Quan hệ tăng trưởng giữa hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam

BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ
VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÍ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG

HOÀNG HƯƠNG GIANG

QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG GIỮA HAI KHU VỰC
NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP
CHẾ BIẾN VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN
MÃ SỐ: 62.31.05.01

Người hướng dẫn khoa học:

1. TS. NGUYỄN XUÂN TRÌNH
2. TS. VÕ TRÍ THÀNH

HÀ NỘI, NĂM 2010


ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi,
những kết quả này chưa được công bố ở nơi nào


iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................ii
DANH MỤC BẢNG........................................................................................ ix
DANH MỤC HÌNH VẼ..................................................................................xii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................xiii
PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................... 1
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI
KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN.................... 13
1.1. KHÁI NIỆM TĂNG TRƯỞNG VÀ ĐO LƯỜNG TĂNG TRƯỞNG KHU VỰC
NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN .....................................................13

1.1.1. Khái niệm tăng trưởng trong khu vực nông nghiệp và công nghiệp
chế biến, quan hệ tăng trưởng giữa hai khu vực nông nghiệp và công
nghiệp chế biến ......................................................................................... 13
1.1.1.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế................................................. 13
1.1.1.2. Tăng trưởng trong khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến
............................................................................................................... 14
1.1.1.3. Quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp
chế biến ................................................................................................. 15
1.1.2. Đo lường tăng trưởng khu vực nông nghiệp và khu vực công
nghiệp chế biến........................................................................................ 16
1.1.2.1. Đo lường tăng trưởng tuyệt đối ............................................... 16
1.1.2.2. Đo lường tăng trưởng tương đối ............................................. 17
1.1.2.3. Đo lường quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và
công nghiệp chế biến ............................................................................ 18
1.2. VAI TRÒ, CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG TỚI TĂNG TRƯỞNG VÀ MỐI
QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG
NGHIỆP CHẾ BIẾN .............................................................................................20


iv

1.2.1. Vai trò của tăng trưởng khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế
biến đối với nền kinh tế.......................................................................... 20
1.2.1.1. Vai trò của tăng trưởng nông nghiệp đối với nền kinh tế ....... 20
1.2.1.2. Vai trò của tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến đối với
nền kinh tế ............................................................................................. 22
1.2.2. Vai trò của mối quan hệ tăng trưởng giữa khu vực nông nghiệp
và công nghiệp chế biến đối với nền kinh tế.......................................... 25
1.2.3. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực nông nghiệp và công
nghiệp chế biến ......................................................................................... 27
1.2.3.1. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực nông nghiệp... 28
1.2.3.2. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến30
1.2.4. Các nhân tố tác động tới quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông
nghiệp và công nghiệp chế biến ............................................................. 33
1.2.4.1. Định hướng và phân bổ nguồn lực đầu tư cho các khu vực
trong nền kinh tế ................................................................................... 33
1.2.4.2. Chính sách tài chính và tín dụng ............................................. 34
1.2.4.3. Chính sách thương mại............................................................ 35
1.2.4.4. Chính sách phát triển nguồn nhân lực .................................... 35
1.2.4.5. Chính sách trợ giá nông nghiệp .............................................. 35
1.2.6.6. Chính sách phát triển công nghệ quốc gia.............................. 36
1.3. MỘT SỐ MÔ HÌNH CƠ BẢN VỀ QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU
VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN....................................37

1.3.1. Mô hình Ricacdo: nông nghiệp là yếu tố giới hạn tăng trưởng......... 38
1.3.2. Mô hình của Arthur Lewis: công nghiệp hoá gắn với sự dịch
chuyển lao động....................................................................................... 40
1.3.3. Mô hình của Ranis và Fei: công nghiệp hoá gắn với đầu tư tổng
thể............................................................................................................. 42

v

1.3.4. Mô hình của Oshima Harry về quá trình công nghiệp hoá ở các
nước châu Á............................................................................................. 44
1.3.5. Mô hình công nghiệp hoá của Liên Bang Xô Viết...................... 47
1.3.6. Mô hình của Mundle: tác động của cầu trong nông nghiệp tới
công nghiệp hoá ...................................................................................... 49
1.4. CÁC MÔ HÌNH ĐO LƯỜNG QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU
VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN....................................51

1.4.1. Mô hình cân đối liên ngành I-O và vận dụng đánh giá mối quan
hệ hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến .......................... 51
1.4.1.1. Mô hình cân đối liên ngành I-O .............................................. 51
1.4.1.2. Vận dụng mô hình I-O đánh giá mối quan hệ hai khu vực nông
nghiệp và công nghiệp chế biến............................................................ 52
1.4.2. Mô hình Ranis - Fei đo lường quan hệ tăng trưởng hai khu vực
nông nghiệp và công nghiệp ................................................................... 55
1.4.2.1. Các yếu tố cấu thành mô hình Ranis - Fei .............................. 55
1.4.2.2. Ý nghĩa và tính ứng dụng của mô hình đo lường quan hệ tăng
trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp Ranis - Fei .............. 57
1.4.2.3. Nhược điểm của mô hình Ranis - Fei đánh giá mối quan hệ
tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến........... 58
1.4.3. Những mô hình sẽ được ứng dụng phân tích quan hệ tăng trưởng hai
khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam........................... 59
CHƯƠNG 2 CẢI CÁCH KINH TẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC
NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN
1986-2007........................................................................................................ 61
2.1. CẢI CÁCH VÀ MỘT SỐ THÀNH TỰU KINH TẾ VIỆT NAM GIAI
ĐOẠN 1986-2007 .................................................................................................61

2.1.1. Giai đoạn 1986-1990: chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung, bao cấp
sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước ........................... 62


vi

2.1.2. Giai đoạn 1991-1995: vượt qua khó khăn, ổn định và phát triển
kinh tế, đưa đất nước cơ bản thoát khỏi khủng hoảng[6] .................... 64
2.1.3. Giai đoạn 1996-2000: tăng trưởng cao, bền vững, ổn định kinh tế vĩ mô,
tạo tiền đề vững chắc cho bước phát triển cao sau năm 2000 [9]................... 65
2.1.4. Giai đoạn 2001-2005: tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững,
nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế [10].................. 68
2.1.5. Giai đoạn 2006-2007: đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế, giải
phóng và phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất, tạo bước đột phá về
chuyển dịch cơ cấu kinh tế [11].............................................................. 70
2.2. TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP
CHẾ BIẾN VIỆT NAM ........................................................................................73

2.2.1. Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực nông nghiệp Việt Nam......... 74
2.2.1.1. Tăng trưởng khu vực nông nghiệp........................................... 74
2.3.1.2. Cơ cấu kinh tế khu vực nông nghiệp ....................................... 79
2.2.1.3. Một số đánh giá về tăng trưởng và thay đổi cơ cấu kinh tế của
khu vực nông nghiệp Việt Nam............................................................. 83
2.2.2. Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực công nghiệp chế biến Việt
Nam .......................................................................................................... 86
2.2.2.1. Tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến ............................ 86
2.2.2.2. Cơ cấu kinh tế khu vực công nghiệp chế biến ......................... 91
2.2.2.3. Một số đánh giá về tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực công
nghiệp chế biến ..................................................................................... 95

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG MỐI QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU
VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM .............. 99
3.1. ĐÁNH GIÁ MỐI QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG KHU VỰC NÔNG
NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM......................................99

3.1.1. Đóng góp của khu vực nông nghiệp đối với tăng trưởng khu vực
công nghiệp chế biến............................................................................. 100


vii

3.1.2. Đóng góp của khu vực công nghiệp chế biến đối với khu vực nông
nghiệp ..................................................................................................... 102
3.2. ĐÁNH GIÁ THỰC NGHIỆM QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC
NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 19902007 .....................................................................................................................106

3.2.1. Đánh giá mối quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và
công nghiệp chế biến dựa trên mô hình I-O Việt Nam năm 2000 và
năm 2005................................................................................................ 106
3.2.2. Đánh giá mối quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và
công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990 - 2007 dựa trên mô
hình quan hệ tăng trưởng hai khu vực của Ranis - Fei ..................... 121
3.2.2.1. Số liệu và tính toán số liệu sử dụng trong mô hình tăng trưởng
hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn
1990-2007 ........................................................................................... 122
3.2.2.2. Tính toán quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và
công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990-2007 ....................... 125
3.2.2.3. Kết quả thực nghiệm mô hình quan hệ tăng trưởng hai khu
vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 19902007 .................................................................................................... 132
3.2.2.4. Kết luận về quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990-2007 dựa trên kết quả
mô hình Ranis - Fei............................................................................. 135
CHƯƠNG 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG MỐI QUAN HỆ TĂNG
TRƯỞNG KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN
VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ...................................................... 143
4.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 20112020 .....................................................................................................................144


viii

4.2. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG
NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011-2020 ..............................145

4.2.1. Định hướng phát triển khu vực nông nghiệp giai đoạn 2011-2020....... 146
4.2.2. Định hướng phát triển khu vực công nghiệp chế biến giai đoạn
2011-2020............................................................................................... 147
4.3. GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG
NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN
TỚI ......................................................................................................................148

4.3.1. Giải pháp thúc đẩy tăng trưởng khu vực nông nghiệp ............. 149
4.3.1.1. Huy động vốn cho tăng trưởng khu vực nông nghiệp ........... 149
4.3.1.2. Phát triển thị trường cho nông sản Việt Nam trong điều kiện
hội nhập kinh tế quốc tế...................................................................... 151
4.3.1.3. Tạo việc làm cho lao động trong khu vực nông nghiệp ........ 154
4.3.1.4. Khai thác và sử dụng có hiệu quả diện tích đất phục vụ sản
xuất nông nghiệp................................................................................. 157
4.3.1.5. Tăng cường ứng dụng công nghệ vào sản xuất nông nghiệp 159
4.3.2. Giải pháp thúc đẩy tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến .... 160
4.3.2.1. Huy động vốn phục vụ tăng trưởng và phát triển kinh tế nhiều

thành phần .......................................................................................... 161
4.3.2.2. Giải pháp phát triển thị trường nhằm thúc đẩy tăng trưởng khu
vực công nghiệp chế biến.................................................................... 164
4.3.2.3. Phát triển nguồn nhân lực phục vụ tăng trưởng khu vực công
nghiệp chế biến ................................................................................... 166
4.3.2.4. Tăng cường ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất.............. 168
4.4. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG MỐI QUAN HỆ HAI KHU VỰC NÔNG
NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN ........................................................170

4.4.1. Tăng cường công tác qui hoạch, phân bổ vốn đầu tư và khuyến
khích phát triển kinh tế nhiều thành phần .......................................... 170


ix

4.4.2. Giải pháp thị trường.................................................................... 174
4.4.3. Tăng cường liên kết trong xây dựng chính sách phát triển hai
khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến ................................... 176
4.4.4. Chính sách phát triển nguồn nhân lực...................................... 177
4.4.5. Xây dựng chính sách hỗ trợ nông nghiệp hợp lí ....................... 178
4.4.6. Đẩy mạnh phát triển công nghệ quốc gia phục vụ sản xuất .... 179
KẾT LUẬN CHUNG.................................................................................... 181
NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA

TÁC

GIẢ LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN............. 185
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 186

x

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Mức độ bảo hộ thực tế và thuế quan danh nghĩa các khu vực kinh tế
giai đoạn 1997-2006 (%)................................................................................. 67
Bảng 2.2: Một số chỉ tiêu tăng trưởng khu vực nông nghiệp Việt Nam giai
đoạn1990-2007................................................................................................ 77
Bảng 2.3: Cơ cấu kinh tế khu vực nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 1991- 2007 . 80
Bảng 2.4: Một số chỉ tiêu tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến Việt
Nam giai đoạn1990-2007................................................................................ 90
Bảng 2.5: Cơ cấu kinh tế khu vực công nghiệp chế biến (%) ........................ 94
Bảng 3.6: Một số chỉ tiêu lương thực, thực phẩm bình quân đầu người Việt
Nam giai đoạn 1991-2007............................................................................. 100
Bảng 3.7: Một số sản phẩm phục vụ sản xuất nông nghiệp được sản xuất
trong nước giai đoạn 1991-2007 ................................................................... 103
Bảng 3.8: Một số sản phẩm công nghệ cao sản xuất trong nước giai đoạn
1991-2007...................................................................................................... 104
Bảng 3.9: Cơ cấu tiêu dùng sản phẩm công nghiệp chế biến của khu vực nông
nghiệp theo cách phân ngành......................................................................... 107
Bảng 3.10: Cơ cấu tiêu dùng sản phẩm công nghiệp chế biến của khu vực
nông nghiệp theo cách phân loại hoạt động sản xuất ................................... 110
Bảng 3.11: Cơ cấu tiêu dùng của khu vực công nghiệp chế biến cho sản phẩm
nông nghiệp ................................................................................................... 114
Bảng 3.12: Cơ cấu đóng góp yếu tố cầu cho tăng trưởng từng khu vực nông
nghiệp và công nghiệp chế biến giai đoạn 2000-2005.................................. 119
Bảng 3.13: Một số giá trị thống kê trong tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp
và công nghiệp chế biến giai đoạn 1990-2007.............................................. 124
Bảng 3.14: Kiểm định mối quan hệ nhân quả hai khu vực nông nghiệp và công
nghiệp chế biến Việt Nam............................................................................... 125

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not

read....