Thiết kế dự án học tập trong dạy học môn tự nhiên và xã hội ở tiểu học

i


ii


iii

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin chân thành cảm ơn:
- TS. Phạm Quang Tiệp – Trưởng khoa Giáo dục Tiểu học – Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội 2, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian
nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
- Ban giám hiệu, Phòng Sau đại học, Khoa Giáo dục Tiểu học và Thư viện
trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo mọi điều kiện cho việc học tập, nghiên
cứu và thực hiện luận văn của tác giả.
- Các thầy, cô trong Hội đồng giám khảo bảo vệ đề cương và Hội đồng giám
khảo bảo vệ và đánh giá luận văn đã không quản thời gian để đọc và tham gia
góp ý cho luận văn được hoàn thành.
- Ban giám hiệu, các giáo viên cộng tác và các em học sinh trường Tiểu học
Nguyễn Siêu đã tạo mọi điều kiện cho thực nghiệm sư phạm.
- Các đồng nghiệp, bạn bè và người thân đã quan tâm giúp đỡ.
Hà Nội, tháng

năm 2016

Tác giả

Phạm Thị Loan

iv

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số
liệu, kết quả nghiên cứu đều là trung thực và chưa có ai công bố trong một công
trình nghiên cứu nào khác.
Hà Nội, tháng

năm 2016

Tác giả

Phạm Thị Loan


v

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ............................... x
DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................... xi
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................ 3
5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 3
6. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 3
7. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4

8. Những đóng góp mới ...................................................................................... 4
NỘI DUNG ............................................................................................................ 5
Chương 1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học ................................................................................... 5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 5
1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo dự án ............................................. 5
1.1.2. Những nghiên cứu về dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học....... 6
1.1.3. Những nghiên cứu về thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học ................................................................................ 8
1.2. Những vấn đề lí luận về dự án học tập và dạy học theo dự án .................... 9


vi

1.2.1. Dự án học tập ......................................................................................... 9
1.2.1.1. Khái niệm dự án .................................................................................. 9
1.2.1.2. Bản chất của dự án học tập ............................................................... 10
1.2.1.3. Đặc trưng của dự án học tập ............................................................. 11
1.2.2. Dạy học theo dự án .............................................................................. 14
1.2.2.1. Bản chất của dạy học theo dự án ...................................................... 14
1.2.2.2. Tiến trình dạy học theo dự án ........................................................... 16
1.2.2.3. Các nguyên tắc của dạy học theo dự án ............................................ 20
1.3. Đặc điểm môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học ............................................ 21
1.3.1. Mục tiêu môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học ....................................... 21
1.3.2. Nội dung môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học ...................................... 22
1.3.3. Đặc điểm môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học...................................... 26
1.3.3.1. Các chương trình được xây dựng theo quan điểm tích hợp ............. 26
1.3.3.2. Chương trình có cấu trúc đồng tâm và phát triển dần qua các lớp ... 26
1.3.3.3. Chương trình chú ý tới những vốn sống, vốn hiểu biết của HS trong
việc tham gia xây dựng các bài học ............................................................... 27

1.4. Đặc điểm của học sinh giai đoạn đầu tiểu học........................................... 27
1.4.1. Đặc điểm sinh lí ................................................................................... 27
1.4.2. Đặc điểm tâm lí .................................................................................... 28
1.4.3. Đặc điểm về nhận thức ........................................................................ 29
1.5. Những định hướng thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và
xã hội ở tiểu học ................................................................................................ 30


vii

Kết luận chương 1 ............................................................................................. 32
Chương 2: Thực trạng thiết kế và sử dụng dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học .................................................................................... 34
2.1. Mục tiêu điều tra ........................................................................................ 34
2.2. Đối tượng điều tra ...................................................................................... 34
2.3. Nội dung điều tra........................................................................................ 34
2.3.1. Thực trạng dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học ...................... 34
2.3.2. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học ở
tiểu học ........................................................................................................... 42
2.3.3. Thực trạng thiết kế và sử dụng dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học .............................................................................. 43
2.3.3.1. Đánh giá về vai trò của PPDH theo dự án trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ............................................................................................... 43
2.3.3.2. Khả năng vận dụng PPDH theo dự án trong dạy học Tự nhiên và xã
hội ở Tiểu học ................................................................................................ 45
2.3.3.3. Tiến trình vận dụng PPDH theo dự án trong dạy học Tự nhiên và xã
hội................................................................................................................... 46
2.3.3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả việc sử dụng PPDH theo dự
án trong môn Tự nhiên và xã hội ................................................................... 47
Kết luận chương 2 ............................................................................................. 49

Chương 3: Quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học .................................................................................... 50
3.1. Nguyên tắc thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở
tiểu học .............................................................................................................. 50


viii

3.1.1. Đảm bảo đặc trưng của dự án học tập ................................................. 50
3.1.2. Phù hợp với đặc trưng của môn Tự nhiên và xã hội............................ 50
3.1.3. Phù hợp với đặc điểm của học sinh giai đoạn đầu tiểu học................. 50
3.1.4. Phù hợp với thực tiễn dạy học ở tiểu học ............................................ 51
3.2. Quy trình thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở
tiểu học .............................................................................................................. 52
3.3. Một số kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã
hội ở tiểu học ..................................................................................................... 54
3.3.1. Kĩ thuật thiết kế mục tiêu của dự án học tập ....................................... 54
3.3.2. Kĩ thuật thiết kế các nhiệm vụ trong dự án học tập ............................. 57
3.3.3. Kĩ thuật thiết kế phương pháp hướng dẫn học sinh học tập theo dự án
........................................................................................................................ 57
3.3.4. Kĩ thuật thiết kế phương tiện, học liệu học tập của học sinh theo dự án
........................................................................................................................ 58
3.3.5. Kĩ thuật thiết kế môi trường học tập theo dự án .................................. 59
3.4. Thiết kế một số dự án học tập minh họa .................................................... 60
3.5. Thực nghiệm sư phạm................................................................................ 73
3.5.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................... 73
3.5.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .......................................................... 74
3.5.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ......................................................... 74
3.5.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................... 74
3.5.5. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ......................... 75

3.5.5.1. Căn cứ để đánh giá: .......................................................................... 75


ix

3.5.5.2. Phương án đánh giá .......................................................................... 75
3.5.6. Tiến hành TNSP................................................................................... 75
3.5.6.1. Các giáo viên dạy thực nghiệm ........................................................ 75
3.5.6.2. Các tiến trình dạy học theo dự án sử dụng trong thực nghiệm sư
phạm ............................................................................................................... 75
3.5.6.3. Lịch dạy học theo dự án ở các lớp thực nghiệm ............................... 76
3.5.7. Đánh giá kết quả TNSP ....................................................................... 76
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 81
1. Kết luận ......................................................................................................... 81
2. Kiến nghị ....................................................................................................... 81
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 83
PHỤ LỤC ............................................................................................................. 87


x

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Viết đầy đủ

Viết tắt

- Câu hỏi khái quát

CHKQ

- Câu hỏi bài học

CHBH

- Câu hỏi nội dung

CHND

- Dạy học theo dự án

DHTDA

- Dự án

DA

- Dạy học

DH

- Giáo viên

GV

- Học sinh

HS

- Nghiên cứu tài liệu

NCTL

- Phương pháp

PP

- Phương pháp dạy học

PPDH

- Phương pháp dự án

PPDA

- Thực nghiệm sư phạm

TNSP

- Trung bình

TB


xi

DANH MỤC CÁC BẢNG
1. Bảng 1.1. Phân phối chương trình môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học ........ 22
2. Bảng 2.1. Phương pháp dạy học giáo viên thường dùng .............................. 35
3. Bảng 2.2. Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học ........................... 36
4. Bảng 2.3. Đánh giá của GV về vai trò của PPDH theo dự án ..................... 43

5. Bảng 2.4. Vai trò, ý nghĩa của PPDH theo dự án trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ................................................................................................. 44
6. Bảng 2.5.Yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng PPDH theo dự án ................ 47
7. Bảng 3.1. Bảng phân công giáo viên dạy các lớp thực nghiệm .................... 77
8. Bảng 3.2. Kết quả đánh giá HS các nhóm DA “Em làm bác sĩ nhí” ............ 79
9. Bảng 3.3.Kết quả đánh giá HS các nhóm DA “Con người và môi trường
sống” ................................................................................................................ .80


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1.

Bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam hiện nay: dạy

học theo tiếp cận năng lực; theo đó nội dung dạy học được xây dựng theo hướng
tích hợp; phương pháp dạy học được thực hiện chủ yếu theo hướng thực hành,
trải nghiệm và qua đó người học hình thành và phát triển được các năng lực cần
thiết như năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề, tự học…
1.2.

Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học hướng người học vào việc

giải quyết các nhiệm vụ có tính liên môn, đa ngành, đa lĩnh vực gắn với hiện
thực đời sống. Vấn đề cốt lõi của dạy học dựa vào dự án chính là các dự án học
tập. Các dự án học tập phải được thiết kế công phu trên cơ sở tích hợp tri thức
khoa học thuộc nhiều lĩnh vực và dựa trên nền tảng vốn kiến thức, kinh nghiệm
của người học thì dạy học dựa vào dự án mới đạt được hiệu quả giáo dục mong

muốn.
1.3.

Môn Tự nhiên và xã hội là môn học tích hợp ở tiểu học. Nội dung học vấn

của môn học này trải rộng trên nhiều lĩnh vực khoa học, trong đó bao gồm: vật lí,
hóa học, sinh học, lịch sử, địa lí, dân số, môi trường… Môn học này hình thành
cho người học tri thức khoa học có tính căn bản, nền tảng phục vụ thiết thực cho
đời sống cá nhân và là nền tảng để học tập các tri thức thuộc các lĩnh vực khoa
học khác. Trong thời gian vừa qua đã có nhiều nghiên cứu nhằm đổi mới cả về
nội dung và phương pháp dạy học môn học này và những nghiên cứu ấy bước
đầu gặt hái được những thành công. Mặc dù vậy, trong bối cảnh đổi mới nền
giáo dục Việt Nam hiện nay, cần có những nghiên cứu hướng trực tiếp vào việc
cấu trúc lại nội dung học tập thành các vấn đề có tính rộng mở hơn gắn với thực
tiễn nhiều hơn và đó chính là các dự án học tập.


2

1.4.

Đến nay, dạy học dựa vào dự án nói chung đã được nghiên cứu và triển

khai khá rộng rãi ở Việt Nam, tuy nhiên hầu như chưa có công trình nghiên cứu
nào tập trung chủ yếu vào vấn đề thiết kế dự án học tập tích hợp liên môn hoặc
dự án học tập trong một môn học cụ thể. Chính vì thế, xuất phát từ các cở sở lí
luận và thực tiễn trên đây chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu “Thiết kế dự án học
tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học” làm luận văn tốt nghiệp
của mình, nhằm góp phần đổi mới nội dung và phương pháp dạy học ở tiểu học
theo hướng phát triển năng lực cho người học như định hướng đã được nêu ra

trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI
về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập, quy trình tổ chức cho học
sinh thực hiện dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng dự án học tập trong
dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
3.2. Nghiên cứu thực trạng việc thiết kế và sử dụng dự án học tập trong dạy học
môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
3.3. Đề xuất quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học. Đề xuất quy trình tổ chức cho học sinh thực hiện dự
án học tập trong môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của
quy trình và kĩ thuật thiết kế được đề xuất trong đề tài.


3

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Việc thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp tổng quan lí luận để tìm hiểu lịch sử nghiên cứu và những thành
tựu khoa học hiện nay.
- Phương pháp tổng hợp và khái quát hóa lí luận để xây dựng hệ thống khái niệm
cơ bản và khung lí thuyết của nghiên cứu.

5.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, quan sát, phỏng vấn, dự giờ để tìm hiểu
thực trạng việc thiết kế và sử dụng dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và
xã hội ở tiểu học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm bằng các kĩ thuật tọa đàm, phân tích hồ sơ
giảng dạy, phân tích sản phẩm của giáo viên.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá kết quả nghiên cứu.
5.3. Phương pháp xử lí thông tin và số liệu
Sử dụng thống kê toán học để xử lí các tài liệu nghiên cứu nhằm rút ra những
nhận xét, kết luận có giá trị khách quan.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học vừa đảm bảo các nguyên tắc chung của dạy học theo
dự án vừa phù hợp với đặc trưng của môn Tự nhiên xã hội ở tiểu học thì có thể


4

vận dụng để thiết kế được các dự án hay và sử dụng hiệu quả trong dạy học môn
Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận, phần Nội dung của đề tài gồm ba
chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học
Chương 2: Thực trạng thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã
hội ở tiểu học
Chương 3: Quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học
8. Những đóng góp mới

- Bổ sung và phát triển cơ sở lí luận của dạy học theo dự án làm cơ sở cho việc
vận dụng dạy học Tự nhiên và xã hội ở tiểu học.
- Đề xuất quy trình và kĩ thuật thiết kế dự án học tập trong môn Tự nhiên và xã
hội ở tiểu học.
- Thiết kế được hai quy trình dạy học theo dự án trong môn Tự nhiên và xã hội ở
hai chủ đề.
- Đã tổ chức thực hiện tiến trình dạy học theo dự án trong môn Tự nhiên và xã
hội tại trường tiểu học Nguyễn Siêu.


5

NỘI DUNG
Chương 1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế dự án học tập trong dạy học môn
Tự nhiên và xã hội ở tiểu học
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo dự án
Vào thế kỉ XVI, những kiến trúc sư người Ý đã làm việc chuyên nghiệp xu
hướng nghề nghiệp của họ bằng cách thành lập một Học viện nghệ thuật – The
Accademia di San Luca – Rome dưới sự bảo trợ của Giáo hoàng Gregory XIII
năm 1577.
Cuộc thi đầu tiên của Học viện được tổ chức vào năm 1656. Cấu trúc của
các cuộc thi vào Học viện tương đương với kì thi kiến trúc. Việc thiết kế trong
các cuộc thi vào Học viện chỉ là những tình huống giả định. Vì lí do này chúng
được gọi là “dự án” – “những dự án với ý định là những bài tập trong tưởng
tượng chứ chúng không được dùng để xây dựng” (theo Egbert).
Sau mô hình của Ý, Viện hàn lâm kiến trúc Hoàng gia cũng được thành
lập ở Pháp năm 1761, nhiệm vụ của cuộc thi ở đây trở nên phổ biến. Ngoài
những cuộc thi “Prix d’Emulation” diễn ra hàng tháng. Với sự giới thiệu của Prix
d’Emulatiom, việc đào tạo đã tập trung vào học tập bằng các dự án. Sinh viên

phải hoàn thành một vài dự án cấp tháng để được trao tặng huân chương hoặc
được công nhận kết quả. Sự công nhận này hết sức cần thiết để học tiếp thạc sĩ
và được trao tặng danh hiệu kiến trúc sư hàn lâm. Với Prix d’Emulatiom năm
1763, sự phát triển ý tưởng dự án thành phương pháp học tập và giáo dục hàn
lâm được hoàn thiện.


6

Học tập bằng các dự án không còn là duy nhất đối với ngành kiến trúc.
Đến cuối thế kỉ XVIII chuyên ngành cơ khí đã được thành lập và được coi là một
bộ phận của các trường đại học công nghiệp và kĩ thuật mới.
Sự lan truyền từ châu Âu sang châu Mĩ và từ ngành kiến trúc đến ngành
cơ khí có ảnh hưởng quan trọng đến việc sử dụng và trang bị cơ sở lí luận cho
các PPDH theo dự án.
Quá trình lịch sử nổi bật của PPDH theo dự án được chia thành 5 giai đoạn:
Từ 1590 – 1765: Khởi đầu là việc làm theo dự án ở những trường kiến trúc của
châu Âu.
Từ 1765 – 1880: PPDH theo dự án là một PP học tập có qui tắc và được đưa đến
Mĩ.
Từ 1880 – 1915: Làm việc trong dự án đào tạo thủ công ở các trường phổ thông
công lập bình thường.
Từ 1915 – 1965: Định nghĩa lại PPDH theo dự án và đưa nó từ Mĩ quay lại Châu
Âu.
Từ 1965 đến nay: Khám phá lại ý tưởng về PPDH theo dự án và làm nó phổ biến
trên toàn thế giới.
Như vậy, lịch sử phát triển của PPDH theo dự án có thể tóm lược như sau:
DHTDA có nguồn gốc ở châu Âu từ thế kỉ XVI (ở Ý, Pháp). Đến thế kỉ XX, các
nhà sư phạm Mĩ (Woodward; Richard; J.Dewey, W.Kilpatrick) xây dựng cơ sở lí
luận cho PPDH này. Ngày nay, PP DHTDA được sử dụng phổ biến trên toàn thế

giới, trong tất cả các ngành học, cấp học với các tên gọi khác nhau: Project
Method, Project based learning.
1.1.2. Những nghiên cứu về dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học
* Lịch sử phát triển môn Tự nhiên và xã hội:


7

Trước Cách mạng Tháng 8: môn học có tên gọi “Cách trí” dạy các nội
dung: - Cấu tạo cơ thể người - Vệ sinh cơ thể người - Môi trường và thiên nhiên.
Sau Cách mạng Tháng 8: Từ cuộc Cải cách giáo dục lần thứ nhất (1950) đổi tên
thành "Cách trí cải tiến" với nội dung: - Giống Cách trí nhưng có lược bỏ những
phần có liên quan đến Pháp. Sau 1954, từ cuộc Cải cách giáo dục lần thứ hai
(1956) lấy tên là: "Tìm hiểu khoa học thường thức" và "Truyện kể lịch sử", tuy
nhiên hình thức bị lồng ghép vào môn tiếng Việt. Lớp 1, 2 được dạy thông qua
môn Tập đọc đó là những bài tập đọc khoa, sử, địa. Lớp 3: Nội dung các phần
khoa, sử, địa được in thành bài riêng ở cuối sách. Phương pháp chủ yếu là thuyết
trình (do dạy qua môn Tập đọc). Lớp 4: Có sách giáo khoa riêng cho môn “Tìm
hiểu khoa học thường thức” với các nội dung: Cấu tạo và vệ sinh cơ thể người;
Một số cây lương thực; Một số con vật nuôi; Một số bệnh thông thường và các
biện pháp phòng chống bệnh tật (đau mắt hột, giun sán, cấp cứu người bị thương,
bị bỏng); Đất trồng trọt; Khoáng vật; Điện. Sau năm 1981 (từ cuộc Cải cách giáo
dục lần thứ ba) môn học được đổi tên là "Tự nhiên và xã hội". Nhưng đến tận
năm học 1996 - 1997 mới được thực hiện chính thức trên cả nước, sau quá trình
thực nghiệm lâu dài ở nhiều nơi. Đến năm 2001, chính thức gọi môn học là: Tự
nhiên và xã hội (các lớp 1,2,3); Khoa học (các lớp 4,5); Lịch sử và Địa lí (các
lớp 4,5) [23].
* Dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học
Nghiên cứu về dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở tiểu học có Nguyễn Thị
Thấn và Nguyễn Thượng Giao (1995) với “Phương pháp dạy học Tự nhiên và

Xã hội” trong Giáo trình đào tạo giáo viên tiểu học hệ Đại học Tại chức.
Nguyễn Thượng Giao (2001) với giáo trình “Phương pháp dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội”. Bùi Phương Nga (2007) cùng một số tác giả khác đã đưa ra


8

một số phương pháp dạy học phù hợp trong môn Tự nhiên và xã hội qua “Tự
nhiên – xã hội và phương pháp dạy học tự nhiên – xã hội”. Các nghiên cứu trên
đây đều chủ yếu tập trung vào các phương pháp dạy học môn Tự nhiên và xã
hội.
Với bài nghiên cứu khoa học “Tích hợp giáo dục môi trường trong môn
Tự nhiên và xã hội lớp 1,2,3”, tác giả Dương Thơ đã bước đầu đưa ra cái nhìn
rộng hơn về quan điểm tích hợp trong môn học này. Với phương pháp này, GV
có thể giúp HS vận dụng kiến thức đã học vào đời sống thực tế và tạo được hứng
thú cho HS.
1.1.3. Những nghiên cứu về thiết kế dự án học tập trong dạy học môn Tự
nhiên và xã hội ở tiểu học
Ở Việt Nam, các hình thức dạy học gần gũi với phương pháp DHTDA có
từ rất sớm. Ví dụ: các khóa luận tốt nghiệp, các luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ,...
tiến hành ở các trường Đại học, trong đó sinh viên, học viên và các nghiên cứu
sinh phải thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu với sự nỗ lực cao dưới sự hướng
dẫn của thầy. Còn ở các trường phổ thông, việc GV tổ chức các cuộc tham quan,
học tập ngoại khóa, làm thí nghiệm trên lớp hoặc nhóm và khi kết thúc, học sinh
phải có bản tổng kết hay báo cáo. Ở các trường phổ thông lao động, vào những
năm 1960 – 1980, HS được giao các nhiệm vụ lao động [22; tr.9] cũng là những
hình thức dạy học tương tự với dự án. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, khái
niệm DHTDA vẫn còn xa lạ đối với GV và HS ở trường phổ thông. Mãi cho tới
những năm gần đây, lí luận DHTDA mới được truyền bá và vận dụng ở Việt
Nam.

DHTDA cũng được dự án giáo dục Việt - Bỉ đưa vào chương trình tập
huấn cho giáo viên tiểu học [22]. Trong ngành giáo dục, DHTDA cũng được vận


9

dụng để dạy học một số bộ môn: như Vật lí, Sinh học, Môi trường, Tin học, Tự
nhiên và Xã hội... nhờ công nghệ thông tin của Intel, Microsoft mà DHTDA
được phổ biến và vận dụng ở Việt Nam [22, tr. 10] .
Gần đây, Nguyễn Thị Hương (2012) đã nghiên cứu việc “Vận dụng
phương pháp dạy học theo dự án để dạy học chuyên đề Giáo dục môi trường cho
sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học”. Trong luận văn này, tác giả xây dựng một
số dự án về chuyên đề Giáo dục môi trường. Qua đó, sinh viên nắm được các
kiến thức về môi trường và vận dụng các kiến thức có liên quan đưa vào thực tế.
1.2. Những vấn đề lí luận về dự án học tập và dạy học theo dự án
1.2.1. Dự án học tập
1.2.1.1. Khái niệm dự án
Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La
tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay
một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh
vực kinh tế-xã hội: trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học
cũng như trong quản lý xã hội...
Dự án là một dự định, một kế hoạch cần được thực hiện trong điều kiện
thời gian, phương tiện tài chính, nhân lực, vật lực xác định nhằm đạt được mục
đích đã đề ra. Dự án có tính phức hợp, tổng thể, được thực hiện trong hình thức
tổ chức dự án chuyên biệt.
Một dự án nói chung có những đặc điểm cơ bản sau:
- Có mục tiêu được xác định rõ ràng,
- Có thời gian qui định cụ thể.
- Có nguồn tài chính, vật chất, nhân lực giới hạn.

- Mang tính duy nhất (phân biệt với các dự án khác).


10

- Mang tính phức hợp, tổng thể.
- Được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt.
Có nhiều loại dự án khác nhau. Dựa theo nội dung của dự án có thể phân
biệt các loại sau:
- Dự án đầu tư – xây dựng: đầu tư xây dựng, đầu tư trang thiết bị
- Dự án nghiên cứu - phát triển: nghiên cứu, thiết kế, chế tạo các sản phẩm mới,
các máy móc, thiết bị, kết cấu kỹ thuật; xây dựng các chương trình, phần
mềm.v.v…
- Dự án tổ chức: xây dựng tổ chức mới, thay đổi tổ chức, …
- Dự án hỗn hợp: bao gồm một số nội dung đã nêu trên.
Quá trình thực hiện một dự án được phân chia thành các giai đoạn khác
nhau. Cách phân chia phổ biến bao gồm 4 giai đoạn cơ bản sau đây:
- Xác định mục tiêu dự án (giai đoạn chuẩn bị/ giai đoạn khả thi)
- Lập kế hoạch dự án (lập kế hoạch và thiết kế dự án)
- Thực hiện dự án (thực hiện và kiểm tra)
- Kết thúc dự án (đánh giá)
1.2.1.2. Bản chất của dự án học tập
Học tập dựa trên dự án là một mô hình học tập khác với các hoạt động học
tập truyền thống với những bài giảng ngắn, tách biệt và lấy GV làm trung tâm.
Theo đó các hoạt động học tập được thiết kế một cách cẩn thận, mang tính lâu
dài, liên quan đến nhiều lĩnh vực học thuật, lấy người học làm trung tâm và hòa
nhập với những vấn đề và thực tiễn của thế giới thực tại. Mục tiêu của một dự án
(được định nghĩa là việc nghiên cứu có chiều sâu về một chủ đề học tập) là để
học nhiều hơn về một chủ đề chứ không chỉ là để tìm ra những câu trả lời đúng
cho những câu hỏi mà GV đưa ra.

11

Dự án học tập được tổ chức dựa trên một vấn đề hoặc một dự án có nội
dung liên quan đến môn học. Trong dự án, GV chỉ giữ vai trò là người chỉ dẫn,
thúc đẩy và cộng tác trong quá trình tìm tòi, sáng tạo của HS còn HS sẽ được
giao vai trò cụ thể - như một chuyên gia về vấn đề mà GV đưa ra. Các em cộng
tác, độc lập tư duy và tự xây dựng kiến thức của bản thân chứ không phải là GV.
Kết thúc dự án phải có một sản phẩm cụ thể.
Bản chất của dạy học theo dự án là người học lĩnh hội kiến thức và kỹ
năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (bài tập dự án) gắn với
thực tiễn. Thông qua việc thực hiện các dự án, HS sẽ phát triển được các kỹ năng
như: kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng sống, kỹ năng tư duy, kỹ năng ngôn
ngữ, kỹ năng tự quản lý, thái độ tích cực và cuối cùng là áp dụng kiến thức vào
thực tiễn cuộc sống.
1.2.1.3. Đặc trưng của dự án học tập
Một dự án học tập thường thể hiện những nét đặc trưng cơ bản sau đây:
1) Dự án hướng học sinh vào việc giải quyết một nhiệm vụ mang tính liên môn,
đa ngành mà không chỉ bó buộc trong phạm vi một lĩnh vực cụ thể nào. Theo lối
tư duy dạy học truyền thống thì mỗi nội dung học vấn cụ thể cần hình thành cho
người học được thiết kế thành một bài và tiến hành dạy trên lớp từ một đến vài
tiết học (mỗi tiết học kéo dài trung bình 35 đến 45 phút), và tất nhiên bài học ấy
sẽ thuộc một môn học cụ thể nào đó. Tuy nhiên, ở dự án học tập người ta không
tìm thấy ranh giới giữa các lĩnh vực khoa học mà chỉ tồn tại vấn đề cần giải
quyết. Để giải quyết được vấn đề ấy đòi hỏi người học phải có hiểu biết nhất
định về một số lĩnh vực khoa học, có thể là toán học, vật lí, xã hội học, địa lý…
hay văn học. Khi người học chưa đủ kiến thức nền tảng để giải quyết vấn đề thì
họ phải tự học, tự nghiên cứu hay thậm chí tìm kiếm sự giúp đỡ từ người khác và

12

sự học như thế trong dự án chính là chìa khóa đem đến thành công cho mô hình
dạy học này. Việc sử dụng tư duy tích hợp, kiến thức và kĩ năng tích hợp để giải
quyết các vấn đề tích hợp đem lại nhiều cơ hội phát triển bền vững cho người
học.
2) Dự án phải mang tính xã hội và ý nghĩa giáo dục sâu sắc mà không đơn điệu,
nhàm chán chỉ tính đến mục tiêu dạy học đơn thuần. Điều này có nghĩa là dự án
học tập phải hướng vào việc giải quyết các vấn đề hoặc những thắc mắc mà
người học hay xã hội đang phải đối mặt. Với học sinh, dự án là sự kết nối giữa
các hoạt động với những kiến thức nền tảng để phát triển bản thân bằng câu hỏi
định hướng hoặc một vấn đề đã biết. Dự án được xây dựng dựa trên nhiều lĩnh
vực học tập, nhưng đó chưa phải là đủ để có được một dự án hay; cần có thêm
những câu hỏi mà học sinh đang theo đuổi, sản phẩm của dự án phải được định
hướng để phục vụ cho mục đích trí tuệ quan trọng. Việc kết nối giữa các vấn đề
mang tính xã hội với những nội dung học vấn, lĩnh vực khoa học cần hình thành
cho người học trong một dự án là không hề đơn giản, tuy nhiên điều này thực sự
cần thiết và hữu ích đối với người học và cả quá trình dạy học.
3) Dự án phải hướng học sinh vào việc giải quyết một nhiệm vụ mang tính thực
tiễn cao; tốt nhất là giải quyết, khắc phục một hiện trạng đang tồn tại xung quanh
học sinh hay ở cộng đồng nơi các em sinh sống. Đặc trưng này của dự án học tập
đảm bảo cho nguyên tắc học tập thông qua làm việc, thực hành, trải nghiệm. Rất
phổ biến mà chúng ta bắt gặp trong hiện thực giáo dục lâu nay là người học học
những thứ mà họ không hề nhìn thấy trong thực tiễn, không biết học để làm gì.
Do đó học sinh thiếu đi động cơ và ý chí học tập, các em học tập qua loa, hời
hợt, chóng vánh; và học như vậy thì nhanh quên, nhanh chán.


13

Một dự án học tập tốt phải cho học sinh cơ hội để điều tra mang tính xây
dựng. Điều tra là một quá trình định hướng mục tiêu tới việc tìm kiếm những
thông tin liên quan, tạo dựng hiểu biết và ra quyết định. Điều tra là tiền để, là cơ
sở để người học ra quyết định, phát hiện và giải quyết vấn đề, khám phá hoặc
xây dựng các mô hình kĩ thuật. Nhưng để được coi là dự án học tập, các hoạt
động trọng tâm của dự án phải liên quan tới việc chuyển dịch và tạo dựng tri
thức (tức là hiểu biết mới, kĩ năng mới) dựa trên nền tảng tri thức của học sinh
(Bereiter & Scardamalia, 1999). Có nghĩa là nếu các dự án không gây cho học
sinh những khó khăn hoặc áp dụng những thông tin và những kĩ năng đã được
học thì đó đơn thuần chỉ là những bài tập chứ không phải là dự án học tập.
4) Dự án học tập không bị bó buộc trong một vài tiết lên lớp như bài học truyền
thống, nó có thể kéo dài trong một vài tuần, thậm chí cả tháng hay cả kì học.
Hình thức thực hiện dự án cũng hết sức đa dạng, có thể ngay trên lớp học hoặc
cũng có thể trên thư viện, ngoài thực địa, tại hiện trường hay thậm chí ở nhà.
Điều quan trọng nhất của một dự án học tập không phải là vấn đề thời gian mà
chính là tính vấn đề tương đối rõ và cao của nhiệm vụ học tập thể hiện trong dự
án, chính vấn đề học tập ấy thúc đẩy người học dấn bước trên con đường học tập
đầy gian nan, thử thách nhưng vô cùng hấp dẫn và lí thú. Chính tính mở về thời
gian thực hiện dự án đã làm cho nó trở nên cơ động và linh hoạt, làm cho nó
mềm dẻo, hiệu quả và có sức sống hơn hơn nhiều so với lối học truyền thống.
5) Dự án học tập thường định hướng vào một sản phẩm vật chất cụ thể, nghĩa là
các nhiệm vụ trong dự án phải hướng người học vào việc tạo ra một thứ gì đó có
thể nhìn thấy, sờ thấy, tri giác được. Sản phẩm của một dự án học tập có thể là
mô hình về một sự vật nào đó tồn tại trong hiện thực đời sống gần gũi với các
em, hoặc có thể là một bài thuyết trình giới thiệu, thuyết minh cho một hiện


14

tượng trong tự nhiên, xã hội mà các em đang quan tâm tìm hiểu, nghiên cứu…
Chính sản phẩm của dự án là nơi hội tụ thành quả học tập của học sinh sau một
thời gian say mê làm việc học tập. Đối với người học, sản phẩm ấy vô cùng ý
nghĩa bởi để có nó người học phải nỗ lực tìm kiếm thông tin, ý tưởng, phải phối
hợp làm việc cùng nhau, phải trải qua thời gian hoạt động tương đối dài; sản
phẩm ấy sau này sẽ được báo cáo với giáo viên, cha mẹ, bạn bè và rất có thể sẽ
được lựa chọn để trưng bày trong góc học tập của lớp hay thậm chí phòng truyền
thống của trường.
1.2.2. Dạy học theo dự án
1.2.2.1. Bản chất của dạy học theo dự án
Dạy học theo dự án là một mô hình dạy học coi trọng tính tích hợp của nội
dung học vấn, coi trọng năng lực hoạt động thực tiễn của người học. Toàn bộ
quá trình dạy học theo mô hình này hướng vào việc tổ chức cho người học thực
hiện các nhiệm vụ mang tính liên môn, đa ngành, đa lĩnh vực và gắn bó mật thiết
với thế giới thực, đời sống thực của các em. Nhiệm vụ học tập này không được
triển khai trên lớp học trong một thời gian xác định một cách bài bản như kiểu
dạy học bài - lớp truyền thống mà nó được thiết kế để người học thực hiện một
cách linh hoạt, cơ động tùy thuộc vào điều kiện cụ thể, phụ thuộc vào mong
muốn của chính người học và những nhiệm vụ ấy được gọi là dự án học tập. Như
vậy, dự án học tập chính là trung tâm của mô hình dạy học theo dự án. Việc thiết
kế dự án học tập chính là nhiệm vụ khó khăn nhất, đòi hỏi tốn nhiều thời gian và
tâm sức nhất của giáo viên.
1) Xét trên bình diện vĩ mô, dạy học theo dự án được xem như một chiến lược
dạy học dựa trên một vấn đề của nội dung học tập. Vấn đề này tương đối lớn, có
ý nghĩa bao trùm nhiều lĩnh vực học tập và đời sống xã hội. Nó được thiết kế