Ôn thi: Mùa xuân nho nhỏ

Mùa xuân nho nhỏ
(Thanh Hải)
Thanh Hải là nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ nhà thơ trẻ thời chống Mỹ.
“Mồ anh nở hoa”, “Những đồng chí trung kiên”, “Mùa xuân nho nhỏ”… là
những bài thơ đặc sắc nhất của Thanh Hải.
Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được ông viết năm 1980 khi nhà thơ
đang năm trên giường bệnh không bao lâu trước khi qua đời. Bài thơ được
coi là sáng tác cuối cùng của tác giả. Một hồn thơ trong trẻo, một điệu thơ
ngân vang, đất nước vào xuân vui tươi rộn ràng.
Ba khổ thơ đầu là cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của thiên
nhiên đất nước và đất nước trong gian lao vẫn đi lên phía trước.
Bài thơ mở đầu bằng hai câu thơ rất đẹp:
“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tìm biếc”
Gợi hứng cho tứ thơ mùa xuân ở đây là hình ảnh một bông hoa tím
biếc mọc giữa dòng sông xanh. Đó là một tín hiệu của mùa xuân, tín hiệu mà
sắc. Nhịp thơ năm chữ cùng với nghệ thuật đảo trật tự cú pháp khiến cho câu
thơ giàu chất nhạc. Câu thơ không chỉ giàu chất nhạc mà còn giàu cả chất
hội hoạ bởi sự phối màu hài hoà: màu hoa tím trên dòng sông xanh. Sắc màu
trẻ trung đầy sức sống khiến không gian phong khoáng, đầy chất Huế. Tín
hiệu màu sắc được phụ hoạ thêm bởi tín hiệu âm thanh. Tiếng hót của con
chim chiền chiện trong trẻo khác thường.
“Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời”
Không gian mùa xuân ở đây càng đậm chất Huế hơn nhờ cách dùng
ngôn từ đặc biệt Huế, từ cảm thán ở đầu câu thơ, một từ “chi” sau động từ
1
“hót” đã gợi lên cách nói dịu dàng êm ái thân thương của người Huế. Nét
đặc trưng trong âm thanh của tiếng chim hót ở đây chính là ở liên tưởng độc
đáo của nhà thơ. “Đưa tay… hứng” là cử chỉ bình dị trân trọng thể hiện sự
xúc động sâu xa. “Giọt long lanh” là sự liên tưởng đầy chất thơ. Là giọt

sương mai hay giọt âm thanh tiếng chim chiền chiện? Sự chuyển đổi cảm
giác (từ thính giác - thị giác) đã tạo nên hình khối thẩm mỹ của âm thanh.
Không phải giọt nắng, không phải giọt sương, giọt mưa mà là giọt âm thanh.
Động tác “tôi đưa tay tôi hứng” diễn tả một sự nâng niu trân trọng của nhà
thơ khi đón nhận vẻ đẹp của thiên nhiên. Đằng sau tất cả những hình ảnh thơ
trong trẻo đó là tấm lòng yêu mến say sưa trân trọng của nhà thơ đối với
mùa xuân cuộc đời.
Từ khung cảnh mùa xuan của đất trời Huế, nhà thơ đã liên tưởng đến
mùa xuân của cách mạng, nhân dân.
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương lúa
… xôn xao”
Trong khổ thơ, tác giả sử dụng hình ảnh vừa chân thực cụ thể vừa
mang ý nghĩa biểu tượng ẩn dụ. Lộc nghĩa đen là lá non mùa xuân. Song
trong đoạn thơ này còn được hiểu là sức sống mùa xuân. Người lính khoác
trên lưng lá nguỵ trang xanh biếc mang theo sức sống mùa xuân, sức mạnh
của dân tộc để bảo vệ Tổ quốc. Người nông dân đem mồ hôi, sức lao động
cần cù làm nên màu xanh cho ruộng đồng. Cả dân tộc bước vào mùa xuân
với khí thế khẩn trương náo nhiệt:
“Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”
2
“Hối hả” nghĩa là vội vã, gấp gáp, khẩn trương. “Xôn xao” là có nhiều
âm thanh xen lẫn vào nhau ở trong câu thơ, “xôn xao” cùng với điệp ngữ
“tất cả như”.. làm cho nhạc thơ vang lên nhịp điệu vui tươi, mạnh mẽ. Đó là
hành khúc vào mùa xuân của thời đại Hồ Chí Minh.
Đoạn thơ tiếp theo nói lên những suy tư của nhà thơ về đất nước và
nhân dân:

“Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”
Chặng đường lịch sử của đất nước với bốn nghìn năm trường tồn, lúc
suy vong, lúc hưng thịnh với bao thử thách “vất vả và gian lao”. Thời gian
đằng đẵng nhân dân ta từ thế hệ này sang thế hệ khác đã đem xương máu và
mồ hôi, lòng yêu nước và tinh thần quả cảm để xây dựng và bảo vệ đất
nước. Dân ta tài trí và nhân nghĩa. Bốn nghìn năm lập quốc và toả sáng nền
văn hiến Đại Việt đã khẳng định sức mạnh Việt Nam. Câu thơ “đất nước
như vì sao” là một hình ảnh so sanh đẹp và đầy ý nghĩa. Sao là nguồn sáng
lấp lanh, là vẻ đẹp của bầu trời, vĩnh hằng trong không gian và thời gian. So
sanh đất nước với vì sao là biểu lộ niềm tự hào đối với đất nước Việt Nam
anh hùng, giàu đẹp.
Trước đất nước đẹp tươi, vất vả và gian lao nhà thơ trào dâng ước
nguyện chân thành, giản dị:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.”
3
“Con chim hót” để gọi mùa xuân, đem niềm vui đến cho con người.
“Một cảnh hoa” để tô điểm cho cuộc sống, làm đẹp cho thiên nhiên sông núi.
“Một nốt trầm” của bản hoà ca êm ái làm xao xuyến lòng người. Đó là
những hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho cái đẹp, niềm vui, tài trí của đất nước
con người Việt Nam.
Với Thanh Hải, hoá thân là để cống hiến, phục vụ cho mục đích cao
cả:
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”
Nhân vật trữ tình không phải là “tôi” hay “ta” nữa mà là “một mùa
xuân nho nhỏ” để “lặng lẽ dâng cho đời”. Nhà thơ ước là một mùa xuân nho
nhỏ gớp vào mùa xuân lớn của đất nước, là khát vọng hiến dâng cả cuộc đời
mình cho đất nước. Khát vọng ấy bất chấp tuổi tác “dù là tuổi hai mươi / Dù
là khi tóc bạc”. Đó là khát vọng không của riêng ai, của lứa tuổi nào mà là
khát vọng của cả thời đại chúng ta.
Bài thơ kết bằng khúc hát ngợi ca mùa xuân của tổ quốc. Đó là khúc
hát cuối cùng nhà thơ gửi tặng đất nước. Đó là khúc hát cuối cùng nhà thơ
gửi tặng đất nước, một khúc hát yêu đời lạc quan, tin tưởng, nốt trầm xao
xuyến của nhà thơ còn mãi trong nhịp phách tiên trải mãi ra theo tiếng nước
non ngàn dặm.
4