gia có băng tuyết thì du lịch thể thao là loại hình rất phát triển.
- Thủy văn
Nếu như nguồn nước có vai trò quan trọng đối với cuộc sống, sản xuất sinh
hoạt của con người nói chung, thì trong du lịch nguồn nước đóng một vai trò càng
quan trọng. Tài nguyên nước bao gồm nước trên mặt và nước ngầm, nước khoáng
đều có thể phục vụ mục đích du lịch.
Du lịch đòi hỏi phải cung cấp đầy đủ nguồn nước sạch cho du khách. Đặc biệt,
giá trị của nguồn nước đối với du lịch được thể hiện ở chỗ nước tạo nên môi trường
cho nhiều loại hình hoạt động du lịch như tắm, bơi lặn, du thuyền, lướt ván, câu cá,
tham quan đáy biển. Vì vậy, các hồ nước, thác nước, sông suối…cũng là những yếu tố
có giá trị nhiều mặt đối với du lịch và được coi là tài nguyên du lịch. Nước ngầm ít có
giá trị với du lịch, chủ yếu để phục vụ nhu cầu sinh hoạt tại điểm đến của du khách.
Một nguồn nước không thể không nói đến đó là nước khoáng. Đây là nguồn
tài nguyên phục vụ nhu cầu chữa bệnh, nghỉ dưỡng của khách du lịch. Nước khoáng
chủ yếu nằm dưới đất, có thành phần hóa học đặc biệt và các tính chất lý học có tác
dụng đối với sức khỏe con người. Một số nguồn nước khoáng có giá trị cho du lịch
ở nước ta như Quang Hanh (Quảng Ninh), Kim Bôi (Hòa Bình), Hội Vân (Bình
21


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
Định), Bình Châu (Bà Rịa – Vũng Tàu)…Trên thế giới có nhiều điểm du lịch nước
khoáng nổi tiếng như: Vicky (Pháp), Boczomi (Grudia), Visbaden (Đức)…
- Sinh vật
Sau những căng thẳng, mệt mỏi của công việc, cuộc sống đô thị con người
muốn quay về hòa mình vào thiên nhiên. Tài nguyên sinh vật cũng là tài nguyên có

giá trị du lịch rất to lớn. Các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên là những nơi
còn tồn tại nhiều loài động – thực vật nguyên sinh rất thuận lợi để phát triển các loại
hình du lịch sinh thái, tham quan nghiên cứu.
Các tài nguyên sinh vật còn có thể tổ chức được thành các điểm tham quan
sinh vật hoang dã, bán hoang mạc hoặc nhân tạo. Ví dụ ở Việt Nam, khách du lịch
đến Nha Trang không thể bỏ qua Viện Hải dương học. Tài nguyên sinh vật còn tạo
nên một loạt các loại hình du lịch nhận được sự đánh giá cao của du khách trong và
ngoài nước như câu cá, câu mực, tát dìa bắt cá,…
Tuy nhiên không phải mọi loại tài nguyên động – thực vật đều được khai thác
phục vụ du lịch. Đối với mỗi loại du lịch đều có những tiêu chí nhất định về sinh
vật, hệ sinh thái…
 Tài nguyên du lịch nhân văn
Tài nguyên du lịch nhân văn là các đối tượng, hiện tượng do con người tạo ra
trong suốt quá trình tồn tại và phát triển, được khai thác để phục vụ cho các hoạt
động du lịch.
Theo Luật Du lịch Việt Nam (2005) quy định tại điều 13, chương II: “Tài
nguyên du lịch nhân văn bao gồm truyền thống văn hóa, các yếu tố văn hóa, văn
nghệ dân gian, di tích lịch sử, cách mạng, khảo cổ, kiến trúc, các công trình lao
động sáng tạo của con người và các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể khác có thể
được sử dụng phục vụ mục đích du lịch.”
- Di tích lịch sử – văn hóa
Di tích lịch sử - văn hóa là những tài nguyên du lịch rất có giá trị, là tài sản
quý giá của mỗi địa phương, mỗi dân tộc, mỗi đất nước và của cả nhân loại. Nó
được chia thành 4 nhóm chủ yếu sau:
22


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
- Di tích khảo cổ

- Di tích lịch sử
- Di tích kiến trúc nghê thuật
- Danh lam thắng cảnh
Khi đánh giá các đối tượng nhân văn này, cần quan tâm các tiêu chí: Tổng số
di tích các loại trên lãnh thổ; số di tích được xếp hạng quốc gia; mật độ di tích trên
một đơn vị diện tích [19]. Mỗi một tiêu chí ở trên đều mang ý nghĩa khác nhau, chỉ
tiêu đầu tiên đánh giá về mặt số lượng di tích, hai chỉ tiêu sau đánh gia về chất
lượng di tích. Đây là những chỉ tiêu quan trọng trong quá trình phân tích khả năng
khai thác, phát triển du lịch của di tích văn hóa – lịch sử.
- Lễ hội
Lễ hội là những hình thức sinh hoạt của cộng đồng dân cư. Đây là loại hình văn
hóa tổng hợp hết sức đa dạng và phong phú, là một kiểu sinh hoạt tập thể của nhân
dân sau thời gian lao động mệt nhọc, hay là dịp để mọi người cùng hướng về một sự
kiện lịch sử trọng đại như ngưỡng mộ tổ tiên, ôn lại truyền thống, hay giải quyết
những nỗi lo âu, khao khát, ước mơ mà cuộc sống hiện tại chưa đáp ứng được.
Lễ hội có nhiều dạng nhưng thông thường đều bao gồm hai phần liên quan
đến nhau rất chặt chẽ, đó là phần lễ và phần hội. Phần lễ mang tính chất trang trọng,
tưởng niệm bậc thánh hiền hay thần linh được nhân dân tôn thờ. Phần hội là lúc
diễn ra các hoạt động vui chơi, thi thố tài năng về ca hát, về nghề truyền thống địa
phương, về sức khỏe dẻo dai…
Hai nhân tố mà ta cần chú ý đến khi đánh giá ý nghĩa của lễ hội đó là thời gian
diễn ra lễ hội và quy mô của lễ hội. Ở nước ta đa số các lễ hội đều diễn ra vào mùa xuân.
- Các đối tượng gắn với dân tộc học
Mỗi dân tộc có những điều kiện sinh sống, đặc điểm văn hóa, phong tục tập
quán, hoạt động sản xuất mang sắc thái riêng của mình trên địa bàn cư trú nhất định.
Những đặc thù của từng dân tộc có sức hấp dẫn riêng đối với khách du lịch.
Các đối tượng du lịch gắn với dân tộc học có giá trị với du lịch là các tập tục
lạ về cư trú, về tổ chức xã hội, về thói quen ăn uống sinh hoạt, về kiến trúc cổ, các
nét truyền thống trong quy hoạch cư trú và xây dựng, trang phục dân tộc…
- Làng nghề thủ công truyền thống

23


Đề tài: Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2006 – 2011 và tầm
nhìn đến 2030
Nghề thủ công truyền thống là những loại hình hoạt động kinh tế - xã hội rất
phong phú. Nghề thủ công trên thế giới rất đa dạng và có nhiều nét độc đáo, do vậy
mà nó có nhiều giá trị thu hút một lượng khách du lịch lớn. Làng nghề cổ truyền có
thế trở thành điểm tham quan du lịch mà ở đây du khách được nhìn, nghe kĩ thuật
chế tác sản phẩm thủ công truyền thống, sau đó tự mình trải nghiệm kĩ thuật mà
mình ưa thích. Mặt khác, sản phẩm thủ công cũng là những món quà lưu niệm đầy
giá trị cho khách du lịch.
- Các đối tượng nhân văn khác
Ngoài các tài nguyên du lịch nhân văn kể trên, du lịch còn có thể khai thác
nhiều tài nguyên đa dạng, phong phú khác để đáp ứng nhu cầu du khách như:
Các đối tượng văn hóa – thể thao: trung tâm khoa học, các trường đại học, thư
viện lớn, các bảo tàng, nhà hát…
Các sự kiện văn hóa – thể thao như triển lãm mỹ thuật, sự kiện thể thao trong
và quốc tế…
Văn hóa nghệ thuật, ẩm thực...: là một hình thức nghệ thuật biểu diễn truyền
thống hoặc văn hóa ẩm thực cũng có ý nghĩa du lịch rất đa dạng, cần quan tâm
nghiên cứu và khai thác để phát triển hơn nữa ngành du lịch.
Như vậy, có thể thấy tài nguyên du lịch là một thành tố vô cùng quan trọng để
tạo vùng du lịch và quyết định khả năng phát triển du lịch của một quốc gia. Tài
nguyên du lịch càng đặc sắc phong phú thì sức hấp dẫn và hiệu quả hoạt động
ngành du lịch ngày càng nâng cao. Đây chính là điều kiện làm tiền đề và thúc đẩy
ngành du lịch phát triển mạnh mẽ. Do vậy con người cần khai thác tài nguyên hợp
lý đi đôi với bảo vệ, khôi phục và tôn tạo các tài nguyên du lịch.
c. Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng là tiền đề cần thiết cho sự phát triển của bất cứ ngành kinh tế

nào, du lịch cũng không ngoại lệ bởi nó cần có các nền tảng thuận lợi để phục vụ du
khách. Nổi bật hàng đầu chính là mạng lưới và phương tiện giao thông. Bên cạnh
đó còn có hệ thống phục vụ trực tiếp như thông tin liên lạc, hệ thống cũng cấp điện
nước – đây là những phần không thể thiếu được trong hoạt động du lịch
- Hệ thống giao thông vận tải
Yếu tố này quyết định tới sự tồn tại của các điểm du lịch vì thực chất du lịch
24