Nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự nhiên một số trạng thái rừng thứ sinh tại Vườn quốc gia Tam Đảo - tỉnh Vĩnh Phúc

0
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
––––––––––––––––––––––––

LÊ ĐỨC THÔNG

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN
MỘT SỐ TRẠNG THÁI RỪNG THỨ SINH
TẠI VƢỜN QUỐC GIA TAM ĐẢO - TỈNH VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Lâm học
Mã số: 60.62.60

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ ĐỒNG TẤN

THÁI NGUYÊN - 2011
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




i

LỜI CẢM ƠN
Luận văn này đƣợc hoàn thành tại trƣờng Đại học Nông lâm thuộc Đại
học Thái Nguyên theo chƣơng trình đào tạo cao học khoá 17 từ năm 2009 đến
2011. Trong qúa trình học tập và thực hiện đề tài luận văn, tác giả đã nhận
đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ của tập thể cán bộ khoa đào tạo sau đại học, các
thầy giáo, cô giáo của Trƣờng đại học Nông lâm. Tác giả xin chân thành cảm

ơn về sự giúp đỡ quý báu đó.
Trƣớc hết, tác giả xin chân thành cảm ơn TS. Lê Đồng Tấn - ngƣời thầy
đã hết lòng hƣớng dẫn, giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn này, xin cảm tạ
công ơn dìu dắt, giúp đỡ của thầy và những tình cảm tốt đẹp đối với tác giả
trong suất thời gian thực hiện đề tài luận văn này.
Tác giả xin cảm ơn sự giúp đỡ to lớn của lãnh đạo, cán bộ, công nhân
viên Vƣờn quốc gia Tam Đảo; lãnh đạo, ngƣời dân các xã trong khu vực
nghiên cứu - nơi tác giả đến thu thập số liệu.
Cuối cùng, tác giả xin trân thành sự quan tâm, động viên, giúp đỡ của
đồng nghiệp, bạn bè và những ngƣời thân trong gia đình trong suốt thời gian
học tập và thực hiện đề tài luận văn./.
Thái Nguyên, tháng…. năm 2011
Tác giả

Lê Đức Thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ii

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i
MỤC LỤC ........................................................................................................ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. v
DANH MỤC CÁC BẢNG ..............................................................................vi
DANH MỤC CÁC ẢNH VÀ ĐỒ THỊ ..........................................................vii
MỞ ĐẦU

........................................................................................................ 1

1. Sự cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 2
3. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................... 2
4. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................ 3
Chƣơng 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................... 4
1.1. Khái niệm và định nghĩa về tái sinh rừng ............................................... 4
1.2. Các nghiên cứu về tái sinh rừng .............................................................. 5
1.2.1. Trên thế giới ..................................................................................... 5
1.2.2. Ở Việt Nam ...................................................................................... 9
Chƣơng 2: ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 17
2.1. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 17
2.2. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 17
2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 17
2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................... 18
2.4.1. Phƣơng pháp điều tra ..................................................................... 18
2.4.2. Xử lý số liệu ................................................................................... 21
Chƣơng 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU
VỰC NGHIÊN CỨU .................................................................. 24
3.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 24
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iii
3.1.1. Vị trí địa lý, ranh giới, diện tích ..................................................... 24

3.1.2. Địa hình .......................................................................................... 24
3.1.3. Địa chất và thổ nhƣỡng .................................................................. 25
3.1.4. Khí hậu, thuỷ văn ........................................................................... 26
3.1.5. Tài nguyên Rừng ............................................................................ 27
3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 28
3.2.1. Dân tộc, dân số và lao động ........................................................... 28
3.2.2. Thực trạng kinh tế .......................................................................... 28
3.2.3. Cơ sở hạ tầng .................................................................................. 29
Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................... 31
4.1. Hiện trạng thảm thực vật ....................................................................... 31
4.1.1. Hệ thực vật ..................................................................................... 31
4.1.2. Thảm thực vật tự nhiên .................................................................. 32
4.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến số lƣợng và chất lƣợng cây tái sinh ........... 34
4.2.1. Ảnh hƣởng của địa hình ................................................................. 35
4.2.2. Ảnh hƣởng của sự thoái hóa đất .................................................... 41
4.2.3. Vai trò của động vật và ảnh hƣởng của sự chăn thả ...................... 44
4.2.4. Tác động của con ngƣời và ảnh hƣởng của hoạt động
khai thác gỗ củi ....................................................................................... 45
4.3. Đặc điểm tổ thành loài cây tái sinh ...................................................... 46
4.3.1. Tổ thành loài cây tái sinh dƣới tán rừng thứ sinh .......................... 47
4.3.2. Tổ thành loài cây tái sinh trong thảm cây bụi ................................ 48
4.3.3. Tổ thành loài cây tái sinh trong thảm cỏ ........................................ 50
4.4. Nghiên cứu khả năng TSTN của một số loài cây ................................. 52
4.5. Qui luật phân bố cây tái sinh ................................................................. 53
4.5.1. Phân bố cây tái sinh theo chiều cao ............................................... 53
4.5.2. Phân bố cây tái sinh trên mặt đất ................................................... 57
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iv
4.6. Khả năng sinh trƣởng phát triển của cây tái sinh .................................. 59
4.7. Đánh giá năng lực tái sinh của một số quần xã thực vật trong khu
vực nghiên cứu ............................................................................................. 63
4.8. Đề xuất giải pháp lâm sinh, xúc tiến tái sinh ........................................ 66
4.8.1. Những căn cứ đề xuất .................................................................... 66
4.8.2. Kỹ thuật xúc tiến tái sinh tự nhiên ................................................. 67
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 69
A. Kết luận ................................................................................................... 69
B. Kiến nghị ................................................................................................. 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 71
PHỤ LỤC ...................................................................................................... 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Chữ đƣợc viết tắt

Chữ viết tắt

Đƣờng kính ngang ngực (cm)

D1.3

Chiều cao vút ngọn (m)

Hvn

Mật độ (cây/ha)

N

Tái sinh tự nhiên

TSTN

Chƣơng trình phát triển liên hợp quốc

UNDP

(United Nations Development Programme)
Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế

IUCN

(International Union for Conservation of Nature)
Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên

WWF

(World wide Fund For Nature)
Ô tiêu chuẩn

OTC

Ô dạng bản

ODB

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Ký hiệu độ nhiều của thực bì theo Drude ....................................... 22
Bảng 3.1: Số liệu khí tƣợng của các trạm trong khu vực nghiên cứu .............. 26
Bảng 4.1. Số lƣợng và chất lƣợng cây tái sinh theo vị trí địa hình .................. 36
Bảng 4.2. Số lƣợng và chất lƣợng cây tái sinh theo cấp độ dốc ...................... 38
Bảng 4.3. Số lƣợng và chất lƣợng cây tái sinh theo hƣớng phơi ..................... 41
Bảng 4.4. Số lƣợng và chất lƣợng cây tái sinh theo mức độ thoái hoá đất ...... 42
Bảng 4.5. Hệ số tổ thành loài cây tái sinh dƣới tán rừng thứ sinh ................... 47
Bảng 4.6. Hệ số tổ thành loài cây tái sinh trong thảm cây bụi tại khu vực
nghiên cứu..................................................................................... 49
Bảng 4.7. Hệ số tổ thành loài cây tái sinh trong thảm cỏ tại khu vực
nghiên cứu..................................................................................... 51
Bảng 4.8. Số lƣợng cây Dó, Trám, Bứa, Re và Kháo TSTN trong các OTC ...... 52
Bảng 4.9.Tỷ lệ cây tái sinh theo cấp chiều cao tại các địa điểm nghiên cứu ... 55
Bảng 4.10. Phƣơng trình biểu diễn hàm Mayer tại 4 địa điểm nghiên cứu ..... 56
Bảng 4.11. Trị số quan sát và lý thuyết tỷ lệ (%) phân bố cây tái sinh theo
chiều cao tại các địa điểm nghiên cứu .......................................... 56
Bảng 4.12. Phân bố cây tái sinh trên mặt đất trong các trạng thái thảm

thực vật tại khu vực nghiên cứu ................................................... 58
Bảng 4.13. Sinh trƣởng chiều cao (m) của các loài cây tái sinh tại khu vực
nghiên cứu..................................................................................... 61
Bảng 4.14. Lƣợng tăng trƣởng hàng năm (m/năm) của các loài cây tái
sinh tại khu vực nghiên cứu .......................................................... 62
Bảng 4.15. Tổng hợp số loài, mật độ, chất lƣợng, nguồn gốc và tổ thành
cây tái sinh của các trạng thái thảm thực vật tại khu vực
nghiên cứu..................................................................................... 65
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vii

DANH MỤC CÁC ẢNH VÀ ĐỒ THỊ
Ảnh 1: Rừng thứ sinh tại khu vực nghiên cứu ................................................. 48
Ảnh 2: Thảm cây bụi tại khu vực nghiên cứu .................................................. 50
Ảnh 3: Thảm Guột tại khu vực nghiên cứu ...................................................... 51
Ảnh 4: Cây Dó tái sinh tại khu vực nghiên cứu ............................................... 53
Đồ thị 1. Tỷ lệ cây tái sinh theo cấp chiều cao tại các địa điểm
nghiên cứu..................................................................................... 55
Đồ thị 2. Đƣờng biểu diễn trị số quan sát và trị số lý thuyết tỷ lệ cây
tái sinh theo cấp chiều cao tại 4 địa điểm nghiên cứu .................. 57

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1

MỞ ĐẦU
1. Sự cấp thiết của đề tài
Theo số liệu công bố của các tổ chức IUCN, UNDP và WWF (1993)
[17] trung bình mỗi năm trên thế giới mất đi khoảng 20 triệu ha rừng. Trong
số đó diện tích rừng bị mất do đốt phá để làm nƣơng rẫy chiếm 50%, cháy
rừng 23%, do khai thác từ 5 -7%, còn lại do các nguyên nhân khác.
Ở Việt Nam, độ che phủ rừng của cả nƣớc năm 1943 là 43%, năm 1993
còn 28% [52] và năm 1999 là 33,2%. Nguyên nhân làm giảm độ che phủ rừng
chủ yếu là do chiến tranh, canh tác nƣơng rẫy và khai thác lạm dụng.
Mất rừng dẫn đến hạn hán, lũ lụt. Hậu quả của nó là nghèo đói và bệnh
tật. Vì vậy, phục hồi rừng là một trong những nội dung quan trọng nhất hiện
nay đối với ngành Lâm nghiệp Việt Nam cũng nhƣ của các nƣớc nhiệt đới
khác khi mà độ che phủ của rừng đã bị suy giảm xuống dƣới mức an toàn sinh
thái mà không đảm bảo đƣợc sự phát triển bền vững của đất nƣớc.
Theo nghĩa thông thƣờng, phục hồi rừng là quá trình tái lập lại rừng
trên những diện tích đã bị mất rừng. Đó là quá trình sinh địa phức tạp bao
gồm nhiều giai đoạn và kết thúc bằng sự xuất hiện một thảm cây gỗ bắt đầu
khép tán. Tuỳ theo mức độ tác động của con ngƣời trong quá trình lập lại
rừng mà phân chia thành các giải pháp phục hồi rừng: tái sinh tự nhiên, xúc
tiến tái sinh, tái sinh nhân tạo (trồng rừng). Nhƣ vậy, trừ trồng rừng, còn lại
các giải pháp khác đều liên quan đến tái sinh tự nhiên.
Thực tiễn đã chứng minh rằng để thực hiện tốt mục tiêu là tiết kiệm
đƣợc thời gian, tiền của trong công tác phục hồi rừng thì cần có sự hiểu biết
đầy đủ về bản chất và qui luật phát triển của hệ sinh thái rừng, trƣớc hết là
quá trình tái sinh tự nhiên. Đồng thời cũng phải căn cứ vào điều kiện kinh tế
xã hội ở mỗi nƣớc, mỗi vùng.
Cho đến nay, đã có nhiều nghiên cứu về tái sinh tự nhiên rừng nhiệt
đới. Tuy nhiên, rừng nhiệt đới là một đối tƣợng hết sức đa dạng và phức tạp,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




2
trong khi các nghiên cứu thƣờng mới chỉ tập trung tại một điểm, một vùng
hay một khu vực nhất định nào đó. Vì vậy, tái sinh tự nhiên vẫn đang là nội
dung cần đƣợc tiếp tục nghiên cứu.
Ở Việt Nam, từ những năm 1960 các nhà Lâm nghiệp Việt Nam đã áp
dụng các giải pháp này để xúc tiến tái sinh rừng. Nhƣng các công trình nghiên
cứu thƣờng tập trung vào một số đối tƣợng loài cây gỗ trong rừng tự nhiên để
phục vụ các mục đích kinh doanh, tức là tái sinh trong môi trƣờng rừng có
sẵn. Các công trình nghiên cứu về tái sinh tự nhiên của thảm thực vật rừng
trong điều kiện rừng tự nhiên bị phát trắng do canh tác nƣơng rẫy và khai thác
kiệt quá mức hiện nay còn ít.
Do đó, về mặt lý luận các giải pháp kỹ thuật Lâm sinh phục hồi rừng
sau khai thác kiệt cần tiếp tục đƣợc bổ xung.
Vƣờn quốc gia Tam Đảo thuộc Tổng cục Lâm nghiệp- Bộ Nông nghiệp
phát triển nông thôn, có tổng diện tích là 34.995 ha nằm trên địa phận 3 tỉnh:
Vĩnh Phúc, Thái Nguyên và Tuyên Quang, trong đó tỉnh Vĩnh Phúc có
16.499,3 ha. Đây là một địa điểm thuận lợi cho việc nghiên cứu quá trình tái
sinh tự nhiên, xây dựng các mô hình phục hồi rừng.
Với những lý do trên, đề tài “Nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự nhiên
một số trạng thái rừng thứ sinh tại Vƣờn quốc gia Tam Đảo - tỉnh Vĩnh
Phúc” là rất cần thiết và có ý nghĩa.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Góp phần xúc tiến quá trình tái sinh tự nhiên một số trạng thái rừng thứ
sinh tại Vƣờn quốc gia Tam Đảo và đề xuất giải pháp lâm sinh, thúc đẩy
nhanh quá trình diễn thế và nâng cao chất lƣợng của rừng phục hồi.

3. Ý nghĩa của đề tài
- Về lý luận:
Góp phần nghiên cứu qui luật tái sinh tự nhiên thảm thực vật rừng nhiệt
đới bị suy thoái do các hoạt động của con ngƣời.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....