NHÂN vật lưu MANH TRONG “NHỮNG NGƯỜI KHỐN KHỔ” của v HUYGÔ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
----˜&™----

NGUYỄN THÙY NGÂN

NH¢N VËT L¦U MANH
TRONG “NH÷NG NG¦êI KHèN KHæ” CñA V.HUYG¤
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
Mã số: 60.22.02.45

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LÊ NGUYÊN CẨN

HÀ NỘI - 2014


LỜI CẢM ƠN
Em xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn PGS.TS Lê Nguyên Cẩn là người
hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu và
hoàn thiện luận văn.
Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ bộ môn và các thầy
cô trong khoa Ngữ Văn, các cán bộ quản lí đào tạo của trường Đại học sư
phạm Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá
trình học tập, nghiên cứu.
Xin cảm ơn Ban giám hiệu và các bạn đồng nghiệp tại trường PT cấp
2,3 Phương Tiến - Hà Giang đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành nhiệm vụ
công tác, học tập và nghiên cứu.
Xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới những người thân trong gia đình, bạn
bè và đồng nghiệp, những người đã luôn khích lệ và động viên tôi hoàn thành

luận văn này.
Mặc dù đã rất cố gắng, song những thiếu sót trong luận văn là điều
không thể tránh khỏi, em rất mong được sự góp ý của các thầy cô giáo, các
bạn bè đồng nghiệp và những người cùng quan tâm tới vấn đề nghiên cứu
trong luận văn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng 10 năm 2014
Tác giả

Nguyễn Thùy Ngân


MỤC LỤC
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Victo Huygô là một trong những nhà văn làm nên niềm vinh dự cho
văn học Pháp thế kỉ XIX, được bạn đọc trên thế giới biết đến là “Hiện thân
của chủ nghĩa lãng mạn” là “nhà tiên tri của hòa bình trên thế giới”, độc đáo
hơn “Huygô khổng lồ”, “nhà văn quá khổ”. Huygô - nhà cách tân vĩ đại
không chỉ thơ ca mà còn cách tân cả ở thể loại tiểu thuyết, bởi sức khái quát
hiện thực sâu sắc thấm nhuần tinh thần nhân đạo cao cả, bởi cốt truyện mới
mẻ và bởi tài năng miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, lối diễn đạt gần với cách
cảm, cách nghĩ của hàng triệu độc giả trên hành tinh, thuộc nhiều thế hệ bạn
đọc khác nhau.
Ở Việt Nam, tên tuổi Huygô được người đọc biết đến khá sớm và ngày

càng trở nên gần gũi, thân thuộc. Ông là “nhà văn nhân dân” tài năng, giàu
tình cảm, yêu người và cảm thương sâu sắc những số phận bất hạnh, đến quần
chúng nhân dân, những con người dưới đáy. Chính tình yêu người ấy làm lay
động bao trái tim người đọc, học ông để biết yêu người. Cũng vì lẽ đó chúng
tôi chọn tác giả Huygô, chọn “Những người khốn khổ” là đối tượng để
nghiên cứu học tập.
Hơn nữa “Những người khốn khổ” là một cuốn tiểu thuyết xã hội hiện
đại, có giá trị nhân văn thiết thực, nghệ thuật độc đáo hấp dẫn, có tính giáo dục
cao được nhiều nhà nghiên cứu phê bình trong và ngoài nước mến mộ, nhiều
đoạn trích được đưa vào giảng dạy trong nhà trường phổ thông. Là giáo viên
trực tiếp giảng dạy, việc nghiên cứu tìm hiểu về tác giả Huygô rất thuật lợi cho
công việc giảng dạy sau này, đó cũng là lý do chúng tôi lựa chọn đề tài này.
“Những người khốn khổ” là tác phẩm lớn không chỉ về quy mô, số
lượng trang viết mà còn đồ sộ về nội dung, phản ánh các mặt của đời sống xã

1


hội Pari thế kỷ XIX, đa dạng về ngôn ngữ, ngôn ngữ biểu trưng cho từng loại
giai cấp từ quý tộc tư sản, thị dân đến hạng lưu manh hạ tiện, hấp dẫn bởi
nghệ thuật đan cài cốt truyện, khắc họa nhân vật, miêu tả không gian thời
gian, phẩm chất phi thường. “Những người khốn khổ” là tác phẩm được
nhiều bạn đọc yêu thích, nhất là các bạn trẻ nhưng cảm quan về tính chất lưu
manh, con người lưu manh vẫn còn đơn giản, phiến diện một chiều, trong khi
đó, tính lưu manh đã và đang luôn tồn tại ở mọi môi trường, mọi tầng lớp,
giai cấp, chế độ tư bản và ngay giữa đời thường... Do đó, chúng tôi lựa chọn
loại nhân vật này, một phần để bản thân tôi chiêm nghiệm, một phần giúp bạn
đọc có cái nhìn nhiều chiều hơn về nhân vật lưu manh trong tác phẩm “Những
người khốn khổ” nói riêng và kiểu người lưu manh trong xã hội nói chung.
“Những người khốn khổ” là bộ tiểu thuyết có quy mô rộng lớn nên việc

nghiên cứu cũng rất khó bao quát hết mọi vấn đề có trong tác phẩm. Có
những vấn đề đã được bàn tới một cách sâu sắc thấu đáo nhưng vẫn còn
những vấn đề mới chỉ bắt đầu. Trong các vấn đề đã được nghiên cứu thì vấn
đề về thế giới nhân vật trong tác phẩm được quan tâm nhất như; kiểu nhân vật
đi tìm hạnh phúc, nhân vật bất hạnh, nhân vật trẻ thơ, nhân vật nữ.... Tuy
nhiên, so với các nhân vật khác thì nhân vật lưu manh chưa được quan tâm
đến nhiều. Trên thực tế cho thấy, đây là kiểu nhân vật quan trọng góp phần
tạo nên sự phong phú đa dạng của tác phẩm. Các công trình nghiên cứu, hầu
hết chỉ tìm hiểu nhân vật đặt trong mối quan hệ giữa Giăng Vangiăng với
Mirien, với Giave, với Phăngtin, Côdet, hay kiểu nhân vật đi tìm hạnh phúc,
nhân vật Mirien, còn nhân vật lưu manh là một kiểu nhân vật lạ, một đề tài
mới đến nay chưa có một công trình nghiên cứu cụ thể nào hoặc có thì mới
chỉ đề cập tới mang tính khái quát.
Vì những lý do trên chúng tôi lựa chọn đề tài: Nhân vật lưu manh
trong “Những người khốn khổ” của V.Huygô. Trong khuôn khổ một luận
văn, chúng tôi mong muốn phần nào hiểu được những giá trị tư tưởng và

2


những quan điểm nghệ thuật của nhà văn hiện thực nhân đạo về loại nhân
vật này. Qua luận văn, chúng tôi hy vọng phần nào giúp bạn đọc tiếp cận
tác phẩm “Những người khốn khổ” của Huygô thêm một khía cạnh nữa,
sâu hơn, bao quát hơn.
Trong khuôn khổ một đề tài nghiên cứu, bước đầu với kiến thức và
khả năng có hạn, người viết chắc chắn sẽ còn nhiều điều thiếu sót cần bổ
sung. Rất mong được sự chỉ bảo tận tình của các thầy cô và những ai quan
tâm đến đề tài này.
2. Lịch sử vấn đề
Huygô không chỉ là niềm tự hào của dân tộc Pháp mà xứng đáng được

nhiều nhà văn hóa các nước khâm phục, nhân dân toàn thế giới ngưỡng mộ.
“Cuộc đời và tác phẩm của ông tiêu biểu cho cuộc phấn đấu không ngừng
cho cách mạng, cho tự do dân chủ, cho hòa bình hữu nghị các dân tộc.”
Huygô quan niệm “nghệ thuật phải phục vụ cho tiến bộ”, viết để phục vụ đấu
tranh, phục vụ quần chúng. Những trang viết hiện thực thấm đẫm chất lãng
mạn và tinh thần nhân đạo chủ nghĩa. Đó cũng là lý do Aragông gọi Huygô là
“nhà thơ hiện thực”.
Hăngri Bacbuyx đánh giá Huygô là “ những triển vọng lớn của tương
lai”, “Sự đóng góp của Huygô vào cả nền văn học mới thực là vĩ đại. Ngày
nay không thể nào đo hết độ sâu thăm thẳm trong sự nghiệp phê bình của
Huygô” [14, 76], còn Măcxim Gorki nhận định “Huygô là nhà hùng biện
chính trị và là nhà thơ. Người đã chẳng khác một trận phong ba khuấy sục sôi
thế giới” [14, 23]. Bandăc ngợi ca ông là bậc thầy của ngôn ngữ. L.Tônxtôi
nồng nhiệt sùng phục Huygô. Tuôcghenep gọi Huygô là nhà văn kiệt xuất
“Một cây sồi đồ sộ, một hiện thân kỳ diệu của thiên tài Pháp” [14,77]... Với
tài năng bậc nhất và tình yêu người vô bờ bến, ông xứng đáng là niềm tự hào
của nhân dân tiến bộ trên toàn thế giới.

3


Ở Việt Nam, Huygô được đón nhận nồng hậu, tài năng của ông đã cuốn
hút bao niềm say mê nghiên cứu và sáng tạo, hơn một thế kỷ qua nhiều tác
phẩm dịch thuật đã lần lượt ra mắt bạn đọc, nhiều công trình nghiên cứu, phê
bình cũng lần lượt ra đời, cho đến nay, ông vẫn là tâm điểm cho các thế hệ trẻ
tiếp tục tìm hiểu và nghiên cứu.
Phùng Văn Tửu cho rằng: “Vichto Huygô đã có mãnh lực thu hút đông
đảo độc giả trên nhiều lĩnh vực khác nhau của văn chương nghệ thuật và một
cường độ sáng tạo hiếm hoi trong lịch sử văn học xưa nay”. Với những thành
tựu chói lọi trên văn đàn thế giới, Vichto Huygô cũng như tác phẩm của ông đã

thu hút bao tâm trí của các nhà phê bình nghiên cứu trong và ngoài nước. Ở Việt
Nam, Huygô và những tác phẩm của ông là mối quan tâm hàng đầu của rất
nhiều độc giả và giới nghiên cứu và phê bình văn học.
Tác giả Đặng Anh Đào trong cuốn Văn học phương Tây có viết: “Qua
những gốc tích mơ hồ, những nhân vật có phần ngoại lệ, những bóng dáng
không xác định hoàn toàn bởi quyết định luận xã hội (thời đại, xứ sở, giai cấp),
ta vẫn thấy những tia chớp kì lạ của hiện thực.... Những nhân vật kiểu này của
V.Hugo không thể gọi là điển hình, song vẫn có một ý nghĩa xã hội, chúng là
những mẫu gốc của tiểu thuyết hiện đại, vừa gần gũi với những nhân vật đánh
mất cả tên như trong tiểu thuyết Kafka sau này, nhưng cũng gần gũi với những
điển hình kiểu AQ của Lỗ Tấn, Chí Phèo của Nam Cao” [6, 498]. Nhận xét ấy
đã phần nào đã nói đến các nhân vật mà đề tài của chúng tôi quan tâm. Tuy vậy,
đó mới chỉ là những gợi ý bước đầu để chúng tôi có định hướng đi vào khảo cứu
sâu sát hơn.
Tác giả Phùng Văn Tửu cũng bàn về thế giới nhân vật lưu manh với
những lời nhận xét rất xác đáng trong cuốn Victor Hugo: “Những người khốn
khổ không phải là bức tranh miêu tả những chuyện đau khổ của nhân dân ở các
bến bờ xa lạ hay trong quá khứ. Trải ra trước mắt chúng ta là những cảnh đau
lòng dưới đáy xã hội Pháp ngay trong thế kỉ XIX” [28, 76].

4


Trong cuốn Văn học hiện thực và lãng mạn phương Tây thế kỉ XIX, tác
giả Đặng Thị Hạnh cho rằng: “Những người khốn khổ” là tác phẩm mà ảnh
hưởng của chủ nghĩa hiện thực đối với một tác giả lãng mạn như Hugo là khá rõ.
Điều đó thể hiện trong việc đưa những đề tài mang tính thời sự lên vị trí trung
tâm, trong việc xây dựng hình tượng nhân vật lấy từ môi trường dưới đáy của
các đô thị hiện đại cũng như trong việc miêu tả những khung cảnh làm nền cho
hoạt động của nhân vật với một sự chính xác kì lạ” [10, 138].

Bài viết Thử nêu một hướng giải thích nghệ thuật tiểu thuyết của V.Hugo
trong cuốn sách Victor Hugo ở Việt Nam có nhận định đáng lưu ý về nhân vật
của V.Hugo: “Các nhân vật của ông không phải là những mẫu người phức tạp,
đa dạng. Trái lại, đã xấu thì xấu kinh khủng, đã tốt thì tốt tuyệt vời”.
Trong Giáo trình Văn học nước ngoài dành cho hệ Cao đẳng, tác giả Lê
Nguyên Cẩn nhận xét về thế giới nhân vật: “Những người khốn khổ với đủ các
tầng lớp xã hội, già có, trẻ có, trai có, gái có tạo ra bề rộng cho tác phẩm, mở ra
một trường đối thoại đặc biệt hiếm có: đối thoại ngược. Bởi lẽ ở đây, cách nhìn
xã hội, cách nhìn lịch sử không phải từ trên xuống, không phải được áp đặt theo
quan điểm chính thống mà được phát ngôn từ dưới lên. Ở đây, thế giới nghèo
khổ đòi quyền lên tiếng phán xét cái xã hội đè nặng lên họ. Hơn ai hết, họ là nạn
nhân của xã hội. Họ bị xã hội tư sản, xã hội đồng tiền đẩy vào con đường tội lỗi
bần cùng” [26, 28]. Cũng theo ý kiến của tác giả, “ thế giới nhân vật mà Hugo
xây dựng ở đây mang phẩm chất chung của nhân vật trung tâm mà nhà văn quan
tâm xây dựng. Đó là các nhân vật tì vết, các nhân vật mồ côi, cô độc” [26, 117].
Ngoài những công trình nghiên cứu chuyên sâu trong các sách, vẫn còn
rất nhiều những ý kiến về Victor Huygô và tác phẩm vĩ đại nhất của ông trên các
trang báo, tạp chí.
Trong bài báo Victor Hugo một nhà văn gần gũi với chúng ta (Tạp chí
Văn học số 3, 1969), tác giả Phùng Văn Tửu viết: “Tiểu thuyết “Những người

5


khốn khổ” đề cập đến một vấn đề có tính chất lâu dài và có tầm thước rộng lớn,
đó là số phận những con người nghèo khổ trong xã hội người bóc lột người,
đồng thời, tác phẩm có tác dụng đấu tranh thiết thực, không hề mất tính thời sự
của nó”. Tác giả còn khẳng định: “Victor Hugo xây dựng những nhân vật phi
thường, lí tưởng nhưng ông không quay lưng lại với thực tế xã hội và nói lên cái
bản chất của xã hội đó”.

Bài báo Nỗi đau thế kỉ và ý nghĩa nhân văn trong tác phẩm Victor Hugo
của tác giả Thái Thu Lan có đoạn viết: “Là một tác phẩm mang phong cách lãng
mạn, “Những người khốn khổ” được V.Hugo viết nên với nỗi đau đời và cách
nhìn con người với xã hội sâu sắc như thế. Từ nhân vật, tác giả đã đặt ra những
vấn đề của xã hội và lên án cái xã hội đã tác động đến số phận nhân vật một cách
tàn nhẫn và bất công”.
Trần Lê Bảo với bài viết “Những người khốn khổ” trong tác phẩm
Hugo và Lỗ Tấn đã đề cập đến các nhân vật dưới đáy mà tác giả gọi là
“những nhân vật tâm trạng điển hình của một thời đại hỗn loạn”. Đó là đứa trẻ
bụi đường Gavarốt, các em bé lang thang trên đường phố Pari, Côdet run rẩy
vì sợ hãi, kẻ ác Tênacđiê và Giave với hình hài nghịch dị, người mẹ đau khổ
Phăngtin... Tuy vậy, tác giả chưa phân chia tách bạch nhân vật lưu manh với
những người có phẩm chất lương thiện phải sống một cách tha hóa, khốn khổ.
Trong luận án Tiến sĩ Ngữ văn Thi pháp nhân vật trong tiểu thuyết của
Victor Hugo, tác giả Bửu Nam đã đề cập đến nhiều kiểu nhân vật song không
nhằm mục đích phân loại rõ các kiểu nhân vật hay đi sâu vào một kiểu nhân vật
cụ thể mà tập trung vào lời người kể chuyện, làm nổi bật những vấn đề thi pháp
của tiểu thuyết.
Quách Thị Thu Thủy trong Luận văn tốt nghiệp Kiểu nhân vật lãng mạn
trong tác phẩm “Những người khốn khổ” của Victor Huygô đã khẳng định nghệ
thuật nổi bật nhất của Huygô: xây dựng tính cách phi thường trong hoàn cảnh

6


phi thường. Nghệ thuật ấy góp phần làm hình ảnh các nhân vật lãng mạn của nhà
văn trở nên rực rỡ trên từng trang tiểu thuyết, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng
người đọc. Với đề tài này, tác giả công trình chỉ tập trung vào các nhân vật lãng
mạn và nghệ thuật thể hiện kiểu nhân vật lãng mạn, các kiểu nhân vật khác mới
chỉ được nhắc tới do không nằm trong phạm vi đề tài.

Khóa luận tốt nghiệp Nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết
“Những người khốn khổ” của Victor Huygô của Phùng Thị Bích Hạnh lại hướng
đến tìm hiểu các nhân vật nữ, những nhân vật được lãng mạn hóa và được xây
dựng theo chủ quan, thiện cảm của nhà văn với những tính cách nhất phiến,
được nhấn mạnh ở những nét độc đáo, phi thường và thậm chí đến mức cực
đoan và ngoại lệ.
Với đề tài Nhân vật Jean Valjean và cách xử lí mối quan hệ giữa tính
cách và hoàn cảnh của Victor Huygô, Nguyễn Kiều Trang đã hướng ngòi bút
làm rõ những phương diện và sự kiện cụ thể của nhân vật để đi tới khẳng định
tính cách nhân vật đã có sự hình thành, vận động và biến đổi theo những hoàn
cảnh mà nhà văn đã xây dựng nên.
Trần Thị Anh trong Luận văn Thạc sĩ Cách xây dựng nhân vật của Victor
Hugo qua bộ ba Fantine - Jean Valjean - Javert trong “Những người khốn khổ”
đã làm sáng tỏ cách xây dựng nhân vật của Victor Huygô dưới một góc nhìn
khác lạ, không theo phương pháp lãng mạn như nhận định của các nhà nghiên
cứu trước đây. Qua việc phân tích bộ ba nhân vật trong mối tương quan với hoàn
cảnh xã hội, với cuộc đời của chính nhân vật và gắn với một tình huống cụ thể
“Người cầm quyền khôi phục uy quyền”, tác giả đi đến khẳng định “nhân vật
của ông (Victor Hugo) có nhiều tiêu chí gắn với chủ nghĩa hiện thực nhưng cũng
không hoàn toàn theo phương pháp của chủ nghĩa hiện thực”.
Trương Thị Thu Hiền với đề tài Hình tượng trẻ thơ nữ trong tiểu thuyết
“Những người khốn khổ” của Victor Huygô đã đi vào phân tích những gương

7


mặt cụ thể như Gavarốt, Côdet, Êpônin, Adenma... để từ đó chỉ ra sự nhiễu
nhương và biến động trong xã hội Pháp thế kỉ XIX, từ đó tìm giải pháp tình thế
trước hoàn cảnh thực tại của trẻ thơ, hướng đến một tương lai tốt đẹp cho các em
và cho cả xã hội này.

Trong phạm vi đề tài, chúng tôi sẽ không liệt kê hết những cuốn sách,
những công trình nghiên cứu, những chuyên luận, bài báo, bài viết về cuốn
tiểu thuyết vĩ đại nhất của nhà văn Victor Huygô. Song với những ý kiến ít
nhiều liên quan đến đề tài của mình, chúng tôi đã trình bày ở trên để thấy
được rằng vấn đề nhân vật đã có được sự quan tâm rất lớn của các đối tượng
độc giả khác nhau và các công trình nghiên cứu này đều hướng đến khẳng
định giá trị nhân văn của tác phẩm.
Tuy nhiên từ trước tới nay, nhân vật lưu manh cũng đã được nói đến
nhưng chưa có công trình nghiên cứu cụ thể nào. Vậy nghiên cứu đề tài này,
em muốn khẳng định rõ hơn, sâu hơn bản chất lưu manh trong tác phẩm.
Nhân vật lưu manh tuy không phải là nhân vật chính trong cốt truyện nhưng
kiểu nhân vật này đóng vai trò quan trọng, có ảnh hưởng không nhỏ trong tiến
trình phát triển cốt truyện và chuyển tải giá trị tư tưởng của tác phẩm.
Những tư liệu chúng tôi có đều đề cập đến tiểu thuyết "Những người
khốn khổ" và những đánh giá tài năng sáng tạo của thiên tài V.Huygô. Các
công trình nghiên cứu này đã góp phần định hướng, gợi mở cho chúng tôi
trong quá trình triển khai đề tài. Vì vậy, những ý kiến trên là những gợi ý quý
báu giúp chúng tôi tiếp tục đi vào nghiên cứu đề tài Nhân vật lưu manh trong
“Những người khốn khổ” của V.Huygô một cách hệ thống và đầy đủ hơn.
3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích chính của đề tài là nghiên cứu nhân vật lưu manh để thấy
được bản chất tàn ác, xảo quyệt, bất lương, vô lại - một sản phẩm của giai cấp
tư sản, con đẻ của xã hội tư bản, qua nhân vật tiêu biểu là Tênacđiê và nhóm
Patơrông Minet.

8


Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, đề tài hướng tới thực hiện một
số nhiệm vụ: khảo sát nhân vật lưu manh trong tiểu thuyết “Những người

khốn khổ” để đánh giá sự ảnh hưởng của loại nhân vật này; Tìm hiểu vai trò
của nhân vật lưu manh trong cốt truyện để thấy được giá trị tư tưởng và giá trị
nghệ thuật tiêu biểu của tác phẩm khi khắc họa kiểu nhân vật lưu manh.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
“Những người khốn khổ” là một bộ tiểu thuyết vĩ đại không chỉ ở số
lượng trang mà nó còn đề cập nhiều vấn đề lớn về nội dung, nghệ thuật và đặc
biệt là thế giới nhân vật hết sức phong phú và đông đảo. Tuy nhiên, ở đề tài
này chúng tôi không đi sâu vào tìm hiểu toàn bộ thế giới nhân vật của tác
phẩm mà chỉ tập trung khảo sát loại nhân vật lưu manh trong “Những người
khốn khổ” của V.Huygô.
Phạm vi khảo sát: Dựa trên cứ liệu bản dịch của tác giả Huỳnh Lý, gồm
3 tập, nhà xuất bản văn học, tái bản 2006.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu tìm hiểu nhân vật lưu manh, chúng tôi áp
dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
• Phương pháp tiếp cận hệ thống: Nhằm tiếp cận, khám phá, tìm ra
những đặc điểm chung của các nhân vật lưu manh trong tác phẩm “Những
người khốn khổ”
• Phương pháp khảo sát, thống kê: Thống kê, phân loại thế giới nhân
vật trong tác phẩm.
• Phương pháp chứng minh, so sánh, đối chiếu. Để thấy rõ những nét
riêng nét chung, nét riêng của kiểu nhân vật lưu manh trong tác phẩm “Những
người khốn khổ” của nhà văn Huygô.
6. Đóng góp của luận văn
Trên cơ sở tiếp thu những ý kiến đánh giá, nhận xét của các nhà phê
bình trong và ngoài nước, chúng tôi mong muốn, luận văn sẽ góp phần khẳng

9

định mạnh mẽ hơn tài năng xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của V.Huygô
với người yêu thích văn học, đặc biệt là người say mê văn học Pháp, mến mộ
nhà văn. Mặt khác, kết quả nghiên cứu phần nào giúp được người đọc, đặc
biệt là giáo viên, học sinh phổ thông được tiếp cận thêm một khía cạnh nữa;
nhân vật lưu manh trong tác phẩm của Huygô.
7. Cấu trúc của luận văn
Luận văn gồm ba phần chính. Ngoài phần mở đầu và kết luận, phần nội
dung luận văn cấu tạo gồm ba chương:
Chương 1: Nhân vật lưu manh trong “Những người khốn khổ”
Chương 2: Vai trò của nhân vật lưu manh trong cốt truyện
Chương 3: Nghệ thuật miêu tả nhân vật lưu manh

10


Chương 1
NHÂN VẬT LƯU MANH TRONG “NHỮNG NGƯỜI KHỐN KHỔ”
Trong chương này chúng tôi đi tìm hiểu thế giới nhân vật trong “Những
người khốn khổ” của Victo Huygô và các kiểu nhân vật, để trên cơ sở đó
chúng tôi đi đến phân lập kiểu nhân vật lưu manh.
1.1. Nhân vật văn học
Theo Từ điển thuật ngữ văn học, nhân vật văn học là khái niệm dùng để
chỉ con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học, có thể có tên hoặc
không tên, có khi không chỉ một con người cụ thể mà chỉ là một hiện tượng
nổi bật nào đó trong tác phẩm và không thể đồng nhất với con người có thật
trong đời sống. “Nhân vật văn học được miêu tả qua các biến cố, xung đột,
mâu thuẫn và mọi chi tiết các loại. Đó là mâu thuẫn nội tâm của nhân vật,
mâu thuẫn giữa nhân vật này với nhân vật kia, giữa tuyến nhân vật này với
tuyến nhân vật khác. Cho nên nhân vật luôn luôn gắn liền với cốt truyện. Nhờ
được miêu tả qua xung đột, mâu thuẫn nên khác với hình tượng hội họa và

điêu khắc, nhân vật văn học là một chỉnh thể vận động, có tính cách được bộc
lộ dần trong không gian, thời gian, mang tính chất quá trình” [9, 236].
Như vậy có thể thấy nhân vật văn học là một thuật ngữ để chỉ trường
nghệ thuật về con người, một trong những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn
của con người trong nghệ thuật ngôn từ. Bên cạnh con người, nhân vật văn
học còn là những sinh thể được nhân cách hóa. Nhân vật văn học là phương
thức nghệ thuật nhằm khai thác các thuộc tính của con người và điều này
được thể hiện rõ trong nghệ thuật xây dựng tiểu thuyết. Nhân vật văn học
là một đơn vị nghệ thuật có tính ước lệ và thể hiện quan niệm về con người
của nhà văn. Vì vậy nhân vật văn học chỉ có ý nghĩa trong hệ thống nhân
vật của một tác phẩm.

11


Nhân vật văn học đánh dấu sự phát triển của tư duy nghệ thuật. Ta có
thể thấy rõ điều đó qua kiểu nhân vật lý tưởng hóa của sử thi, kiểu nhân vật
mặt nạ cổ điển của chủ nghĩa cổ điển, kiểu nhân vật mâu thuẫn hay bi đát
trong những mâu thuẫn của chủ nghĩa lãng mạn hay kiểu nhân vật có đời
sống tâm lý có tính lịch sử cụ thể, kiểu người lạ mặt quen biết của chủ
nghĩa hiện thực...
Trong nghiên cứu phê bình, người ta chia nhân vật thành nhiều kiểu
loại khác nhau. Xuất phát từ vị trí và vai trò của nhân vật trong tác phẩm mà
người ta xác lập quan hệ nhân vật chính và nhân vật phụ. “Nhân vật chính là
nhân vật then chốt của cốt truyện, giữ vị trí trung tâm trong việc thể hiện đề
tài, chủ đề tư tưởng của tác phẩm... Nhân vật chính thường xuất hiện nhiều
lần trong tác phẩm và được nhà văn khắc họa đầy đặn bằng nhiều loại chi tiết:
chi tiết tiểu sử, chi tiết ngoại hình, chi tiết nội tâm, tính cách và xung đột.
Chính vì thế, nhân vật chính thường thể hiện rõ nét những cách tân nghệ thuật
của một nhà văn”[9, 226]. “Nhân vật phụ giữ vị trí thứ yếu so với nhân vật

chính trong diễn biến của cốt truyện, trong quá trình triển khai đề tài, thể hiện
tư tưởng và chủ đề của tác phẩm. Có loại nhân vật phụ ở bình diện thứ hai sau
nhân vật chính, có cuộc đời, có tính cách riêng... cũng có nhân vật phụ ở hàng
thứ ba, chỉ thấp thoáng trong các tình tiết của tác phẩm. Loại nhân vật này
thường gắn liền với những tình tiết, sự kiện, tư tưởng có tính chất phụ trợ, bổ
sung. Nhưng trong nhiều trường hợp, nhân vật phụ lại hàm chứa những tư
tưởng quan trọng của tác phẩm” [9, 232].
Khi thể hiện lý tưởng xã hội và sự đánh giá của nhà văn, người ta
quy ước thành nhân vật chính diện - còn gọi là nhân vật tích cực và nhân
vật phản diện hay còn gọi là nhân vật tiêu cực. Đây là cách phân loại tiêu
biểu được áp dụng cho nhiều xu hướng văn học, trong đó có chủ nghĩa
lãng mạn. Nhân vật chính diện “là nhân vật thể hiện những giá trị tinh

12


thần, những phẩm chất đẹp đẽ hay hành vi cao cả mang tính lí tưởng của
con người ở bất kì thời đại nào được nhà văn miêu tả, khẳng định, đề cao
trong tác phẩm theo một quan điểm hay một lí tưởng xã hội thẩm mĩ nhất
định” [9, 227]. Nhân vật phản diện là nhân vật mang những phẩm chất xấu
xa, trái với đạo lí và lí tưởng của con người, xuất hiện trong văn học khi xã
hội có sự đối kháng giai cấp [9, 258]. Nhân vật chính diện hay phản diện
thường mang tính chất quy phạm, công thức, giản đơn, một chiều và sự
phân biệt chúng trong nhiều trường hợp chỉ mang tính tương đối, ước lệ.
Ngoài ra, người ta còn đề cập tới các kiểu nhân vật khi nói về thể loại
văn học như nhân vật tự sự, nhân vật trữ tình, nhân vật kịch. Nhân vật tự sự là
nhân vật trong tác phẩm tự sự, thể hiện tư tưởng, chuyển tải nội dung phản
ánh, chủ đề của tác phẩm đồng thời cũng là nơi kí thác quan niệm về nhân
sinh và con người của nhà văn [9, 276]. Nhân vật trữ tình được xem là hình
tượng nhà thơ trong thơ trữ tình. Đó có thể là “cái tôi” được tác giả sáng tạo

ra dựa trên cơ sở lấy các sự thật của tiểu sử tác giả làm nguyên mẫu, cũng có
thể là những tình cảm chân thật của nhà thơ trong các tình huống trữ tình. Tuy
có sự gần gũi đôi khi rất khó phân biệt nhưng ta không thể đồng nhất nhân vật
trữ tình với tác giả, bởi nhà thơ xuất hiện trong thơ trữ tình là “người đại diện
cho xã hội, thời đại và nhân loại” như Bêlinxki đã nói. Nếu như trong truyện,
nhân vật được tác giả miêu tả qua hành động, ngoại hình, nội tâm với sự trợ
giúp, thuyết minh của tác giả hay người kể chuyện, thì nhân vật kịch phải tự
xoay xở, tự bộc lộ thông qua ngôn ngữ mang tính hành động: thể hiện sự
tranh luận, tấn công, chống đỡ, thuyết phục, cầu khẩn, đe dọa, ra lệnh…[9,
278]. Chính ngôn ngữ kịch thể hiện qua lời nói nhân vật sẽ tự biểu hiện đặc
điểm, tính cách, phẩm chất của từng nhân vật.
Khi nói tới cấu trúc hình tượng, xu hướng và thời đại văn học thì người

13


ta còn xác lập các kiểu nhân vật như nhân vật chức năng - còn gọi là nhân vật
mặt nạ, nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng. Nhân vật
chức năng là nhân vật có những đặc điểm, phẩm chất cố định và hầu như
không có đời sống nội tâm, xuất hiện trong thời kì mà văn học dồn trọng tâm
vào phản ánh những sự kiện, xung đột và được xây dựng nhằm thực hiện một
số chức năng trong truyện [9, 241]. Nhân vật loại hình là kiểu nhân vật thể
hiện tập trung một loại phẩm chất, tính cách nào đó của con người hay một
loại người nhất định của một thời đại. Mặc dù chúng vẫn được thể hiện trong
tác phẩm qua những chi tiết chân thực, sinh động của đời sống nhưng hạt
nhân của kiểu nhân vật này không phải là cá tính mà là yếu tố loại, cho nên dù
có khả năng khái quát cao thì ít nhiều chúng vẫn mang tính chất lược đồ [9,
267]. Nhân vật tính cách là kiểu nhân vật tồn tại trong tác phẩm như một con
người thực sự với nhân cách và cá tính nổi bật, được hình thành rõ nét trong
chủ nghĩa hiện thực. Mà tính cách thường có quá trình tự phát triển trong tương

quan với môi trường sống hay tình huống trong tác phẩm vì thế kiểu nhân vật
này thường có những nghịch lí, chuyển hóa và những mâu thuẫn nội tại. Nhân
vật tư tưởng là loại nhân vật tập trung thể hiện tư tưởng, một ý thức tồn tại
trong đời sống tinh thần của xã hội, xét về góc độ nào đó, nó vẫn có thể chứa
đựng những phẩm chất, tính cách và nhân cách nhưng loại nhân vật này dễ rơi
vào công thức để trở thành cái loa phát ngôn cho tư tưởng của tác giả [9, 232].
Nhân vật là công cụ để thực hiện những dụng ý nghệ thuật của nhà văn,
cung cấp một điểm nhìn để khám phá đời sống, cho nên việc tìm ra nhân vật
mới bao giờ cũng là chìa khoá để mở rộng các mảng đề tài mới. Các cách
hiểu và bước đầu phân loại nhân vật như trên mở đường cho chúng tôi xác lập
dạng thức nhân vật lưu manh như một kiểu nhân vật đặc trưng trong thế giới
nhân vật của “Những người khốn khổ”.
1.2. Khái niệm nhân vật lưu manh

14


- Lưu manh theo tiếng Việt: du côn, trộm cắp, dân anh chị.
- Lưu manh theo tiếng Hán nghĩa bao gồm:
Lưu 流: 1. phóng túng, chơi bời vô độ; 2. trôi giạt, qua lại không định.
Manh 氓: người dân thường
Lưu manh 流氓: phần tử hay tổ chức bang phái côn đồ, bất lương, phá
hoại trật tự trong xã hội.
- Lưu manh theo tiếng Anh:
Hooligan - nghĩa là (du côn, lưu manh, côn đồ)
Ruffian - đứa côn đồ, tên vô lại, tên lưu manh
- Lưu manh theo tiếng Pháp:
Voyou - lưu manh, côn đồ
Malandrin - du côn
Brigand - kẻ cướp, kẻ bất lương

Malfaiteur - người gian ác, kẻ gian
Inutile - kẻ vô ích
Xét các ý nghĩa của từ “lưu manh” được sử dụng trên thế giới, ta có thể
thấy, nếu hiểu theo nghĩa của từ Hán Việt, “lưu manh” hàm chứa ý nghĩa là
một kẻ chơi bời phóng túng, du côn, là một dạng người lang thang, trôi dạt,
không cố định. Còn kết hợp với các nét nghĩa trong tiếng Pháp và tiếng Anh
thì có thể hiểu lưu manh là một loại người bất hảo mang nặng đặc trưng hành
xử của xã hội đen, của thế giới côn đồ. Kiểu nhân vật này là một đặc trưng
của xã hội phát triển kèm theo sự phân hóa suy đồi, sự phân hóa này gắn liền
với thời kỳ đầu của chủ nghĩa tư bản, gắn liền với xã hội mà ở đó áp lực của
đồng tiền hay đồng tiền chi phối tất cả. Lưu manh là từ để chỉ đặc trưng của
một loại người lười lao động, chuyên sống bằng trộm cắp, lừa đảo, sống lưu
lạc, nhỏ lẻ manh mún vô danh. Lưu manh còn có nghĩa là xảo trá, xảo quyệt,
lừa đảo, sống trong bất kỳ điều kiện hoàn cảnh nào cũng đều mang bản chất

15


ấy. Sự xuất hiện của loại nhân vật này trong “Những người khốn khổ” tạo nên
phẩm chất hiện thực có sức mạnh tố cáo xã hội của ngòi bút Victo Huygô.
Dựa trên cách hiểu như vậy, chúng tôi sẽ phân loại các nhân vật trong
“Những người khốn khổ” để làm rõ kiểu nhân vật lưu manh.
Kiểu nhân vật lưu manh trong tác phẩm “Những người khốn khổ” là
một kiểu nhân vật đặc biệt. Một mặt, tác phẩm vừa thể hiện cảm quan nhân
đạo của tác giả bằng cái nhìn chua xót thấm đẫm tinh thần nhân văn với lớp
người dưới đáy xã hội. Mặt khác nó mang giá trị tố cáo, phê phán mạnh mẽ
cái xã hội đương thời thông qua những kẻ lưu manh - sản phẩm của xã hội tư
bản thời kỳ đầu.
1.3. Phân loại nhân vật lưu manh
Những người khốn khổ là cuốn tiểu thuyết được nhà văn V. Huygô thể

hiện với bút pháp lãng mạn nhưng không hề thoát li cuộc sống, bởi đó là áng
văn chương chứa chan tình cảm chân thực gắn với số phận, cuộc đời của
những con người có tên và không tên thuộc mọi tầng lớp, mọi đẳng cấp, được
phản chiếu sinh động từ cuộc sống của nhân dân Pháp đầu thế kỉ XIX. Thế
giới nhân vật lưu manh trong tác phẩm “Những người khốn khổ” vô cùng
phong phú và đa dạng. Tác giả Lê Nguyên Cẩn đã nhận xét: “Những người
khốn khổ với đủ các tầng lớp xã hội, già có, trẻ có, trai có, gái có tạo ra bề
rộng cho tác phẩm, mở ra một trường đối thoại hiếm có: đối thoại ngược.”,
“Ở đây, thế giới nghèo khổ đòi quyền lên tiếng phán xét cái xã hội đang đè
nặng lên họ. Hơn ai hết, họ là nạn nhân của xã hội. Họ bị xã hội tư sản, xã
hội đồng tiền đẩy vào con đường tội lỗi, bần cùng”. Trong cuốn “Văn học
phương Tây”, Đặng Anh Đào cho rằng: “Qua những gốc tích mơ hồ, những
nhân vật có phần ngoại lệ, những bóng dáng không xác định hoàn toàn bởi
quyết định luận xã hội.” “Những người này đã đành không được gọi bằng cái
tên đáng kính của họ (Đức cha Myriel, ngài Gilenorment....) nhưng ngay cả

16


cái tên riêng của họ cũng mang tính chất vô danh bởi lẽ đó chỉ là những biệt
hiệu mà họ nhặt được lúc này lúc khác.” Đúng vậy, những nhân vật ấy tên
tuổi mơ hồ, cuộc đời mơ hồ không biết đâu là đích đến, vẫn luôn tồn tại, hiển
hiện trong xã hội tư bản - xã hội mà Huygô đang miêu tả. Nhân vật lưu manh
cũng rất đa dạng, có những kiểu lưu manh điển hình cho cái ác, cho những
thói sống xấu xa, độc ác, tàn nhẫn bất nhân. Có kiểu đại diện cho chế độ như
một thực thể thống nhất trong việc áp bức bóc lột, ruồng rẫy những người
khốn khổ, đè lên họ những thứ công cụ ghê tởm như tòa án, quân đội, nhà tù
và dư luận. Từ bảng thống kê, phân loại nhân vật trong phần phụ lục, chúng
tôi tạm phân loại hệ thống nhân vật như sau:
Nhân vật có tên trong tiểu thuyết “Những người khốn khổ” chiếm số

lượng đông đảo: 336 nhân vật thuộc đủ mọi tầng lớp xã hội. Có khi họ là
những nhân vật đạo đức, sống quên mình vì nghĩa, gắn liền với nhà thờ, với
môi trường trong sạch, tiêu biểu nhất là giám mục Mirien. Có những nhân vật
sống trong sạch và lương thiện như cô Baptistin - em gái Mirien, bà Magơloa
- vú già của cha xứ … Có khi họ là nhân vật thuộc loại công chức gắn với nhà
nước, chính quyền tư sản như Giave, Mariuyt - những con người mẫn cán,
luôn hoàn thành nhiệm vụ, phục vụ tận tụy cho quyền lợi giai cấp. Nhân vật
Giave lại được đẩy đến mức cực đoan trong việc thực thi nhiệm vụ, trở thành
công cụ tiếp tay cho cái ác, thực hành cái ác. Bên cạnh những con người
thuần nhất đó, là những con người có đời sống phức tạp. Đây là loại nhân vật
mà nhà văn đã dành nhiều tâm huyết xây dựng nhằm làm nổi bật chủ đề tư
tưởng của tác phẩm. Những nhân vật ấy phải trải qua những bước thăng trầm
trong cuộc đời, những lần phải đấu tranh giữa lương tâm và sự tồn tại như
Giăng Vangiăng, Phăngtin nhưng cuối cùng vẫn chiến thắng bản thân và tỏa
sáng. Các thành viên nhóm ABC lại là tổ chức có chung một lý tưởng, họ tuy
khác nhau về tuổi tác, hoàn cảnh nhưng tất cả đều là những người dũng cảm,

17


trẻ trung, đầy mơ ước, có lý tưởng, muốn thay đổi trật tự xã hội.
Xét về vị trí của nhân vật trong tổ chức cốt truyện, ta còn thấy có loại
nhân vật có tên xuất hiện trong những tình tiết nhỏ nhưng có ảnh hưởng nhất
định đến suy nghĩ và hành động của các nhân vật khác của truyện như lão
Mabớp, lão Gilơnormăng, đại tá Pôngmetxi, bộ tứ gồm bốn anh chàng sinh
viên Pari lãng tử đứng đầu là Phêlit Tôlômiet cùng với bốn cô gái bình dân,
xinh đẹp, lão Phôsơlơvăng, mụ Vituyếcniêng,... Ngoài ra còn có nhân vật chỉ
được nhắc đến tên một cách sơ lược, không ảnh hưởng đến mạch triển khai
của truyện như: bà quả phụ Đôri, Giêrôm - em trai Napôlêông - chỉ huy trận
đánh ở Hugômông, thiếu úy Lơgôrô...

Trong tác phẩm còn tồn tại rất nhiều nhân vật, dù thuộc tầng lớp quý
tộc, tầng lớp trên trong xã hội, có nghề nghiệp tử tế nhưng lại có những nét cá
tính mang đậm chất lưu manh. Đó là Giêbôrăng - nhà phú thương cho vay
nặng lãi, Phêlit Tôlômiet - Sinh viên Pari, lãng tử bạc tình, ba hoa, ăn chơi
khét tiếng, Giave - cảnh sát, thanh tra, mật thám độc đoán, có bản năng thú
vật, mụ Vituyếcniêng góa chồng được Mađơlen giao cho quản lí công nhân
trong xưởng có tính thóc mách, độc ác, chính mụ đã dò la và đẩy Phăngtin
vào cùng đường. Gã Bamataboa kẻ vô công rồi nghề, công tử, đã trêu ghẹo
Phăngtin khiến chị bị Giave bắt, sau thì hắn lại làm hội thẩm ở tòa Arat.
Tuyren là một danh tướng triều Lui XIV, chỉ huy binh sĩ mà cho phép cướp
bóc chiến trường, tướng Oenlintơn chỉ huy quân đội kiêm chỉ huy quân ăn
cướp, Têôduyn là tên sĩ quan kị binh đẹp trai nhưng láu cá, ba hoa, lợi dụng,
khoa trương, ngạo nghễ, ăn chơi, xấu tính, đại úy Phannicô một anh tư sản
nóng nảy và táo bạo, thứ lính đánh thuê, cuồng tín và vô kỷ luật, hăng máu,
du kích bằng lưỡi gươm, làm theo bản năng và chết vì đạn ghém… Những
nhân vật như thế đầy rẫy trong tác phẩm nhưng chúng tôi không xếp vào hạng
lưu manh, mặc dù chúng cũng đội lốt dưới những mặt nạ khác nhau, dưới

18


những chức danh cao quý, giả dối đê hèn, cũng lạnh lùng tàn nhẫn nhưng
những tính chất này chưa đủ để đặt chúng vào hạng ấy. Chúng tôi chỉ thống
kê những nhân vật lưu manh theo định nghĩa mà chúng tôi đã rút ra ở phần
trước, tức là lưu manh hoàn toàn, thống nhất từ ngoại hình, suy nghĩ, lối sống
cho đến các hành động lưu manh.
Trong tác phẩm này, hình tượng trung tâm của tác phẩm chính là nhân
vật Giăng Vangiăng. Bên cạnh tính chất luận đề mà Victo Huygo hướng tới,
tức là số phận của những người khốn khổ, cội nguồn của sự khốn khổ, cái bất
hạnh của người dân thấp cổ bé họng dưới chế độ tư bản đầu thế kỉ XIX thì

Victo Huygô còn miêu tả Giăng Vangiăng là một kiểu nhân vật đạo đức hay
nhân vật thực hành đạo đức. Ngay từ khi Giăng Vangiăng còn là thanh niên,
anh đã giúp chị gái làm việc để nuôi các cháu. Tình thương khiến anh không
thể ngồi im nhìn các cháu lê la trong đói khát, để rồi anh đã lấy trộm bánh mỳ
để cứu lũ cháu. Biểu hiện này cho ta thấy, bên trong cái vỏ bọc bên ngoài thô
kệch lại ẩn chứa một tình cảm sâu nặng ấm áp. Hoàn cảnh đẩy anh phải tù tội,
định kiến xã hội tưởng như cướp đi cái tình của con người ấy nhưng cuối
cùng, anh đã làm lại cuộc đời, sống một cách lương thiện và cao cả để cho
“những ý tốt lành” của phần đời trong sạch còn lại “cũng sâu thẳm như những
mưu đồ xấu xa” mà trước kia anh đã từng thực hiện.
Kể về câu chuyện của Giăng Vangiăng là kể lại cuộc hành trình từ
bóng tối ra ánh sáng, để nhân vật lột xác hóa thân đi từ ác đến thiện, đi từ
tù khổ sai đến một vị thánh. Chúng tôi không xếp nhân vật Giăng Vangiăng
vào loại nhân vật lưu manh cho dù để tồn tại sau khi vào tù ra tội, nhân vật
này không ở một chỗ cố định nào, mà điều này chỉ đơn giản là việc trốn
tránh sự truy lùng của cảnh sát, cụ thể là tránh sự truy lùng của thanh tra
Giave. Mặc dù trong tác phẩm cho thấy có những biểu hiện khác thường
mang tính chất cướp giật, khi được đức cha giúp đỡ cho ăn, cho ngủ nhưng

19


rồi do tính chất của ngục tù đã khiến cho Giăng Vangiăng không cưỡng lại
được trước bộ đồ ăn bày ra trước mắt, hắn đã ăn cắp bộ đồ bạc ấy của đức
giám mục Mirien. Rồi khi rời bỏ Đinhơ như một tên tù sổng, và hành động
như một kẻ gian ác, một kẻ bất lương đã dùng chân chặn lên đồng xu của
cậu bé Giecve mặc cho nó van nài đòi khóc cũng không trả lại. Cái lặng im,
đôi mắt đục ngàu chằm chằm nhìn nó, tay vớ gậy, miệng thét to là biểu
hiện cho tính chất anh chị, một tay trộm cướp sừng sỏ. Trong mỗi giai đoạn
cuộc đời, gắn với những không gian khác nhau của cuộc lùng bắt - chạy

trốn, Giăng Vangiăng lại sử dụng những tên gọi khác nhau, mang tính chất
mặt nạ để được sống yên thân: Mađơlen, Uyntim Phôlơsơvăng, Lơ Blăng.
Hay hành động nhanh như chớp của “một anh già tư sản” luôn luôn cảnh
giác đã quay lại quật ngã, ghì chặt và đè lên Môngpácnát, vì tên này theo
dõi ông để cướp tiền, sau đó Giăng Vangiăng lại cho hắn cả túi tiền và lời
khuyên nhủ hãy làm lại cuộc đời. Vì những lý do trên mà chúng tôi loại bỏ
nhân vật này khỏi hệ thống nhân vật lưu manh.
Tiểu thuyết “Những người khốn khổ” lấy biểu tượng chung là những
người khốn khổ, xét về mặt nguyên tắc những người khốn khổ cũng là một
loại nhân vật, có thể xếp thành như một kiểu nhân vật nhóm bởi tính chất
khốn khổ. Thế giới những người khốn khổ ấy được tập hợp trong tác phẩm và
hiện ra những khuôn mặt khác nhau, nhưng khốn khổ đến mức vĩnh viễn tha
hóa về nhân hình và nhân tính thì đã trở thành những kẻ lưu manh mạt hạng:
“Mới có mấy phút mặt hắn từ giận dữ điên cuồng đã trở lại hiền lành một
cách xảo quyệt”. Chúng thay hình đổi dạng một cách kỳ ảo: “một con hổ biến
thành một anh thày cò” [16, 486].
Trên cơ sở xác định kiểu nhân vật lưu manh như vậy, chúng tôi thấy
hiện lên ở đây trước hết là nhân vật Tênacđiê và cả gia đình hắn, rồi tiếp đó là
các nhân vật trong nhóm Patơrông Minét.
Tênacđiê là nhân vật tổng hợp được mọi mánh khóe lưu manh của cả

20


bọn lưu manh. Nếu như Giăng Vangiăng giả danh để qua mắt Giave vì trách
nhiệm với Côdét thì Tênacđiê cũng dùng mặt nạ tên gọi che mắt cảnh sát để
có thể thực hiện hàng loạt những âm mưu đen tối của hắn. Ở căn nhà Goócbô,
hắn lấy tên Giôngđơrét và trong những bức thư nặc danh xin tiền nhà từ thiện,
hắn đã mạo danh ông đại úy kị binh quân đội Tây Ban Nha Đông Anvare,
người đàn bà Badida, nhà văn Giăngphơlô, nghệ sĩ sân khấu P.Phabăngtu.

Nhóm Patơrông Minét là sự tổng hợp của bốn thành viên Cơlaxxu (còn
lấy tên là Paduytu); Gơlơmea; Babe; Môngpacnaxơ. Các thành viên này mỗi
người có điểm mạnh yếu riêng, khi tập hợp lại mới có thể bổ sung cho nhau,
tạo nên sức mạnh tổng hợp. Tên gọi của chúng cũng không phải là tên thật mà
là những biệt hiệu, biệt danh mà chúng dùng để gọi nhau. Chúng thường câu
kết với những tên lưu manh khác theo nguyên tắc chia phần để thực hiện các
vụ cướp bóc lớn. Nhóm Patrông Minet và đồng bọn còn có những cái tên
khác nhau, những tên giả luôn thay đổi hay đánh tráo cho nhau: Păngsô (còn
gọi là Pranhtaniê, là Bigrơnay, Lơ Cabuýc ); Đơmi –lia (tên hắn tức là Hai-Tỉ
hay Đơ Milia)…
Trong phạm vi đề tài, bảng thống kê của chúng tôi chủ yếu tập trung
vào loại nhân vật có tên. Xác định như vậy là vì trong tiến trình của “Những
người khốn khổ” còn có loại nhân vật không tên như khách thuê nhà chính,
mụ gác cổng, mụ già và những bà đồng nát, người tá điền, lão gánh nước
thuê, người phu đánh xe, anh thợ xay, anh cắt cỏ, người điền chủ, bà già gặp
Côdet đi lấy nước trong bóng tối dày đặc.... Hay các nhân vật xuất hiện trên
cái vô danh trong những đám đông, của những kiếp người lang thang trôi dạt
như bọn người làm xiếc, bọn bán hàng rong, những kiếp người cô đơn sống
trong cái cõi tối tăm ảm đạm. Rồi đám người đi xem tàu, một vài cựu binh,
các chị dân nghèo và đám đông trong cuộc diễu hành trong đám tang tướng
Lamat. Có những tập thể anh hùng kiên cường quả cảm yêu tự do, yêu cách

21


mạng, các thành viên nhóm đều hướng tới một mục tiêu, lý tưởng chung là sự
tiến bộ. Hoặc những nhóm người xuất phát từ một lợi ích chung là vật chất,
hám tiền mà bất chấp luân lý, đạo đức ở đời.
Số lượng nhân vật và nhóm nhân vật không tên trong tác phẩm là 156.
Chúng tôi xin lưu ý rằng con số này không chỉ là số lượng nhân vật không tên

mà còn bao gồm những nhóm người như những người làm bạc giả, các phó
giám mục, các bà nhà giàu đến xưng tội, các bà từ thiện giúp giám mục
Mirien, những người chăn dê hiền lành lương thiện, bọn cảnh binh, lính sen
đầm, bọn phu xe tải ở Đinhơ, bọn khách trọ và người qua đường đứng xem
Giăng Vangiăng, một tốp lính sen đầm bắt Giăng Vangiăng, những đứa trẻ
rách rưới xứ Xavoa, bọn hàng quán, bán hàng ở Arat, đám dân chúng quần áo
rách rưới, nghèo khổ… Nhiều vô kể những nhóm người như thế, mà chúng ta
không thể biết được mỗi nhóm, bọn, đám người ấy bao gồm bao nhiêu con
người cụ thể. Cho nên con số 156 chỉ là sự thống kê các lượt xuất hiện của
nhân vật không tên. Sở dĩ chúng tôi thống kê gộp nhân vật và nhóm nhân vật
chung lại là vì nhóm nhân vật cũng là một loại nhân vật như chúng tôi đã
trình bày ở phần khái niệm, đó là kiểu nhân vật đám đông, nhân vật quần
chúng trong tác phẩm. Và như thế, chúng ta cần hiểu rằng những con người
không tên không tuổi trong cuốn tiểu thuyết đồ sộ này nhiều vô số, không thể
kể, liệt kê hết được.
Nhân vật không tên thường xuất hiện trong một thời điểm nhất định,
gắn với không gian cụ thể với nhân vật có tên trong tác phẩm để biểu thị
một ý nghĩa, thể hiện một dụng ý nghệ thuật nào đó của tác giả. Việc khai
thác sự xuất hiện của bà già tại thành phố Đinhơ khi chỉ đường cho người
tù khổ sai mãn hạn đi về nhà thờ của Mirien thuộc mô típ cổ tích, cứu
người bị nạn, người dẫn đường chỉ lối. Chi tiết ấy tạo nên sự huyền bí cho
câu chuyện lãng mạn, định hướng để sau đó, người đọc dự đoán về con

22