CHƯƠNG 78 Hormon Vỏ Thượng Thận

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

CHƯƠNG 7 8

Có hai tuy n thư ng th n, m i tuy n n ng kho ng 4 gam, ,
n m c c trên 2 th n. Hình 78-1, môĩ tuy n g m 2 ph n
chính: t y thư ng th n và v thư ng th n. t y thư ng th n
n m ph n trung tâm tuy n, chi m kho ng 20%tr ng
lư ng tuy n, ch c năng liên quan ho t đ ng h th n kinh
giao c m; nó ti t các hormon epinephrine và norepinephrine
khi h th n kinh giao c m b kích thích. Nh ng hormon
này gây ra tác d ng tương t như khích thích tr c ti p h
th n kinh giao c m c a t t c b ph n cơ th . Các hormon
này và nh hư ng c a nó đư c th o lu n rõ trong chương
61 v h th n kinh giao c m.
V thư ng th n ti t 1 nhóm hormon hoàn toàn khác
g i là corticosteroid. Nh ng hormon này đ u đư c t ng
h p t steroid cholesterol, và t t c đ u có công th c hóa
h c tương t nhau. Tuy nhiên, khác bi t nh trong c u trúc
phân t l i t o cho chúng các ch c năng quan tr ng khác
nhau.

CORTICOSTEROID:
MINERALOCORTICOID,
GLUCOCORTICOIDS VÀ ANDROGEN
v thư ng th n ti t 2 lo i hormon chính: miner­
alocorticoid và glucocorticoid. Thêm vào đó nó còn ti t 1
lư ng nh hormon sinh d c, đ c bi t hormon andro- gen,

tác d ng gi ng hormon sinh d c testosteron. Vai trò quan
tr ng không đáng k , m c dù trong m t s b t thư ng c a
tuy n thư ng th n có th đư c ti t ra s lư ng c c l n
(v n đ này đư c th o lu n trong chương sau) và có d n
đ n tác d ng nam hóa
Tên mineralocorticoid có đư c là do chúng đ c bi t tác
đ ng đ n ch t đi n phân (“minerals”- ch t vô cơ ) c a
d ch ngo i, đ c bi t natri và kali. Tên glucocorticoids có
đư c b i vì nó cho th y tác d ng quan tr ng là làm tăng
n ng đ đư ng máu. Chúng có th tác đ ng thêm c
chuy n hóa protein và ch t béo quan trong như tác d ng
chuy n hóa carbohydrat.

Hơn 30 lo i costicoid nhưng 2 trong s đó nh
hư ng quan tr ng t i ch c năng n i ti t c a cơ th :
aldosteron ch y u c a mineralocorticoid, và cortisol ch y u c a glucocorticoid.
Zona glomerulosa
aldosterone
Zona fasciculata
Cortisol
and
androgens
Zona reticularis
Medulla
(catecholamines)

Cortex

T NG H P VÀ BÀI TI T HORMON V
THƯ NG TH N.

V THƯ NG TH N CÓ BA L P
Hình 78-1 cho th y v thư ng th n g m 3 l p riêng
bi t:
1. L p c u( zona glomerulosa), là m t l p t bào
m ng n m dư i v tuy n, chi m kho ng 15% v

Magnified section

adrenal medulla.

thư ng th n. Nh ng t bào này ch là m t
trong nh ng t bào c a tuy n thư ng th n có
th ti t s lư ng đáng k aldosteron do chúng
ch a enzym t ng h p aldosterone c n thi t cho
t ng h p aldosteron. Bài ti t c a các t bào
này đư c đi u khi n ch y u b i
965

UNIT XIV

Hormon V Thư ng Th n


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

angiotensin II và kali c a d ch ngo i bào, c hai đ u
kích thích ti t aldosteron.
1.L p bó ( zona fasciculata), n m gi a và là vùng

r ng nh t , chi m kho ng 75% v thư ng th n và ti t
các glucocorticoid cortisol và corticosterone, cùng lư ng
nh hormon sinh d c (adrenal androgen) và estrogen.
Bài ti t c a các t bào này đư c đi u khi n ph n l n
b i tr c tuy n yên dư i đ i qua adrenocorti-cotropic
hormone (ACTH).
2.
L p lư i (zona reticularis), vùng trong
nh t c a v , ti t hormon sinh d c dehydroepiandrosterone và androstenedione, cũng như m t lư ng nh estrogen và m t ít glucocorticoid. ACTH cũng đi u hòa
bài ti t c a các t bào này, m c dù y u t khác như là
cortical androgen­ stimulating hormone, đư c gi i phóng
t tuy n yên, cũng có th tham gia. Tuy nhiên, cơ ch
ki m soát s n xu t hormon sinh d c là không đư c bi t
gi ng như glucocorticoid và mineralocorticoid.
Bài ti t aldosterone và cortisol đư c đi u hòa b i
cơ ch riêng. Angiotensin II làm tăng s lư ng aldosterone và gây ra s n to c a l p c u, không nh hư ng 2
vùng khác . Tương t , ACTH làm tăng ti t cortisol và
các hormon sinh d c và gây ra phì đ i l p bó và l p
lư i, nh hư ng ít t i l p c u.

Hormon v thư ng th n là steroid, chuy n hóa t
Cholesterol. T t c hormon steroid c a con ngư i,bao
g m hormon s n xu t t l p v thư ng th n, t ng h p t
cholesterol. M c dù t bào v thư ng th n có th t ng h p
m t l n n a lư ng nh cholesterol t acetate, kho ng 80%
cholesterol s d ng t ng h p steroid đư c c p b i các
lipoproteins t tr ng th p (LDLs) trong huy t tương. Khi
n ng đ cholesterol máu cao, LDLs khu ch tán t huy t
tương vào d ch k và g n v i recepter đ c bi t g n trong
các c u trúc là lõm áo (coated pits) trên màng t bào v

thư ng th n. Lõm áo đư c h p thu sau đó b i n i th c
bào( endocytosis), t o thành d ng túi là d ng h p nh t
v i các t bào lysosome và gi i phóngcholesterol nó có
th đư c s d ng t ng h p các hormon steroid hình thành
các túi mà cu i cùng k t h p đư c v i lysosome c a t bào
và gi i phóng cholesterol có th đư c s d ng đ t ng h p
hormone steroid thư ng th n. V n chuy n cholesterol vào
trong t bào thư ng th n đư c đi u hòa b i cơ ch feedback nó có th thay đ i rõ s lư ng đ t ng h p steroid. Ví
d , ACTH kích thích tuy n thư ng th n t ng h p steroid,
tăng s lư ng recepter t bào v thư ng th n v i LDL , cũng
như ho t đ ng c a enzym gi i phóngs cholesterol t LDL.
M t l n cholesterol vào trong t bào , nó gi i phóng ra mitochondria, nơi nó c t ra b i enzyme cholesterol desmolase
thành d ng pregnenolone;đây là bư c gi i h n t l trong
hình thành cu i cùng steroid thư ng th n (Hình 78-2). Trong
t t c 3 vùng c a v thư ng th n, đây là bư c đ u t ng h p
steroid đư c kích thích b i các y u t khác nhau

966

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Nó đi u khi n bài ti t s n ph m hormon chính aldosterone và cortisol. Ví d , c ACTH kích thích ti t cortisol , và angiotensin II kích thích ti t aldosterone , tăng
chuy n cholesterol thành pregnenolone.
Con đư ng t ng h p steroid tuy n thư ng th n. Hình
78-2 các bư c ch y u trong quá trình t ng h p nh ng
s n ph m steroid quan tr ng c a v thư ng th n in the
formation of the important steroid products of the adrenal

cortex: aldosterone, cortisol, và androgen. V b n ch t
t t c các bư c ti p x y ra 2 trong các cơ quan c a t
bào, ty th (mitochondria) và m ng lư i n i ch t ( endoplasmic reticulum), m t vài bư c x y ra t i 1 trong
nh ng cơ quan này và m tvài cơ quan khác. M i bư c
đư c xúc tác b i m t h th ng enzym đ c bi t.thay đ i
ngay c m t enzym đơn gi n trong sơ đ có th gây ra
các lo i khác bi t l n và liên quan l l c a hormon
đư c hình thành . Ví d , s lư ng r t l n hormon sinh
d c nam hóa (masculinizing sex hormones) ho c h p ch t
steroid khác không bi u hi n bình thư ng trong máu có
th x y ra v i ho t đ ng thay đ i c a ch m t trong các
enzym c a con đư ng này.
Công th c hóa h c c a aldosterone và cortisol, ch
y u trong l n lư t hormon mineralocorticoid và glucocorticoid, đư c bi u di n Hình 78-2. Cortisol có m t
keto-oxygen trên cacbon s 3 và đư c hydroxyl hóa
v trí carbon s 11 và 21. Aldosterone có m t nguyên t
oxy g n v i v trí cacbon 18.
Ngoài aldosterone và cortisol, các steroid khác có ho t
tính glucocorticoid ho c mineralocorticoid, ho c c 2
đ u đư c v thư ng th n ti t ra v i m t lư ng nh . Hơn
n a, thêm m t vài hormon steroid tác d ng m nh là d ng
không thư ng g p trong tuy n thư ng th n đư c t ng
h p và s d ng nhi u trong lâm sàng. M t vài trong s
nh ng hormon steroid quan tr ng hơn, g m c lo i t ng
h p là dư i đây, tóm t t trong B ng 78-1.
Nhóm hormon v chuy n mu i nư c
(Mineralocorticoid)
1.Aldosterol ( tác d ng m nh; chi m kho ng 90%
ho t tính).
2.Desoxycorticosterone (đ m nh b ng 1/30 aldosterone, lư ng bài ti t r t nh )

3.Corticosteron ( ho t tính y u)
4.9 -Fluorocortisol (t ng h p; ho t tính y u hơn al
dosterone)
5.Cortisol (ho t tính r t y u nhưng bài ti t m t lư ng
l n).
6.Cortison (ho t tính chuy n hóa mu i nư c y u)
Nhóm hormon chuy n hóa mu i đư ng
(Glucocorticoid).
1.Cortisol (r t m nh; chi m 95% t ng ho t tính)
2.Corticosterol (tác d ng y u hơn nhi u cortisol,
chi m 4% t ng ho t tính)
3.Cortison (m nh g n như costisoll)
4.Prenisolon (t ng h p; m nh 4 l n cortisol)
5.Methylprednisone (t ng h p; m nh g p 5 l n cortisol)
6.Dexamethason (t ng h p; m nh g p 30 l n cortisol)


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

CH3

Cholesterol
desmolase
(P450 scc)

C

UNIT XIV

21 20 22
23
18
24 26
12
17
25
11
16
27
13
19
C
D
1
14
15
2
9
A 10 B 8
Cholesterol
7
HO 3 4 5 6
CH3
O 17␣-Hydroxylase

(P450 c17)

C

O
OH

Pregnenolone

17-Hydroxypregnenolone
HO

HO

HO

CH3

3␤-Hydroxysteroid
dehydrogenase

C

Dehydroepiandrosterone

CH3
O 17␣-Hydroxylase
(P450 c17)

C

O
OH

O

17, 20 Lyase
(P450 c17)

17-Hydroxyprogesterone

Progesterone
O

Androstenedione
O

O

21␤-Hydroxylase
(P450 c21)

O

17, 20 Lyase
(P450 c17)

CH2OH

CH2OH

C

C

O

O
OH

11-Deoxycorticosterone
O

11-Deoxycortisol
O

11␤-Hydroxylase
(P450 c11)

CH2OH
C

CH2OH

O

C

HO

HO

Corticosterone
O

O
OH

Cortisol
O

Aldosterone
synthase
(P450 c11AS)
HO

O
HC

CH2OH
C

O

Aldosterone
O
Figure 78-2. Pathways for synthesis of steroid hormones by the adrenal cortex. The enzymes are shown in italics.

Rõ ràng t danh sách này, m t s trong nh ng hormon này
và steroid t ng h p có c ho t tính glucocorticoid và mineralocorticoid. Nó đ c bi t ý nghĩa , cortisol thư ng có m t s ho t

tính mineralocorticoid , do m t s h i ch ng c a bài ti t quá
m c cortisol có th gây ra các tác d ng chuy n hóa mu i nư c
đáng k , cùng v i nó có ho t tính chuy n hóa đư ng m nh.
Ho t tính chuy n hóa đư ng r t m nh c a horom t ng h p
dexamethasone, nó h u như không có ho t đ ng chuy n hóa
mu i nư c, t o ra m t thu c có ch c năng đ c bi t đ kích

thích ho t tính chuy n hóa mu i nư c đ c bi t .
Hormon v thư ng th n đư c g n v i các protein huy t
tương . Kho ng 90-95% cortisol trong huy t tương g n

v i protein huy t tương, đ c bi t m t protein huyêt tương là
cortisol­binding globulin ho c transcortin, m t lư ng nh
g n v i albumin. Liên k t protein m c đ l n làm ch m th i
tr c a cortisol; do đó, cortisol có th i gian bán h y tương
đ i t 60-90 phút. Ch kho ng 60% ph c h p aldosteron lưu

967


Unit XIV

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Endocrinology and Reproduction

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Table 78-1 Adrenal Steroid Hormones in Adults; Synthetic Steroids and Their Relative Glucocorticoid and
Mineralocorticoid Activities
Steroids

Average Plasma Concentration
(free and bound, µg/100 ml)

Average Amount
Secreted (mg/24 hr)

Glucocorticoid
Activity

Mineralocorticoid
Activity

Adrenal steroids
Cortisol

15

1.0

1.0

Corticosterone

0.4

3

0.3

15.0

Aldosterone

0.006

0.15

0.3

3000

Deoxycorticosterone

0.006

0.2

0.2

100

—

—

Dehydroepiandrosterone

12

175

20

Synthetic steroids
Cortisone

—

—

0.7

Prednisolone

—

—

4

0.5

Methylprednisone

—

—

5

Dexamethasone

—

—

30

—

9α-fluorocortisol

—

—

10

125

0.8
—

Glucocorticoid and mineralocorticoid activities of the steroids are relative to cortisol, with cortisol being 1.0.

hành v i protein huy t tương , do đó kho ng 40% d ng

t do; k t qu là aldosterone có th i gian bán th i tương
đ i ng n kho ng 20 phút. Nh ng hormon này đư c v n
chuy n xuyên qua d ch gian bào d ng g n k t và c
d ng t do.
G n steroid thư ng th n v i protein huy t tương có
th đáp ng gi ng như m t kho d tr đ gi m s bi n
đ ng nhanh n ng đ hormon t do, ví d , v i cotisol
trong th i gian ng n c a stress và ti t ACTH t ng đ t.
Ch c năng ch a này có th đ m b o phân b tương đ i
đ ng đ u c a hormon thư ng th n t i các mô.
Hormon v thư ng th n đư c chuy n hóa gan
Các hormon steroid thư ng th n đư c thoái hóa chính
gan và đư c k t h p t o ra glucuronic acid, đ n m t
m c đ th p hơn, thành sunfat. Nh ng ch t này là không
ho t đ ng và không có đư c ho t tính mineralocorticoid
ho c glucocorticoid. Kho ng 25% lo i liên h p là đư c
bài ti t vào trong m t và sau đó đư c đ y ra phân. Ph n
còn l i c a d ng k t h p t i gan thì đi vào tu n hoàn
máu nhưng không g n v i protein huy t tương, lư ng
l n đư c hòa tan trong huy t tương, và sau đó đư c l c
th n và bài ti t ra nư c ti u. Các b nh c a gan làm
gi m rõ t l m t ho t tính c a hormon v thư ng th n,
và các b nh c a th n làm gi m kh năng bài ti t c a các
ch t không ho t đ ng.
N ng đ hormon aldosterol bình thư ng trong máu là
kho ng 6 nanogram (6 t c a gram) trên 100 ml, m c
ti t trung binh kho ng150 µg/ngày (0.15 mg/ngày). Tuy
nhiên, n ng đ trong máu c a aldosterol trong máu ph
thu c l n vào m t sô y u t bao g m ch đ ăn u ng có
natri và kali.

N ng đ costisol trong máu trung bình là 12 µg/100
ml, ti t trung bình 15 t i 20 mg/ngày. Tuy nhiên, n ng
đ trong máu và m c ti t ra c a costisol l i dao đ ng
su t c ngày, tăng vào sáng s m và gi m vào bu i t i,
đư c th o lu n sau.

968

CH C NĂNG C A
MINERALOCORTICOIDS
ALDOSTERONE
—
Thi u h t Mineralocorticoid làm m t lư ng l n NaCl
qua th n và tăng kali máu (Hyperkalemia). N u m t
t t c hormon c thư ng th n có th ch t trong vòng 2
ngày t i 2 tu n tr khi ngư i b nh đư c nh n m t
lư ng l n mu i ho c tiêm mineralocorticoid.
Khi không có mineralocorticoid, n ng đ ion kali trong
d ch ngo i bào tăng lên rõ r t, còn n ng đ natri và clo
thì m t nhanh kh i cơ th , và th tích d ch ngo i bào
gi m r t nhi u. Ti n tri n sau đó là gi m hi u su t c a
tim, d n ti n tri n sang tr ng thái gi ng shock, cu i cùng
là t vong. Ngăn c n t t c quá trình này b ng cách s
d ng aldosteron ho c m t vài mineralocorticoid khác.
Do đó, mineralocorticoid đư c coi là tác d ng có tính
sinh m ng trong hormon v thư ng th n. Tuy nhiên,
nhóm glucocorticoid cũng có vai trò quan tr ng, do
chúng cho phép con ngư i ch ng l i nh ng nh hư ng
tiêu c c do stress th ch t và tinh th n, đư c th o lu n
chương ti p theo.

Aldosterol là Mineralocorticoid chính đư c bài
ti t b i tuy n thư ng th n.
loài ngư i, aldosterol chi m 90% ho t tính mineralocorticoid c a hormon v thư ng th n, nhưng corticoid
là glucocorticoid chính đư c ti t v thư ng th n, cũng
tham giá đáng k vào ho t tính c a mineralocorticoid.
Ho t tính mineralocorticoid c a aldosterone m nh g p
3000 so v i cortisol, nhưng n ng đ corticoid g p g n
2000 l n so v i aldosterone.
Cortisol cũng có th g n v i recepter c a mineralocorticoid v i ái l c cao. Tuy nhiên, t bào bi u mô th n
có enzyme 11 -hydroxysteroid dehydrogenase


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

TÁC D NG LÊN TH N VÀ TU N HOÀN
C A ALDOSTEROL.
Aldosterone tác d ng lên ng th n tăng tái h p thu
natri và bài ti t kali. Nó s đư c nh c l i chương 28,
aldosterol tăng tái h p thu natri đ ng th i tăng bài ti t kali
qua t bào bi u mô ng th n, đ c bi t trong t bào chính
c a ng góp nh và ít hơn
ng lư n xa và ng góp . Do
đó aldosterol gi natri trong d ch ngo i bào trong khi đó
tăng bài ti t kali vào nư c ti u.

N ng đ aldosterol trong huy t tương cao có th làm
gi m m t natri trong nư c ti u ít nh t vài mEq trên ngày,
đ ng th i m t kali trong nư c ti u vài l n. Do đó, h u qu
khi tăng aldosterol quá m c trong huy t tương làm tăng s
lư ng l n natri và gi m kali trong d ch ngo i bào.
Ngư c lai khi bài ti t aldosterol thi u có th gây ra m t
t m th i 10 t i 20 gam natri vào nư c ti u hàng ngày,
tương đương 1/10 t i 1/5 lư ng natri trong cơ th . Đ ng
th i, kali đư c duy trì lâu trong d ch ngo i bào.
Cư ng aldosterol gây tăng th tích d ch ngo i bào và
tăng huy t áp, nhưng ch nh hư ng nh lên n ng đ
natri trong huy t tương.
M c dù aldosterol có tác d ng m nh làm gi m bài ti t
natri qua th n, n ng đ natri trong d ch ngo i bào thư ng
ch tăng vài mEq. Nguyên nhân trong trư ng h p này là
khi natri đư c tái h p thu b i các ng th n, cùng lúc đó
h p thu lư ng nư c g n tương đương. Ngoài ra, tăng
lư ng nh natri trong d ch ngo i bào kích thích khát nư c
và u ng nư c tăng, n u nư c có s n thì tăng ti t hormon
ch ng bài ni u.

Chúng làm tăng tái h p thu nư c t i ng lư n g n và ng
góp c a th n. Do đó, th tích d ch ngo i bào tăng nhi u
như ư ng natri gi l i nhưng n ng đ natri thay đ i không
nhi u.
M c dù aldosterol là m t hormon gi natri m nh nh t
trong cơ th , ch gi natri t m th i khi bài ti t quá m c aldosterol. Tăng aldosterol m c trung bình có th gi th
tích d ch ngo i bào đư c hơn 1 t i 2 ngày cũng làm tăng
huy t áp, đư c gi i thích trong chương 19. Khi tăng huy t
áp đ ng m ch thì sau đó th n tăng bài ti t c a c mu i và

nư c, g i tương ng là áp l c natri ni u và áp l c nư c
ni u( pressure diuresis). Do đó, sau khi th tích d ch ngo i
bào tăng 5-15 % thì huy t áp đ ng m ch cũng tăng 15-25
mmHg, this elevated blood pressure returns the renal output of sodium and water to normal m c dù aldosterol ti t
quá m c.(Hình 78-3).
Ngư c l i khi n ng đ aldosterol gi m xu ng b ng
không làm m t đi lư ng l n natri vào nư c ti u, không
nh ng v y th tích d ch ngo i bào cũng gi m, k t qua làm
m t nư c d ch ngo i bào n ng và th tích máu th p d n
t i shock tu n hoàn. Khi không đi u tr nó thư ng gây ra
t vong trong vài ngày sau khi tuy n thư ng th n đ t ng t
d ng ti t aldosterol.
Cư ng aldosterol gây h kali máu và y u cơ; suy gi m
aldosterol gây tăng kali máu và ng đ c tim. Cư ng
aldosterol không ch m t ion kali trong d ch ngo i bào mà
còn kích thích kali t d ch ngo i bào vào trong t bào. Do
đó, khi ti t quá nhi u aldosterol x y ra m t s d ng c a
u tuy n thư ng th n có th gây gi m nghiêm tr ng n ng
đ kali máu, đôi khi t bình thư ng là 4.5 mEq/L h
xu ng th p hơn 2 mEq/L. Tình tr ng này g i là h kali
máu (hypokalemia). Khi n ng đ kali máu gi m m t n a
so v i bình thư ng thì xu t hi n như c cơ n ng. Tình
tr ng như c cơ là do thay đ i kích đi n c a màng th n
kinh và cơ, ( xem chương 5) khi đó ngăn c n ho t đ ng
d n truy n c a đi n th ho t đ ng.
Ngư c lai khi suy gi m aldosterol thì n ng đ kali trong
d ch ngo i bào tăng hơn nhi u so v i bình thư ng. Tăng
t 60-100% trên m c bình thư ng gây ng đ c tim r t
n ng bao g m co cơ tim y u, lo n nh p, và tăng cao d n
n ng đ kali ch c ch n d n t i suy tim.

969

UNIT XIV

type 2 (11 -HSD2), nó ngăn c n corticoid kích ho t recepter
mineralocorticoid. M t tác d ng khác c a 11 -HSD2 là đ
bi n đ i costicoid, đ chúng không g n vào recepter mineralocorticoid . Cũng có b ng ch ng r ng 11 -HSD2 th
có tác d ng trên tình tr ng oxi hóa kh trong t bào (gi m
và quá trình oxy hóa), chúng ngăn c n corticoid kích ho t
recepter mineralocorticoid. nh ng b nh nhân thi u h t di
truy n ho t tính 11 -HSD2, thì corticoid có th nh hư ng
l n t i mineralocorticoid. Tình tr ng này g i là h i ch ng
apparent mineralocorticoid excess (AME) do nh ng b nh
nhân này cơ b n gi ng nh ng b nh nhân ti t quá m c aldosterol, lo i tr
nh ng b nh nhân AME thì n ng đ aldosterol th p. Ăn m t lư ng l n cam th o, chúng có acid
glycyrrhetinic có th gây ra AME do nó có th ngăn ho t
đ ng c a enzym 11 -HSD2.


Mean arterial
pressure (mm Hg)

120

Extracellular fluid
volume (% Normal)

Endocrinology and Reproduction

120

Urinary sodium
excretion (mEq/day)

Unit XIV

400

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Aldosterol làm tăng h p thu nhi u natri và bài ti t nhi u
kali vào trong ng d n. Tác d ng c a tuy n m hôi là r t
quan trong đ duy trì mu i cơ th trong môi trư ng nóng,
và các tác d ng lên tuy n nư c b t c n thi t duy trì mu i
khi m t quá nhi u nư c b t.

Aldosterone

100

Aldosterone cũng làm tăng đáng k h p thu natri ru t,
đ c bi t đ i tràng, ngăn m t mu i theo phân. Ngư c l i,
khi không có aldosterol thì tái h p thu natri kém d n t i
không x y ra quá trình h p thu clo, anion khác và nư c.
Khi không tái h p thu natri clorua và nư c d n t i tiêu
ch y và m t nhi u mu i hơn n a kh i cơ th .

80

110
100

HO T Đ NG CHUY N HÓA T BÀO C A
ALDOSTEROL.

90

M c dù chúng ta đã bi t toàn b tác d ng c a
mineralocorticoid lên cơ th nhi u năm nay, nhưng ho t
đ ng chuy n hóa nó trong t bào ng d n đ làm tăng v n
chuy n natri v n còn chưa bi t rõ.
Tuy nhiên, chu i quá trình làm tăng tái h p thu natri
c a t bào đư c trình bày dư i đây.

300
200
100
–4 –2

0

2 4 6 8
Time (days)

10 12 14

Figure 78-3. Effect of aldosterone infusion on arterial pressure,
extracellular fluid volume, and sodium excretion in dogs. Although

aldosterone was infused at a rate that raised plasma concentrations
to about 20 times normal, note the “escape” from sodium retention
on the second day of infusion as arterial pressure increased and
urinary sodium excretion returned to normal. (Data from Hall JE,
Granger JP, Smith MJ Jr, et al: Role of hemodynamics and arterial
pressure in aldosterone “escape.” Hypertension 6[suppl I]:I183-I192,
1984.)

Cư ng aldosterol làm tăng ti t ion hydrogen và gây
nhi m ki m.
Aldosterol làm tăng tái h p thu natri và đ ng th i tăng bài ti t
kali trong các t bào chinhd c a ng th n nh nhưng cũng
bài ti t ion hydro đ trao đ i v i kali vào trong t bào v
ng góp, đư c th o lu n chương 28 và 31. Gi m n ng
đ ion hydro trong d ch ngo i bào gây nhi m ki m chuy n
hóa.
ALDOSTEROL KÍCH TÍCH V N CHUY N NATRI
VÀ KALI VÀO TRONG CÁC T BÀO TUY N M
HÔI, TUY N NƯ C B T VÀ T BÀO BI U MÔ
RU T.
Aldosterone có tác d ng lên tuy n m hôi và tuy n nư c
b t tương t như trên ng th n. C hai tuy n này có thành
ph n chính trong ch t ti t ch a lư ng l n natri clorua,
nhưng nhi u natri clorua đư c tái h p thu xuyên qua thành
ng ti t, trong khi đó ion kali và ion bicacbonat đư c bài
ti t ra ngoài.

970

Edited with the trial version of

Foxit Advanced PDF Editor

Đ u tiên, do lipid hòa tan đư c màng t bào, aldosterone
khu ch tán d dàng vào bên trong các t bào bi u mô ng
th n.

Th hai, trong t bào ch t c a t bào ng th n aldosterol k t h p đ c hi u v i protein alocorticoid receptor
(MR) c a t bào ch t (Hình 78-4), trong đó có m t stereomolecular configuration ch cho aldosterol ho c h p ch t
tương t g n v i nó. M c dù recepter MR c a t bào bi u
mô ng cũng có ái l c cao v i corticoid, enzym 11 -HSD2
thư ng bi n đ i cortisol thành cortison, mà không d dàng
g n vào recepter MR như đã th o lu n trư c đó.

Th ba, ph c h p recepter- aldosterol ho c s n ph n
c a ph c h p này khu ch tán vào trong nhân, nơi tr i qua
bi n đ i l n n a, cu i cùng t o ra m t ho c nhi u ph n
ADN riêng đ t o thành mARN cho quá trình v n chuy n
natri và kali.

Th tư, mARN khu ch tán tr l i t bào ch t, ho t
đ ng liên k t x i các ribosom, đ hình thành protein.
Hình thành protein là t h p c a m t ho c nhi u enzym và
và protein v n chuy n trên màng đó, t t c ho t đ ng cùng
nhau đ v n chuy n natri, kali, hydro qua màng t bào (
xem Hình 78-4). M t trong nh ng enzym đ c bi t tăng là
Na-K ATPase, ho t đ ng như là ph n chính c a bơm đ
trao đ i Na và K trên màng đáy t bào ng th n.


Edited with the trial version of

Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Renal
interstitial
fluid

Principal
cells

Tubular
lumen

Spironolactone

MR

Nucleus

ĐI U HÒA BÀI TI T ALDOSTEROL
mRNA
Proteins
ENaC
K+
Na+

ATP
Na+
Mitochondrial
enzymes

Đi u hòa bài ti t aldosterol cúng g n k t v i đi u hòa
n ng đ đi n gi i trong d ch ngo i bào,th tích d ch ngo i
bào, th tích máu, huy t áp và nhi u ch c năng đ c bi t
c a th n, nên khó th o lu n đư c kh năng ki m soát bài
ti t c a aldosterol đ c l p v i t t v i t t c y u t khác.
Ch đ này đư c trình bày chi ti t chương 29 và 30.

Amiloride

Figure 78-4. Aldosterone-responsive epithelial cell signaling pathways. Activation of the mineralocorticoid receptor (MR) by aldosterone can be antagonized with spironolactone. Amiloride is a drug
that can be used to block epithelial sodium channel proteins (ENaC).

Đi u hòa bài ti t aldosterol t bào l p c u g n như
đ c l p hoàn toàn v i đi u hòa bài ti t c u costisol và androgen l p bó và l p lư i.
B n y u t sau đây đóng vai trò quan tr ng trong đi u
hòa aldosterol:

Thêm m t s protein có tác d ng không kém, là các protein
kênh natri trên bi u mô n m xen vào màng phía lòng c a
t bào ng th n cho phép nhanh chóng khu ch tán ion natri
t lòng ng vào trong t bào, sau đó natri đư c bơm vào
màng đáy t bào b i bơm ion Na-K trong tr ng thái ngh .

1. Tăng n ng đ ion kali trong d ch ngaoij bào làm
tăng bài ti t aldosterol

Do đó, aldosterol không có tác d ng v n chuy n natri
ngay l p t c; đúng hơn tác d ng này ph i ch hình thành
liên t c nh ng ch t đ c bi t c n thi t v n chuy n natri.
M t kho ng 30 phút trư c khi ARN m i đư c t ng h p,
và sau 45 phút m c v n chuy n ion natri m i tăng và ph i
sau nhi u gi m i đ t hi u qu t i đa.

3.Tăng n ng đ ion natri trong d ch ngo i bào làm
gi m nh bài ti t aldosterol.

TÁC D NG NGOÀI NHÂN C A ALDOSTEROL VÀ CÁC HORMON STEROID KHÁC
M t s nghiên c u cho r ng nhi u steroid, bao
g m aldosteron, không ch ch m phát tri n tác d ng
h gen nó còn làm ch m 45-60 phút và yêu c u
phiên mã gen và t ng h p các protein m i, mà còn
tác d ng ngoài nhân nhanh hơn di n ra trong m t vài
giây ho c phút.
Nh ng tác đ ng ngoài nhân này do g n v i steroid
trên reeceptor màng t bào mà đư c cùng v i các h
th ng truy n tin th hai, tương t như dùng truy n
tín hi u c a hormon peptid . Ví d , aldosterone cho
th y làm tăng t o cyclic adenosine monophosphate

2.Tăng n ng đ angiotensin II trong d ch ngo i
bào cũng tăng bài ti t aldosterol.

4.ACTH t thùy trư c tuy n yên c n thi t cho bài
ti t aldosterol nhưng ít có tác d ng trong vi c
ki m soát m c bài ti t h u h t các đi u ki n sinh

lý.
Trong các y u t trên thì n ng đ ion kali và h th ng
renin-angiotensin có hi u l c m nh trong đi u hoà bài ti t
aldosteron. N ng đ ion kali ch c n tăng nh ho c lưu
lư ng máu qua th n gi m đ u tăng bài ti t aldosteron lên
nhi u l n so v i bình thư ng. Nói cách khác ho t đ ng c a
aldosterol lên th n (1) giúp chúng bài ti t nhi u ion kali và
(2)tăng th tích máu và huy t áp, do đó h renin-angiotensin
tr v ho t đ ng bình thư ng. Cơ ch đi u hòa ngư c là
c n thi t duy trì cu c s ng và tham kh o chương 28 và
30 mô t đ y đ hơn v ch c năng c a chúng.

(cAMP) trong t bào cơ trơn

971

UNIT XIV

Aldosterone

và t bào bi u mô ng góp c a th n ít hơn 2 phút, kho ng
th i gian đó quá ng n cho phiên mã gen và t ng h p các
protein m i. Trong các lo i t bào khác, aldosterone
nhanh chóng kích thích phosphatidylinositol c a h th ng
truy n tin th hai. Tuy nhiên, cơ ch chính xác c a các receptor gây ra tác d ng nhanh chóng c a aldosterone chưa
đư c xác đ nh, tác d ng sinh lý quan tr ng ngoài nhân c a
steroid cũng không đư c hi u rõ.


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

Plasma aldosterone
(ng/100 ml)

50

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

CH C NĂNG C A GLUCOCORTICOID
M c dù mineralocorticoid có th gi l i m ng s ng c a
m t đ ng v t c t tuy t thư ng, the animal still is far from
normal. Thay vào đó, h th ng trao đ i ch t c a đ ng v t
như s d ng protein, cacbohydrate và ch t béo v n còn
b r i lo n. Hơn n a, con v t không th ch ng l i stress v
tinh th n ho c th ch t, và các b nh nh như nhi m tr ng
đư ng hô h p có th gây ch t. Do đó glucocorticoids có
tác d ng quan tr ng kéo dài cu c s ng gi ng như tác
d ng c a mineralocorticoid. Nh ng ch c năng này đư c
gi i thích trong ph n sau.
Costisol chi m ít nh t 95% ho t glucocorticoid c a
hormon v thư ng th n, cũng bi t hydrocortisone. Ngoài
ra corticosterone cũng chi m đáng k ho t tính glucocorticoid

40

30

20
3.0
Plasma cortisol
(µg/100 ml)

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

2.0

1.0

0.0
Control

ACE
inhibitor

ACE inhibitor
+
Ang II infusion

Figure 78-5. Effects of treating sodium-depleted dogs with an
angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitor for 7 days to block
formation of angiotensin II (Ang II) and of infusing exogenous Ang
II to rrre
esto
plasma Ang II levels after ACE inhibition. Note that blocking Ang II formation reduced plasma aldosterone concentration with
little ef
fect

on cortisol, demonstrating the important role of Ang II in
stimulating aldosterone secretion during sodium depletion. (Data
from Hall JE, Guyton AC, Smith MJ Jr, et al: Chronic blockade of
angiotensin II formation during sodium deprivation. Am J Physiol
237:F424, 1979.)

Hình 78-5 cho th y nh hư ng c a n ng đ aldosterone
trong huy t tương làm ngăn c n t o angiotensin II b ng
thu c c ch men chuy n sau vài tu n ăn m t ch đ ăn ít
natri, đi u đó làm tăng n ng đ aldosterone huy t tương.
Lưu ý khi ngăn c n hình thành angiotensin II làm gi m
n ng đ aldosterone huy t tương rõ r t mà không thay đ i
đáng k n ng đ cortisol, cho th y vai trò quan tr ng c a
angiotensin II trong vi c kích thích bài ti t aldosterone khi
lư ng natri đi vào và th tích d ch ngo i bào gi m.
Ngư c l i, tác d ng c a n ng đ ion natri và ACTH
lên ki m soát aldosterol thư ng nh . Tuy nhiên, gi m 1020 % n ng đ ion natri trong d ch ngo i bào, hi m x y ra,
có th làm tăng ti t aldosterol kho ng 50%. Trong trư ng
h p c a ACTH, ngay c m t lư ng nh đư c ti t ra t
tuy n yên, thư ng đ đ các tuy n thư ng th n ti t ra b t
kì s lư ng aldosterone khi c n thi t, nhưng khi không có
aldosterol có th gi m bài ti t đáng k aldosterol. Do đó,
xu t hi n ACTH đóng vai trò ” permissive” trong đi u hòa
bài ti t aldosterol.

TÁC D NG C A CORTISOL LÊN CHUY N
HÓA CARBOHYDRATE
Kích thích t o đư ng m i. Tác d ng chuy n hóa c a
cortisol và glucocorticoid khác đư c bi t nhi u nh t là tác
d ng kích thích t o đư ng m i t i gan (hình thành

carbohydrate t protein vàm t vài ch t khác), m c tăng
t o đư ng m i dư i tác d ng c a cortisol có th tăng t
6-10 l n. M c tăng t o đư ng m i là k t qu chính do tác
d ng c a cortisol lên gan, nó cũng kháng l i tác d ng c a
insulin.
1. Cortisol làm tăng t t c các enzym tham gia trong
quá trình chuy n hoá acid amin thành glucose
gan. Tác d ng c a glucocorticoids kích ho t phiên
mã ADN trong nhân t bào gan b ng cách gi ng
ch c năng c a aldoslerol trong t bào ng th n, hình
thành mARN sau đó hình thành các enzym c n cho
t ng h p đư ng m i.
2.Cortisol làm tăng huy đ ng acid amin t các mô
ngoài gan mà ch y u t cơ vào huy t tương r i vào
gan, do v y thúc đ y quá trình t o glucose gan.
K t qu là làm tăng d tr glucose gan.
3.Cortisol đ i kháng tác d ng cu insulin trong t
bào gan c ch t o đư ng m i trong gan. Như đư c
th o lu n chương 79 insulin kích thích t ng h p
glycogen gan và c ch enzym t ng h p glucose
t i gan. Tác d ng c a corticoid làm tăng s n xu t
glucose gan.
Tăng d tr đáng k glycogen trong t bào gan m t khác
tăng t o đư ng m i do tác d ng c a các hormon phân
gi i đư ng khác, như epinephrine và glucagon, đ huy
đ ng đư ng gi a các b a ăn.
Gi m s d ng đư ng trong t bào. Cortisol cũng làm gi m

v a ph i s d ng đư ng

972

h u h t các t bào c a cơ th .


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

TÁC D NG C A CORTICOID LÊN CHUY N
HÓA PROTEIN
Gi m protein c a t bào. M t tác d ng chính c a
corticoid lên h th ng chuy n hóa c a cơ th làm gi m d
tr protein trong t t c các t bào c a cơ th ngo i tr các
t bào gan. Nguyên nhân gi m là do gi m t ng h p
protein và tăng d hóa protein đã có trong các t bào. Các
tác d ng này có th làm gi m m t ph n amino acid v n
chuy n vào trong các t bào ngoài gan, đư c th o lu n sau
đó, nhưng đi u này có th không ph i là nguyên nhân chính
do cortisol cũng làm gi m t ng h p ARN và sau đó t ng
h p protein nhi u mô ngoài gan, đ c bi t trong mô cơ và
mô b ch huy t. khi n ng đ cortisol bi u hi n quá m c thì
cơ có th y u đ n m c mà ngư i đó không th đ ng lên
khi đang ng i x m.

Ngoài ra, ch c năng mi n d ch c a mô b ch huy t có th

gi m th p so v i bình thư ng.

Cortisol làm tăng protein trong gan và trong
huy t tương. Cùng c i tác d ng c a glucocorticoids
làm gi m protein
nh ng nơi khác trong cơ th , nhưng
protein trong gan l i. Hơn n a protein huy t tương (s n ph m
c a gan và đư c gi i phóng vào máu) cũng đư c tăng lên.
Quá trình này là trư ng h p ngo i l , gi m protein x y ra
nh ng nơi khác trong cơ th . Ngư i ta tin r ng k t qu
khác nhau này có th t m t tác d ng c a costisol làm
tăng v n chuy n amino acid vào t bào gan (nhưng không
vào t bào khác) và làm tăng enzym c n thi t đ t ng h p
protein.

Tăng amino acid trong máu, gi m v n chuy n
acid aminvào trong các t bào ngoài gan ,
tăng v n chuy n vào trong các t bào gan.
Nghiên c u trong các mô b cô l p, ch ng minh corticois
làm gi m v n chuy n acid amin vào trong t bào cơ và các
t bào ngoài gan khác.
Gi m v n chuy n acid amin vào các t bào ngoài gan làm
gi m n ng đ acid amin trong t bào và k t qu làm
gi m t ng h p protein. Tuy nhiên quá trình d hóa protein
trong t bào ti p t c gi i phóng acid amin khu ch tán ra
kh i t bào đ làm tăng n ng đ acid amin huy t tương.
Do đó, cortisol huy đ ng acid amin t các mô không ph i
gan và cũng làm gi m mô d tr protein.
Tăng n ng đ acid amin trong huy t tương và tăng v n
chuy n acid amin vào trong t bào gan b i corticoid và

cũng có th gi i thích cho tăng s d ng acid amin b i t
bào gan gây ra tác d ng như (1) tăng t l kh amin c a
acid amin do gan, (2) tăng t ng h p protein gan, (3) tăng
hình thành protein huy t tương gan, (4) tăng chuy n hóa
acid amin thành glucose, tăng t o đư ng m i. Do đó, có
th có nhi u tác d ng c a cortisol lên h th ng chuy n hóa
c a cơ th , k t qu chính là huy đ ng acid amin t mô
ngo i vi đ ng th i tăng các enxym gan c n thi t cho các
tác d ng gan.

TÁC D NG C A CORTICOID LÊN CHUY N
HÓA CH T BÉO
Huy đ ng các acid béo. Tăng cư ng huy đ ng ch t
béo t mô m tương t cách mà corticoid tăng cư ng huy
đ ng amino acid t cơ. Huy đ ng này làm tăng n ng đ
aicd béo t do trong huy t tương, cũng tăng s d ng đ
sinh năng lư ng. Corticois cũng làm tăng tác d ng oxy
hóa acid béo trong t bào.

973

UNIT XIV

M c dù nguyên nhân chính c a suy gi m này là không rõ
ràng, m t trong nh ng nh hư ng quan tr ng c a cortisol
là đ gi m di chuy n c a các ch t v n chuy n glucose
GLUT 4 vào màng t bào, đ c bi t là trong các t bào cơ
bám xương, d n đ n đ kháng insulin (insulin resistance).
Glucocorticoid cũng có th làm gi m bi u hi n và phosphoryl hóa c a of other signaling cascades có nh hư ng
t i vi c s d ng glucose tr c ti p ho c gián ti p b i tác

d ng chuy n hóa protein và lipid. Cho ví d , glucocorticoid
đư c ghi nh n làm gi m bi u hi n c a receptor insulin
substrate-1 và phosphatidylinositol 3 kinase, c hai đ u
tham gia gián ti p vào ho t đ ng c a insulin cũng như oxy
hóa c a nicotinamide-adenine dinucleotide (NADH) hình
thành NAD+. Do NADH ph i đư c oxy hóa cho quá trình
đư ng phân, tác d ng này góp ph n làm gi m s d ng
glucose trong t bào.
Tăng đư ng máu và “ti u đư ng do tuy n thư ng
th n.”
Tăng m c t o đư ng m i và gi m s d ng
đư ng trong t bào làm cho n ng đ đư ng máu tăng.
Tăng đư ng máu làm kích thích bài ti t insulin. Trong
huy t tương n ng đ insulin tăng, tuy nhiên không có tác
d ng duy trì glucose huy t tương gi ng như trong tình
tr ng bình thư ng. Vì nh ng lý do đã th o lu n trư c đó,
n ng đ glucocorticoid cao làm gi m đ nh y c m c a
nhi u mô, đ c bi t mô cơ xương và mô m , v i tác d ng
kích thích insulin lên h p thu và s d ng glucose. Bên c nh
tác d ng tr c ti p c a corticoid trên bi u hi n v n chuy n
glucose và enzym tham gia vào đi u hòa glucose, n ng đ
cao acid béo gây ra b i tác d ng c a glucocorticoid đ
huy đ ng lipid t kho ch a ch t béo, có th làm y u ho t
tính c a insulin trong các mô. Trong con đư ng này bài
ti t quá m c glucocorticoid có th làm r i lo n chuy n hóa
carbohydrate tương t nh ng b nh nhân có n ng đ GH
quá m c.
Tăng n ng đ glucose trong máu đ l n ( trên 50% trên
bình thư ng) tình tr ng này g i là đái tháo đư ng do
tuy n thư ng th n(adrenal diabetes). Ki m soát insulin

làm gi m đư ng trong máu lư ng v a ph i đái tháo đư ng
thư ng th n không nhi u như đái tháo đư ng do t y, do
các mô còn ch u tác d ng c a insulin.


Endocrinology and Reproduction

Tăng huy đ ng ch t béo do cortisol, đư c g n v i vi c
tăng oxy hóa acid béo trong t bào giúp h th ng chuy n
hóa c a t bào s d ng glucose t s d ng acid béo đ
sinh năng lư ng trong khi đói hoăc các căng th ng khác.
Tuy nhiên trong cơ ch c a cortisol này c n vài gi đ
phát tri n hoàn hoàn- g n như không quá nhanh ho c quá
m nh gi ng tác d ng tương t do làm gi m insulin, th o
lu n chương 79. Tuy nhiên, tăng s d ng acid béo cho
chuy n hóa sinh năng lư ng là y u t quan tr ng đ duy
trì lâu dài glucose và glycogen trong cơ th .

Adrenal corticosterone
concentration
(µg/g)

Cơ ch mà corticoid làm tăng cư ng huy đ ng acid béo
còn chưa đư c bi t. Tuy nhiên m t ph n tác d ng có th là
k t qu t vi c gi m v n chuy n glucose vào trong t bào
m . Nh c l i -glycerophosphate ngu n g c t glucose,
c n thi t cho c l ng đ ng và gi triglyceride trong t bào.
trong trư ng h p v ng m t nó, t bào m gi i phóng acid
béo.

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Plasma corticosterone
concentration
(µg/100 ml)

Unit XIV

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

45
40
35
30
25
20
15
10
5
55
50
45
40
35
30
25
20
15

10
5
–0
15

30 45 60 90 2

Seconds

Cư ng costisol gây ra béo phì. M c dù cortisol có th
gây huy đ ng acid béo t mô m m c đ v a ph i, béo
phì nh ng ngư i tăng ti t quá m c costisol là tăng l ng
đ ng qua m c ch t béo vùng ng c và vùng đ u c a cơ
th , t o bư u gi ng bư u trâu trên thân và m t tròn
hình m t trăng. M c dù nguyên nhân chưa rõ, có ý ki n
cho r ng béo phì là do kích thích ăn nhi u và ch t béo
đư c sinh ra t m t s mô trong cơ th nhanh hơn quá
trình huy đ ng và oxy hóa.

CORTISOL QUAN TR NG TRONG CH NG
STRESS VÀ CH NG VIÊM.
H u như b t k lo i stress nào, v t lý hay th n kinh, đ u
gây ra tăng bàu ti t ACTH nhanh chóng và rõ r t, sau đó
vài phút là tăng bài ti t m nh cortisol c a v thư ng th n.
Tác d ng này đư c ch ng minh ngay thí nghi m th
hi n tronh Hình 78-6, trong đó hình thành corticosteroid
và bài ti t tăng g p sáu l n trong m t con chu t trong
vòng 4-20 phút sau khi gãy hai xương chân.
Danh sách sau đây trình bày chi ti t m t s lo i khác nhau
c a stress làm tăng gi i phóng cortisol:

1.Ch n thương
2.Nhi m trùng
3.Quá nóng ho c quá l nh
4.Tiêm norepinephrine và thu c giao c m khác.
5.Ph u thu t
6.Tiêm ch t ho i t dư i da
7.Ngăn di chuy n c a m t con v t
8.B nh suy như c.
-

974

3 4 5 6 8 101215 2025 30

Minutes

Figure 78-6. eRaaapid
ctionr
of the adrenal cortex of a rat to stress
caused by fracture of the tibia and fibula at time zero. (In the rat,
corticosterone is secreted in place of cortisol.)

M c dù cortisol thư ng tăng nhi u trong tình tr ng stress,
chúng tôi không ch c ch n t i sao nó có l i cho đ ng v t.
M t kh năng là glucocorticoid làm huy đ ng nhanh acid
amin và ch t béo t t bào d tr , làm cho chúng ngay l p
t c có năng lư ng và t ng h p các h p ch t khác, bao
g m glucose, c n thi t cho các mô khác c a cơ th . Th t
v y, nó đư c th y trong m t vài vi d v các mô b t n
thương b gi m protein có th s d ng acid amin m i đ

hình thành protein c n thi t cho cu c s ng c a các t bào.
Ngoài ra, các acid amin có th đư c dùng đ t ng h p các
ch t khác c n thi t trong t bào, như purin, pyrimidin và
creatine phosphate, chúng c n thi t đ duy trì đ i s ng t
bào và tái s n xu t t bào m i.
T t c đây là gi thuy t chính và ch đư c h tr b i
vi c cortisol thư ng không huy đ ng ch c năng cơ b n
protein c a t bào, như protein co cơ, và protein c a t
bào th n kinh, cho đ n khi g n như t t c các protein khác
đư c gi i phóng. Tác d ng ưu tiên này c a cortisol trong
khi huy đ ng các protein không b n có th làm cho các
acid amin có s n cho các t bào c n đ t ng h p ch t c n
thi t cho cu c s ng.

Tác d ng ch ng viêm c a n ng đ cortisol cao.
Khi các mô b nguy hi m do ch n thương, do nhi m vi
khu n, ho c trong con đư ng khác, chúng h u h t tr
thành “viêm”. Trong m t vài trư ng h p như viêm kh p
d ng th p, viêm nhiêm nguy hi m hơn so v i ch n thương
ho c chính b nh đó. Qu n lý m t s lư ng l n costisol có
th thư ng gây ng ng quá trình viêm này ho c đ o ngư c
tác d ng viêm c a nó khi nó b t đ u.


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping

Cortisol ngăn ti n tri n c a viêm b ng cách n đ nh
Lysosome và tác d ng khác. Cortisol có các tác d ng

ch ng viêm dư i đây:
1.
Cortisol làm v ng b n màng lysosom .
Đây là m t trong nh ng tác d ng ch ng viêm quan
tr ng do kh năng v c a nó thư ng khó hơn nhi u
so v i bình thư ng c a các lysosom trong t bào. Do
đó h u h t các enzym phân gi i protein đư c gi i
phóng khi t bào t n thương do viêm, chúng đư c
d tr chính trong các lysosom.
2.

Cortisol làm gi m tính th m thành mao
m ch, có th như tác d ng th hai làm gi m ti t
enzym phân gi i protein, nó ngăn m t huy t tương
vào mô.
3.
Cortisol làm gi m di chuy n c a b ch c u
vào vùng viêm và th c bào các t bào t n thương.
Tác d ng này có th là k t qu do cortisol làm gi m
hình thành prostaglandin và leukotrien, n u không
thì chúng gây tăng giãn m ch, tăng tính th m mao
m ch và tăng di đ ng c a b ch c u.
4.

5.

Cortisol làm suy gi m h th ng mi n
d ch, làm gi m s n xu t t bào lympho rõ r t. Nh t
là gi m t bào lympho T. Đ i l i, gi m s lư ng c a
các t bào T và kháng th trong vùng b viêm làm
gi m các ph n ng mô s không gây viêm.
Cortisol làm gi m s t ch y u do làm
gi m gi i phóng interleukin­1 c a t bào b ch
c u, là m t trong nh ng kích thích chính h th ng
ki m soát nhi t đ vùng dư i đ i. Nhi t đ gi m l n
lư t làm gi m m c giãn m ch.

Như v y, cortisol có tác d ng g n làm gi m g n như t t
c các m t c a quá trình viêm. Hi n chưa rõ có bao nhiêu
tác d ng c a cortisol làm n đ nh lysosom và màng t bào,
so v i tác d ng làm gi m hình thành prostaglandin và
leukotrien t acid arachidonic trong màng t bào b t n
thương và nh ng tác d ng khác c a cortisol.
Cortisol làm tiêu viêm. Ngay c sau khi viêm hình
thành, dùng cortisol thư ng làm gi m viêm trong vài gi t i
vài ngày. Tác d ng trư c m t là đ ngăn ch n h u h t các y u
t thúc đ y ph n ng viêm. Ngoài ra t l lành b nh tăng. K t
qu này chưa rõ cơ ch , có tác nhân cho phép cơ th ch ng
l i nhi u tác nhân gây stress khi đó cortisol đư c bài ti t s
lư ng l n. Có l đây là k t qu (1) huy đ ng acid amin và

s d ng nh ng acid amin đó s a ch a mô t n thương; (2)
tăng t o đư ng m i đ thêm đư ng có s n trong h th ng
chuy n hóa chính (critical); (3) tăng s lư ng acid béo
s n có cho năng lư ng t bào; ho c m t vài tác d ng c a

cortisol b t ho t h c lo i b s n ph m c a viêm.
B t k các cơ ch chính xác b i x y ra các tác d ng
ch ng viêm, tác d ng này c a cortisol đóng m t vai trò
quan tr ng trong cu c chi n ch ng m t s lo i b nh như
viêm kh p d ng th p, th p kh p, và viêm c u th n c p
tính. T t c các b nh này đư c đ c trưng b i viêm c c b
nghiêm tr ng, và nh ng tác đ ng có h i trên cơ th đư c
gây ra ch y u là do tình tr ng viêm và không ph i b i các
khía c nh khác c a b nh.
Khi cortisol ho c glucocorticoid khác đư c dùng cho
b nh nhân m c các b nh này, h u như viêm b t đ u gi m
d n trong 24 gi . M c dù cortisol không đúng v i tình
tr ng b nh cơ b n, ngăn ng a các tác h i c a các ph n
ng viêm thư ng có th là m t bi n pháp c u ngư i.

Tác d ng khác c a cortisol.
Cortisol ngăn đáp ng viêm c a ph n ng d ng. Các
ph n ng d ng gi a kháng nguyên và kháng th không b
nh hư ng b i cortisol, và th m chí m t s tác d ng ph c a
ph n ng d ng v n x y ra. Tuy nhiên, vì ph n ng viêm c a
các ph n ng d ng gây ra nhi u tác d ng nghiêm tr ng và
đôi khi gây t vong, dùng cortisol, ti p có tác d ng gi m
viêm và gi m gi i phóng các s n ph m viêm, có th c u
ngư i. Ví d , cortisol có tác d ng ngăn s c ho c t vong
do s c ph n v , m t tình tr ng mà n u không dùng thu c có
th gi t ch t nhi u ngư i, đư c gi i thích trong Chương 35.

975

UNIT XIV

Trư c khi c g ng gi i thích ch c năng năng c n quá trình
viêm, chúng ta hãy nh c l i các bư c cơ b n trong quá
trình viêm, chúng đư c th o lu n chi tiêt hơn chương
34.
Năm giai đo n chính c a viêm: (1) các mô t n thương
ti t ch t hóa h c như histamin, bradykinin, enzym phân
h y protein, prostaglandin, và leukotrien kích ho t quá
trình viêm; (2) tăng máu t i vùng viêm nguyên nhân do
m t s s n ph m bài ti t t c a mô, g i là ban đ ; (3) rò r
lư ng l n huy t tương ra kh i mao m ch vào trong vùng
t n thương do tăng tính th m mao m ch, sau đó đông máu
d ch mô do đó gây ra phù không lõm; (4) b ch c u xâm
l n xung quanh; và (5) sau đó vài ngày ho c vài tu n hình
thành mô s i thư ng r t h u ích trong quá trình lành v t
thương.
Khi ti t ho c tiêm lư ng l n cortisol vào ngư i,
glucocorticoid có hai tác d ng ch ng viêm: (1) nó có th
cabr các giai đo n đ u c a quá trình viêm nhi m trư c khi
viêm b t đ u viêm đáng k , ho c (2) n u viêm đã b t đ u,
làm quá trình viêm x y ra nhanh chóng và tăng kh i b nh.
Các tác d ng này đư c gi i thích thêm trong các ph n sau.


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

nh hư ng đ n các t bào máu và mi n d ch trong các
b nh truy n nhi m. Cortisol làm gi m s lư ng b ch c u

ái toan và t bào lympho trong máu; tác d ng này b t đ u
trong vòng vài phút sau khi tiêm cortisol và rõ ràng trong
vòng vài gi . Th t v y, m t phát hi n gi m Lympho bào
(lymphocytopenia) ho c gi m b ch c u ái toan (eosinopenia) là
m t tiêu chu n ch n đoán quan tr ng khi tăng ti t quá m c
cortisol do tuy n thư ng th n.
Tương t như v y, dùng cortisol li u cao gây teo đáng
k c a mô b ch huy t kh p cơ th , do đó làm gi m s n xu t
các t bào T và kháng th t mô b ch huy t. K t qu là, kh
năng đ kháng cho g n như t t c xâm l n bên ngoài cơ th
đ u gi m. S gi m sút này đôi khi có th d n đ n nhi m
trùng n ng và t vong do các b nh mà n u không đi u tr
có th gây ch t ngư i, ch ng h n như bùng phát b nh lao
m t ngư i có b nh trư c đó. Tuy nhiên, cortisol và glucocorticoid khác ngăn c n hi n tư ng lo i b m nh ghép trong
trư ng h p ghép tim, th n và mô khác.
Cortisol làm tăng s n xu t h ng c u, cơ ch không rõ
ràng. Khi tuy n thư ng th n ti t quá m c corticoid gây ra
đa h ng c u, và ngư c l i, khi các tuy n thư ng th n không
ti t cortisol thư ng gây ra thi u máu.

Cơ ch t bào c a ho t tính cortisol
Cortisol, gi ng như hormone steroid khác, gây ra tác
d ng b ng cách tương tác v i receptor n i bào trong các t
bào đích. B i vì cortisol là lipid hòa tan, nó có th d dàng
khu ch tán qua màng t bào. Bên trong t bào, cortisol g n
v i receptor protein c a nó trong t bào ch t, và ph c h p
hormon-receptor tác đ ng v i các đo n DNA đi u ti t đ c
bi t, đư c g i là các y u t ph n ng glucocorticoid
(glucocorticoid response elements), đ gây ra ho c kìm hãm
phiên mã. Các protein khác trong t bào, đư c g i là các

y u t phiên mã (transcription factors), cũng c n thi t cho
vi c ph c h p hormon-receptor đ tương tác phù h p v i
các y u t ph n ng glucocorticoid
Glucocorticoid làm tăng ho c gi m phiên mã c a nhi u
gen đ t ng h p c a mRNA cho các protein, gián ti p hình
thành nhi u tác d ng sinh lý. Vì v y, h u h t các tác d ng trao
đ i ch t c a cortisol không x y ra ngay l p t c m t kho ng
45-60 phút đ t ng h p các protein, và lên đ n vài gi ho c
vài ngày đ phát tri n đ y đ . B ng ch ng g n đây cho th y
glucocorticoid, đ c bi t là n ng đ cao, có th cũng có
m t s tác d ng ngoài nhân nhanh trên màng t bào đ v n
chuy n ion có th đóng góp l i ích cho đi u tr c a h .

ĐI U HÒA BÀI TI T CORTISOL V
THƯ NG TH N DO TUY N YÊN
ACTH kích thích bài ti t cortisol. Không gi ng như
bài ti t aldosterone l p c u, aldosterol đư c ki m soát
chính b i kali và angiotensin II tác đ ng tr c ti p vào các
t bào v thư ng th n, bài ti t cortisol ki m soát bài ti t
c a ACTH t thùy trư c tuy n yên,

976

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Hormone này, còn g i là corticotropin ho c adrenocorticotropin, cũng tăng s n xu t hormon androgen thư ng
th n

Hóa h c c a ACTH. ACTH đã đư c tách ra t thùy trư c
tuy n yên. Nó là m t polypeptide l n, có chi u dài chu i
là 39 axit amin. M t polypeptide nh hơn, m t s n ph m
tiêu hóa (digested) c a ACTH có chi u dài chu i 24 axit
amin, nh hư ng lên t t c các phân t .
Bài ti t ACTH đư c ki m soát b i y u t gi i phóng
Corticotropin,
vùng dư i đ i. Trong cùng m t cách
mà các hormon tuy n yên khác đư c ki m soát b i y u t
gi i phóng t vùng dư i đ i, m t y u t gi i phóng quan
tr ng cũng ki m soát bài ti t ACTH. Y u t này đư c g i
là corticotropin releasing factor (CRF). Nó đư c ti t vào
các đám r i mao m ch chính c a h th ng c ng c a
hypophysial trong vùng gi a c a vùng dư i đ i và sau đó
đư c đưa đ n thùy trư c tuy n yên, kích thích bài ti t
ACTH. CRF là m t peptide g m 41 axit amin. Các thân t
bào t bào th n kinh, nơi ti t ra CRF n m ch y u trong
nhân c nh não th t (paraventricular nucleus) c a vùng
dư i đ i. Nhân này l n lư t nh n nhi u liên k t n i th n
kinh t h th ng limbic và ph n th p hơn thân não (lower
brain stem).
Thùy trư c tuy n yên có th ch bài ti t ít ACTH khi
không có CRF. Thay vào đó, h u h t các tình tr ng làm
tăng ti t ACTH cao b t đ u các tín hi u vùng sàn não,
bao g m c vùng dư i đ i, và sau đó đư c truy n đ n thùy
trư c tuy n yên b i CRF
ACTH kích ho t các t bào v thư ng th n đ s n xu t
Steroid b ng cách tăng cAMP. Tác d ng chính c a ACTH
trên các t bào v thư ng th n là đ kích ho t adenylyl
cyclase trong màng t bào. Sau đó hình thành c a cAMP

trong t bào ch t, đ t tác d ng t i đa c a nó trong kho ng 3
phút. Các cAMP l n lư t kích ho t các enzym n i bào hình
thành c a hormone v thư ng th n, đó là m t ví d khác c a
cAMP như m t h th ng tín hi u truy n tin th hai.

Quan tr ng nh t trong t t c các bư c ACTH kích
thích ki m soát bài ti t c a v thư ng th n là kích ho t
các protein enzyme kinase A, làm chuy n hóa ban đ u c a
cholesterol thành Pregnenolone. Chuy n hóa ban đ u này
là bư c “h n ch m c đ ” cho t t c các hormon v
thư ng th n, gi i thích t i sao ACTH thư ng c n thi t cho
hình thành b t k hormon v thư ng th n nào. Kích thích
kéo dài c a v thư ng th n b i ACTH không ch làm tăng
ho t đ ng bài ti t mà còn gây ra phì đ i và tăng sinh c a
các t bào v thư ng th n, đ c bi t là trong l p bó và l p
lư i, nơi cortisol và androgen đư c ti t ra.
Stress làm tăng bài ti t ACTH và hormon v thư ng
th n. Như đã ch ra chương trư c, h u như b t k lo i
stress v th ch t ho c tinh th n có th trong vòng vài phút
tăng cư ng ti t ACTH r t nhi u và cũng thư ng tăng ti t
cortisol lên 20 l n,


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

20

Vùng
gi a

(CRF)

Gi m

c ch

15
10
5
0
12:00 4:00 8:00 12:00 4:00 8:00 12:00
AM
PM

Bu i trưa

ACTH

Cortisol

(µg/100 ml)

Stress

UNIT XIV

M ch
c a

Kích thích

N ng đ costisol

Vùng dư i đ i

V thư ng
th n
1. T ng h p đư ng m i
2. Huy đ ng protein
3. Huy đ ng ch t béo
4. V ng b n lysosom

Hình 78-7: Cơ ch đi u hòa bài ti t glucocortisol, ACTH,
hormon adrenocorticotropic, CRF

Tác d ng này đã đư c ch ng minh b i các ph n ng ti t
nhanh và m nh hormon v thư ng th n khi ch n thương,
th hi n trong Hình 78-6.
Kích thích đau gây ra b i stress v th ch t ho c t n
thương mô đư c d n truy n lên trên qua thân não và cu i
cùng đ n vùng trung gian c a vùng dư i đ i, như th hi n
trong Hình 78-7. T i đây CRF đư c bài ti t vào h th ng c a
hypophysial. Trong vòng vài phút toàn b quá trình ki m
soát làm cho m t lư ng l n cortisol đi vào trong máu.

Stress v tinh th n có th làm tăng ti t nhanh chóng
ACTH. Cho là k t qu t vi c tăng ho t đ ng trong h
th ng limbic, đ c bi t là các khu v c c a amygdala và
hippocampus, sau đó c hai đ u truy n tín hi u đ n vùng
dư i đ i trung gian sau.
Tác d ng c ch c a Cortisol lên vùng dư i đ i và
thùy trư c tuy n yên đ gi m ti t ACTH. Cortisol có
tác d ng feedback ngư c âm tính tr c ti p (1) vùng dư i
đ i đ gi m hình thành CRF và (2) thùy trư c tuy n yên
đ làm gi m hình thành ACTH. C hai tác d ng feedback
này giúp đi u ch nh n ng đ cortisol trong huy t tương.
Đó là, b t k khi nào n ng đ cortisol tr nên quá m c,
feedback t đ ng làm gi m ACTH đ duy trì n ng đ bình
thư ng

Hình 78-8. Bi u đ đi n hình c a n ng đ cortisol trong ngày. Lưu ý các
dao đ ng trong bài ti t, cũng như sóng tăng bài ti t m t gi ho c lâu hơn
sau khi th c d y vào bu i sáng.

Tóm t t các h th ng ki m soát Cortisol
Hình 78-7 cho th y toàn b h th ng đ ki m soát bài
ti t cortisol. Chìa khóa đ ki m soát này là kích thích
c a vùng dư i đ i c a các lo i stress khác nhau. Stress
kích ho t toàn b h th ng làm gi i phóng nhanh chóng
cortisol và cortisol l n lư t kh i đ ng m t lo t các tác
d ng chuy n hóa hư ng t i vi c làm gi m các ch t gây
h i trong tình tr ng stress.
Feedback c a cortisol cho c vùng dư i đ i và thùy
trư c tuy n yên cũng x y ra đ làm gi m n ng đ
cortisol trong huy t tương nh ng l n cơ th không

b stress. Tuy nhiên, các kích thích stress là m nh
nh t; chúng có th luôn vư t qua quá trình c ch
feedback tr c ti p c a cortisol, gây ra ti t cortisol có
chu k nhi u l n trong ngày (hình 78-8) ho c bài ti t
cortisol kéo dài trong th i gian bi stress mãn tính.

Nh p sinh h c ngày đêm c a qua trình ti t
Glucocorticoid. M c đ bài ti t c a CRF, ACTH, cortisol
cao vào bu i sáng s m nhưng l i th p vào cu i bu i
t i, th hi n trong hình 78-8; m c đ bài ti t cortisol
huy t tương tăng cao kho ng 20 mg / dl m t gi trư c
bu i sáng và th p kho ng 5 mg / dl kho ng n a đêm.
Tác d ng này k t qu thay đ i theo chu k 24 gi do
các tác d ng kích thích vùng dư i đ i làm ti t cortisol.
Khi m t ngư i thay đ i thói quen ng hàng ngày, chu
k này thay đ i tương ng. Do đó, đo n ng đ cortisol
máu ch có ý nghĩa khi đư c bi u hi n rõ theo th i
gian theo chu k .

T ng h p và bài ti t ACTH liên quan v i hormon
kích thích t bào s c t , Lipotropin và Endorphin
Khi acth đư c ti t ra b i thùy trư c tuy n yên, đ ng th i
m t vài hormon có c u trúc hóa h c tương t cũng đư c
ti t. Nguyên nhân cho quá trình bài ti t này là các gen
đư c phiên mã đ t o thành phân t RNA đ t ng ACTH
ban đ u đ taoj ra m t protein l n hơn đáng k , m t ti n
977


Unit XIV

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Endocrinology and Reproduction

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Hormon g i là pro-opiomelanocortin (POMC) , chúng
là ti n ch t c a ACTH và m t s peptid khác, bao g m
MSH (melanocyte-­stimulating hormone), ­lipotropin,
-endoprin và m t vài peptid khác ( Hình 78-9)
Trong đi u ki n bình thư ng, h u h t các hormon không
ti t ra đ s lư ng b i tuy n yên đ có tác d ng chính trên
cơ th con ngư i, nhưng khi m c bài ti t ACTH cao, có
th x y ra nh ng ngư i b nh Addison, hình thành m t s
các hormon khác có ngu n g c POMC cũng có th đư c
tăng.
Các gen POMC đang tích c c sao chép trong m t s
mô, bao g m các t bào corticotroph c a thùy trư c tuy n
yên, POMC neuron trong nhân cung c a vùng dư i đ i,
các t bào c a l p h bì, và mô b ch huy t. Trong t t c
các lo i t bào, POMC đư c x lý đ t o thành m t lo t
các peptide nh hơn. Các lo i s n ph m chính ngu n g c
t POMC t m t mô c th ph thu c vào lo i enzym có
trong các mô. Do đó, các t bào corticotroph c a tuy n yên
bi u hi n là prohormone convertase 1 (PC1) nhưng không
là PC2, k t qu t o ra peptide N-terminal, peptide tham
gia, ACTH, và - lipotropin. Trong vùng dư i đ i, có m t

c a PC2 đ hình thành ra -MSH, -MSH, -MSH, và endorphin, nhưng không t o ACTH. Như đã th o lu n
trong Chương 72, -MSH hình thành b i t bào th n kinh
c a vùng dư i đ i đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c
đi u ch nh s thèm ăn.
Trong t bào h c t n m gi a các l p bi u bì và h bì
c a da, MSH kích thích hình thành s c t đen melanin và
phân tán nó đ n l p bi u bì. Tiêm MSH vào m t ngư i
hơn 8-10 ngày có th làm tăng s m da. Hi u qu l n hơn
nhi u nh ng ngư i có da s m di truy n hơn nh ng
ngư i da sáng.
m t vài đ ng v t, có thùy gi a tuy n yên, phát tri n

ACTH, because it contains an MSH sequence, has
about 1/30 as much melanocyte-stimulating effect as
MSH. Furthermore, because the quantities of pure MSH
secreted in humans are extremely small, whereas those of
ACTH are large, it is likely that ACTH is normally more
important than MSH in determining the amount of
NH2 in the skin.
melanin

l n,n m gi a thùy trư c và thùy sau tuy n yên. Thùy này
ti t ra m t lư ng l n c a MSH. Hơn n a, s ti t này đư c
ki m soát đ c l p b i vùng dư i đ i đ đáp ng v i lư ng
ánh sáng mà các đ ng v t đư c ti p xúc ho c ph n ng
v i các y u t môi trư ng khác. Ví d , m t s loài đ ng
v t B c c c phát tri n các lông s m màu vào mùa hè và
toàn b lông màu tr ng trong mùa đông.
Trong ACTH do ch a m t chu i MSH, nó có tác d ng
kích thích t bào s c t m nh b ng 1/30 l n so v i MSH.

Hơn n a, do MSH đư c bài ti t ngư i v i s lư ng r t
nh , trong khi ACTH l i đư c ti t v i s lư ng l n, ACTH
có kh năng có vai trò quan tr ng hơn so v i MSH trong
hình thành s c t melanin da.

Androgen c a thư ng th n
M t s hormone gi i tính nam ho t đ ng v a ph i đư c
g i là n i ti t t androgen thư ng th n (quan tr ng nh t
trong s đó là dehydroepiandrosterone) đư c ti t liên t c
t v thư ng th n, đ c bi t trong su t cu c s ng c a bào
thai, như đã th o lu n trong Chương 84. Ngoài ra, progesterone và estrogen đư c ti t ra v i s lư ng ít .
Thông thư ng, các n i ti t t androgen thư ng th n ch
có tác d ng y u ngư i. Có th tham gia m t ph n trong
phát tri n s m các cơ quan sinh d c nam t th i thơ u là
k t qu c a bài ti t androgen thư ng th n. Androgen
thư ng th n cũng gây tác d ng nh n , không ch trư c
tu i d y thì mà còn trong su t cu c đ i. Ph n l n s tăng
trư ng c a lông mu và nách n là k t qu ho t đ ng c a
các hormon này.
Trong các mô ngoài thư ng th n, m t s hormon
androgen thư ng th n đư c chuy n thành testosterone,
hormon sinh d c nam chính, trong đó có th gi i thích cho
nhi u ho t đ ng androgenic c a h . Tác d ng sinh lý c a
androgen đư c th o lu n trong Chương 81 liên quan đ n
ch c năng tình d c nam.

COOH

Proopiomelanocortin

N-Terminal protein

Joining
protein

β-Lipotropin

ACTH

PCI
PC2

γ-MSH

α-MSH

CLIP

γ-Lipotropin

β-MSH

978

β-Endorphin

Figure 78-9. Pro-opiomelanocortin processing
ohormone convertase 1 (PC1, red arrows)
by pr
and PC2 (blue arrows). T

issue-specific expression
of these two enzymes results in different pepo uced in various tissues. ACTH, adrenotidddes pr
corticotropic hormone; CLIP, corticotropin-like
intermediate peptide; MSH, melanocytestimulating hormone.


Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Các b t thư ng duy gi m ch c năng bài
ti t v thư ng th n ti t (suy thư ng th n) B nh lí Addison

Thi u h t Mineralocorticoid . Bài ti t aldosterone
thi u nhi u làm gi m tái h p thu natri
ng th n và h u
qu ion natri, ion clorua và nư c b m t nhi u vào nư c
ti u. K t qu làm gi m nhi u th tích d ch ngo i bào..
Hơn n a, hình thành h natri máu, tăng kali máu, và toan
nh do không bài ti t ion kali và ion hydro đ tái h p
thu Na.
Th tích d ch ngo i bào tr nên c n ki t, th tích huy t
tương gi m, n ng đ h ng c u tăng lên rõ r t, cung lư ng
tim và gi m huy t áp, và b nh nhân ch t vì s c, v i cái
ch t thư ng x y ra nh ng b nh nhân không đư c đi u
tr 4 ngày đ n 2 tu n sau khi bài ti t mineralocorticoid

hoàn toàn k t thúc.
Thi u h t glucocorticoid . M t bài ti t cortisol làm
cho ngư i b nh Addison có th duy trì n ng đ glucose
trong máu bình thư ng gi a các b a ăn do b nh nhân
không th t ng h p s lư ng glucose đáng k trong quá
trình t o đư ng m i. Hơn n a, thi u cortisol làm gi m
huy đ ng c a c protein và ch t béo t các mô, t đó
làm gi m ch c năng trao đ i ch t khác c a cơ th . huy
đ ng năng lư ng ch m khi cortisol không có s n là m t
trong nh ng tác d ng b t l i chính khi thi u h t glucocorticoid. Ngay c khi s lư ng glucose quá cao và ch t
dinh dư ng khác có s n, cơ b p c a con ngư i y u, cho
th y glucocorticoid c n thi t đ duy trì các ch c năng
trao đ i ch t khác c a các mô trong chuy n hóa năng
lư ng.
Thi u h t glucocorticoid đ cũng làm cho m t ngư i
b b nh Addison r t d b các tác nhân có h i các d c a
các lo i stress khác, và th m chí là m t nhi m trùng
đư ng hô h p nh có th gây t vong
S c t melanin. M t đ c tính khác h u h t nh ng
ngư i b b nh Addison là có s c t melanin niêm m c
và da. melanin không ph i luôn luôn l ng đ ng như
nhau nhưng đôi khi đư cl ng đ ng thành v t, và đ c
bi t nó đư c l ng đ ng vùng da m ng, ch ng h n như
niêm m c c a môi và da m ng c a núm vú.

Cơn b nh Addison. Như đã nói chương trư c, m t
s lư ng l n c a glucocorticoid đôi khi ti t ra đ đáp
ng v i các lo i stress v th ch t ho c tinh th n. m t
ngư i b nh Addison, đ u ra c a glucocorticoid không
tăng trong khi b stress. Tuy nhiên, trong quá trình b

ch n thương, b nh t t, ho c các stress khác, ch ng h n
như ph u thu t, m t ngư i có th có m t yêu c u c p
thi t đ i v i s lư ng l n glucocorticoid và thư ng s
lư ng ph i hơn 10 so v i bình thư ng c a glucocorticoid đ ngăn t vong.
Nhu c u c n thêm v i glucocorticoid và suy như c
n ng liên quan trong th i đi m b stress đư c g i là m t
cơn addison.
Tăng ch c năng tuy n thư ng th n- H i ch ng
Cushing
Tăng ti t v thư ng th n gây ra tác d ng ph c t p
c a hormone đư c g i là h i ch ng Cushing. Nhi u b t
thư ng c a h i ch ng Cushing có th đư c cho là b t thư ng
v s lư ng c a cortisol, nhưng ti t quá m c androgen
cũng có th là tác d ng quan tr ng . Hypercortisolism có
th x y ra do nhi u nguyên nhân, bao g m c (1) u tuy n
c a thùy trư c tuy n yên ti t ra lư ng l n ACTH, mà sau
đó gây ra tăng s n thư ng th n và bài ti t cortisol quá
m c; (2) ch c năng b t thư ng c a vùng dư i đ i làm
tăng n ng đ corticotropin- releasing hormone ( CRH),
kích thích gi i phóng ACTH quá m c;(3) “bài ti t sai v
trí” c a ACTH b i m t kh i u nh ng nơi khác trong
cơ th , ch ng h n như ung thư bi u mô b ng; và (4) u
tuy n c a v thư ng th n. Khi h i ch ng Cushing là th
phát ti t quá m c ACTH do thùy trư c tuy n yên, tình
tr ng này đư c g i là b nh Cushing.
Bi t ACTH quá m c là nguyên nhân thư ng g p nh t
c a h i ch ng Cushing và đư c đ c trưng b i n ng đ
cao ACTH và cortisol trong huy t tương. S n xu t quá
m c c a cortisol do tuy n thư ng th n chi m kho ng 20
đ n 25 ph n trăm các trư ng h p lâm sàng c a h i ch ng

Cushing và thư ng liên quan v i gi m m c đ ACTH do
cortisol c ch ti t ACTH b i thùy trư c tuy n yên.
Dùng li u cao dexamethasone, m t glucocorticoid t ng
h p, có th đư c s d ng đ phân bi t đư c h i ch ng
Cushing ph thu c ACTH và không ph thu c ACTH.
nh ng b nh nhân có s n xu t th a c a ACTH do u tuy n
yên ti t ACTH ho c r i lo n ch c năng vùng dư i đ ituy n yên, li u th p dexamethasone thư ng không c
ch bài ti t ACTH bình thư ng.

979

UNIT XIV

B nh Addison k t qu do v thư ng th n không có
kh năng s n xu t đ hormone v thư ng th n, và teo
nguyên phát ho c t n thương voe thư ng th n thư ng là
nguyên nhân hay g p nh t s thay đ i này. Trong kho ng
80 ph n trăm các trư ng h p, teo thư ng th n là do t
mi n ch ng l i các v . Thư ng th n gi m ch c năng h
cũng có th đư c gây ra b i s phá h y tuy n thư ng
th n ho c xâm l n v thư ng th n do ung thư.
Trong m t s trư ng h p, suy thư ng th n là th phát
đ làm y u ch c năng c a tuy n yên, mà không t o đ
ACTH. Khi đ u ra ACTH là quá th p, s n xu t cortisol
và aldosterone gi m , và cu i cùng là các tuy n thư ng
th n có th teo vì thi u s kích thích c a ACTH. Suy
thư ng th n th phát thư ng g p hơn nhi u so v i b nh
Addison, mà đôi khi đư c g i là suy thư ng th n nguyên
phát. Nh ng r i lo n trong suy thư ng th n n ng đư c
mô t trong các ph n sau.

L ng đ ng melanin nguyên nhân là do: Khi bài ti t
cortisol là gi m, thư ng feedback âm tính đ n vùng dư i
đ i và thùy trư c tuy n yên cũng gi m, do đó cho phép
bài ti t lư ng l n ACThH, đ ng th i tăng bài ti t
MSH. Lư ng l n ACTH có th gây ra h u h t các tác
đ ng lên s c t vì chúng có th kích thích t bào s c t
hình thành c a melanin gi ng cách mà MSH làm.
Đi u tr nh ng ngư i b nh Addison. M t ngư i không
đư c đi u tr làm phá h y thư ng th n gây ch t trong
vòng m t vài ngày đ n vài tu n do suy y u và thư ng b
shock tu n hoàn. Tuy nhiên, m t ngư i như v y có th
s ng trong nhi u năm n u dùng hàng ngày s lư ng nh
c a mineralocorticoids và glucocorticoid.


Unit XIV

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Endocrinology and Reproduction

B ng cách tăng li u dexamethasone đ n m c r t cao, ACTH
có th b c ch trong h u h t các b nh nhân b b nh
Cushing. Ngư c l i, nh ng b nh nhân thư ng th n s n xu t
th a cortisol ( h i ch ng Cushing không ph thu c ACTH )
thư ng có m c đ ACTH th p ho c không th phát hi n.
Test dexamethasone, m c dù s d ng r ng rãi, đôi khi
có th có ch n đoán không chính xác vì m t s kh i u tuy n

yên ti t ACTH đáp ng v i dexamethasone ngăn bài ti t
ACTH. Ngoài ra, các kh i u ác tính không ph i do tuy n
yên cũng s n xu t ACTH, ví d như m t s ung thư ph i,
không có ph n ng glucocorticoid feedback âm tính. Do
đó, test dexamethasone thư ng đư c coi là m t bư c đ u
tiên trong các ch n đoán khác c a h i ch ng Cushing.
H i ch ng Cushing cũng có th x y ra khi dùng m t
lư ng l n các glucocorticoid trong th i gian kéo dài cho
m c đích đi u tr . Ví d , b nh nhân m c b nh viêm mãn
tính như viêm kh p d ng th p thư ng đư c đi u tr b ng
glucocorticoid và có th g p m t s tri u ch ng lâm sàng
c a h i ch ng Cushing.
M t đ c đi m đ c bi t c a h i ch ng Cushing là huy
đ ng m t ph n dư i c a cơ th , đ ng th i l ng đ ng m
các vùng b ng ng c và phía trên, t o ra m t bư u trâu .
Ti t quá m c v i steroid cũng xu t hi n phù n m t, và
nam hóa c a m t s các hormone đôi khi gây ra m n tr ng
cá và r m lông (tăng trư ng quá m c c a lông m t).
Khuôn m t là thư ng đư c mô t như là m t “m t trăng”,
như đã ch ng minh trong các b nh nhân không đư c đi u
tr h i ch ng Cushing bên trái trong Hình 78-10. Kho ng
80 ph n trăm b nh nhân tăng huy t áp có th do tác d ng

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

mineralocorticoid c a cortisol.
Tác d ng lên chuy n hóa cacbohydrat và protein.
Bài ti t nhi u cortisol trong h i ch ng Cushing có th làm
tăng n ng đ glucose trong máu, đôi khi giá tr lên t i 200

mg / dl sau b a ăn, nhi u g p đôi bình thư ng. K t qu
tăng ch y u do tăng cư ng t o đư ng m i và gi m s
d ng glucose mô.
Tác d ng c a glucocorticoid trên d hóa protein thư ng
rõ trong h i ch ng Cushing, làm gi m r t nhi u protein mô
g n như kh p m i nơi trong cơ th v i ngo i tr c a gan;
các protein huy t tương v n b nh hư ng . M t protein t
các cơ đ c bi t gây suy y u nghiêm tr ng. M t t ng h p
protein trong các mô b ch huy t làm c ch h th ng mi n
d ch, và do đó r t nhi u các b nh nhân ch t vì nhi m trùng.
Ngay c các s i protein collagen trong mô dư i da b gi m
do đó các mô dư i da d dàng b r n, d n đ n hình thành
c a vân tím l n, nơi b r n . Ngoài ra, suy gi m nghiêm
tr ng l ng đ ng protein trong xương thư ng gây ra loãng
xương n ng, h u qu làm y u xương.
Đi u tr h i ch ng Cushing. Đi u tr h i ch ng Cushing g m có lo i b kh i u thư ng th n n u có th , n u nó là
nguyên nhân gây ra ho c gi m s ti t ACTH. Phì đ i tuy n
yên ho c nh ng kh i u nh
tuy n yên làm ti t quá m c
ACTH đôi khi có th đư c ph u thu t c t b ho c phá h y do
b c x . Lo i thu c ngăn t o steroid, như metyrapone, ketoconazol, và aminoglutethimide, ho c bài ti t c ch ACTH, như
đ i kháng serotonin và các ch t c ch GABAtransaminase,
cũng có th đư c s d ng khi ph u thu t là không kh thi.
N u ti t ACTH không th gi m d dàng ,

Hình 78-10. m t ngư i m c h i ch ng Cushing trư c (trái) và sau ( ph i) khi c t b g n như hoàn toàn tuy n thư ng th n (Courtesy Dr. Leonard Posey.)

980

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

Chapter 78 Adrenocortical Hormones

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

cách đi u tr t t là c t c c b hai bên thư ng th n th n (
th m chí là t t c ), sau đó là dùng b sung steroid
thư ng th n cho b t k thi u h t nào.

UNIT XIV

Cư ng aldosterol nguyên phát (Primary
Aldosteronism ~Conn’s Syndrome)
Đôi khi x y ra m t kh i u nh
t bào l p c u và ti t ra
m t lư ng l n aldosterone; các tình tr ng đư c g i cư ng
aldosterol nguyên phát ho c h i ch ng Conn. Ngoài ra,
trong m t vài trư ng h p, tăng s n v thư ng th n tăng s n
ti t aldosterone hơn là cortisol. Các tác d ng c a cư ng
aldosteron s đư c th o lu n chi ti t chương trư c.
Nh ng nh hư ng quan tr ng nh t là gi m kali huy t,
nhi m ki m chuy n hóa nh , tăng nh th tích d ch ngo i
bào và th tích máu, tăng khiêm t n trong n ng đ natri
huy t tương (thư ng tăng <4-6 mEq / L), và h u như luôn
tăng huy t áp. Quan tâm đ c bi t nh ng ngư i cư ng
aldosterol nguyên phát là th nh tho ng có đ t li t cơ do h
kali huy t. Tình tr ng tê li t là do tác d ng c a thu c làm

n ng đ kali ngo i bào th p trên ho t đ ng d n truy n s i
th n kinh, như đư c gi i thích trong Chương 5.
M t trong nh ng tiêu chu n ch n đoán cư ng aldosterol
nguyên phát là gi m n ng đ renin trong huy t tương. S
s t gi m này k t qu t quá trình feedback ngư c c ch bài
ti t renin do aldosterol quá nhi u ho c b i tăng quá nhi u
th tích d ch ngo i bào, h u qu c a cư ng aldosterol .
Đi u tr cư ng aldosterol nguyên phát có th bao g m ph u
thu t c t b kh i u ho c c a h u h t các mô thư ng th n
khi tình tr ng tăng s n là nguyên nhân gây b nh. M t l a
ch n khác đ đi u tr là dư c lý đ i kháng c a receptor
mineralocorticoid v i spironolactone ho c eplerenone.
H i ch ng thư ng th n- sinh d c
Đôi khi m t kh i u thư ng th n ti t quá nhi u c a
androgen tác d ng nam hóa m nh
kh p cơ th . N u hi n
tư ng này x y ra trong m t ngư i ph n , dương v t phát
tri n, bao g m m c c a m t b râu, gi ng nói tr m hơn, đôi
khi hói đ u n u cô y cũng có nh ng đ c đi m di truy n cho
hói đ u, lông trên cơ th phân b gi ng nam và lông xương
mu, tăng trư ng c a âm v t trông gi ng như dương v t, và
l ng đ ng c a các protein trong da và đ c bi t là trong các
cơ b p đ cung c p cho các đ c đi m nam tính đi n hình.
Trong nam trư c tu i d y thì, nam hóa do m t kh i u
thư ng th n gây ra nh ng đ c đi m tương t như t n c ng
v i phát tri n nhanh chóng c a các cơ quan sinh d c nam,
như th hi n trong Hình 78-11, trong đó mô t m t c u bé 4
tu i b h i ch ng sinh d c- thư ng th n. Trong nam trư ng
thành, đ c tính nam hóa c a h i ch ng sinh d c- thư ng
th n b che khu t b i đ c đính nam hóa do ti t testosterol t

tinh hoàn. Thư ng là khó khăn trong ch n đoán h i ch ng
adrenogenital nam gi i trư ng thành. Trong h i ch ng
sinh d c- thư ng th n, s bài ti t 17-ketosteroids (có ngu n
g c t androgen) trong nư c ti u có th lên t i 10 đ n 15
l n so v i bình thư ng, nó có th đư c s d ng trong ch n
đoán b nh.

Hình 78-11. H i ch ng sinh d c- thư ng thân
(Courtesy Dr. Leonard Posey.)

tr nam 4 tu i.

THƯ M C
Baker ME, Funder JW, Kattoula SR: Evolution of hormone selectivity
in glucocorticoid and mineralocorticoid receptors. J Steroid
Biochem Mol Biol 137:57, 2013.
Biller BM, Grossman AB, Stewart PM, et al: Treatment of
adrenocorticotropin-dependent Cushing’s syndrome: a consensus
statement. J Clin Endocrinol Metab 93:2454, 2008.
Bornstein SR: Predisposing factors for adrenal insufficiency. N Engl J
Med 360:2328, 2009.
Boscaro M, Arnaldi G: Approach to the patient with possible
Cushing’s syndrome. J Clin Endocrinol Metab 94:3121, 2009.
Chapman K, Holmes M, Seckl J. 11β-hydroxysteroid dehydrogenases:
intracellular gate-keepers of tissue glucocorticoid action. Physiol
Rev 93:1139, 2013.
Charmandari E, Nicolaides NC, Chrousos GP: Adrenal insufficiency.
Lancet 383:2152, 2014.
Feelders RA, Hofland LJ: Medical treatment of Cushing disease. J Clin
Endocrinol Metab 98:425, 2013.

Fuller PJ: Adrenal diagnostics: an endocrinologist’s perspective
focused on hyperaldosteronism. Clin Biochem Rev 34:111, 2013.
Fuller PJ, Young MJ: Mechanisms of mineralocorticoid action.
Hypertension 46:1227, 2005.
: Aldosterone and the cardiovascular system: genomic and
Funder JW
nongenomic effects. Endocrinology 147:5564, 2006.
: The genetic basis of primary aldosteronism. Curr
Funder JW
Hypertens Rep 14:120, 2012.
Gomez-Sanchez CE, Oki K: Minireview: potassium channels and aldosterone dysregulation: is primary aldosteronism a potassium channelopathy? Endocrinology 155:47, 2014.
Hall JE, Granger JP, Smith MJ Jr, Premen AJ: Role of renal hemodynamics and arterial pressure in aldosterone “escape.” Hypertension
6:I183, 1984.
Hammes SR, Levin ER: Minireview: recent advances in extranuclear
eceptor actions. Endocrinology 152:4489, 2011.
steroid r

981