Sự cộng sinh giữa thơ và văn xuôi

Tống biệt hành
(1)
:
Sự cộng sinh giữa văn xuôi và thơ
Bài thơ Tống biệt hành của Thâm Tâm nh một đoá hoa lạ đầy hơng sắc
trong vờn thơ mới. Cái lạ ấy không chỉ đợc toát ra từ điệu thơ gấp, lời thơ ngắt,
câu thơ rắn rỏiĐợm chút bâng khuâng khó hiểu của thời đại (Hoài Thanh) mà
cái lạ ấy còn đợc làm nên bởi những câu thơ bị Văn xuôi hoá. Sự cộng sinh thâm
nhập giữa văn xuôi và thơ, giữa thơ và văn xuôi của văn học thời kỳ đầu thế kỷ đã
mang lại cho Tống biệt hành một tiếng nói riêng: Chất chứa Sự - Tình.
Chất văn xuôi của bài thơ Tống biẹt đợc thể hiện ở ngay chính những nhân
vật trong cuộc tiễn đa. Mỗi nhân vật là một tâm hồn, tính cách khác nhau và sự
bộc lộ tình cảm trong chia ly cũng mỗi ngời một vẻ:
Nhân vật Ta tự vấn lòng mình trong một nỗi buồn da diết:
Đa ngời ta không đa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng
Bóng chiều không thắm, không vangg vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
Nhân vật Mẹ mỏi mòn trong nỗi trông đợi con, mẹ trông con bằng chính sự
trải nghiệm của cuộc đời.
Nhân vật Chị khuyên em trong im lặng của dòng nớc mắt, nhìn em mà lệ
chứa chan.
Nhân vật Em tiễn anh trong cái nhìn Mắt biếc cha vớng bụi trần, cha biết
đến ái biệt ly. Bài thơ trữ tình, nhng trữ tình một cách đặc biệt: Không phải giãi
bày gan ruột mình mà bộc lộ cảm xúc qua việc khắc hoạ hình tợng con ngời
(2)
.
Qua thái độ, tình cảm của kể tiễn mà ngời độc hiểu đợc lòng ngời đi, bên ngoài cố
tỏ ra cứng rắn, cơng quyết, dửng dng kiêu bạc mà bên trong không khỏi buồnbã
ngậm ngùi có khác chi ngời ra đi trong thơ của Yên Thao.
1

Ai ra đi mà chẳng từng bịn rịn
Rời ngời yêu nào đã mấy ai vui
Em lặng buồn nhìn với lúc chia phôi
Tôi mạnh bớc mà nghe hồn nhỏ lệ
Nhng đó là tình cảm rất ngời là phép biện chứng của một tâm hồn Việt.
Năm nhân vật trong một bài thơ ngắn, sự xâm nhập của văn xuôi vào thơ đã
chứng tỏ sức sống của bài thơ giầu hơn nó và rộng hơn nó - Nó đã tạo ra bội số
của thơ.
Sự xâm nhập của văn xuôi vào thơ còn khiến cho những câu thơ Tốgn biệt
tràn đầy yếu tố tự sự:
Ta biết ngời buồn chiều hôm trớc
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt,
Một chị, hai chị, cùng nh em
Khuyên nốt em trai dòng lệ sót.
Ngời đọc hiểu ly khách chia tay vào buổi chiều mùa hạ. Một buổi chiều
rực rỡ trong những cánh hoa sen bung nở cuối mùa thu nh muốn khoe sắc dâng
hiến hết cho đời một mùa hoa. Nhà thơ chọn từ cùng chứ không phải từ cũng
trong câu thơ: Một chị hai chị cùng nh sen khiến câu thơ đẹp giản dị. Nếu cùng
thiên về khẳng định: Hai chị đẹp nh sen, tơi thắm nh sen. Một khung cảnh thật,
ngời thật, tình ngời thật. Một buỏi chiều đẹp, cảnh đẹp tình ngời đẹp mà không níu
giữ nổi một hồn trai quyết ra đi vì nghĩa lớn. Ly khách ra đi không vơng thê nhi.
Khổ hết bài, ngôn ngữ thơ chính là lời tự bạch ngắn gọn của cả kẻ tiễn lẫn
ngời đi. Khúc vĩ thanh kết thúc trong những lời đa thanh. Những lời ấy giúp ngời
đọc hiểu rõ hơn thâm ý - Ly khách ra đi không ớc hẹn ngày về:
Ngời đi? ừ nhỉ, ngời đi thực!
Mẹ thà coi nh chiếc lá bay,
Chị thà coi nh là hạt bụi,
Em thà coi nh hơi rợu say.
2
Đối với mẹ ngời con tự ví mình tơng xứng với chiếc lá, đối với em tơng

xứng nh hạt bụi, đối với em anh chỉ thoảng qua nh hơi rợu say. Tất cả đều gợi sự
xa cách chia lìa, kích thớc của chiếc lákíao với hạt bụi, hơi rợu là lớn nhất nh tình
mẹ dành cho con thật lớn lao, nhng lá lìa cành đâu giữ đợc mầu xanh sự sống. Còn
hạt bụi nhỏ dần sẻ trở về với thế giới của cát bụi mênh mông, còn em hãy coi anh
chỉ nh hơi rợu say dù say nồng nhng cũng chỉ thoảng qua trong cuộc đời, những
câu thơ giàu sắc màu giả tởng vời vợi chia ly, vời vợi xa xăm nh muốn nhấn mạnh
thêm một lần nữa thái độ lựa chọn dứt khoát ra đi vì trí lớn của ngời ly khách.
Cuộc chia tay mang tính vĩnh quyết để cho ngời ở lại đợc thanh thản nhẹ lòng.
Quả thực Tống Biệt hành của Thâm Tâm góp thêm phần khẳng định sự
thắng thế của thơ mới trên thi đàn bởi sựk cộng sinh trong thể loại. Cuộc xâm lăng
của xăn xuôi vào thơ đã để lại lớp phù xa mầu mỡ - Để lại một Tống biệt hành cứ
ngạo nghễ với đời trong những nét lạ riêng.
(1)
Thi nhân Việt Nam - Hoài Thanh - Hoài Chân - NXB Văn Học Hà Nội
-1988
(2)
Đọc văn học văn - Trần Đình Sử - NXB Giáo dục - 2001
3