Thực trạng thiếu máu ở phụ nữ Sán Dìu trong thời kỳ mang thai tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên và hiệu quả của biện pháp can thiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

LÊ MINH CHÍNH

THỰC TRẠNG THIẾU MÁU
Ở PHỤ NỮ SÁN DÌU TRONG THỜI KỲ MANG THAI
TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN
VÀ HIỆU QUẢ CỦA BIỆN PHÁP CAN THIỆP

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Thái Nguyên - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

LÊ MINH CHÍNH

THỰC TRẠNG THIẾU MÁU
Ở PHỤ NỮ SÁN DÌU TRONG THỜI KỲ MANG THAI
TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN
VÀ HIỆU QUẢ CỦA BIỆN PHÁP CAN THIỆP

Chuyên ngành: VỆ SINH HỌC XÃ HỘI VÀ TỔ CHỨC Y TẾ
Mã số: 62 72 73 15

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. TRẦN VĂN TẬP
PGS. TS. ĐÀM KHẢI HOÀN

Thái Nguyên - 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




i

LỜI CAM ĐOAN
Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tôi xin đảm bảo những số
liệu và kết quả trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa có ai công
bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.

TÁC GIẢ

Lê Minh Chính

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ii

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Trần Văn Tập, PGS. TS.
Đàm Khải Hoàn người Thầy đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tôi
trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS. BSCK II Phạm Hãn, PGS. TS. Hoàng Khải
Lập, PGS. TS. Đỗ Văn Hàm người Thầy đã giảng dạy, giúp đỡ tôi trong học tập và
cho tôi những ý kiến quý báu trong luận án này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Thành Trung, PGS TS. Nguyễn
Văn Tư, xin cảm ơn Ban Giám đốc và Ban Đào tạo sau đại học - Đại học Thái
Nguyên, Ban Giám hiệu Trường Đại học Y Dược, Bệnh viện Trường Đại học Y
Dược, Khoa Sau Đại học, Bộ môn Y học Cộng đồng, Bộ môn Phụ Sản, đã giúp đỡ,
tạo điều kiện tốt nhất cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn GS. TS. Đặng Đức Phú, GS. TS. Nhà giáo nhân
dân Dương Đình Thiện, GS. TS. Nguyễn Công Khẩn, PGS. TS. Đoàn Huy Hậu,
PGS. TS. Phạm Ngọc Khái, PGS. TS. Nguyễn Duy Luật, người Thầy đã cho tôi
những chỉ dẫn quý báu để hoàn thành luận án này.
Tôi xin trân trọng cám ơn tới ông Trần Gia Cát - Bí thư Đảng ủy, ông Chu Văn
Phúc - Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Trạm Y tế, các ông bà Trưởng xóm, Nhân viên y tế
thôn bản, Cộng tác viên dân số và nhân dân xã Nam Hòa huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái
Nguyên, đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu trong luận án này.
Tôi xin trân thành cảm ơn: PGS. TS. Nguyễn Xuân Ninh Viện Dinh dưỡng
Trung ương, Tiến sĩ Lưu Thị Kim Thanh và Thạc sĩ Nguyễn Bích Vân Bệnh viện
đa khoa trung ương Thái Nguyên, đã giúp đỡ tôi hoàn thành các xét nghiệm và
những vấn đề liên quan trong nghiên cứu ở luận án này.
Tôi chân thành cảm ơn những người anh, chị, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình
đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập nghiên cứu và làm luận án này.
TÁC GIẢ
Lê Minh Chính

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iii

CHỮ VIẾT TẮT
BMNCB

Bà mẹ nuôi con bú

BVĐKTƯTN

Bệnh viện đa khoa trung ương Thái Nguyên

CSSKSS

Chăm sóc sức khỏe sinh sản

CSHQ

Chỉ số hiệu quả

CTVDS

Cộng tác viên dân số

DTSD

Dân tộc Sán Dìu

DDHL

Dinh dưỡng hợp lý

HCT

Hematocrit

HQCT

Hiệu quả can thiệp

HC, SLHC

Hồng cầu, Số lượng hồng cầu

Hb

Hemoglobin (Huyết sắc tố)

KAP

Knowledge Attitude Practice
(Kiến thức, thái độ và thực hành)

LTTP

Lương thực thực phẩm

MCH

Mean Corpuscular Hemoglobin
(Lượng huyết sắc tố trung bình hồng cầu)

NVYTTB

Nhân viên y tế thôn bản

PNCT

Phụ nữ có thai

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TMDD

Thiếu máu dinh dưỡng

TMTS

Thiếu máu thiếu sắt

TT - GDSK

Truyền thông giáo dục sức khỏe

VSMT

Vệ sinh môi trường

WHO

World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iv

MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan ........................................................................................................................................................................................ i
Lời cảm ơn ............................................................................................................................................................................................. ii
Chữ viết tắt........................................................................................................................................................................................... iii
Mục lục ......................................................................................................................................................................................................iv
Danh mục các bảng ............................................................................................................................................................... vii
Danh mục các biểu đồ, sơ đồ và hình .................................................................................................................x
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................................................................................................... 1
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................................................................ 3

1.1. Thực trạng thiếu máu ở phụ nữ có thai .............................................................................................................. 3
1.1.1. Đặc điểm sinh lý của phụ nữ có thai........................................................................................................ 3
1.1.2. Thiếu máu trong thai nghén .................................................................................................................................. 5
1.1.3. Thiếu máu dinh dưỡng ở phụ nữ có thai............................................................................................ 6
1.1.4. Nguyên nhân thiếu máu ở phụ nữ có thai ........................................................................................ 8
1.1.5. Hậu quả của thiếu máu trong thai nghén........................................................................................... 9
1.1.6. Tình hình thiếu máu ở phụ nữ có thai................................................................................................10
1.2. Các yếu tố liên quan đến thiếu máu ở phụ nữ có thai ..............................................................14
1.2.1. Yếu tố kinh tế, trình độ học vấn còn thấp ....................................................................................14
1.2.2. Yếu tố năng suất, số lượng và chủng loại thực phẩm nghèo nàn...........15
1.2.3. Thành phần và cơ cấu bữa ăn thiếu về số lượng, chất lượng .........................16
1.2.4. Yếu tố phong tục tập quán không có lợi cho sức khỏe ............................................17
1.2.5. Chế độ làm việc, nghỉ ngơi và chăm sóc sức khỏe chưa hợp lý................17
1.2.6. Yếu tố về chăm sóc y tế và ngân sách nhà nước ...............................................................18
1.2.7. Yếu tố gia đình, cộng đồng và truyền thông giáo dục đại chúng.............18
1.3. Các giải pháp can thiệp phòng chống thiếu máu .............................................................................19
1.3.1. Kỹ thuật chẩn đoán và điều trị thiếu máu ....................................................................................19
1.3.2. Huy động cộng đồng phòng chống thiếu máu ở phụ nữ có thai
người dân tộc thiểu số miền núi...............................................................................................................13
1.3.3. Tăng cường vi chất sắt vào thực phẩm ............................................................................................26

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




v
1.4. Một vài nét về người dân tộc Sán Dìu .............................................................................................................27
1.4.1. Tên gọi, ngôn ngữ và dân số ............................................................................................................................27
1.4.2. Đặc điểm kinh tế ................................................................................................................................................................28

1.4.3. Đặc điểm văn hoá xã hội .......................................................................................................................................28
Chƣơng 2 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................31
2.1. Đối tượng nghiên cứu ...............................................................................................................................................................31
2.1.1. Đối tượng.......................................................................................................................................................................................31
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu ....................................................................................................................................................32
2.1.3. Thời gian nghiên cứu ..................................................................................................................................................34
2.2. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................................................................................35
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................................................................................35
2.2.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu ..................................................................................................................................37
2.2.3. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................................................................................................38
2.2.4. Kỹ thuật nghiên cứu......................................................................................................................................................39
2.2.5. Chỉ số nghiên cứu .............................................................................................................................................................45
2.2.6. Chỉ tiêu đánh giá.................................................................................................................................................................45
2.2.7. Phương pháp đánh giá ...............................................................................................................................................47
2.2.8. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu..........................................................................................48
2.2.9. Khống chế sai số ................................................................................................................................................................48
2.2.10. Đạo đức trong nghiên cứu ...............................................................................................................................49
Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................................................................50
3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến thiếu máu ở phụ nữ có thai ......50
3.1.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu............................................................................50
3.1.2. Thực trạng thiếu máu ở phụ nữ tuổi sinh đẻ người DTSD huyện
Đồng Hỷ.......................................................................................................................................................................................55
3.1.3. Các yếu tố liên quan đến thiếu máu ở PNCT người DTSD
huyện Đồng Hỷ .................................................................................................................................................................58
3.2. Hiệu quả của mô hình can thiệp phòng chống thiếu máu ..................................................66
3.2.1. Xây dựng mô hình ...........................................................................................................................................................66
3.2.2. Tập huấn nhiệm vụ cho các thành viên tham gia mô hình.................................67
3.2.3. Hoạt động can thiệp.......................................................................................................................................................68
3.2.4. Hiệu quả can thiệp ...........................................................................................................................................................70
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

vi
Chƣơng 4 BÀN LUẬN ......................................................................................................................................................90
4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến thiếu máu ở phụ nữ có thai ......90
4.1.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu .............................................................................90
4.1.2. Thực trạng thiếu máu ở phụ nữ Sán Dìu huyện Đồng Hỷ..................................97
4.1.3. Các yếu tố liên quan đến thiếu máu ở PNCT người DTSD .........................100
4.2. Mô hình can thiệp phòng chống thiếu máu .........................................................................................105
4.2.1. Xây dựng mô hình .......................................................................................................................................................105
4.2.2. Hoạt động can thiệp và giám sát ............................................................................................................106
4.2.3. Kết quả can thiệp ...........................................................................................................................................................106
4.2.4. Khả năng duy trì và mở rộng của mô hình.............................................................................119
KẾT LUẬN ................................................................................................................................................................................... 123
KHUYẾN NGHỊ.................................................................................................................................................................... 125
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ, CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................................................................................ 126
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................................................................ 127
CÁC PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang
Bảng 1.1.

Nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày cho phụ nữ tuổi sinh đẻ,
PNCT và bà mẹ nuôi con bú (BMNCB)

.....................................................................

4

Bảng 1.2.

Một số nguyên nhân gây thiếu máu ở các vùng .............................................. 12

Bảng 3.1.

Thực trạng kinh tế, vệ sinh chung và phương tiện truyền
thông........................................................................................................................................................................ 51

Bảng 3.2.

Khẩu phần dinh dưỡng của PNCT người DTSD xã Nam Hòa

Bảng 3.3.

Tình hình khám thai và uống viên sắt của PNCT ........................................... 54

Bảng 3.4.

Tỷ lệ thiếu máu và nhiễm giun móc của PNCT ở các kỳ thai

..............

53

nghén ...................................................................................................................................................................... 56
Bảng 3.5.

Tỷ lệ thiếu máu và nhiễm giun móc ở PNCT (n = 220) ........................ 56

Bảng 3.6.

Mối liên quan giữa kinh tế với thiếu máu ở PNCT (Hb <
110g/l) ................................................................................................................................................................... 59

Bảng 3.7.

Mối liên quan giữa trình độ học vấn với thiếu máu ở PNCT
(Hb < 110g/l)

Bảng 3.8.

59

Mối liên quan giữa tình trạng vệ sinh nhà ở với thiếu máu
lâm sàng

Bảng 3.9.

.............................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

60

Mối liên quan giữa tình trạng vệ sinh xung quanh nhà ở với
thiếu máu lâm sàng .............................................................................................................................. 60

Bảng 3.10. Mối liên quan giữa tình trạng mất vệ sinh nguồn nước với
thiếu máu lâm sàng .............................................................................................................................. 61
Bảng 3.11. Mối liên quan giữa tình trạng hố xí với thiếu máu lâm sàng

..........

61

Bảng 3.12. Mối liên quan giữa tuổi lấy chồng và sinh con lần đầu với
thiếu máu lâm sàng .............................................................................................................................. 62
Bảng 3.13. Mối liên quan giữa uống viên sắt với thiếu máu ở PNCT
(Hemoglobin < 110g/l) ................................................................................................................... 63
Bảng 3.14. Uống viên sắt liên quan đến chỉ số Ferritin ở PNCT
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

................................



63

viii
Bảng 3.15. Mối liên quan giữa nhiễm giun móc với ferritin ở PNCT

..................

Bảng 3.16. Kết quả kiểm tra KAP đầu vào và đầu ra của lớp tập huấn

..............

64
67

Bảng 3.17. Tổng hợp các hoạt động cộng đồng phòng chống thiếu máu
ở xã Nam Hoà huyện Đồng Hỷ ............................................................................................. 69
Bảng 3.18. Kiến thức, thái độ, thực hành về VSMT của phụ nữ ở xã
Linh Sơn tại thời điểm điều tra ban đầu và Nam Hòa trước
can thiệp (n = 325)

...............................................................................................................................

70

Bảng 3.19. Kiến thức, thái độ, thực hành về VSMT của đối tượng ở xã
Linh Sơn tại thời điểm điều tra lần sau và Nam Hòa sau can
thiệp (n = 325)

...........................................................................................................................................

71

Bảng 3.20. Kiến thức, thái độ, thực hành về VSMT của đối tượng ở xã
Nam Hòa trước và sau can thiệp (n = 325)

...........................................................

72

Bảng 3.21. Kiến thức, thái độ, thực hành về VSMT của đối tượng ở xã
Linh Sơn tại điều tra ban đầu và điều tra lần sau (n = 325) ................ 73
Bảng 3.22. Kiến thức, thái độ, thực hành về DDHL ở Linh Sơn tại thời
điểm điều tra ban đầu và Nam Hòa trước can thiệp (n = 325)

......

74

...........................................................................................................................................

75

Bảng 3.23. Kiến thức, thái độ, thực hành về DDHL của đối tượng ở xã
Linh Sơn tại thời điểm điều tra lần sau và Nam Hòa sau can
thiệp (n = 325)

Bảng 3.24. Kiến thức, thái độ, thực hành về DDHL ở xã Nam Hòa trước
và sau can thiệp (n = 325)............................................................................................................. 76
Bảng 3.25. Kiến thức, thái độ, thực hành về DDHL của đối tượng ở xã
Linh Sơn tại điều tra ban đầu và điều tra lần sau (n = 325)

..............

77

Bảng 3.26. Kiến thức, thái độ, thực hành về PCTM ở xã Linh Sơn tại thời
điểm điều tra ban đầu và Nam Hòa trước can thiệp (n = 325) .........................78
Bảng 3.27. Kiến thức, thái độ, thực hành về PCTM ở xã Linh Sơn tại thời
điểm điều tra lần sau và Nam Hòa sau can thiệp (n = 325) .......................... 79
Bảng 3.28. Kiến thức, thái độ, thực hành về PCTM của đối tượng ở xã
Nam Hòa trước và sau can thiệp (n = 325) ............................................................. 80
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....