PHÂN TÍCH SỰ THAY ĐỔI MÔ HÌNH CANH TÁC LÚA TẠI TỈNH AN GIANG TRONG GIAI ĐOẠN 2007- 2010

Header Page 1 of 161.
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TIỂU LUẬN TỐT NGHIỆP
PHÂN TÍCH SỰ THAY ĐỔI MÔ HÌNH CANH TÁC LÚA
TẠI TỈNH AN GIANG TRONG GIAI ĐOẠN 2007- 2010

Họ và tên sinh viên: LÊ THỊ HUỲNH DUYÊN
Ngành: Hệ thống Thông tin Địa lý
Niên khóa: 2012 – 2016

Tháng 6/2016

Footer Page 1 of 161.


Header Page 2 of 161.

PHÂN TÍCH SỰ THAY ĐỔI MÔ HÌNH CANH TÁC LÚA
TẠI TỈNH AN GIANG TRONG GIAI ĐOẠN 2007- 2010

Tác giả
LÊ THỊ HUỲNH DUYÊN

Tiểu luận được đệ trình để đáp ứng yêu cầu
cấp bằng Kĩ sư ngành Hệ thống Thông tin Địa lý

Giáo viên hướng dẫn:

PGS.TS. Nguyễn Kim Lợi

KS. Nguyễn Duy Liêm

Tháng 6 năm 2016

Footer Page 2 of 161.

i


Header Page 3 of 161.

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu truờng Ðại học Nông
Lâm, đặc biệt là thầy PGS.TS Nguyễn Kim Lợi và các thầy cô trong bộ môn Thông tin
Ðịa lý Ứng dụng cùng toàn thể quý thầy cô công tác tại truờng Ðại học Nông Lâm TP.
Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức nền tảng, giúp đỡ em
trong suốt bốn năm học tại truờng để em có thể hoàn thành bài tiểu luận này.
Đặc biệt, Em xin gởi lời cảm ơn chân thành đến thầy Nguyễn Duy Liêm đã trao
đổi kinh nghiệm, kiến thức quý báu cũng như chia sẻ tài liệu, dữ liệu liên quan đến đề
tài, chỉ dẫn, giúp đỡ tận tình, theo sát và góp ý trong suốt thời gian làm tiểu luận tốt
nghiệp. Hỗ trợ, cung cấp nhiều kiến thức, giải đáp mọi thắc mắc trong quá trình học
tập và thực hiện tiểu luận.
Em cũng cảm ơn lớp DH12GI, những người bạn đồng hành cùng em trong
quãng đời sinh viên, những người đã luôn giúp đỡ em khi em gặp khó khăn, sẵn sàng
chia sẻ cho em những điều hay, lẽ phải và cũng là nguồn động lực để em phấn đấu
vươn lên.
Cuối cùng, để có được thành quả như ngày hôm nay, con xin nói lời biết ơn
chân thành đối với cha mẹ, những người đã sinh thành nên con, chăm sóc, nuôi dạy
con thành người và tạo điều kiện cho con được học tập.

Lê Thị Huỳnh Duyên
Khoa Môi trường và Tài nguyên
Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh
Số điện thoại: 0932750746
Email:

Footer Page 3 of 161.

ii


Header Page 4 of 161.

TÓM TẮT
An Giang đang trên đà phát triển về mọi mặt kinh tế, xã hội. Với địa thế là tỉnh
nằm ở đầu nguồn sông Cửu Long, thuận lợi về điều kiện tự nhiên, hệ thống thủy nông
và chú trọng áp dụng các phương pháp canh tác lúa tiên tiến, An Giang trở thành tỉnh
có sản lượng lúa cao nhất. Vì nền kinh tế Việt Nam chủ yếu phụ thuộc vào sự tăng
trưởng của sản xuất nông nghiệp, trong đó lúa là cây trồng chủ lực, cho nên việc sở
hữu diện tích lớn đất trồng lúa đã đem lại lợi thế lớn mạnh cho tỉnh An Giang. Do các
chính sách của địa phương và sự chuyển đổi cơ cấu nên các mô hình canh tác lúa tại
An Giang thay đổi qua từng năm. Vì vậy, đề tài “Phân tích sự thay đổi mô hình canh
tác lúa tại tỉnh An Giang trong giai đoạn 2007- 2010” đã được thực hiện trong khoảng
thời gian từ tháng 3/2016 đến tháng 5/2016. Để thực hiện đề tài, đầu tiên phải tiến
hành thu thập dữ liêu, biên tập các bản đồ hiện trạng các mô hình canh tác năm 2007,
2010. Sau đó, tiến hành chồng lớp bằng thuật toán giao nhau (intersect) trong phần
mềm Arcgis. Sau khi thực hiện, đề tài đã đạt được những kết quả như sau:
-

Bản đồ canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2007.

-

Bản đồ canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010.

-

Bản đồ thay đổi các mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang trong giai đoạn
2007- 2010.

Qua đó cho thấy sự thay đổi của các mô hình canh tác lúa tại An Giang trong giai
đoạn 2007- 2010, không những thay đổi về diện tích mà các mô hình canh tác còn thay
đổi về sự phân bố. Do mỗi huyện có điều kiện tự nhiên về đất đai, thời tiết, khí tượng
thủy văn, hệ canh tác, kỹ thuật tập quán canh tác khác nhau nên sự phân bố các mô
hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang không đồng đều. Ngoài ra, sự thay đổi về sự phân
bố và diện tích đã cho thấy lúa 3 vụ là mô hình canh tác phổ biến, có thể được địa
phương chú trọng hơn và mở rộng diện tích canh tác và trong thời gian tới.

Footer Page 4 of 161.

iii


Header Page 5 of 161.

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii
TÓM TẮT...................................................................................................................... iii
MỤC LỤC ......................................................................................................................iv

DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................................vi
DANH MỤC HÌNH ẢNH ............................................................................................ vii
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
I. Đặt vấn đề.................................................................................................................1
II. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................... 2
1. Mục tiêu chung ....................................................................................................2
2. Mục tiêu cụ thể ....................................................................................................2
III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................................2
1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 2
2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 2
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .................................................................3
1.1. Mô hình canh tác lúa ............................................................................................ 3
1.1.1. Khái niệm ......................................................................................................3
1.1.2.Phân loại .........................................................................................................3
1.2. Khu vực nghiên cứu ............................................................................................. 5
1.2.1. Vị trí địa lý.....................................................................................................5
1.2.2 Điều kiện tự nhiên .......................................................................................... 7
1.3. Hiện trạng canh tác lúa tại tỉnh An Giang ............................................................ 9
1.4. Nghiên cứu liên quan .......................................................................................... 10
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................... 12
2.1. Dữ liệu thu thập ..................................................................................................12
2.2. Tiến trình thực hiện ............................................................................................ 12
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................................ 14
3.1. Mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2007 ............................................14
3.2. Mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010 ............................................16
3.3. Đánh giá sự thay đổi mô hình canh tác lúa giai đoạn 2007- 2010 ..................... 18
3.3.1. Quy mô thay đổi .......................................................................................... 18
3.3.2. Ma trận chuyển đổi ...................................................................................... 19

Footer Page 5 of 161.

iv


Header Page 6 of 161.
CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 25
4.1. Kết luận...............................................................................................................25
4.2. Kiến nghị ............................................................................................................25
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 26

Footer Page 6 of 161.

v


Header Page 7 of 161.

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Các hệ thống canh tác lúa ở đồng bằng sông Cửu Long ................................ 4
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa ở tỉnh An Giang qua các năm ................9
Bảng 1.3. Diện tích- sản lượng- năng suất lúa của các cơ cấu mùa vụ......................... 10
Bảng 2.1. Bảng dữ liệu thu thập.................................................................................... 12
Bảng 3.1. Diện tích và tỷ lệ các mô hình canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2007 .........15
Bảng 3.2. Diện tích và tỷ lệ các mô hình canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2010 .........17
Bảng 3.3. Thống kê diện tích của các mô hình canh tác lúa năm 2007, 2010 ..............18
Bảng 3.4. Ma trận diện tích chuyển đổi của các mô hình canh tác lúa giai đoạn 20072010 ............................................................................................................................... 20

Footer Page 7 of 161.

vi

Header Page 8 of 161.

DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Bản đồ hành chính tỉnh An Giang ..................................................................6
Hình 2.1. Sơ đồ phương pháp nghiên cứu ....................................................................13
Hình 3.1. Bản đồ canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2007 ..............................................15
Hình 3.2. Bản đồ canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010 .........................................17
Hình 3.3. Bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa 2 vụ tại tỉnh An Giang giai đoạn
2007- 2010 ..................................................................................................................... 21
Hình 3.4. Bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa 3 vụ tại tỉnh An Giang giai đoạn 20072010 ............................................................................................................................... 22
Hình 3.5. Bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa- màu tại tỉnh An Giang giai đoạn
2007- 2010 ..................................................................................................................... 23
Hình 3.6. Bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang giai đoạn 20072010 ............................................................................................................................... 24

Footer Page 8 of 161.

vii


Header Page 9 of 161.

MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
An Giang là tỉnh nằm ở phía Tây Nam Việt Nam, nơi đầu nguồn sông Cửu Long.
Phía Tây Bắc giáp Campuchia với gần 100 km đường biên giới, phía Tây giáp Kiên
Giang, phía Đông Nam giáp thành phố Cần Thơ và phía Đông giáp với tỉnh Đồng
Tháp. An Giang có diện tích 3.536,7 km2, dân số 2.155,8 nghìn người, mật độ dân số
610 người/km2 (Tổng cục thống kê, 2015).

Hiện nay, An Giang đang trên đà phát triển về mọi mặt kinh tế, xã hội. Với địa
thế là tỉnh nằm ở đầu nguồn sông Cửu Long, An Giang có diện tích canh tác lớn nhất
vùng là 625,8 nghìn ha (Tổng cục thống kê, 2015). Với những thuận lợi về điều kiện
tự nhiên, hệ thống thủy nông và chú trọng áp dụng các phương pháp canh tác lúa tiên
tiến, An Giang trở thành tỉnh có sản lượng lúa cao nhất là 4.039,3 nghìn tấn (Tổng cục
thống kê, 2015). Vì nền kinh tế Việt Nam chủ yếu phụ thuộc vào sự tăng trưởng của
sản xuất nông nghiệp, trong đó lúa là cây trồng chủ lực, cho nên việc sở hữu diện tích
lớn đất trồng lúa đã đem lại lợi thế lớn mạnh cho tỉnh An Giang.
Do tác động của con người, nên mô hình canh tác lúa trên địa bàn tỉnh có sự thay
đổi qua từng năm. Chính vì vậy, đòi hỏi công tác quản lý cần phải thường xuyên theo
dõi, cập nhật tình hình biến động mùa vụ lúa. Ngày nay, với quá trình hội nhập quốc tế
cùng với sự tiến bộ của khoa học - công nghệ liên quan đến sự thay đổi về diện tích đất
trồng lúa đã được thực hiện như Nguyễn Quang Trung và ctv (2014) đã đánh giá biến
động cơ cấu mùa vụ lúa tỉnh An Giang giai đoạn 2000-2013 trên cơ sở sử dụng ảnh
MODIS, Nguyễn Minh Khoa và ctv (2014) đã thành lập bản đồ thay đổi diện tích đất
trồng lúa vùng phía Bắc sông Tiền, Việt Nam giai đoạn 1989-2009 trên cơ sở kỹ thuật
viễn thám và công nghệ GIS. Qua những nghiên cứu trên, có thể thấy các tác giả chỉ
nghiên cứu sự thay đổi diện tích của đất trồng lúa, từ đất trồng lúa sang các loại hình
sử dụng đất khác nhưng chưa có nghiên cứu nào phân tích sự thay đổi giữa các mô
hình canh tác lúa.
Vì vậy, đề tài “Phân tích sự thay đổi mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang trong
giai đoạn 2007- 2010” đã được thực hiện.

Footer Page 9 of 161.

1


Header Page 10 of 161.
II. Mục tiêu nghiên cứu

1. Mục tiêu chung
Mục tiêu chung của đề tài là phân tích xu hướng thay đổi hình thức canh tác đất
trồng lúa tại tỉnh An Giang giai đoạn 2007- 2010. Từ đó giúp cho cơ quan quản lý cũng
như người dân địa phương có cái nhìn khách quan trong việc đề xuất, tìm ra giải pháp tốt
nhất để nâng cao chất lượng và năng suất lúa.
2. Mục tiêu cụ thể
Dựa vào mục tiêu đã đề ra, mục tiêu cụ thể của đề tài như sau:
-

Đánh giá mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2007 và năm 2010.

-

Chồng lớp 2 bản đồ canh tác lúa năm 2007 và 2010, xác định khu vực biến động.

-

Phân tích sự chuyển đổi giữa các mô hình canh tác lúa trong giai đoạn trên.

III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là mô hình canh tác lúa và sự thay đổi mô hình
canh tác.
2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là khu vực tỉnh An Giang trong giai đoạn 20072010

Footer Page 10 of 161.

2

Header Page 11 of 161.

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1. Mô hình canh tác lúa
1.1.1. Khái niệm
Mô hình canh tác (hệ thống canh tác) là hệ thống bao gồm nhiều hệ thống phụ
như trồng trọt, chăn nuôi, ngành nghề, thậm chí cả tiếp thị. Trong đó, hệ thống trồng
trọt là bộ phận chủ yếu của hệ thống canh tác, cấu trúc của nó quyết định hoạt động
của các hệ thống con khác (Lê Thị Nghệ, 2006).
Ngoài ra, theo Shanor Philip và Sôhmohi (1981) (Trích dẫn trong Lê Thị Nghệ,
2006), hệ thống canh tác (hệ thống nông trại, hệ thống nông nghiệp) còn được gọi là
sự bố trí một cách thống nhất và ổn định các ngành nghề trong nông trại được quản lý
bởi hộ gia đình trong một môi trường tự nhiên, sinh học, kinh tế, xã hội phù hợp với
mục tiêu, sự mong muốn và nguồn lực của hộ.
Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới với 2
vùng đồng bằng lớn là đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. Trong đó,
đồng bằng sông Cửu Long được xem là vùng trồng lúa trọng điểm của cả nước với
điều kiện thổ nhưỡng thuận lợi, có những nơi sản xuất lúa nhiều vụ trong năm, thúc
đẩy sản xuất gạo hàng hóa cho thương mại nội địa và xuất khẩu (Dương Văn Chín,
2009). Vì thế, để nâng cao sản lượng và năng suất lúa, đáp ứng nhu cầu con người và
phát triển kinh tế nông nghiệp, các nhà nghiên cứu đã tìm ra các mô hình canh tác lúa
khác nhau và đã được người dân áp dụng. Có thể định nghĩa mô hình canh tác lúa còn
được gọi là hệ thống canh tác lúa, gồm nhiều mô hình canh tác khác nhau như lúa 1
vụ, lúa 2 vụ, lúa 3 vụ, kết hợp nhiều thành phần giữa trồng trọt, chăn nuôi và nuôi
trồng thủy sản mang lại hiệu quả kinh tế cao và bền vững nhất, góp phần nâng cao chất
lượng cây lúa.
1.1.2.Phân loại
Những năm trước 1945, đồng bằng sông Cửu Long là vùng lúa độc canh 1 vụ
lúa mùa. Tuy nhiên hiện nay, vùng này đã phát triển nhiều mô hình canh tác lúa khác

nhau tùy vào điều kiện tự nhiên và khí hậu ở mỗi tiểu vùng và được thể hiện ở bảng
1.1. Theo đó, đồng bằng sông Cửu Long có 6 vùng sinh thái ứng với 6 loại đất khác
nhau. Trong đó, tỉnh An Giang nằm ở vùng ngập lũ ven và giữa sông Cửu Long ứng

Footer Page 11 of 161.

3


Header Page 12 of 161.
với loại đất phù sa và có 4 mô hình canh tác lúa: lúa 3 vụ, lúa đông xuân- hè thu, lúa 2
vụ- 1 màu, lúa 1 vụ- 2 màu.
Bảng 1.1. Các hệ thống canh tác lúa ở đồng bằng sông Cửu Long
Vùng sinh thái
Vùng ngập lũ ven và

Loại đất

Cơ cấu cây trồng có lúa
Phù sa

- Lúa 3 vụ
- Lúa đông xuân- hè thu

giữa sông Cửu Long

- Lúa 2 vụ- 1 màu
- Lúa 1 vụ- 2 màu
Vùng cửa sông

Nhiễm mặn

Cửu Long

- Lúa 2 vụ mùa mưa
- Lúa 1 vụ mùa
- Lúa 1 vụ- 1 màu
- Lúa 1 vụ- tôm
- Lúa 1 vụ- dừa

Vùng bán đảo Cà Mau

Phèn mặn

- Lúa 2 vụ (hè thu- mùa)
- Lúa 1 vụ mùa
- Lúa 1 vụ- tôm

Vùng trũng U Minh
Vùng trũng
Đồng Tháp Mười

Than bùn- phèn ngập
úng kéo dài

- Lúa 2 vụ (đông xuân- hè thu)

Phèn chua mùa khô,
ngập úng mùa mưa

- Lúa 2 vụ (đông xuân- hè thu)

- Lúa 1 vụ mùa
- Lúa 1 vụ (đông xuân)
- Lúa 1 vụ mùa
- Lúa 1 vụ- màu

Vùng đồng bằng
Hà Tiên

Phèn chua mùa khô,
ngập úng mùa mưa

- Lúa 2 vụ (đông xuân- hè thu)
- Lúa 1 vụ mùa
-Lúa 1 vụ- 1 màu
(Nguyễn Văn Bộ, 2009)

Sau đây là khái quát về một số cơ cấu cây trồng có lúa tại đồng bằng sông Cửu
Long:
-

Cơ cấu lúa- màu: Hiện tượng bất thường về thời tiết, hạn hán thường xuyên đã

dẫn đến thiếu nước trầm trọng cả trong sản xuất nông lâm nghiệp lẫn sinh hoạt. Hơn
nữa độc canh lúa nhiều năm, sâu bệnh phát triển mạnh gây ra thất thu lớn. Vì vậy,
nhiều nơi đã chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất từ 2, 3 vụ lúa trong năm thành lúa- màu.

Footer Page 12 of 161.

4


Header Page 13 of 161.
-

Cơ cấu lúa- thủy sản ở đồng bằng sông Cửu Long: Nhờ chủ trương chuyển đổi

cơ cấu kinh tế và sử dụng đất với tiêu chí hiệu quả kinh tế/đơn vị diện tích đất nên
nhiều nơi đã chuyển những diện tích đất chỉ trồng 1 vụ lúa sang lúa- nuôi thủy sản, đạt
hiệu quả kinh tế cao. Ngược lại với những vùng vàn, vàn cao, những nơi trũng, để
khắc phục ruộng 2 lúa (xuân- thu) với năng suất bấp bênh do ngập, nhiều địa phương
đã chuyển đổi sang lúa- cá, lúa- tôm, hiệu quả cao hơn.
-

Cơ cấu lúa- tôm: Đây là mô hình canh tác thích hợp đối với vùng sinh thái nước

nhiễm mặn ở đồng bằng sông Cửu Long.
-

Cơ cấu lúa- rừng: Những diện tích đất lúa có nhiễm phèn, trồng lúa được áp

dụng cơ cấu lúa- tràm. Cây tràm có tác dụng giảm phèn cho cây lúa, đồng thời cải
thiện môi trường.
1.2. Khu vực nghiên cứu
1.2.1. Vị trí địa lý
An Giang là một tỉnh ở miền Tây Nam Bộ, thuộc đồng bằng sông Cửu Long,
một phần nằm trong tứ giác Long Xuyên, có biên giới Việt Nam- Campuchia ở phía
Bắc Tây Bắc, phía Tây Nam giáp tỉnh Kiên Giang, phía Nam giáp tỉnh Cần Thơ, phía
Đông giáp tỉnh Đồng Tháp. Lãnh thổ của tỉnh nằm trong khoảng từ 10°12′ đến 10°57′

vĩ độ Bắc và từ 104°46′ đến 105°35′ kinh độ Đông. Về đơn vị hành chính: An Giang
có 11 huyện, thị là An Phú, Tân Châu, Châu Đốc, Châu Phú, Châu Thành, Phú Tân,
Chợ Mới, Long Xuyên, Thoại Sơn, Tri Tôn, Tịnh Biên.
An Giang có diện tích 3.536,7 km2 với dân số 2.155,8 nghìn người và mật độ
dân số 610 người/km2 (Tổng cục thống kê, 2015), gồm nhiều dân tộc (Kinh, Khmer,
Hoa, Chăm…) và nhiều tôn giáo khác nhau.

Footer Page 13 of 161.

5


Header Page 14 of 161.

Hình 1.1. Bản đồ hành chính tỉnh An Giang

Footer Page 14 of 161.

6


Header Page 15 of 161.
1.2.2 Điều kiện tự nhiên
1.2.2.1. Địa hình
An Giang, ngoài đồng bằng do phù sa sông Mê Kông trầm tích tạo nên, còn có
vùng đồi núi Tri Tôn - Tịnh Biên. Do đó, địa hình An Giang có 2 dạng chính là đồng
bằng và đồi núi (Bùi Đạt Trâm, 2003):
- Đồng bằng ở đây được chia thành 2 loại chính là đồng bằng phù sa và đồng
bằng ven núi. Đồng bằng phù sa có nguồn gốc trầm tích lâu dài của phù sa sông Mê
Kông với độ nghiêng nhỏ, độ cao khá thấp và tương đối bằng phẳng. Đồng bằng ven

núi ở An Giang được chia làm 2 kiểu: kiểu sườn tích và kiểu đồng bằng phù sa cổ.
Đồng bằng ven núi kiểu sườn hình thành trong quá trình phong hóa và xâm thực từ các
núi đá, có đặc tính hẹp, nghiêng từ 2º- 5° và có độ cao từ 5 m- 10 m. Đồng bằng ven
núi kiểu phù sa cổ có nguồn gốc từ phù sa sông, với đặc tính là có nhiều bậc thang ở
những độ cao khác nhau từ 1 m- 5 m.
- Đồi núi An Giang gồm nhiều đỉnh có hình dạng, độ cao và độ dốc khác nhau
phân bố theo vành đai cánh cung kéo dài gần 100 km, khởi đầu từ xã Phú Hữu huyện
An Phú, qua xã Vĩnh Tế thị xã Châu Đốc, bao trùm lên gần hết diện tích 2 huyện Tịnh
Biên và Tri Tôn, về tận xã Vọng Thê và Vọng Đông rồi dừng lại ở thị trấn Núi Sập
huyện Thoại Sơn. Có thể chia đồi núi An Giang thành hai dạng chính: cao và dốc (>
25º), thấp và thoải (< 15º).
1.2.2.2. Thổ nhưỡng
Với diện tích 353,7 nghìn ha, An Giang được chia thành 3 nhóm đất chính.
Trong đó, đất phù sa chiếm 72,5%, đất phèn chiếm 18,9% và đất đồi núi chiếm 8,6%
(Trần Anh Thư, 2003)
- Đất phù sa giữa sông Tiền và sông Hậu có chiều dày lớn nhờ lún đáy liên tục và
lượng phù sa bồi đắp nhiều. Ở An Giang, nhóm đất phù sa chủ yếu phân bố ở các
huyện Châu Thành, Châu Phú, Phú Tân, An Phú, Tân Châu, Thoại Sơn, Chợ Mới và
một phần của thành phố Long Xuyên, thị xã Châu Đốc. Nhóm đất này bao gồm nhiều
nhóm như nhóm đất phù sa có phèn, nhóm đất phù sa cổ, đất cồn bãi.
- Đất phèn ở An Giang phân bố nhiều ở vùng tiếp giáp với tỉnh Kiên Giang,
thuộc địa phận huyện Tri Tôn, Tịnh Biên và một phần của Châu Phú. Nhóm đất này
được hình thành do quá trình biển tiến cách đây 6.000 năm để lại, đặc biệt trong môi
trường vũng vịnh biển nông, trên đó rừng ngập mặn phát triển mạnh mẽ như đước, sú,

Footer Page 15 of 161.

7

Header Page 16 of 161.
mắm. Dựa trên nguồn gốc hình thành và mức độ nhiễm phèn trong đất, có thể chia đất
phèn ở An Giang thành các loại tầng đất sinh phèn (phèn tiềm tàng), tầng đất than bùn
chứa phèn, đất nhiều phèn và đất bị nhiễm phèn.
- Đất đồi núi là nhóm đất được hình thành từ quá trình phong hóa, xâm thực của
các đồi núi đá. Sau đó bị các dòng lũ mang xuống tích tụ thành những vành đai thổ
nhưỡng xung quanh núi dưới dạng yếm phù sa, viên chùy, rảnh xói và đất phong hóa.
Đất đồi núi chủ yếu phân bố tại 2 huyện Tri Tôn và Tịnh Biên, một phần nhỏ ở huyện
Thoại Sơn (vùng Ba Thê).
1.2.2.3. Khí hậu
An Giang thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa cân xích đạo chịu ảnh hưởng
của 2 mùa gió là gió mùa Tây Nam và gió mùa Đông Bắc. Gió Tây Nam mát và ẩm
nên gây ra mùa mưa. Gió mùa Đông Bắc thổi vào An Giang xuất phát từ vùng biển
nhiệt đới của Trung Quốc nên có độ ẩm lớn và không gây rét như ở các tỉnh miền Bắc.
An Giang nằm sâu trong đất liền nên ít chị ảnh hưởng của gió bão. Nhiệt độ ở An
Giang cao và ổn định. Nhiệt độ cao nhất trong năm thường xuất hiện vào tháng 4, dao
động trong khoảng 36ºC- 38ºC; nhiệt độ thấp nhất trong năm thường xuất hiện vào
tháng 10, khoảng dưới 18ºC (Bùi Đạt Trâm, 2003).
Mùa mưa bắt đầu từ tháng 5 và kết thúc vào tháng 11. Tổng lượng mưa mùa
mưa chiếm 90% tổng lượng mưa cả năm. Độ ẩm không khí cao. Trong những tháng
mùa mưa, độ ẩm trung bình vào khoảng 84%, cá biệt có những tháng đạt xấp xỉ 90%.
Các tháng mùa khô, độ ẩm cũng đạt từ 72%- 82% (Viện Nước Tưới tiêu và Môi
trường- IWE, 2011).
1.2.2.4. Thủy văn
An Giang có hệ thống sông ngòi và kênh rạch dày đặc thuận lợi cho phát triển
giao thông, sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. An Giang có các con sông
chính như sông Tiền chảy qua Tân Châu- Sa Đéc- Vĩnh Long- Trà Vinh rồi đổ ra biển
bằng 6 cửa, sông Hậu chảy qua Châu Đốc- Long Xuyên- Cần Thơ- Sóc Trăng rồi đổ ra
biển bằng 3 cửa, sông Vàm Nao dài 7km nối sông Tiền và sông Hậu và có các rạch tự
nhiên như Rạch Long Xuyên, Ông Chưởng, Mương Khai, Cái Đầm, Cái Tắc, Cái Tàu

Thượng, Chắc Cà Đao. An Giang có khoảng 21 kênh đào, trong đó kênh Thoại Hà và
Vĩnh Tế do Nguyễn Văn Thoại đào từ thời vua Gia Long. Hằng năm có khoảng 70%
diện tích tự nhiên bị ngập lụt trong mùa mưa lũ.

Footer Page 16 of 161.

8


Header Page 17 of 161.
1.3. Hiện trạng canh tác lúa tại tỉnh An Giang
Ở Việt Nam, lúa là cây trồng chủ lực chiếm vị trí hàng đầu trong các cây lương
thực nói riêng và cây trồng nói chung, là nguồn lương thực chủ yếu nuôi sống con
người. An Giang là một trong những tỉnh trọng điểm sản xuất lúa ở đồng bằng sông
Cửu Long với diện tích canh tác lúa khoảng 520,3 nghìn ha (năm 2007). Với ứng dụng
tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất lúa đã giúp địa phương không ngừng tăng
diện tích, sản lượng lúa trong giai đoạn 2010- 2014, cụ thể năm 2010 đạt 3.653,1
nghìn tấn, năm 2014 đạt 4.039,3 nghìn tấn (xem bảng 1.2) đã góp phần đáng kể cùng
các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo của
cả nước (Tổng cục thống kê, 2015). Nhìn chung từ năm 2007 đến 2014, 3 chỉ tiêu diện
tích, năng suất, sản lượng lúa ở An Giang có chiều hướng tăng.
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa ở tỉnh An Giang qua các năm
Năm

Diện tích (nghìn ha)

Năng suất (tạ/ha)

Sản lượng (nghìn tấn)

2007

520,3

60,4

3.142,9

2008

564,5

62,2

3.513,8

2009

557,3

61,4

3.421,5

2010

586,6

62,3

3.653,1

2011

607,6

63,5

3.856,8

2012

625,1

63,1

3.941,6

2013

641,4

62,7

4.021,4

Sơ bộ 2014

625,8

64,5

4.039,3

(Vụ Kế hoạch- Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, 2016)
Xét về cơ cấu mùa vụ, sự thay đổi của điều kiện sinh thái, sự phát triển của kinh
tế nông nghiệp, hệ thống thủy lợi cung cấp nguồn nước tưới và đê bao ngăn chặn lũ
làm cho cơ cấu mùa vụ thay đổi theo.
Cụ thể như bảng 1.3, có thể thấy vụ gieo trồng chính ở đây chủ yếu là vụ ĐôngXuân và Hè- Thu chiếm hơn 93% diện tích đất gieo trồng lúa. Vụ mùa và Thu- Đông
được coi là những cơ cấu mùa vụ phụ ở đây nhằm tăng thêm sản lượng cho địa
phương, diện tích chỉ chiếm gần 7% diện tích đất cây trồng. Vụ Đông- Xuân là vụ có
diện tích lớn nhất trong các cơ cấu mùa vụ và đem lại sản lượng khá cao lên đến hàng
triệu tấn. Nhìn chung trong giai đoạn 2000- 2002, vụ Đông- Xuân và Hè- Thu, diện
tích đất trồng bị thu hẹp hơn 3% diện tích đất trồng lúa trong năm 2002 nhưng 2 cơ

Footer Page 17 of 161.

9


Header Page 18 of 161.
cấu mùa vụ này đã đem lại hiệu quả rõ rệt. Năm 2002, vụ Đông- Xuân diện tích giảm
0,8% nhưng sản lượng lại tăng gần 3,6% so với năm 2000. Còn vụ Hè- Thu, diện tích
đất trồng giảm gần 0,3% nhưng sản lượng lại tăng hơn 13% so với năm 2000. Mặc dù
diện tích tăng nhưng vụ mùa lại cho sản lượng thấp hơn, không đem lại hiệu quả mà
sản lượng còn giảm hơn 2 nghìn tấn.
Có thể nói, cơ cấu mùa vụ Đông- Xuân và Hè- Thu sản xuất đem lại hiệu quả
cao hơn cơ cấu lúa vụ mùa và Thu- Đông, mặc dù diện tích bị thu hẹp nhưng lại cho
năng suất cao, sản lượng cao chủ yếu là do sự thay đổi khí hậu, nước tưới, cách đầu tư
thêm về phân bón, phương pháp, vận dụng khoa học kỹ thuật và giống lúa, hiện tượng

này còn gọi là thâm canh.
Bảng 1.3. Diện tích- sản lượng- năng suất lúa của các cơ cấu mùa vụ
( Đơn vị tính: Diện tích: ha, Sản lượng: tấn, Năng suất: tấn/ha)
Năm 2000

Vụ gieo trồng
Vụ mùa

Đông- Xuân

Hè- Thu

Thu- Đông

Năm 2002

Diện tích

11.235

11.793

Sản lượng

25.796

23.598

Năng suất

2.30

2.00

Diện tích

220.449

218.775

Sản lượng

1.381.246

1.430.905

Năng suất

6.27

6.54

Diện tích

211.840

211.260

Sản lượng

845.809

956.074

Năng suất

3.99

4.53

Diện tích

21.009

35.352

Sản lượng

96.526

183.113

Năng suất

4.59

5.18

(Phân viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp miền Nam, 2003)
1.4. Nghiên cứu liên quan

Hiện nay, có rất nhiều nghiên cứu liên quan đến sự thay đổi cơ cấu mùa vụ, mô
hình canh tác lúa đã được thực hiện. Nguyễn Quang Trung và ctv (2014) đã đánh giá
biến động cơ cấu mùa vụ lúa tỉnh An Giang giai đoạn 2000-2013 trên cơ sở sử dụng
ảnh MODIS. Nghiên cứu này đã xác định được mối tương quan giữa chỉ số thực vật
NDVI, theo dõi được từng giai đoạn phát triển của lúa, đánh giá tình hình biến động cơ

Footer Page 18 of 161.

10


Header Page 19 of 161.
cấu mùa vụ xác định và phân tích làm rõ nguyên nhân dẫn tới biến động mùa vụ An
Giang.
Nguyễn Minh Khoa và ctv (2014) đã thành lập bản đồ thay đổi diện tích đất
trồng lúa vùng phía Bắc sông Tiền, Việt Nam giai đoạn 1989-2009 trên cơ sở kỹ thuật
viễn thám và công nghệ GIS. Nghiên cứu trên đã sử dụng phương pháp Maximum
Likelihood Classifier cho quá trình phân loại đất, đánh giá độ tin cậy phân loại của
vùng sử dụng ảnh Landsat năm 1989 và năm 2009, thành lập bản đồ hiện trạng bao
gồm các loại đất khác nhau và thành lập bản đồ thể hiện sự thay đổi diện tích đất trồng
lúa trong giai đoạn 1989- 2009
Lê Minh Họp và ctv (2014) đã đánh giá biến động cơ cấu mùa vụ lúa phục vụ
công tác quản lý nông nghiệp đồng bằng sông Cửu Long trên cơ sở sử dụng ảnh
MODIS. Qua nghiên cứu của Lê Minh Họp, tác giả đã xác định khoảng biến động giá
trị cho từng giai đoạn sinh trưởng cây lúa, bên cạnh sự chuyển đổi diện tích giữa các
cơ cấu còn có sự chuyển đổi diện tích lẫn nhau giữa các cơ cấu mùa vụ trong cùng một
cơ cấu.
Tóm lại, qua các nghiên cứu trên cho thấy kỹ thuật viễn thám và công nghệ GIS
đã chứng minh được tính hiệu quả trong việc quản lý các nguồn tài nguyên tự nhiên.
Với phương châm phát triển bền vững, việc ứng dụng công nghệ viễn thám và GIS là

cần thiết cho việc cập nhật, theo dõi sự mở rộng của đất lúa.

Footer Page 19 of 161.

11


Header Page 20 of 161.

CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Dữ liệu thu thập
Bảng 2.1. Bảng dữ liệu thu thập
Loại

Mô tả

Nguồn

Bản đồ hiện trạng mô hình canh tác Dữ liệu dạng *.shp
lúa tại tỉnh An Giang năm 2007.

Sở Tài nguyên và Môi
trường tỉnh An Giang.

Bản đồ hiện trạng mô hình canh tác Dữ liệu dạng *.shp
lúa tại tỉnh An Giang năm 2010.

Sở Tài nguyên và Môi
trường tỉnh An Giang.

Bản đồ giao thông, ranh giới hành Dữ liệu dạng *.shp
chính, sông suối tỉnh An Giang.

Sở Tài nguyên và Môi
trường tỉnh An Giang.

Niên giám thống kê tỉnh An Giang Số liệu diện tích tỉnh An Cục thống kê tỉnh An
2014.
Giang, sản lượng, năng suất, Giang.
diện tích lúa tỉnh An Giang.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông Số liệu về sản lượng, năng Bộ Nông nghiệp và
thôn.
suất diện tích của các mô Phát triền Nông thôn.
hình canh tác lúa.
2.2. Tiến trình thực hiện
Quá trình nghiên cứu gồm những bước sau (xem hình 2.1):
Bước 1: Tiến hành thu thập các dữ liệu cần thiết, số liệu niêm giám thống kê,
các báo cáo và các bản đồ trong quá trình thực hiện: Bản đồ hiện trạng sử dụng đất
tỉnh An Giang năm 2007 và năm 2010.
Bước 2: Tiến hành xử lý dữ liệu không gian và thuộc tình phù hợp với yêu cầu
của đề tài:
-

Chuyển đổi định dạng, hệ tọa độ của 2 bản đồ sao cho đồng nhất để thực hiện
các phép toán

-

Phân loại các mã loại đất cho đồng nhất, lọc ra mã loại đất nông nghiệp và phân
loại các mã loại đất trồng lúa.

-

Phân tích dữ liệu không gian để thành lập bản đồ canh tác lúa năm 2007, 2010.
Bước 3: Thực hiện chồng lớp bản đồ trên phần mềm Arcgis

-

Tiến hành chồng lớp theo thuật toán giao nhau (intersect) 2 bản đồ trên.

-

Tính diện tích các loại đất trồng lúa và tỷ lệ chuyển đổi.

Footer Page 20 of 161.

12


Header Page 21 of 161.
Bước 4: Thành lập bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa và ma trận biến động.
Bước 5: Từ bản đồ thay đổi mô hình canh tác lúa, ma trận biến động kết hợp với
niên giám thống kê và các báo cáo, tiến hành đánh giá sự thay đổi mô hình canh tác
lúa trong giai đoạn 2007- 2010 và đưa ra kết luận.

Hình 2.1. Sơ đồ phương pháp nghiên cứu

Footer Page 21 of 161.

13

Header Page 22 of 161.

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2007
Diện tích và sự phân bố cơ cấu mùa vụ lúa tại tỉnh An Giang năm 2007 được
thể hiện ở bảng 3.1 và hình 3.2. Theo đó, có thể thấy An Giang là tỉnh trồng lúa phổ
biến, chiếm khoảng 74,75% diện tích của tỉnh. Còn lại là các loại hình sử dụng đất
khác, khoảng 25,25%. Cơ cấu mùa vụ lúa tại tỉnh An Giang bao gồm lúa 2 vụ, lúa 3 vụ
và lúa- màu.
- Lúa 2 vụ chiếm diện tích lớn nhất (khoảng 43,26% diện tích cả tỉnh), được
phân bố nhiều ở những vùng giáp với Kiên Giang, Cần Thơ như huyện Châu Thành,
Thoại Sơn, Châu Đốc, Tri Tôn, Châu Phú. Trong đó, tập trung nhiều nhất ở huyện
Thoại Sơn. Sở dĩ mô hình canh tác lúa 2 vụ chiếm diện tích lớn là vì lúa 2 vụ giảm
được chi phí sản xuất như công lao động, giống, phân bón, thuốc trừ sâu, đất có thời
gian nghỉ ngơi, cắt đứt mầm mống sâu bệnh, tiết kiệm nước tưới, góp phần khắc phục
tình trạng thiếu nước tưới và đem lại lợi nhuận cao cho người dân.
- Lúa 3 vụ chiếm diện tích trồng lớn thứ 2 so với các mô hình canh tác lúa khác
(khoảng 17,35%), được phân bố chủ yếu ở huyện Phú Tân và rải rác một vài huyện
khác như Châu Đốc, Châu Phú, Châu Thành, Long Xuyên. Mặc dù lúa 3 vụ còn nhiều
hạn chế, không được trồng phổ biến và đem lại hiệu quả như lúa 2 vụ nhưng mô hình
canh tác này vẫn có thể đem lại năng suất khá cao cho người dân và có thể xuất khẩu.
- Lúa- màu là mô hình canh tác phụ để đem lại thêm sản lượng, lợi nhuận cho
địa phương, chiếm diện tích ít nhất so với các mô hình canh tác lúa khác (khoảng
14,15%) và được phân bố tập trung ở những huyện giáp với Đồng Tháp và Campuchia
như huyện An Phú, Chợ Mới. Ngoài ra, mô hình canh tác này còn phân bố rải rác ở
huyện Châu Phú, Tri Tôn, Tịnh Biên.
Tóm lại, qua phân tích trên có thể thấy, cây lúa là cây trồng chủ lực và giữ vai
trò chủ đạo trong nền nông nghiệp tỉnh An Giang là do hệ thống kênh mương thuận

lợi, có nước quanh năm, có khả năng chủ động được nước tưới. Xét về các mô hình
canh tác lúa tại tỉnh An Giang thì đây là nơi tập trung chủ yếu mô hình canh tác lúa 2
vụ và 3 vụ nhưng lúa 2 vụ là mô hình canh tác chính và được phân bố nhiều trên các
huyện. Tuy nhiên, sự phân bố các mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang (năm 2007)

Footer Page 22 of 161.

14


Header Page 23 of 161.
có sự khác nhau rõ rệt giữa các huyện và phân bố không đồng đều chủ yếu là do đất
đai, đặc điểm sinh thái, nguồn nước tưới tiêu, kỹ thuật canh tác tại mỗi nơi khác nhau.
Bảng 3.1. Diện tích và tỷ lệ các mô hình canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2007
Loại đất

Diện tích (ha)

Tỷ lệ (%)

Lúa 2 vụ

148.158,82

43,26%

Lúa 3 vụ

59.406,79

17,35%

Lúa- màu

48.458,56

14,15%

Đất khác

86.468,76

25,25%

Tổng cộng

342.492,93

100,00%

Hình 3.1. Bản đồ canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2007

Footer Page 23 of 161.

15


Header Page 24 of 161.
3.2. Mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010
Cũng giống như năm 2007, cơ cấu mùa vụ lúa tại An Giang năm 2010 được

chia thành 3 mô hình canh tác lúa bao gồm lúa 2 vụ, lúa 3 vụ và lúa- màu. Xem bảng
3.2 và hình 3.2, có thể thấy đất khác chiếm 26,13% diện tích cả vùng và còn lại là đất
trồng lúa (chiếm khoảng 73,87%).
- Lúa 2 vụ phân bố ở những huyện giáp với tỉnh Đồng Tháp, Kiên Giang như
huyện Chợ Mới, Tri Tôn. Đối với năm 2007, mô hình canh tác lúa 2 vụ chiếm diện
tích lớn nhất. Nhưng đến năm 2010, mô hình canh tác lúa 2 vụ chiếm diện tích lớn thứ
2, khoảng 14,26%. Tuy diện tích lúa 2 vụ chiếm ít hơn lúa 3 vụ nhưng lúa 2 vụ vẫn
đem lại năng suất và hiệu quả cao cho người dân.
- Lúa 3 vụ chiếm hơn một nửa diện tích cả tỉnh (khoảng 57,21%) và phân bố hầu
hết trên tất cả các huyện trừ huyện Chợ Mới. Mặc dù lúa 3 vụ rất khó khăn trong việc
canh tác như đòi hỏi người dân phải có nhiều kinh nghiệm, cung cấp thêm nước tưới,
chi phí cải tạo đất mới nhưng diện tích lúa 3 vụ vẫn được mở rộng phần lớn là do
chính quyền địa phương đã đưa ra chính sách phát động mở rộng tại những cánh đồng
mẫu lớn.
- Lúa- màu chiếm diện tích rất ít so với các mô hình canh tác lúa khác, khoảng
2,40%. Mô hình canh tác lúa- màu phân bố chủ yếu ở huyện Tri Tôn, Tịnh Biên. Mặc
dù lúa- màu là hình thức canh tác phụ nhưng mô hình canh tác này vẫn đem lại lợi
nhuận cao, ít tốn lao động, chi phí đầu tư thấp, ít phát sinh sâu bệnh.
Tóm lại, có thể thấy mô hình canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010 có sự
chênh lệch về diện tích khá lớn. Trong đó, lúa 3 vụ chiếm diện tích lớn nhất và phân
bố gần hết các huyện trên cả tỉnh, riêng lúa- mùa chiếm diện tích rất ít so với diện tích
cả tỉnh. Do mỗi huyện có điều kiện tự nhiên về đất đai, thời tiết, khí tượng thủy văn, hệ
canh tác, kỹ thuật tập quán canh tác khác nhau mà sự phân bố các mô hình canh tác lúa
tại tỉnh An Giang không đồng đều. Lúa 2 vụ phân bố chủ yếu trên huyện Tri Tôn, Chợ
Mới, lúa- màu phân bố rải rác trên một vài huyện như Tịnh Biên, Tri Tôn và lúa 3 vụ
phân bố hầu hết trên các huyện.

Footer Page 24 of 161.

16

Header Page 25 of 161.
Bảng 3.2. Diện tích và tỷ lệ các mô hình canh tác lúa tỉnh An Giang năm 2010
Loại đất

Diện tích (ha)

Tỷ lệ (%)

Lúa 2 vụ

48.843,31

14,26%

Lúa 3 vụ

195.926,64

57,21%

Lúa- màu

8.229,51

2,40%

Đất khác

89.493,48

26,13%

Tổng cộng

342.492,93

100,00%

Hình 3.2. Bản đồ canh tác lúa tại tỉnh An Giang năm 2010

Footer Page 25 of 161.

17