DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (319.23 KB, 11 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
Võ Nguyên Bích Ngọc
DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP
TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO
THỰC TIỄN CHO HỌC SINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Thành phố Hồ Chí Minh – 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
Võ Nguyên Bích Ngọc
DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP
TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO
THỰC TIỄN CHO HỌC SINH
Chuyên ngành
: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học
Mã số
: 60 14 01 11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN TIẾN CÔNG
Thành phố Hồ Chí Minh – 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các ý tưởng và số
liệu trình bày trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và kết quả của luận
văn chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào.
Học viên
Võ Nguyên Bích Ngọc
LỜI CẢM ƠN
----- ----Lời đầu tiên, tôi xin gởi sự tri ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Tiến Công – là
người thầy hướng dẫn khoa học, là người đồng hành và cũng là người hỗ trợ tinh thần
cho tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện Luận văn của mình. Bằng những góp ý
chuyên môn sâu sắc, bằng sự nhiệt tâm và tận tụy trong công việc, bằng những lời động
viên chân thành, thầy đã giúp tôi vượt qua những giai đoạn khó khăn nhất trong quá
trình thực hiện đề tài. Chính thầy là người đã khởi tạo trong tôi ngọn lửa của lòng đam
mê khoa học, của sự khát khao cống hiến và sự miệt mài không ngừng nghỉ trong công
việc.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ban Lãnh đạo Trường, Phòng Sau đại học
và quý thầy cô khoa Hóa học Trường Đại học Sư phạm TP.HCM đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi để lớp học của chúng tôi được hoàn thành một cách tốt đẹp.
Tôi xin cảm ơn các bạn học viên cao học K25 Trường Đại học Sư phạm TP.HCM
đã luôn đồng hành và hỗ trợ tôi trong quá trình học tập và thực hiện Luận văn của mình.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, chân thành đến Lãnh đạo các trường THPT
Xuyên Mộc, THPT Bưng Riềng, THPT Gò Vấp, THPT Trần Phú, THPT Tam Phú đã tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi thực nghiệm sư phạm tại trường. Xin cám ơn quý đồng
nghiệp ở các trường THPT trong huyện Xuyên Mộc và tại TP.HCM, cám ơn các em học
sinh đã hợp tác, giúp đỡ tôi để quá trình thực nghiệm được hoàn thành và có kết quả tốt.
Cuối cùng tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình, bạn bè - là chỗ dựa tinh thần
cho tôi, luôn tạo điều kiện và động viên tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu để tôi có
thể hoàn thành luận văn này.
Dù đã hết sức cố gắng nhưng với thời gian có hạn nên chắc chắn Luận văn sẽ còn
có nhiều khuyết điểm và thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý và nhận xét xây dựng
từ quý thầy cô, đồng nghiệp và bạn bè để đề tài được hoàn thiện hơn.
Một lần nữa, xin trân trọng gửi lời tri ân.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 12 tháng 09 năm 2016
Tác giả
Võ Nguyên Bích Ngọc
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình, đồ thị
Mở đầu
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI................................... 6
1.1. Lịch sử các vấn đề nghiên cứu .......................................................................................6
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về DHTH ở một số nước trên thế giới .............................6
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam về dạy học chủ đề tích hợp và phát
triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ..................................................8
1.1.3. Đánh giá chung ...................................................................................................... 10
1.2. Dạy học tích hợp ............................................................................................................ 11
1.2.1. Khái niệm................................................................................................................ 11
1.2.2. Các hình thức tích hợp trong dạy học ................................................................. 12
1.2.3. Các mức độ tích hợp.............................................................................................. 15
1.2.4. Một số cách thức thực hiện tích hợp môn học ................................................... 16
1.3. Chủ đề tích hợp .............................................................................................................. 17
1.3.1. Khái niệm chủ đề tích hợp .................................................................................... 17
1.3.2. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề ...................................................................... 17
1.3.3. Điều kiện để tổ chức dạy học chủ đề tích hợp ................................................... 18
1.4. Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn ................................................. 18
1.4.1. Khái niệm NL VDKT hóa học vào thực tiễn ..................................................... 18
1.4.2. Cấu trúc của NL VDKT hóa học vào thực tiễn.................................................. 19
1.4.3. Biểu hiện của NL VDKT hóa học vào thực tiễn................................................ 20
1.4.4. Sự cần thiết của việc phát triển năng lực VDKT cho học sinh ........................ 21
1.5. Dạy học chủ đề tích hợp theo hướng phát triển năng lực VDKT hóa học vào
thực tiễn cho HS ............................................................................................................. 21
1.5.1. Tiến trình tổ chức dạy học CĐTH ....................................................................... 21
1.5.2 Một số PPDH, KTDH góp phần phát triển năng lực VDKT hóa học vào
thực tiễn cho HS.................................................................................................... 23
1.5.3. Một số phương pháp đánh giá năng lực học sinh .............................................. 31
1.6. Thực trạng việc dạy học các chủ đề tích hợp và phát triển năng lực VDKT vào
thực tiễn cho HS trong dạy học Hóa học lớp 11 ........................................................ 32
1.6.1. Mục đích điều tra ................................................................................................... 32
1.6.2. Đối tượng và địa bàn điều tra ............................................................................... 33
1.6.3. Phương pháp điều tra............................................................................................. 33
1.6.4. Nhận định chung .................................................................................................... 41
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ........................................................................................................42
Chương 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO
THỰC TIỄN TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT.......43
2.1. Tổng quan về chương trình hóa học 11 THPT .......................................................... 43
2.1.1. Mục tiêu chương trình Hóa học 11 ban cơ bản .................................................. 43
2.1.2. Nội dung và cấu trúc logic của chương trình Hóa học lớp 11 THPT ............. 44
2.2. Nội dung các kiến thức khoa học có liên quan đến môn Hóa học lớp 11 THPT .. 48
2.3. Xây dựng chủ đề tích hợp ............................................................................................. 49
2.3.1. Lựa chọn chủ đề tích hợp...................................................................................... 49
2.3.2. Xây dựng mục tiêu tích hợp ................................................................................. 50
2.3.3. Xây dựng nội dung tích hợp ................................................................................. 51
2.3.4. Nguyên tắc thiết kế chủ đề tích hợp .................................................................... 51
2.3.5. Quy trình thiết kế một chủ đề tích hợp ............................................................... 52
2.3.6. Một số chủ đề tích hợp trong chương trình Hóa học lớp 11 THPT ................ 57
2.4. Đánh giá năng lực VDKT hóa học vào thực tiễn ...................................................... 57
2.4.1. Khái niệm đánh giá năng lực VDKT hóa học vào thực tiễn ............................ 57
2.4.2. Bộ công cụ đánh giá NL VDKT hóa học vào thực tiễn .................................... 57
2.5. Một số biện pháp để tổ chức dạy học hiệu quả các chủ đề tích hợp Hóa học
lớp 11 THPT nhằm phát triển NL VDKT hóa học vào thực tiễn cho HS ............... 66
2.5.1. Một số biện pháp phát triển năng lực VDKT VTT trong dạy học hóa học.... 66
2.5.2. Cách thức tổ chức dạy học hiệu quả chủ đề tích hợp nhằm phát triển NL
VDKT hóa học vào thực tiễn cho HS................................................................. 83
2.6. Dạy học một số chủ đề tích hợp Hóa học lớp 11 THPT nhằm phát triển năng
lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho HS .............................................. 85
2.6.1. Chủ đề: “pH - ẢNH HƯỞNG CỦA ĐỘ pH ĐẾN CON NGƯỜI, SINH
VẬT VÀ ĐẤT TRỒNG”..................................................................................... 85
2.6.2. Chủ đề: “PHÂN BÓN VỚI
SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP, MÔI
TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE CON NGƯỜI “ .................................................. 103
2.6.3. Chủ đề: ANKAN VÀ VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG, NĂNG LƯỢNG............. 114
2.6.4. Chủ đề: NITƠ – NGUYÊN TỐ CỦA CÂY TRỒNG..................................... 115
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ..................................................................................................... 115
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................... 116
3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................................ 116
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................................ 116
3.3. Đối tượng, địa bàn và thời gian thực nghiệm........................................................... 116
3.4. Tiến trình thực nghiệm ................................................................................................ 116
3.4.1. Chuẩn bị thực nghiệm ......................................................................................... 116
3.4.2. Tiến hành giảng dạy và thu thập kết quả .......................................................... 119
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm.................................................................................... 120
3.5.1. Kết quả định tính.................................................................................................. 120
3.5.2. Kết quả định lượng .............................................................................................. 127
3.5.3. Kết luận về thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 134
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................................. 136
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................................... 137
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 140
PHỤ LỤC ................................................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CĐ
:
Chủ đề
CĐTH
:
Chủ đề tích hợp
DHDA
:
Dạy học dự án
DHTH
:
Dạy học tích hợp
ĐHSP
:
Đại học sư phạm
ĐC
:
Đối chứng
ĐG
:
Đánh giá
ĐHSP
:
Đại học sư phạm
GD&ĐT
:
Giáo dục và Đào tạo
GQVĐ
:
Giải quyết vấn đề
GV
:
Giáo viên
HS
:
Học sinh
KHTH
:
Khoa học tự nhiên
KTDH
:
Kỹ thuật dạy học
NL
:
Năng lực
PPDH
:
Phương pháp dạy học
PTHH
:
Phương trình hóa học
SGK
:
Sách giáo khoa
THPT
:
Trung học phổ thông
TN
:
Thực nghiệm
TNSP
:
Thực nghiệm sư phạm
TP.HCM
:
Thành phố Hồ Chí Minh
VDKT
:
Vận dụng kiến thức
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1. 1. Chương trình tích hợp ở một số nước trên thế giới ........................................7
Bảng 1. 2. Biểu hiện của năng lực VDKT hóa học vào thực tiễn................................. 20
Bảng 1. 3. Các bậc trình độ nhận thức trong bài tập theo định hướng năng lực......... 27
Bảng 1. 4. Danh sách trường và số lượng GV phản hồi lại phiếu điều tra .................. 33
Bảng 1. 5. Thống kê thâm niên công tác của GV tham gia đợt khảo sát ..................... 34
Bảng 1. 6. Thống kê kết quả khảo sát câu 1 .................................................................... 34
Bảng 1. 7. Thống kê kết quả khảo sát câu 2 .................................................................... 35
Bảng 1. 8. Thống kê kết quả khảo sát câu 3 .................................................................... 35
Bảng 1. 9. Thống kê kết quả khảo sát câu 4 .................................................................... 35
Bảng 1. 10. Thống kê kết quả khảo sát câu 5 .................................................................... 36
Bảng 1. 11. Thống kê kết quả khảo sát câu 6 .................................................................... 36
Bảng 1. 12. Thống kê kết quả khảo sát câu 7 .................................................................... 37
Bảng 1. 13. Thống kê kết quả khảo sát câu 8 .................................................................... 38
Bảng 1. 14. Thống kê kết quả khảo sát câu 9 .................................................................... 39
Bảng 1. 15. Thống kê kết quả khảo sát câu 10 .................................................................. 40
Bảng 2. 1. Cấu trúc nội dung chương trình Hóa học 11 cơ bản .................................... 44
Bảng 2. 2. Hệ thống các kiến thức khoa học có liên quan đến môn Hóa học lớp 11 .. 48
Bảng 2. 3. Một số CĐTH được xây dựng trong chương trình Hóa học lớp 11 .......... 57
Bảng 2. 4. Danh sách các GV tham gia khảo sát ý kiến về thang đánh giá NL .......... 59
Bảng 2. 5. Bảng mô tả chi tiết các mức độ biểu hiện của NL VDKT hóa học
vào thực tiễn (dùng để đánh giá quá trình) ................................................... 60
Bảng 2. 6. Bảng kiểm quan sát biểu hiện NL VDKT vào thực tiễn ............................. 62
Bảng 2. 7. Thang điểm dùng để đánh giá NL VDKT hóa học vào thực tiễn .............. 63
Bảng 2. 8. Quy đổi điểm số theo tần suất và mức độ biểu hiện NL VDKT vào
thực tiễn ............................................................................................................. 64
Bảng 2. 9. Thang đánh giá mức độ phát triển của NL VDKT hóa học vào thực tiễn .. 64
Bảng 3. 1. Danh sách các lớp TN và ĐC ....................................................................... 117
Bảng 3. 2. Danh sách các chủ đề được TN ở từng trường ........................................... 119
Bảng 3. 3. Bảng khảo sát ý kiến của GV về chất lượng của chủ đề tích hợp............ 123
Bảng 3. 4. Thống kê ý kiến GV về các biện pháp phát triển NL VDKT hóa học
vào thực tiễn.................................................................................................... 124
Bảng 3. 5. Thống kê phiếu khảo sát ý kiến của HS về chủ đề TH (sau TN) ............. 125
Bảng 3. 6. Kết quả khảo sát ý kiến của HS về chủ đề tích hợp (nhóm TN và ĐC) .... 125
Bảng 3. 7. Kết quả khảo sát ý kiến HS về NL VDKT hóa học vào thực tiễn
(nhóm TN) ...................................................................................................... 126
Bảng 3. 8. Kết quả bài kiểm tra lần thứ 1 của các nhóm TN - ĐC ............................. 127
Bảng 3. 9. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần thứ 1 ...... 128
Bảng 3. 10. Tổng hợp phân loại kết quả học tập bài kiểm tra số 1............................... 129
Bảng 3. 11. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần thứ 1 ............................ 129
Bảng 3. 12. Kết quả bài kiểm tra lần thứ 2 của các nhóm TN - ĐC ............................. 130
Bảng 3. 13. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần thứ 2 ...... 130
Bảng 3. 14. Tổng hợp phân loại kết quả học tập bài kiểm tra số 2............................... 131
Bảng 3. 15. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần thứ 2 ............................ 131
Bảng 3. 16. Tổng hợp kết quả qua 2 bài kiểm tra ........................................................... 132
Bảng 3. 17. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích qua 2 bài kiểm tra.. 132
Bảng 3. 18. Tổng hợp phân loại kết quả học tập qua 2 bài kiểm tra ............................ 133
Bảng 3. 19. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng qua 2 bài kiểm tra ......................... 134
DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ
Hình 1. 1.
Sơ đồ hóa mức độ .......................................................................................... 12
Hình 1. 2.
Sơ đồ hóa mức độ dạy học tích hợp đa môn .............................................. 13
Hình 1. 3.
Sơ đồ hóa mức độ dạy học tích hợp liên môn............................................ 13
Hình 1. 4.
Sơ đồ hóa mức độ dạy học tích hợp xuyên môn........................................ 14
Hình 1. 5.
Sơ đồ mối quan hệ giữa các dạng tích hợp................................................. 14
Hình 1. 6.
Sơ đồ các hình thức tích hợp KHTN........................................................... 14
Hình 1. 7.
”Mô hình xương cá” ...................................................................................... 15
Hình 1. 8.
”Mô hình mạng nhện”................................................................................... 15
Hình 1. 9.
Cấu trúc dạy học giải quyết vấn đề theo 4 bước........................................ 25
Hình 1. 10.
Sơ đồ mô tả kỹ thuật khăn trải bàn............................................................. 28
Hình 1. 11. Sơ đồ kỹ thuật mảnh ghép ............................................................................ 29
Hình 2. 1.
Sơ đồ về cấu trúc nội dung chương trình hóa học THPT ......................... 46
Hình 2. 2.
SĐTD chủ đề “Phân bón”............................................................................. 66
Hình 3. 1.
Đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra số 1 .................................................... 128
Hình 3. 2.
Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 1................................................. 129
Hình 3. 3.
Đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra số 2 .................................................... 131
Hình 3. 4.
Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 2................................................. 131
Hình 3. 5.
Đồ thị đường tích lũy tổng hợp qua 2 bài kiểm tra ................................ 133
Hình 3. 6.
Biểu đồ tổng hợp kết quả học tập qua 2 bài kiểm tra.............................. 133
