TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA của học SINH lớp 9 tìm HIỂU về các đèn TRÊN XE máy

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
----˜&™----

NGUYỄN THỊ HỒNG MINH

Tæ CHøC HO¹T §éNG NGO¹I KHãA CñA HäC SINH LíP 9
T×M HIÓU VÒ C¸C §ÌN TR£N XE M¸Y
Chuyên ngành
: Lí luận và phương pháp dạy
học bộ môn Vật lí
Mã số
: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Ngọc Hưng

HÀ NỘI - 2014


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này, ngoài sự nỗ lực của
bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình, chân thành từ
thầy cô, bạn bè và người thân
Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo trong tổ Phương pháp dạy
học bộ môn Vật lí, các Thầy Cô giáo Khoa Vật lí, phòng quản lí khoa học, các
Thầy Cô giáo trường ĐHSP Hà Nội đã giúp tôi hoàn thành khóa học.
Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn
Ngọc Hưng, người thầy đã tận tình hướng dẫn và đóng góp những ý kiến quý
báu trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo TP Hà Nội, Sở Nội
vụ TP Hà Nội, UBND TP Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi được tham gia và
hoàn thành khóa học này.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Chi bộ, các thầy cô giáo
trong tổ Khoa học tự nhiên 1 và các em học sinh của trường phổ thông Dân
tộc nội trú Hà Nội đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian tham gia
khóa học và trong đợt thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, bạn bè và đồng
nghiệp đã luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc, động viên, giúp đỡ tôi vượt
qua mọi khó khăn để hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Đối với tôi,
thực sự đã có được một trải nghiệm vô cùng quý báu.
Hà Nội, tháng 10 năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hồng Minh


MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG.........................................................................................6
...........................................................................................................................7
DANH MỤC HÌNH..........................................................................................8
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài......................................................................................2
3. Giả thuyết khoa học của đề tài.......................................................................................2
4. Đối tượng nghiên cứu của đề tài....................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.....................................................................................2
6. Phương pháp nghiên cứu đề tài......................................................................................3
7. Đóng góp của đề tài........................................................................................................3

8. Cấu trúc của luận văn.....................................................................................................4

Chương 1...........................................................................................................5
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI.......................................................................5
1.1. Các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông.......................................................5
1.2. HĐNK Vật lí trong các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông........................6
1.2.1. Vị trí, vai trò của HĐNK Vật lí............................................................................6
1.2.2. Các đặc điểm của HĐNK Vật lí...........................................................................7
1.2.3. Nội dung của HĐNK Vật lí..................................................................................8
1.2.4. Phương pháp dạy học ngoại khóa Vật lí..............................................................9
1.2.5. Các hình thức tổ chức HĐNK Vật lí..................................................................11
1.2.6. Quy trình tổ chức HĐNK Vật lí.........................................................................11
1.3. Các con đường dạy học các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................13
1.3.1. Khái niệm về ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................................13
1.3.2. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ nhất...................................14
1.3.3. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ hai.....................................15
1.3.4. Cách xác định con đường dạy học ƯDKT của Vật lí.........................................17
1.3.5. Một số yêu cầu khi chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm về điện...........19
1.4. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của HS trong học tập.........................................19
1.4.1. Tính tích cực của HS trong học tập....................................................................20
a) Khái niệm về tính tích cực của HS.......................................................................20
b) Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập......................................................20
c) Các cấp độ của tính tích cực trong học tập của học sinh.....................................21
d) Những yếu tố thúc đẩy tính tích cực của HS trong học tập.................................21
1.4.2. Năng lực sáng tạo của HS trong học tập............................................................22
a) Khái niệm năng lực sáng tạo................................................................................22
b) Đặc điểm của năng lực sáng tạo...........................................................................23
c) Các biểu hiện của năng lực sáng tạo của HS trong học tập Vật lí.......................23

Chương 2.........................................................................................................26

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CỦA HS LỚP 9.........................26
TÌM HIỂU VỀ CÁC ĐÈN TRÊN XE MÁY..................................................26
2.1. Nội dung kiến thức phần Điện học trong chương trình THCS.................................26
2.1.1. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 7......................................................26
2.1.2. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 9......................................................26


2.2. Mục tiêu dạy học chương “Điện học” lớp 9..............................................................27
2.2.1. Mục tiêu về kiến thức.........................................................................................27
2.2.2. Mục tiêu về kĩ năng............................................................................................27
2.2.3 Mục tiêu về phát triển tư duy..............................................................................28
2.3.4. Mục tiêu về thái độ.............................................................................................28
2.3. Tình hình dạy học ở trường THCS............................................................................28
2.3.1. Tình hình dạy của giáo viên...............................................................................29
2.3.1. Tình hình học của học sinh.................................................................................29
2.3.3. Nguyên nhân của tình hình dạy học...................................................................29
2.3.4. Những sai lầm của HS khi học các kiến thức chương “Điện học”, nguyên nhân
và cách khắc phục.........................................................................................................31
2.3.5. Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học chương “Điện học” lớp 9....................31
2.4. Tìm hiểu các đèn xe máy...........................................................................................32
2.4.1. Tìm hiểu đặc điểm, chức năng, cách sử dụng các đèn của xe máy....................32
2.5. Quy trình tổ chức HĐNK tìm hiểu về các đèn trên xe máy......................................43
2.5.1. Lựa chọn chủ đề ngoại khóa và mục tiêu của HĐNK........................................43
Mục tiêu của HĐNK:...................................................................................................43
2.5.2. Lập kế hoạch HĐNK..........................................................................................44
Dự kiến phương pháp dạy học.....................................................................................44
2.6. Các công cụ đánh giá tính khả thi và hiệu quả của HĐNK.......................................50
2.6.1. Mục tiêu của đánh giá........................................................................................50
2.6.2. Các phương pháp đánh giá.................................................................................51
2.6.3. Đánh giá trong HĐNK.......................................................................................51

2.6.4. Các hình thức đánh giá.......................................................................................52
2.6.5. Các tiêu chí đánh giá và phiếu đánh giá.............................................................52
Tiêu chí 1: Tiêu chí đánh giá tính tích cực. Tiêu chí này dùng cho GV đánh giá tính
tích cực của các nhóm sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 3....................52

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................58
Chương 3.........................................................................................................59
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..........................................................................59
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm...............................................................................59
3.3. Thời gian thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm..........................................................................59
3.5. Những thuận lợi và khó khăn của quá trình thực nghiệm sư phạm...........................60
3.5.1. Thuận lợi............................................................................................................60
3.5.2. Khó khăn............................................................................................................61
3.6. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm................................................................................61
3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm...................................................................................64
3.7.1. Phân tích diễn biến của HĐNK..........................................................................64
......................................................................................................................................75
3.7.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.............................................................75
3.7.2.1. Sơ bộ đánh giá tính khả thi của quy trình tổ chức HĐNK..........................75
3.7.2.2. Hiệu quả của HĐNK đối với việc phát huy tính tích cực trong học tập của
HS.............................................................................................................................76

PHỤ LỤC


CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
STT
1

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23

CHỮ VIẾT TẮT
AS
BGK
DH
ĐHQG
ĐK
ĐHSP

GV
HĐNK
HS
NXB
PGS
PPDH
PTDT
TĐ
THCS
THPT
TP
TS
ST
SX
XĐT
ƯDKT
VĐ

CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ
Ánh sáng
Ban giám khảo
Dạy học
Đại học quốc gia
Đoàn kết
Đại học sư phạm
Giáo viên
Hoạt động ngoại khóa
Học sinh
Nhà xuất bản
Phó giáo sư

Phương pháp dạy học
Phổ thông dân tộc
Tốc độ
Trung học cơ sở
Trung học phổ thông
Thành phố
Tiến sĩ
Sáng tạo
Sống xanh
Xe đạp teen
Ứng dụng kĩ thuật
Vấn đề


DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC BẢNG.........................................................................................6
...........................................................................................................................7
DANH MỤC HÌNH..........................................................................................8
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài......................................................................................2
3. Giả thuyết khoa học của đề tài.......................................................................................2
4. Đối tượng nghiên cứu của đề tài....................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.....................................................................................2
6. Phương pháp nghiên cứu đề tài......................................................................................3
7. Đóng góp của đề tài........................................................................................................3
8. Cấu trúc của luận văn.....................................................................................................4

Chương 1...........................................................................................................5

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI.......................................................................5
1.1. Các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông.......................................................5
1.2. HĐNK Vật lí trong các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông........................6
1.2.1. Vị trí, vai trò của HĐNK Vật lí............................................................................6
1.2.2. Các đặc điểm của HĐNK Vật lí...........................................................................7
1.2.3. Nội dung của HĐNK Vật lí..................................................................................8
1.2.4. Phương pháp dạy học ngoại khóa Vật lí..............................................................9
1.2.5. Các hình thức tổ chức HĐNK Vật lí..................................................................11
1.2.6. Quy trình tổ chức HĐNK Vật lí.........................................................................11
1.3. Các con đường dạy học các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................13
1.3.1. Khái niệm về ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................................13
1.3.2. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ nhất...................................14
1.3.3. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ hai.....................................15
1.3.4. Cách xác định con đường dạy học ƯDKT của Vật lí.........................................17
1.3.5. Một số yêu cầu khi chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm về điện...........19
1.4. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của HS trong học tập.........................................19
1.4.1. Tính tích cực của HS trong học tập....................................................................20
a) Khái niệm về tính tích cực của HS.......................................................................20
b) Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập......................................................20
c) Các cấp độ của tính tích cực trong học tập của học sinh.....................................21
d) Những yếu tố thúc đẩy tính tích cực của HS trong học tập.................................21
1.4.2. Năng lực sáng tạo của HS trong học tập............................................................22
a) Khái niệm năng lực sáng tạo................................................................................22
b) Đặc điểm của năng lực sáng tạo...........................................................................23
c) Các biểu hiện của năng lực sáng tạo của HS trong học tập Vật lí.......................23

Chương 2.........................................................................................................26
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CỦA HS LỚP 9.........................26
TÌM HIỂU VỀ CÁC ĐÈN TRÊN XE MÁY..................................................26
2.1. Nội dung kiến thức phần Điện học trong chương trình THCS.................................26

2.1.1. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 7......................................................26
2.1.2. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 9......................................................26


2.2. Mục tiêu dạy học chương “Điện học” lớp 9..............................................................27
2.2.1. Mục tiêu về kiến thức.........................................................................................27
2.2.2. Mục tiêu về kĩ năng............................................................................................27
2.2.3 Mục tiêu về phát triển tư duy..............................................................................28
2.3.4. Mục tiêu về thái độ.............................................................................................28
2.3. Tình hình dạy học ở trường THCS............................................................................28
2.3.1. Tình hình dạy của giáo viên...............................................................................29
2.3.1. Tình hình học của học sinh.................................................................................29
2.3.3. Nguyên nhân của tình hình dạy học...................................................................29
2.3.4. Những sai lầm của HS khi học các kiến thức chương “Điện học”, nguyên nhân
và cách khắc phục.........................................................................................................31
2.3.5. Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học chương “Điện học” lớp 9....................31
2.4. Tìm hiểu các đèn xe máy...........................................................................................32
2.4.1. Tìm hiểu đặc điểm, chức năng, cách sử dụng các đèn của xe máy....................32
2.5. Quy trình tổ chức HĐNK tìm hiểu về các đèn trên xe máy......................................43
2.5.1. Lựa chọn chủ đề ngoại khóa và mục tiêu của HĐNK........................................43
Mục tiêu của HĐNK:...................................................................................................43
2.5.2. Lập kế hoạch HĐNK..........................................................................................44
Dự kiến phương pháp dạy học.....................................................................................44
2.6. Các công cụ đánh giá tính khả thi và hiệu quả của HĐNK.......................................50
2.6.1. Mục tiêu của đánh giá........................................................................................50
2.6.2. Các phương pháp đánh giá.................................................................................51
2.6.3. Đánh giá trong HĐNK.......................................................................................51
2.6.4. Các hình thức đánh giá.......................................................................................52
2.6.5. Các tiêu chí đánh giá và phiếu đánh giá.............................................................52
Tiêu chí 1: Tiêu chí đánh giá tính tích cực. Tiêu chí này dùng cho GV đánh giá tính

tích cực của các nhóm sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 3....................52

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................58
Chương 3.........................................................................................................59
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..........................................................................59
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm...............................................................................59
3.3. Thời gian thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm..........................................................................59
3.5. Những thuận lợi và khó khăn của quá trình thực nghiệm sư phạm...........................60
3.5.1. Thuận lợi............................................................................................................60
3.5.2. Khó khăn............................................................................................................61
3.6. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm................................................................................61
3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm...................................................................................64
3.7.1. Phân tích diễn biến của HĐNK..........................................................................64
......................................................................................................................................75
3.7.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.............................................................75
3.7.2.1. Sơ bộ đánh giá tính khả thi của quy trình tổ chức HĐNK..........................75
3.7.2.2. Hiệu quả của HĐNK đối với việc phát huy tính tích cực trong học tập của
HS.............................................................................................................................76


DANH MỤC HÌNH

DANH MỤC BẢNG.........................................................................................6
...........................................................................................................................7
DANH MỤC HÌNH..........................................................................................8
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài......................................................................................2

3. Giả thuyết khoa học của đề tài.......................................................................................2
4. Đối tượng nghiên cứu của đề tài....................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.....................................................................................2
6. Phương pháp nghiên cứu đề tài......................................................................................3
7. Đóng góp của đề tài........................................................................................................3
8. Cấu trúc của luận văn.....................................................................................................4

Chương 1...........................................................................................................5
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI.......................................................................5
1.1. Các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông.......................................................5
1.2. HĐNK Vật lí trong các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông........................6
1.2.1. Vị trí, vai trò của HĐNK Vật lí............................................................................6
1.2.2. Các đặc điểm của HĐNK Vật lí...........................................................................7
1.2.3. Nội dung của HĐNK Vật lí..................................................................................8
1.2.4. Phương pháp dạy học ngoại khóa Vật lí..............................................................9
1.2.5. Các hình thức tổ chức HĐNK Vật lí..................................................................11
1.2.6. Quy trình tổ chức HĐNK Vật lí.........................................................................11
1.3. Các con đường dạy học các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................13
1.3.1. Khái niệm về ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.........................................................13
1.3.2. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ nhất...................................14
1.3.3. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ hai.....................................15
1.3.4. Cách xác định con đường dạy học ƯDKT của Vật lí.........................................17
1.3.5. Một số yêu cầu khi chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm về điện...........19
1.4. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của HS trong học tập.........................................19
1.4.1. Tính tích cực của HS trong học tập....................................................................20
a) Khái niệm về tính tích cực của HS.......................................................................20
b) Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập......................................................20
c) Các cấp độ của tính tích cực trong học tập của học sinh.....................................21
d) Những yếu tố thúc đẩy tính tích cực của HS trong học tập.................................21
1.4.2. Năng lực sáng tạo của HS trong học tập............................................................22

a) Khái niệm năng lực sáng tạo................................................................................22
b) Đặc điểm của năng lực sáng tạo...........................................................................23
c) Các biểu hiện của năng lực sáng tạo của HS trong học tập Vật lí.......................23

Chương 2.........................................................................................................26
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CỦA HS LỚP 9.........................26
TÌM HIỂU VỀ CÁC ĐÈN TRÊN XE MÁY..................................................26
2.1. Nội dung kiến thức phần Điện học trong chương trình THCS.................................26
2.1.1. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 7......................................................26
2.1.2. Kiến thức chương “Điện học” - Vật lí lớp 9......................................................26


2.2. Mục tiêu dạy học chương “Điện học” lớp 9..............................................................27
2.2.1. Mục tiêu về kiến thức.........................................................................................27
2.2.2. Mục tiêu về kĩ năng............................................................................................27
2.2.3 Mục tiêu về phát triển tư duy..............................................................................28
2.3.4. Mục tiêu về thái độ.............................................................................................28
2.3. Tình hình dạy học ở trường THCS............................................................................28
2.3.1. Tình hình dạy của giáo viên...............................................................................29
2.3.1. Tình hình học của học sinh.................................................................................29
2.3.3. Nguyên nhân của tình hình dạy học...................................................................29
2.3.4. Những sai lầm của HS khi học các kiến thức chương “Điện học”, nguyên nhân
và cách khắc phục.........................................................................................................31
2.3.5. Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học chương “Điện học” lớp 9....................31
2.4. Tìm hiểu các đèn xe máy...........................................................................................32
2.4.1. Tìm hiểu đặc điểm, chức năng, cách sử dụng các đèn của xe máy....................32
2.5. Quy trình tổ chức HĐNK tìm hiểu về các đèn trên xe máy......................................43
2.5.1. Lựa chọn chủ đề ngoại khóa và mục tiêu của HĐNK........................................43
Mục tiêu của HĐNK:...................................................................................................43
2.5.2. Lập kế hoạch HĐNK..........................................................................................44

Dự kiến phương pháp dạy học.....................................................................................44
2.6. Các công cụ đánh giá tính khả thi và hiệu quả của HĐNK.......................................50
2.6.1. Mục tiêu của đánh giá........................................................................................50
2.6.2. Các phương pháp đánh giá.................................................................................51
2.6.3. Đánh giá trong HĐNK.......................................................................................51
2.6.4. Các hình thức đánh giá.......................................................................................52
2.6.5. Các tiêu chí đánh giá và phiếu đánh giá.............................................................52
Tiêu chí 1: Tiêu chí đánh giá tính tích cực. Tiêu chí này dùng cho GV đánh giá tính
tích cực của các nhóm sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 3....................52

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................58
Chương 3.........................................................................................................59
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..........................................................................59
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm...............................................................................59
3.3. Thời gian thực nghiệm sư phạm................................................................................59
3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm..........................................................................59
3.5. Những thuận lợi và khó khăn của quá trình thực nghiệm sư phạm...........................60
3.5.1. Thuận lợi............................................................................................................60
3.5.2. Khó khăn............................................................................................................61
3.6. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm................................................................................61
3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm...................................................................................64
3.7.1. Phân tích diễn biến của HĐNK..........................................................................64
......................................................................................................................................75
3.7.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.............................................................75
3.7.2.1. Sơ bộ đánh giá tính khả thi của quy trình tổ chức HĐNK..........................75
3.7.2.2. Hiệu quả của HĐNK đối với việc phát huy tính tích cực trong học tập của
HS.............................................................................................................................76

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Hiện nay, Bộ GD & ĐT nước ta đang tích cực mọi hoạt động nhằm đẩy
nhanh công cuộc đổi mới căn bản toàn diện GD & ĐT theo nghị quyết hội nghị
Trung ương 8 khóa XI: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,
kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách suy nghĩ, khuyến khích tự học tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ
học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động
xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin
và truyền thông trong dạy và học”. Cùng với chiến lược phát triển giáo dục giai
đoạn 2011 - 2020 ban hành kèm:“Tiếp tục đổi mới PPDH và đánh giá kết quả học
tập, rèn luyện hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực
tự học của người học”. Việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển
kĩ năng của người học là rất cần thiết. Để đáp ứng yêu cầu đó, người thầy cần áp
dụng linh hoạt nhiều phương pháp giảng dạy như: DH giải quyết vấn đề; DH theo
trạm; học dựa trên tìm tòi, khám phá khoa học; DH ngoại khóa…nhằm tích cực hóa
HS về hoạt động trí tuệ và rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình
huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động
thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, tăng mối quan hệ giữa
thầy và trò theo hướng cộng tác có ý nghĩa nhằm phát triển năng lực xã hội.
Qua điều tra thực tế, chúng tôi nhận thấy việc dạy và học hiện nay đã có
những chuyển biến. Tuy nhiên, dạy học nội khoá vẫn còn rất nặng nề, chưa kích
thích được sự hứng thú học tập và chưa phát triển được năng lực sáng tạo của học
sinh. Do vậy, để đạt được mục tiêu đã đề ra của nền giáo dục, cần phải đa dạng hoá
các hình thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh, và cần phải khẳng định vai
trò quan trọng của hoạt động ngoài giờ lên lớp (hay hoạt động ngoại khoá
(HĐNK)). Đây là một hình thức dạy học mang lại hiệu quả cao nhưng hiện nay

1


chưa được chú trọng ở các trường phổ thông nước ta. Nó không những giúp học
sinh củng cố các kiến thức đã học ở nội khoá mà còn giúp đào sâu, mở rộng kiến
thức, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Đây là những điều mà nội khoá
làm chưa tốt do điều kiện thời gian, phương tiện dạy học hay do sức ép thi cử.
Qua quá trình nghiên cứu sách giáo khoa vật lí 9, chúng tôi nhận thấy kiến
thức về Điện học có nhiều ứng dụng trong đời sống và kĩ thuật. Việc tổ chức, hướng
dẫn cho HS tìm hiểu chức năng các ứng dụng kĩ thuật liên quan đến kiến thức phần
Điện học là rất cần thiết. Các em được tiếp cận với máy móc thực tế, gắn lí thuyết
với thực hành, nhằm kích thích nhu cầu học tập, tìm hiểu khoa học, tăng cường
hứng thú và phát huy năng lực sáng tạo của HS.
Xe máy là một phương tiện giao thông rất phổ biến ở Việt Nam, trong đó các
loại đèn trên xe máy có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn cho cả lái xe
và những người cùng tham gia giao thông. Tuy HS phổ thông chưa được phép sử
dụng, nhưng việc tìm hiểu về các loại đèn trên xe máy giúp trang bị các em có
những kiến thức cần thiết để chuẩn bị bước vào đời. Đây cũng là dịp củng cố các
kiến thức về Điện.
Chính vì những lí do đó mà chúng tôi đã chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động
ngoại khóa của học sinh lớp 9 tìm hiểu về các đèn trên xe máy”.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Tổ chức hoạt động ngoại của HS lớp 9 tìm hiểu về các đèn trên xe máy theo
hướng phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.
3. Giả thuyết khoa học của đề tài
Nếu HĐNK có nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức hợp lí thì có thể
phát huy được tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh.
4. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
HĐNK của HS lớp 9 tìm hiểu về các đèn trên xe máy.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về: HĐNK; tính tích cực và năng lực sáng tạo của
HS trong học tập.

2


- Nghiên cứu mục tiêu dạy học, chương trình, sách giáo khoa vật lí lớp 9, nội dung
cơ bản phần Điện học ở các lớp 7 và lớp 9 để lựa chọn nội dung ngoại khóa phù hợp.
- Tìm hiểu thực trạng dạy học phần Điện học lớp 9 ở các trường THCS
huyện Ba Vì - TP Hà Nội, đặc biệt việc tổ chức các HĐNK. Từ đó, phát hiện ra
những sai lầm của học sinh mắc phải khi học phần Điện học.
- Tìm hiểu cấu tạo, chức năng, nguyên tắc hoạt động và cách sử dụng các đèn
trên xe máy. Thiết kế, chế tạo mô hình chức năng của các đèn trên xe máy để từ đó
dự kiến phương pháp hướng dẫn HS lắp mạch điện các đèn trên xe máy.
- Xây dựng quy trình tổ chức HĐNK của HS tìm hiểu về các đèn trên xe máy.
- Thực nghiệm sư phạm quy trình tổ chức hoạt động ngoại khoá tìm hiểu về
các đèn trên xe máy đã xây dựng.
6. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Để thực hiện các nhiệm vụ trên, đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu
chủ yếu sau:
- Nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học, lôgic học, phương
pháp nghiên cứu khoa học giáo dục, lí luận dạy học Vật lí…, đặc biệt là nghiên cứu lí
luận về HĐNK, tính tích cực, năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập.
- Nghiên cứu thử nghiệm: thiết kế, chế tạo mô hình chức năng về các đèn
trên xe máy.
- Nghiên cứu thực tiễn: điều tra, khảo sát thực trạng dạy học phần điện học ở
một số trường THCS.
- Thực nghiệm sư phạm.
- Thống kê toán học
7. Đóng góp của đề tài

- Vận dụng lí luận về hoạt động ngoại khoá, xây dựng quy trình tổ chức
HĐNK của HS tìm hiểu về các đèn trên xe máy, quy trình này đã được thực nghiệm
sư phạm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc lắp đặt được mô hình chức
năng hoạt động của các đèn trên xe máy đối với việc phát huy tính tích cực và phát triển
năng lực sáng tạo của HS.

3


8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, luận văn gồm
3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận.
Chương 2. Tổ chức hoạt động ngoại của HS lớp 9 tìm hiểu về các đèn
trên xe máy.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

4


Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông
Dạy học Vật lí ở trường phổ thông hiện nay thường dùng những hình
thức: bài lên lớp (nội khóa), ngoại khóa và tự học ở nhà [15]. Các hình thức trên
đều có chung mục tiêu đó là giúp cho người hình thành những kiến thức và kĩ
năng nhất định. Tuy nhiên mỗi một hình thức dạy học có những đặc trưng cơ bản
cụ thể như sau:
- Bài lên lớp là hình thức dạy học cơ bản và phổ biến ở trường phổ thông
hiện nay, nó có đặc trưng riêng là diễn ra trong một khoảng thời gian xác định (tiết

học), tại một địa điểm xác định, với số lượng học sinh giới hạn, tương đối đồng đều
về tuổi tác và trình độ phát triển, trong đó có sự phối hợp chặt chẽ giữa GV và HS
[26]. GV giữ vai trò tổ chức, chỉ đạo còn HS là chủ thể của quá trình hoạt động
nhận thức. Mỗi tiết học có mục tiêu chung cho toàn thể HS theo quy định của
chương trình môn học.
- Dạy học ngoại khóa là hình thức dạy học ngoài giờ lên lớp, bổ sung cho bài
lên lớp làm cho quá trình dạy học thêm phong phú và đa dạng. HĐNK kết hợp giữa
học tập và vui chơi, gắn hoạt động học tập với thực tiễn cuộc sống…[18] Nó không
bị giới hạn bởi không gian, thời gian và số lượng của HS tham gia mà tùy thuộc vào
hứng thú, sở thích và nguyện vọng của mỗi HS trong khuôn khổ và điều kiện tổ
chức của nhà trường. Nội dung ngoại khóa đa dạng, hấp dẫn, lôi cuốn HS tham gia.
Đánh giá HĐNK không thông qua điểm mà thông qua sản phẩm HS làm được.
- Tự học ở nhà là HS tự thực hiện nhiệm vụ học tập do GV giao cho. Trong
quá trình thực hiện nhiệm vụ ấy không có sự hướng dẫn của GV mà việc chiếm lĩnh
kiến thức hoàn toàn do bản thân chủ thể người học. GV đánh giá kết quả của việc tự
học thông qua mức độ hoàn thành công việc của HS; nội dung tự học phong phú, đa
dạng trong khuôn khổ nội dung chương trình và tùy vào trình độ của HS được giao
nhiệm vụ học tập.

5


Nhìn chung mỗi hình thức dạy học Vật lí có những đặc trưng cơ bản riêng,
trong mỗi hình thức đó lại có nhiều cách tổ chức hoạt động cho HS. Tùy vào mục
đích, nội dung dạy học và trình độ của HS mà GV có thể lựa chọn hình thức tổ
chức hoạt động sao cho phù hợp với HS. Mỗi hình thức dạy học cũng có những ưu
điểm và khuyết điểm riêng nên đòi hỏi phải phối hợp hài hòa, khéo léo các hình
thức tổ chức dạy học sao cho mang lại hiệu quả cao.
1.2. HĐNK Vật lí trong các hình thức dạy học Vật lí ở trường phổ thông
Mục tiêu dạy học Vật lí ở trường phổ thông hiện nay không nằm ngoài mục

tiêu chung của giáo dục phổ thông. Một trong những mục tiêu đó là phát huy tính tự
giác, tích cực và rèn luyện tư duy sáng tạo cho người học [2] . Để hoàn thành tốt
mục tiêu dạy học thì GV phải khéo léo lựa chọn phương pháp và hình thức dạy học
sao cho phù hợp. Mỗi nội dung trong chương trình có thể phối hợp nhiều phương
pháp, nhiều hình thức dạy học có thể là nội khóa hay ngoại khóa cho HS.
HĐNK Vật lí là một hoạt động ngoài giờ lên lớp có tổ chức, có kế hoạch và có
sự định hướng, được HS tiến hành theo nguyên tắc tự nguyện ở ngoài giờ nội khóa
dưới sự hướng dẫn của GV [25] . Nó bổ sung cho giờ học nội khóa tạo hứng thú và
phát triển tư duy, rèn luyện kĩ năng, phát triển và mở rộng kiến thức Vật lí. HĐNK với
nội dung, phương pháp dạy học và hình thức tổ chức phù hợp sẽ đáp ứng được cả ba
mục tiêu dạy học đó là: Kiến thức, kĩ năng, thái độ.
1.2.1. Vị trí, vai trò của HĐNK Vật lí
HĐNK là một trong ba hình thức dạy học chủ yếu ở trường phổ thông hiện
nay. HĐNK nói chung và HĐNK Vật lí nói riêng có vai trò rất quan trọng trong
công tác giáo dục ở nhà trường phổ thông, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
trên tất cả các mặt, cụ thể là:
- Về mặt kiến thức: HĐNK giúp HS ôn tập, đào sâu, mở rộng những kiến
thức đã học trong giờ nội khóa; bên cạnh đó còn giúp cho HS vận dụng những kiến
thức đã học để giải quyết những nhiệm vụ thiết thực trong thực tiễn, gắn lí thuyết
với thực tiễn và khoa học kĩ thuật. HS sẽ thấy hứng thú vì thấy những kiến thức đã
học sống động, có ý nghĩa chứ không phải là kiến thức “chết” hoặc chỉ để phục vụ
cho mục đích kiểm tra và thi cử.

6


- Về mặt rèn luyện kĩ năng: HĐNK giúp cho HS được rèn luyện kĩ năng thiết
kế, chế tạo dụng cụ là ứng dụng kĩ thuật của Vật lí, kĩ năng chế tạo dụng cụ thí
nghiệm đơn giản, tiến hành thí nghiệm, rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm, kĩ
năng tổ chức, kĩ năng tự quản lí, kĩ năng điều khiển hoạt động nhóm. Bên cạnh đó,

HĐNK còn giúp cho HS phát triển kĩ năng thuyết trình, báo cáo một vấn đề cụ thể.
- Về phát triển tư duy: HĐNK rèn luyện và phát triển năng lực tư duy củ HS
như: tư duy logic, tư duy trừu tượng, tư duy sáng tạo, HĐNK còn góp phần phát
triển năng lực giải quyết vấn đề.
- Về mặt giáo dục tinh thần, thái độ làm việc: HĐNK kích thích sự hứng thú
học tập, khơi dậy niềm ham hiểu biết, tính tò mò thích khám phá thể hiện năng lực
của bản thân, tính tích cực, tự lực, bồi dưỡng phong cách làm việc như nhà khoa
học. Tóm lại, HĐNK có mục đích hỗ trợ cho hoạt động nội khóa, giúp hoàn thiện
nhân cách cho người học. Nhờ đó, HĐNK góp phần quan trọng trong việc đào tạo
nguồn nhân lực có tính tích cực, tự lực cao và có khả năng sáng tạo trong công việc,
đáp ứng được yêu cầu của nền giáo dục nước ta trong giai đoạn hiện nay.
1.2.2. Các đặc điểm của HĐNK Vật lí
HĐNK nói chung và HĐNK Vật lí nói riêng có các đặc điểm cơ bản sau:
- Việc tổ chức các HĐNK phải được lập kế hoạch cụ thể cả về mục tiêu, nội
dung, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức, lịch hoạt động cụ thể và thời gian
thực hiện.
- Tổ chức HĐNK dựa trên tinh thần tự nguyện tham gia và sự hứng thú của
HS, dưới sự hướng dẫn của GV. Do đó, HS sẽ yêu thích công việc, hoạt động có
hiệu quả và phát triển được năng lực của mình.
- Số lượng HS tham gia không hạn chế, có thể tổ chức HĐNK theo nhóm
hoặc theo tập thể đông người. Trong điều kiện cho phép, có thể huy động HS toàn
trường tham gia, không phân biệt trình độ của HS.
- Nội dung và hình thức tổ chức HĐNK phải đa dạng, phong phú, hấp dẫn để
lôi cuốn được nhiều HS tham gia.

7


- Việc đánh giá kết quả của các HĐNK của HS không phải bằng điểm số
thông qua các bài kiểm tra như trong các giờ nội khóa, mà thông qua tính tích cực,

sáng tạo của HS và sản phẩm của quá trình hoạt động.
Ngoài ra, nội dung của HĐNK được đánh giá một cách công khai thông qua
cả GV và HS. Để khích lệ quá trình hoạt động của HS thì cũng cần khích lệ các em
bằng những phần thưởng để động viên kịp thời.
1.2.3. Nội dung của HĐNK Vật lí
Nội dung của HĐNK phải hỗ trợ, bổ sung cho hoạt động nội khóa. Nội dung
của ngoại khóa giúp cho HS củng cố, đào sâu kiến thức Vật lí đã học trong giờ nội
khóa, bổ sung những kiến thức lí thuyết hoặc khắc phục những khó khăn, sai lầm
mà HS thường mắc phải khi học trong giờ nội khóa, giúp cho HS hiểu rõ, biết liên
kết khái quát hóa kiến thức đã được hình thành một cách rời rạc. Ngoài ra, nội dung
ngoại khóa giúp cho HS tăng thêm lòng yêu thích, ham hiểu biết về Vật lí - kĩ thuật,
Vật lí - đời sống, Vật lí - thiên văn,… phát triển tính độc lập, óc sáng tạo của HS,
tạo điều kiện cho HS rèn luyện một số kĩ năng và kĩ xảo.
Có thể kể đến một số nội dung HĐNK mà HS có thể thực hiện được như:
- Tìm hiểu thêm những kiến thức về Vật lí và kĩ thuật.
- Nghiên cứu các lĩnh vực riêng biệt của Vật lí học, tìm hiểu những ứng dụng
của Vật lí trong đời sống, kĩ thuật như, kĩ thuật điện, kĩ thuật vô tuyến điện, kĩ thuật
chụp ảnh, các ứng dụng của sóng siêu âm…
- Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản, các mô hình
vật chất chức năng của thiết bị kĩ thuật.
Để lựa chọn nội dung tổ chức HĐNK Vật lí phù hợp thì GV cần căn cứ vào
nội dung kiến thức mà HS được học trong giờ nội khóa và tầm quan trọng của kiến
thức này trong đời sống, kĩ thuật cũng như mục tiêu dạy học về phần kiến thức đó
mà HS cần phải đạt được.
Dựa trên lí luận về tổ chức HĐNK Vật lí và qua điều tra thực tiễn dạy học ở
trường THCS nơi chúng tôi đang công tác, chúng tôi thấy rằng: Khi học chương “Điện
học” ở trên lớp HS được làm thí nghiệm (cả trong bài lí thuyết và bài thực hành),

8

nhưng không có các bài tìm hiểu về các ứng dụng kĩ thuật. Ví dụ: Đèn xe máy là một
ứng dụng kĩ thuật của định luật ôm cho đoạn mạch nối tiếp và song song.
- HĐNK của chúng tôi đề cập là một ứng dụng kĩ thuật của Vật lí chưa
được đề cập trong dạy học nội khóa đòi hỏi HS suy nghĩ, quan sát để tìm hiểu cấu
tạo, chức năng các đèn, thiết kế, chế tạo mô hình chức năng, hoạt động của các
đèn trên xe máy.
Vì những lí do trên chúng tôi lựa chọn nội dung HĐNK về đề tài tìm hiểu các
đèn trên xe máy để khắc phục những mặt hạn chế của nội khóa.
1.2.4. Phương pháp dạy học ngoại khóa Vật lí
Phương pháp dạy học ngoại khóa Vật lí mang tính mềm dẻo, không cứng
nhắc, phụ thuộc vào nội dung của HĐNK và trình độ HS. Cũng giống như trong dạy
học nội khóa, trong dạy học ngoại khóa, việc hướng dẫn của GV cũng theo các kiểu
định hướng: Định hướng tìm tòi, định hướng khái quát chương trình hóa, định
hướng tái tạo. Các bước thực hiện như sau: Ban đầu GV định hướng HS tìm tòi, tự
tìm ra cách áp dụng các kiến thức, kĩ năng để giải quyết các nhiệm vụ đặt ra. Nếu
HS không đáp ứng được yêu cầu thì GV định hướng khái quát chương trình hóa,
gợi ý thêm cho HS. Nếu như HS vẫn không thực hiện được nhiệm vụ thì GV
chuyển dần sang kiểu định hướng tái tạo angôrit.
a) Định hướng tìm tòi
Là kiểu hướng dẫn mà người dạy không chỉ ra cho HS một cách tường minh
các kiến thức và cách hoạt động cần áp dụng, mà người dạy chỉ đưa ra những gợi ý
mang tính tổng quát để HS có thể tìm tòi, huy động hoặc xây dựng những kiến thức
và cách thức hoạt động thích hợp để giải quyết nhiệm vụ mà họ đảm nhận, tức là
đòi hỏi HS phải tự xác định được kế hoạch hành động trong tình huống đang xét.
b) Định hướng khái quát chương trình hóa
Đó là kiểu hướng dẫn trong đó người dạy cũng gợi ý cho HS tìm tòi như
kiểu định hướng tìm tòi nói trên, nhưng giúp cho HS ý thức được lối khái quát
của việc tìm tòi giải quết vấn đề và sự định hướng được chương trình hóa theo
các bước dự định hợp lí, theo yêu cầu từ cao đến thấp đối với HS: Từ tổng quát,

tổng thể, toàn bộ đến riêng biệt, chi tiết, bộ phận sao cho thực hiện được một

9


cách hiệu quả các yêu cầu.
Người dạy phải thực hiện từng bước việc hướng dẫn HS tự lực giải quyết vấn
nhiệm vụ mà họ đảm nhận.
- Sự định hướng ban đầu đòi hỏi HS tự lực tìm tòi giải quyết vấn đề.
- Nếu HS không đáp ứng được thì sự giúp đỡ tiếp theo của GV là sự phát triển
định hướng khái quát ban đầu (gợi ý thêm, cụ thể hóa, chi tiết hóa thêm một bước) để
thu hẹp hơn phạm vi, mức độ cần phải tìm tòi giải quyết cho vừa sức với HS.
- Nếu HS vẫn không đáp ứng được thì sự hướng dẫn của GV chuyển dần
sang kiểu định hướng tái tạo, mà trước tiên là kiểu định hướng angorit (hướng dẫn
trình tự các hành động, thao tác hợp lí) để theo đó HS tự giải quyết vấn đề đã đặt ra.
- Trong trường hợp HS vẫn không đáp ứng được thì mới thực hiện sự hướng
dẫn tái tạo đối với mỗi hành động, thao tác cụ thể riêng biệt của trình tự hành động,
thao tác đó.
c) Định hướng tái tạo
Đó là kiểu định hướng trong đó GV hướng HS vào việc huy động, áp dụng
những kiến thức, cách thức hoạt động HS đã nắm được hoặc đã được GV chỉ ra một
cách tường minh, để HS có thể thực hiện được nhiệm vụ mà họ có thể đảm nhận.
Nghĩa là HS chỉ cần tái tạo những hành động đã được GV chỉ rõ hoặc những hành
động trong các tình huống đã quen thuộc với HS.
Sự định hướng tái tạo có thể phân biệt hai trình độ khác nhau đối với hành
động đòi hỏi ở HS. Đó là:
- Định hướng tái tạo từng thao tác cụ thể riêng rẽ: Trong kiểu định hướng
này người học sẽ theo dõi, thực hiện bắt chước lặp lại theo thao tác mẫu cụ thể do
GV chỉ ra.
- Định hướng tái tạo angôrit: Trong kiểu định hướng này GV chỉ ra một cách

khái quát tổng thể trình tự hành động để người học tự chủ giải quyết được nhiệm vụ.
Với nội dung và mục đích nghiên cứu của đề tài, chúng tôi chọn kiểu định
hướng khái quát chương trình hóa. Ban đầu chúng tôi sẽ giao nhiệm vụ cho HS
dưới dạng những nhiệm vụ học tập, sau đó yêu cầu HS thảo luận nhóm để tìm cách
giải quyết nhiệm vụ được giao. Nếu HS khó khăn thì GV gợi ý thêm, cụ thể hóa
nhiệm vụ hơn để thu hẹp phạm vi tìm tòi, nghiên cứu và vừa sức hơn với HS.
Việc hướng dẫn HĐNK khác với dạy học nội khóa ở chỗ:
Ở nội khóa, nếu HS gặp khó khăn không trả lời được câu hỏi GV đưa ra thì

10


GV có thể ngay lập tức thu hẹp phạm vi nghiên cứu dần sao cho vừa sức với HS.
Nếu HS vẫn không đáp ứng được thì hướng dẫn của GV chuyển dần sang định hướng
tái tạo đối với hành động đó, thao tác đó.
Ở dạy học ngoại khóa thì không như vậy, nếu HS gặp khó khăn trong việc
thực hiện nhiệm vụ được giao, do có nhiều thời gian nên GV có thể cho HS về nhà
suy nghĩ tiếp trong vài ngày thì HS có thể tự giải quyết được khó khăn đó. Nếu HS
vẫn khó khăn thì GV gợi ý tiếp mà không sử dụng phương pháp tái tạo ngay từ đầu.
1.2.5. Các hình thức tổ chức HĐNK Vật lí
Việc phân chia các hình thức tổ chức HĐNK chỉ mang tính chất tương đối. Có
thể phân chia theo số lượng HS tham gia, cũng có thể phân chia theo nội dung ngoại
khóa hoặc theo thời gian và địa điểm diễn ra HĐNK… Các hình thức tổ chức HĐNK
thông thường nhất ở trường phổ thông hiện nay là:
HĐNK ở trường như: Hội thi Vật lí, Hội vui Vật lí, chuyên đề Vật lí, tổ chức
câu lạc bộ Vật lí, viết báo về nội dung Vật lí…
HĐNK ở nhà: Tham gia thiết kế chế tạo đồ dùng học tập và làm thí nghiệm
với các đồ dùng vừa chế tạo.
HĐNK ở nơi khác: Tham quan công trình kĩ thuật có ứng dụng công nghệ
liên quan đến kiến thức Vật lí: thăm quan các xưởng sản xuất, các khu công nghiệp,

các nhà máy thủy điện…
Dựa vào tình hình thực tế dạy học chương Điện học ở lớp 9, chúng tôi thấy
rằng: thời lượng dạy học nội khóa eo hẹp, cần có thời gian cho HS tìm hiểu cấu tạo,
chức năng, hoạt động của đèn xe máy nên việc hướng dẫn HS tìm hiểu cấu tạo, chức
năng, hoạt động của đèn xe máy được thực hiện trong HĐNK.
1.2.6. Quy trình tổ chức HĐNK Vật lí.
Kết quả của HĐNK Vật lí phụ thuộc rất nhiều vào việc lập kế hoạch và tổ
chức hoạt động của GV Vật lí. Qua nghiên cứu và tìm hiểu, chúng tôi thấy việc tổ
chức HĐNK về Vật lí cho HS có thể thực hiện theo các bước sau:
Bước 1: Lựa chọn chủ đề ngoại khóa
Căn cứ vào nội dung chương trình, mục tiêu dạy học và tình hình thực tế của

11


dạy học nội khóa bộ môn, đặc điểm của HS và điều kiện của nhà trường, GV lựa
chọn chủ đề ngoại khóa cần tổ chức. Việc lựa chọn này phải rõ ràng để có tác dụng
định hướng tâm lí và kích thích sự tích cực của HS ngay từ đầu.
Bước 2: Lập kế hoạch ngoại khóa
Khi lập kế hoạch ngoại khóa thì GV cần phải xây dựng các nội dung sau: mục
tiêu về kiến thức; mục tiêu về kĩ năng và yêu cầu phát triển năng lực, trí tuệ; mục
tiêu thái độ, tình cảm.
- Xây dựng nội dung ngoại khóa dưới dạng những nhiệm vụ học tập cụ thể.
- Dự kiến phương pháp dạy học, đặc biệt là các tình huống có thể xảy ra và
cách giải quyết.
- Dự kiến hình thức tổ chức HĐNK
- Dự kiến những công việc có thể nhờ đến sự giúp đỡ của các lực lượng giáo
dục khác.
- Dự kiến thời gian, địa điểm tổ chức.
Bước 3: Tiến hành HĐNK theo kế hoạch

Khi tổ chức HĐNK theo kế hoạch, GV cần phải chú ý những nội dung sau:
- Luôn theo dõi HS thực hiện các nhiệm vụ để có những hướng dẫn kịp thời,
đặc biệt là những tình huống phát sinh ngoài dự kiến, kịp thời điều chỉnh những nội
dung diễn ra không đúng kế hoạch.
- Đối với những hoạt động diễn ra ở quy mô lớn như lớp, khối thì GV đóng
vai trò là người tổ chức, điều khiển các hoạt động. Đồng thời GV cũng là trọng tài
để tổ chức cho HS tham gia tranh luận hay bảo vệ những ý kiến của mình về những
nội dung HĐNK.
- Đối với những hoạt động diễn ra quy mô nhỏ như trong tổ, nhóm HS thì
cần để cho HS hoàn toàn tự chủ cả việc tổ chức và nhiệm vụ được giao, GV chỉ có
vai trò hướng dẫn khi HS gặp khó khăn không xử lí được.
Bước 4: Tổ chức cho HS báo cáo kết quả, rút kinh nghiệm, khen thưởng
Sau mỗi đợt tổ chức HĐNK thì GV phải đánh giá, rút kinh nghiệm để điều
chỉnh nội dung, phương pháp, hình thức cho hợp lí để tổ chức những đợt ngoại khóa
sau đạt kết quả cao.
Việc đánh giá HĐNK không giống như trong nội khóa, mà phải đánh giá
thông qua cả quá trình hoạt động. GV đánh giá hiệu quả thông qua sự tích cực, sự
hứng thú, sự sáng tạo của HS và cả những kết quả mà HS đạt được trong quá trình
hoạt động. Sản phẩm của quá trình hoạt động là một căn cứ quan trọng để đánh giá.

12


Do vậy, GV cần tổ chức cho HS trao đổi, tranh luận đánh giá trên sản phẩm đã tạo
ra được trong quá trình HĐNK. Mặt khác, việc làm này còn có tác dụng trong việc
khích lệ, động viên tinh thần tích cực học tập của HS về sau.
Quy trình HĐNK trên có thể đem lại hiệu quả cao nếu GV biết vận dụng tốt
các điều kiện và tổ chức hợp lý các hoạt động của HS. Tuy nhiên, trong quá trình
thực hiện thì GV cần phải căn cứ vào tình hình thực tế của nhà trường, HS và các
yêu cầu giáo dục của bộ môn mà vận dụng quy trình trên một cách mềm dẻo sao

cho quá trình HĐNK đạt hiệu quả cao nhất.

Hình 1.1. Sơ đồ quy trình tổ chức HĐNK
1.3. Các con đường dạy học các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí
1.3.1. Khái niệm về ứng dụng kĩ thuật của Vật lí.
Ứng dụng kĩ thuật (ƯDKT) của Vật lí được hiểu là tất cả các phương tiện
vật chất, thiết bị máy móc có tính năng, tác dụng nhất định do con người chế tạo và
sử dụng nhằm thỏa mãn các nhu cầu xác định của mình (đáp ứng được những yêu
cầu nhất định, giải quyết được một nhiệm vụ cụ thể nào đó trong sản xuất và trong
đời sống) mà nguyên tắc hoạt động của chúng dựa trên các kiến thức các khái
niệm, định luật, hiệu ứng, nguyên lí của Vật lí. [4]
ƯDKT của Vật lí là một trong những nội dung dạy học của Vật lí ở trường
phổ thông. Đề cập các ƯDKT của Vật lí trong dạy học Vật lí là đề cập đến mục

13


đích sử dụng, nguyên tắc cấu tạo và hoạt động về mặt Vật lí của thiết bị kĩ thuật mà
không chú ý nhiều đến chi tiết, những giải pháp kĩ thuật nhằm nâng cao hiệu quả
của thiết bị kĩ thuật.
Dạy học các ƯDKT của Vật lí được tiến hành theo hai con đường: Tìm hiểu
bản thân thiết bị kĩ thuật, nguyên tắc hoạt động của nó và đi tới làm sáng tỏ cơ sở
Vật lí của thiết bị kĩ thuật (con đường 1), hoặc hướng dẫn HS dựa trên những kiến
thức, kĩ năng đã có, thiết kế, chế tạo thiết bị kĩ thuật có một chức năng nào đó (đáp
ứng được một yêu cầu kĩ thuật xác định), giải quyết một nhiệm vụ cụ thể trong sản
xuất và đời sống (con đường 2).
1.3.2. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ nhất
Việc dạy học các ƯDKT theo con đường thứ nhất thực chất là giải thích bài
toán “hộp trắng” . Biết cấu tạo bên trong của hộp, hiểu tác động đầu vào và kết quả
của đầu ra, giải thích vì sao đầu vào thế này nhờ thiết bị lại có đầu ra như vậy. Sự

giải thích dựa vào các định luật Vật lí đã biết, để đưa ra được lời giải thích đúng đắn
thì trước hết cần làm rõ được “điều cần giải thích”, nghĩa là phát hiện được chính
xác những điều kiện tác động đầu vào, hiện tượng xuất hiện ở đầu ra, rồi tìm những
định luật, qui tắc Vật lí chi phối quá trình biến đổi bên trong đối tượng kĩ thuật từ
đầu vào đến đầu ra [4].
Các giai đoạn của dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ nhất
(có 4 giai đoạn)
Giai đoạn 1: Đề xuất vấn đề cần nghiên cứu:
Xác định nhiệm vụ, chức năng của thiết bị kĩ thuật. Tìm hiểu xem thiết bị kĩ
thuật có cấu tạo và nguyên tắc hoạt động như thế nào mà đáp ứng nhiệm vụ (chức
năng) đó.
Giai đoạn 2: Nghiên cứu cấu tạo, chức năng các bộ phận của thiết bị kĩ
thuật, mối liên hệ giữa chúng để giải thích nguyên tắc hoạt động của thiết bị kĩ
thuật, đưa ra mô hình hình vẽ của thiết bị kĩ thuật.
- Quan sát bên trong thiết bị kĩ thuật và cho nó vận hành để xác định tác
dụng ở đầu vào, kết quả thu được ở đầu ra.
- Tìm hiểu cấu tạo bên trong của thiết bị kĩ thuật, xác định các bộ phận chính,

14


cấu tạo và chức năng của từng bộ phận chính, mối liên kết giữa các bộ phận này
trong việc tạo ra quá trình hoạt động khi thiết bị kĩ thuật vận hành (ở đây, có thể sử
dụng các hình vẽ để bổ dọc, bổ ngang thiết bị kĩ thuật, và nếu được, khi cần thiết,
tháo rời dần các bộ phận của thiết bị kĩ thuật).
- Từ cấu tạo, sự vận hành của thiết bị kĩ thuật phát hiện ra những mối liên hệ có
tính quy luật các định luật, nguyên lí Vật lí) đã biết tồn tại trong thiết bị kĩ thuật, giúp
giải thích được nguyên tắc hoạt động của thiết bị kĩ thuật.
- Đưa ra mô hình hình vẽ của thiết bị kĩ thuật chỉ chứa những bộ phận chính
và minh họa được nguyên tắc hoạt động của thiết bị kĩ thuật.

Giai đoạn 3: Chế tạo và vận hành mô hình vật chất - chức năng để minh họa
nguyên tắc hoạt động đã xác định của thiết bị kĩ thuật.
- Dựa vào mô hình hình vẽ thiết kế, chế tạo mô hình vật chất - chức năng của
thiết bị kĩ thuật.
- Vận hành mô hình vật chất - chức năng để chỉnh sửa, bổ sung mô hình vật
chất - chức năng đã chế tạo và minh họa nguyên tắc hoạt động của thiết bị kĩ thuật.
Giai đoạn 4: Nêu thêm chức năng của các bộ phận khác trong thiết bị kĩ
thuật để làm tăng thêm hiệu quả của thiết bị kĩ thuật. Khác với trước đây, dạy học
theo con đường này cũng cần phải hướng dẫn HS dựa vào mô hình hình vẽ chỉ chứa
những bộ phận chính của thiết bị kĩ thuật, thiết kế, chế tạo và vận hành sao cho
minh họa được nguyên tắc hoạt động của thiết bị kĩ thuật mà HS đã xác định được
trong giai đoạn 3.
Thiết bị kĩ thuật thực ngoài những bộ phận chính được mô tả như mô hình
vật chất - chức năng ở giai đoạn 3 thì còn rất nhiều bộ phận khác cũng rất quan
trọng. Vì vậy sau khi vận hành mô hình vật chất - chức năng, cho mô hình vận hành
để minh họa nguyên tắc hoạt động đã xác định của thiết bị kĩ thuật thì cần nêu thêm
chức năng các bộ phận khác của thiết bị kĩ thuật thực qua đó HS biết sâu về giải
pháp kĩ thuật khi được sử dụng khi thiết kế chế tạo thiết bị kĩ thuật thực, hiểu rõ về
nguyên lí cấu tạo và nguyên tắc vận hành của thiết bị kĩ thuật.
1.3.3. Dạy học các ƯDKT của Vật lí theo con đường thứ hai

15


Con đường này thực chất là đặt ra nhiệm vụ cho HS tìm tòi, phát minh lại
một thiết bị máy móc dùng trong kĩ thuật, là yêu cầu HS giải một bài toán sáng tạo.
Cơ sở đề xuất vấn đề nghiên cứu đối với con đường dạy học này là từ kiến thức, kĩ
năng (khái niệm, định luật, quy tắc, nguyên lí) vật lí đã biết cần sử dụng để chế tạo
một thiết bị kĩ thuật có chức năng nhất định.
Trong quá trình vận dụng kiểu dạy học giải quyết vấn đề để dạy học các

kiến thức ứng dụng kĩ thuật của Vật lí theo con đường thứ hai, chúng tôi đã cụ thể
hóa thành 4 giai đoạn. Tuy nhiên, không phải tất cả các HS đếu thực hiện cả 4 giai
đoạn mà tùy thuộc vào khả năng HS và đặc điểm của từng thiết bị kĩ thuật, GV sẽ
yêu cầu HS thực hiện những giai đoạn và ở mức độ nào trong từng giai đoạn. Tiến
trình xây dựng kiến thức về ứng dụng kĩ thuật theo con đường thứ hai trải qua các
giai đoạn sau:
Giai đoạn 1: Đề xuất vấn đề cần nghiên cứu: Sau khi HS đã nghiên cứu một
kiến thức, kĩ năng Vật lí (khái niệm, định luật, quy tắc, nguyên lí) nào đó GV hay
HS đặt ra vấn đề “Thiết kế, chế tạo một thiết bị kĩ thuật có một chức năng nào đó”.
Việc làm nảy sinh vấn đề cần nghiên cứu cũng có thể xảy ra hai hướng:
+ Nếu HS khá thì có thể đặt ra nhiệm vụ có thể thiết kế, chế tạo một thiết bị
kĩ thuật có một chức năng nào đó.
+ Trường hợp thứ hai là GV nêu luôn vấn đề cần nghiên cứu.
Giai đoạn 2: Thiết kế phương án chế tạo thiết bị kĩ thuật.
- Xác định những kiến thức Vật lí (khái niệm, định luật, nguyên lí) đã biết
cần vận dụng để chế tạo thiết bị kĩ thuật.
- Đề xuất các phương án thiết kế khác nhau thể hiện qua mô hình hình vẽ
thiết bị kĩ thuật.
- Lựa chọn các phương án thiết kế khả thi thiết bị kĩ thuật.
Giai đoạn 3: Chế tạo, vận hành mô hình vật chất - chức năng của thiết bị
kĩ thuật.
- Dựa trên các phương án thiết kế khả thi thiết bị kĩ thuật đã lựa chọn, chế tạo

16