ghiên cứu tính đa dạng thực vật tại hai xã Cao Sơn và Vũ Muộn thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

LÊ VĂN PHÚC

NGHIÊN CỨU TÍNH ĐA DẠNG THỰC VẬT TẠI
HAI XÃ CAO SƠN VÀ VŨ MUỘN THUỘC KHU BẢO TỒN
THIÊN NHIÊN KIM HỶ TỈNH BẮC KẠN
Chuyên ngành : LÂM HỌC
Mã số
: 60 62 60

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ ĐỒNG TẤN

THÁI NGUYÊN - 2011
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
trong luận văn là trung thực và chưa từng ai công bố trong một công trình nghiên
cứu nào khác.

Tác giả

Lê Văn Phúc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ii
LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian nghiên cứu và thu thập số liệu tại hai xã Cao Sơn và Vũ
Muộn thuộc Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, tỉnh Bắc Kạn, số liệu được xử lý
tại Khoa Lâm nghiệp, trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên và Viện Sinh thái
và Tài nguyên sinh vật, đến nay bản luận văn Thạc sỹ của tôi đã hoàn thành.
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới sự hướng dẫn tận tình
của TS. Lê Đồng Tấn đã dìu dắt tôi từng bước đi trong nghiên cứu khoa học, sự
giúp đỡ chỉ bảo của các thầy, cô giáo khoa Lâm nghiệp, khoa Sau đại học trường
Đại học Nông lâm Thái Nguyên, UBND và người dân hai xã Cao Sơn và Vũ
Muộn và Ban quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ đã giúp đỡ trân thành và
tạo mọi điệu kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này.
Vì điều kiện thời gian nghiên cứu và trình độ chuyên môn của bản thân
còn có những hạn chế nhất định, nên đề tài này không thể tránh khỏi những thiếu
sót, tôi rất mong nhận được những ý kiến góp ý quý báu của các nhà khoa học
cũng như các bạn đồng nghiệp để bản luận văn này được hoàn chỉnh hơn.
Thái Nguyên, ngày 15 tháng 8 năm 2011
Tác giả

Lê Văn Phúc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................................... i
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................... 3
1.1. Khái niệm và định nghĩa về đa dạng sinh học ........................................................... 3
1.2. Tính cấp thiết của vấn đề bảo vệ đa dạng sinh học ................................................... 5
1.3. Nghiên cứu về đa dạng thực vật ................................................................................. 6
1.3.1. Trên thế giới ............................................................................................................... 6
1.3.1.1. Những nghiên cứu về hệ thực vật ....................................................................... 6
1.3.1.2. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật ................................................. 8
1.3.1.3. Những nghiên cứu về đa dạng thành phần loài ...................................................... 9
1.3.1.4. Những nghiên cứu tính đa dạng về dạng sống ..................................................... 10
1.3.1.5. Những nghiên cứu về tính đa dạng thảm thực vật ................................................ 11
1.3.2. Ở Việt Nam............................................................................................................... 12
1.3.2.1. Những nghiên cứu về hệ thực vật ......................................................................... 12
1.3.2.2. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật ............................................... 14
1.3.2.3. Những nghiên cứu về dạng sống ........................................................................... 17
1.3.2.4. Những nghiên cứu về thảm thực vật rừng............................................................. 19
1.3.2.5. Những nghiên cứu ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, Bắc Kạn. ........................ 20
Chương 2: MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU .................................................................................................................................. 22
2.1. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................. 22
2.2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 22
2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................................. 22
2.4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 22
2.4.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................................... 22
2.4.2. Phương pháp điều tra .............................................................................................. 23
2.4.3. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................................. 23

2.4.4. Phương pháp phân tích số liệu ................................................................................ 24
Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN
CỨU .................................................................................................................................. 25
3.1. Điều kiện tự nhiên hai xã Cao Sơn và Vũ Muộn ..................................................... 25
3.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................................... 25
3.1.2. Địa hình ................................................................................................................... 26
3.1.3. Đất đai ..................................................................................................................... 26
3.1.4. Khí hậu ..................................................................................................................... 27
3.1.5. Thủy văn ................................................................................................................... 27
3.1.6. Tài nguyên sinh vật .................................................................................................. 27
3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................................... 28
3.2.1. Dân số, dân tộc, lao động ........................................................................................ 28
3.2.2. Các hoạt động kinh tế trong khu vực ....................................................................... 29
3.3. Nhận xét và đánh giá chung ...................................................................................... 30
3.3.1. Thuận lợi .................................................................................................................. 30
3.3.2. Khó khăn .................................................................................................................. 31
Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................... 32
4.1. Đa dạng hệ thực vật ................................................................................................... 32
4.1.1. Đa dạng ở mức độ ngành......................................................................................... 32
4.1.2. Đa dạng ở mức độ họ............................................................................................... 34
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iv
4.1.3. Đa dạng mức độ chi ................................................................................................. 35
4.2. Đa dạng về các yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật ................................................ 38
4.2.1. Đa dạng yếu tố địa lý ở mức độ loài ........................................................................ 38
4.2.2. Đa dạng yếu tố địa lý ở mức độ chi ......................................................................... 39

4.2.3. Đa dạng yếu tố địa lý ở mức độ họ .......................................................................... 40
4.3. Đa dạng về dạng sống ............................................................................................... 41
4.4. Đa dạng về giá trị tài nguyên và nguồn gen ............................................................ 43
4.4.1. Đa dạng về giá trị sử dụng ...................................................................................... 43
4.4.2. Các loài quí hiếm ..................................................................................................... 48
4.5. Đa dạng về thảm thực vật ......................................................................................... 51
4.5.1. Các kiểu thảm thực vật ở độ cao dưới 700m ........................................................... 51
4.5.1.1. Rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới trên núi đá vôi ................................... 51
4.5.1.2. Các kiểu thảm thực vật thứ sinh do tác động của con người ................................ 54
4.5.2. Các kiểu thảm thực vật ở độ cao trên 700m ............................................................ 58
4.5.2.1. Rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới trên núi đá vôi ................................... 58
4.5.2.2. Rừng hỗn giao cây lá rộng lá kim trên núi đá vôi ................................................ 59
4.5.2.3. Thảm cây bụi lùn trên đỉnh núi ............................................................................. 61
4.7. Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát triển hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu ............. 68
Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 71
5.1. Kết luận ...................................................................................................................... 71
5.2. Kiến nghị .................................................................................................................... 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 73

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
D1.3

Đường kính ngang ngực

ĐDSH

Đa dạng sinh học

H

Chiều cao

LSNG

Lâm sản ngoài gỗ

IPGRI

Viện Tài nguyên gen và thực vật quốc tế

IUCN

Hiệp hội Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên

OTC

Ô tiêu chuẩn

ODB

Ô dạng bản

PRCF

Tổ chức Con người, tài nguyên và bảo tồn

TĐT

Tuyến điều tra

UNEP

Chương trình Môi Trường Liên hợp quốc

WWF

Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên thế giới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vi
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Số loài thực vật được mô tả trên toàn thế giới ...................................... 8
Bảng 3.1: Dân số và thành phần dân tộc tại khu vực nghiên cứu ....................... 30
Bảng 4.1: Phân bố của các taxon trong các ngành của hệ thực vật tại 2 xã
Cao Sơn và Vũ Muộn ........................................................................... 33
Bảng 4.2: Sự phân bố của các taxon trong ngành Ngọc lan ................................ 34
Bảng 4.3: Danh sách các họ giàu loài (họ có từ 10 loài trở lên) tại khu vực
nghiên cứu ........................................................................................... 36
Bảng 4.4: Danh sách các họ nhiều chi (họ có từ 10 chi trở lên) tại khu vực
nghiên cứu ........................................................................................... 37

Bảng 4.5: Danh sách các chi giàu loài (có từ 5 loài trở lên) tại khu vực nghiên cứu. 38
Bảng 4.6: Các yếu tố địa lý của các loài ............................................................. 39
Bảng 4.7: Các yếu tố địa lý của các chi ............................................................... 40
Bảng 4.8: Các yếu tố địa lý của các họ ............................................................... 41
Bảng 4.9: Dạng sống của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu ............................ 43
Bảng 4.10: Dạng sống của các loài thuộc nhóm cây chồi trên ............................ 44
Bảng 4.11: Đa dạng về giá trị của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu ............... 44
Bảng 4.12: Danh sách các họ có nhiều loài cây làm thuốc (họ có từ 5 loài trở lên) ....... 46
Bảng 4.13: Danh sách các họ có nhiều loài cây cho gỗ (có từ 5 loài trở lên) .... 47
Bảng 4.14: Các loài thực vật quý hiếm tại khu vực nghiên cứu ......................... 51
Bảng 4.15: Thống kê sự tác động của con người trên các tuyến điều tra ........... 64

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vii

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 4.1. Biểu đồ phân bố các lớp trong ngành Ngọc lan ..................... 35
Hình 4.2. Biểu đồ dạng sống của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu ... 43
Hình 4.3. Biểu đồ các nhóm công dụng chính của thực vật tại khu vực
nghiên cứu .......................................................................................... 45
Ảnh 1: Cây gỗ lớn (tầng A1) trong kiểu rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt
đới trên núi đá vôi ở độ cao dưới 700m .............................................. 52
Ảnh 2: Tầng cây bụi dưới rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới trên núi
đá vôi ở độ cao dưới 700m..................................................................... 53
Ảnh 3: Thảm tươi dưới tán rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới
trên núi đá vôi ở độ cao dưới 700m ........................................... 54

Ảnh 4: Dây leo trong rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới trên núi
đá vôi .......................................................................................... 55
Ảnh 5: Ưu hợp Găng + Phèn đen phục hồi trên đất sau nương rẫy ....... 57
Ảnh 6: Ưu hợp chuối rừng phục hồi trên đất sau nương rẫy và khai thác
vàng bỏ hoá ................................................................................ 58
Ảnh 7: Ưu hợp Lau phục hồi trên đất sau nương rẫy............................. 58
Ảnh 8: Ưu hợp dương xỉ phục hồi trên đất sau nương rẫy..................... 58
Ảnh 9: Quần thể cây Giả thiết sam lá ngắn ........................................... 61
Ảnh 10: Quần thể cây Giả thiết sam lá ngắn

..................................... 61

Ảnh 11: Du sam Cây núi đá - Keteleeria davidiana (Bertrand) Beissn. tái
sinh ............................................................................................ 61
Ảnh 12: Thảm cây Trúc lùn trên đỉnh núi .............................................. 62
Ảnh 13: Thảm cây bụi lùn trên đỉnh núi ................................................. 62
Ảnh 14: Một số loài Lan trên đỉnh núi .................................................... 63

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Đa dạng sinh học (ĐDSH) là thuật ngữ dùng để chỉ sự phồn thịnh của
cuộc sống trên trái đất bao gồm các loài động, thực vật, vi sinh vật, những gen
chứa đựng trong các loài và tính đa dạng của các hệ sinh thái trên trái đất. ĐDSH
có vai trò vô cùng to lớn quyết định sự tồn tài và phát triển của con người vì nó là
nguồn cung cấp lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, nguyên liệu cho các

ngành công nghiệp, là tấm lá chắn che chở và bảo vệ con người,... Tuy nhiên cho
đến nay nguồn tài nguyên này đã bị suy giảm đến mức báo động. Đó là một thách
thức mà con người đang phải đối mặt vì sự suy giảm ĐDSH sẽ làm mất cân bằng
sinh thái dẫn đến những thảm họa thiên nhiên như: lũ lụt, hạn hán, gió bão,... Hậu
quả của nó là đói nghèo và bệnh tật.
Việt Nam có tổng diện tích phần đất liền 330.541km2 kéo dài 15 độ vĩ (từ
8030’ - 23022’ độ vĩ Bắc) và trải rộng trên 7 kinh tuyến (từ 102010’ - 109021’ độ
kinh Đông), đồng thời do lịch sử phát triển địa chất đã tạo nên những kiểu địa hình,
đai độ cao và vùng khí hậu khác nhau. Đó là những yếu tố làm cho Việt nam có hệ
thực vật và thảm thực vật rừng hết sức đa dạng và phong phú.
Theo số liệu thống kê, Việt Nam có khoảng 11.373 loài thực vật bậc cao có
mạch, 1.030 loài rêu, 2.500 loài tảo và 826 loài nấm. Trong đó có khoảng 5.000
loài được nhân dân sử dụng: làm lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thức
ăn cho gia súc, lấy gỗ, tinh dầu và nhiều nguyên vật liệu khác. Hệ thực vật Việt
Nam chứa đựng 3 luồng di cư chính: từ Nam Trung Quốc xuống, từ Himalaya
– Mianma sang và từ Indonesia – Malaysia lên. Hệ thực vật Việt Nam còn có
mức độ đặc hữu cao với khoảng 33% số loài thực vật ở miền Bắc Việt Nam
(Pocs Tamas, 1965) và hơn 40% tổng số loài thực vật toàn quốc (Thái Văn
Trừng, 1970).
Tuy nhiên cho đến nay, đa số các hệ sinh thái rừng ở nước ta đã bị phá hủy,
suy thoái hoặc chuyển đổi thành các mục đích sử dụng khác. Đó chính là nguyên
nhân làm suy giảm tính ĐDSH – một trong những chủ đề đang được nhiều nhà khoa
học quan tâm nghiên cứu. Để bảo vệ tính đa dạng sinh học, cho đến nay nhà nước đã
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




2
thiết lập một hệ thống gồm hơn 100 khu bảo tồn và vườn quốc gia với trên 2 triệu ha.

Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ thuộc tỉnh Bắc Kạn được thiết lập để
bảo tồn quần thể các giá trị ĐDSH cấp quốc gia và quốc tế, bảo vệ hệ sinh thái
rừng trên núi đá vôi. Khu Bảo tồn có tổng diện tích tự nhiên 14.772 ha nằm trên
địa phận 7 xã, 2 huyện, trong đó huyện Na Rì có 5 xã gồm: Kim Hỷ, Lương
Thượng, Lạng San, Ân Tình và Côn Minh; huyện Bạch Thông có 2 xã: Cao Sơn
và Vũ Muộn. Tọa độ địa lý từ 22007’30” đến 22016’ Vĩ độ Bắc và từ 105050’50”
đến 106003’50” kinh độ Đông. Tổng diện tích tự nhiên 14.772 ha, trong đó có
13.796 ha, chiếm 93.39% là rừng tự nhiên với kiểu rừng kín thường xanh mưa
mùa nhiệt đới trên núi đá vôi chiếm ưu thế. Theo số liệu thống kê, hệ thực vật
của khu bảo tồn có 789 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 541 chi 169 họ,
trong đó có nhiều loài quí hiếm đã được ghi trong sách đỏ Việt Nam cần được
bảo vệ như Du sam núi đá (Keteleeria calearea), Giả thiết sam (Pseudotsuga
sinensis), Lát hoa (Chukrasia tabularis), Nghiến (Excentrodendron tonkinensis),
Đại hái (Hodgsonia macrocarapa)...
Các số liệu nêu trên cho thấy, Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ đang chứa
đựng những tiềm năng to lớn về ĐDSH, trong đó đáng chú ý là hệ thực vật và
các hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi. Nhưng cho đến nay những nghiên cứu về
đối tượng này còn rất hạn chế. Các nghiên cứu đã thực hiện chủ yếu mang tính
chất thống kê phục vụ cho công tác qui hoạch phát triển Khu bảo tồn, chưa có
công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, đặc biệt là tại hai xã Cao Sơn và Vũ
Muộn thuộc huyện Bạch Thông nằm ở phía Tây của Khu Bảo tồn. Vì vậy, chúng
tôi thực hiện đề tài nghiên cứu:“Nghiên cứu tính đa dạng thực vật tại hai xã
Cao Sơn và Vũ Muộn thuộc Khu Bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ tỉnh Bắc Kạn”
nhằm mục đích cung cấp dẫn liệu làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất giải
pháp bảo tồn các nguồn gen thực vật, nhất là nguồn gen các loài thực vật quý
hiếm trên núi đá vôi, bảo vệ tính đa dạng sinh học trong khu vực góp phần
phát triển kinh tế - xã hội của cộng đồng dân cư trong khu vực cũng như cho các
vùng lân cận.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....