chuyên đề định hướng dư luận xã hội góp phần nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đảng hiện nay

ĐỊNH HƯỚNG DƯ LUẬN XÃ HỘI GÓP PHẦN
NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC XÂY DỰNG ĐẢNG HIỆN NAY

I. Khái niệm, mục đích, nội dung và cấp độ định hướng dư luận xã hội
1.1. Khái niệm định hướng dư luận xã hội
DLXH là một hiện tượng thuộc lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội. Vì
vậy, DLXH bị quy định bởi điều kiện xã hội- lịch sử cụ thể, đồng thời DLXH có
tính độc lập tương đối trong thực hiện các chức năng cơ bản của mình. DLXH
chịu sự điều tiết của chủ thể lịch sử, môi trường xã hội và quản lý xã hội. Có thể
nói, DLXH là hiện tượng xã hội có thể định hướng được bằng những tác động
có ý thức, tự giác từ phía chủ thể xã hội, chủ thể quản lý xã hội phù hợp với quy
luật hình thành và biến đổi của nó.
Như vậy, có thể xem định hướng DLXH là một quá trình tác động hợp quy
luật vào diễn biến của nó nhằm xác định phương hướng đúng để hướng dẫn,
thúc đẩy sự hình thành DLXH tích cực, có tính tư tưởng cao, khách quan, chân
thực, tập trung thống nhất và có tác dụng giáo dục.1
Dư luận xã hội mang tính tích cực là DLXH có tính tư tưởng cao, tính
khách quan, chân thực, tính tập trung thống nhất và tính giáo dục.
Tính tư tưởng của DLXH thể hiện ở chỗ DLXH phù hợp với quan điểm,
đường lối của Đảng, chính sách, luật pháp của Nhà nước, tâm tư, nguyện vọng
của nhân dân và đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội. Tính tư tưởng còn thể hiện ở
chỗ DLXH phải khẳng định những nhân tố mới, những điển hình tiên tiến,
những xu hướng tích cực trong đời sống xã hội, kiên quyết phê phán các tệ nạn
và tiêu cực xã hội cản trở sự phát triển tất yếu của đất nước.
DLXH có tính khách quan, chân thực là dư luận phản ánh đúng tiến trình
diễn biến của sự kiện, hiện tượng trong một bối cảnh xã hội nhất định, phản ánh
toàn diện cả cái đúng và cái sai, tiến bộ và lạc hậu, thành tích và hạn chế, yếu
kém, đồng thời hướng con người đến cái đúng, cái thiện, cái đẹp.

1 TS. Nguyễn Đình Gấm: Những vấn đề tâm lý xã hội trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước,
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2003, tr16

Tính tập trung, thống nhất của DLXH có nghĩa là, trong các luồng ý kiến
của DLXH, không có sự đối lập hay phân tán ý kiến, sự phán xét đánh giá của
chủ thể DLXH hướng vào một khách thể nhất định và đạt độ tập trung thống
nhất tương đối cao. Nó không bị ảnh hưởng bởi các tin đồn thất thiệt, ít hoặc
không bị dao động bởi các tác nhân khác và phân hóa thành nhiều luồng ý
kiến trái chiều.
DLXH có tính giáo dục là dư luận góp phần hình thành cho con người thế
giới quan khoa học, nhân sinh quan đúng đắn, niềm tin vào chủ trương, đường
lối, chính sách, pháp luật, là dư luận có tác động điều chỉnh thái độ và hành vi
của công chúng, khơi dạy, cổ vũ tính tích cực, sáng tạo của con người hướng
vào việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị đặt ra trước xã hội.
1.2. Mục đích của định hướng DLXH
Định hướng DLXH có mục đích là xác định phương hướng đúng cho
DLXH. Bởi lẽ, DLXH thường diễn biến phức tạp, có thể theo chiều hướng tích
cực hoặc tiêu cực, đúng đắn hoặc sai lầm, tiến bộ hoặc lạc hậu, vì vậy nó có thể
có tác dụng giáo dục hoặc phản giáo dục. Định hướng DLXH phải đạt tới yêu
cầu là sự phán xét đánh giá của dư luận dựa trên các chuẩn mực xã hội đúng
đắn, tiến bộ, phù hợp với đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà
nước, với các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đảm bảo sự thống nhất
giữa lợi ích trước mắt và lâu dài, lợi ích tập thể và lợi ích toàn xã hội.
Định hướng DLXH còn là quá trình hướng dẫn, thúc đẩy DLXH diễn ra
theo mục đích đã xác định, làm cho sự diễn biến của DLXH là một quá trình tự
giác chứ không phải là quá trình tự phát, mò mẫm. Xác định đúng phương
hướng cho DLXH đồng thời tác động vào DLXH theo những nội dung và
phương thức nhất định sẽ đạt tới mục đích hình thành DLXH tích cực đối với sự
kiện, hiện tượng và quá trình xã hội mà dư luận phán xét.
1.3. Nội dung định hướng dư luận xã hội
Định hướng dư luận xã hội là sự tác động của các tổ chức chính trị, chính

trị - xã hội, xã hội, các cơ quan truyền thông đến quá trình hình thành và biến
đổi của DLXH nhằm xác lập ở công chúng nhận thức đúng về vấn đề, sự kiện,
hiện tượng, có thái độ phù hợp và hành vi phát ngôn hợp lý. Nội dung định
hướng DLXH có 3 vấn đề cơ bản sau:


Một là, hình thành ở công chúng nhận thức đúng đắn về sự kiện, hiện
tượng, quá trình xã hội.
Nhận thức là một hiện tượng tâm lý giúp cho con người hiểu biết hiện thực
khách quan, tạo cơ sở cho khả năng định hướng, tự điều khiển thái độ và hành vi
ứng xử của con người trong những tình huống nhất định. Trong DLXH, do sự
phản ánh các sự kiện, hiện tượng mang tính riêng của từng nhóm xã hội, nhận
thức của họ chứa đựng cả chân lý và sai lầm. Vì vậy, hình thành nhận thức đúng
đắn về sự kiện, hiện tượng là vấn đề mang tính quy luật, đồng thời phụ thuộc
vào nhiều nhân tố chủ quan.
Hình thành nhận thức đúng về sự kiện, hiện tượng là quá trình tác động
của chủ thể (Đảng và Nhà nước, các tổ chức xã hội) để đối tượng (cán bộ,
đảng viên và quần chúng nhân dân) phản ánh đúng đắn hiện thực khách
quan. Nội dung của sự hình thành nhận thức chung về sự kiện, hiện tượng
thể hiện ở ba yêu cầu: Thứ nhất , công chúng nhận thức đúng đặc điểm, ý
nghĩa, bản chất của sự kiện, hiện tượng đã xảy ra phù hợp với lịch sử và
logic biểu hiện của nó. Thứ hai, công chúng nhận thức đúng về sự kiện, hiện
tượng đã xảy ra bằng thế giới quan duy vật biện chứng, bằng kinh nghiệm và
phương pháp tư duy khoa học. Thứ ba, nhận thức của công chúng về sự
kiện, hiện tượng phải trên cơ sở quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách,
pháp luật của Nhà nước, các chuẩn mực giá trị truyền thống, các yêu cầu
phát triển của tập thể và xã hội.
Hai là, hình thành ở công chúng thái độ phù hợp với sự kiện, hiện tượng.
Thái độ là đặc trung tâm lý xã hội có tính chủ thể cao, luôn gắn với nhu
cầu, động cơ, mục đích của cá nhân và điều kiện xã hội, lịch sử cụ thể. Thái

độ được hình thành trong quá trình con người hoạt động, giao tiếp và dựa trên
cơ sở khái quát hóa những hiểu biết, cảm xúc, tình cảm về đối tượng, về một
sự kiện, hiện tượng nhất định. Sự hình thành thái độ diễn ra bởi quá trình tích
hợp những động cơ, mục đích cá nhân và sự trao đổi quan điểm giữa các cá
nhân, nhóm xã hội với nhau. Những quan điểm giống nhau được củng cố và
trở thành cơ sở cho cách ứng xử chung. Còn nếu trong nhóm, cộng đồng tồn
tại những quan điểm khác nhau thì sẽ diễn ra quá trình trao đổi, cọ sát, đấu
tranh để loại bỏ quan điểm sai hoặc làm cho quan điểm ưu thế lấn át các quan


điểm khác. Trên cơ sở đó diễn ra sự phán xét đánh giá, sự bày tỏ quan điểm,
thái độ của nhóm hoặc cộng đồng đối với xã hội.
Ba là, hình thành hành vi phát ngôn hợp lý của công chúng đối với sự kiện,
hiện tượng.
Hành vi phát ngôn là lời nói, ngôn ngữ, đối thoại diễn ra trong quá trình
con người trao đổi với nhau về sự kiện, hiện tượng. Nó là mặt hiện thực của
nhận thức, cảm xúc, tình cảm của chủ thể đối với sự kiện, hiện tượng. Hành vi
phát ngôn hợp lý phải đảm bảo các yêu cầu sau:
Thứ nhất, thống nhất, thể hiện sự nhất trí cao với đường lối, quan điểm của
Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các giá trị của truyền thống dân tộc,
nhiệm vụ của tập thể và cộng đồng phải giải quyết.
Thứ hai, thể hiện sự thống nhất nhận thức, tình cảm, động cơ bên trong của
công dân, bộc lộ thái độ đúng đắn, phù hợp với nội dung cần chuyển tải.
Thứ ba, phù hợp với các qui tắc và các chuẩn mực ngôn ngữ đã được thừa
nhận trong xã hội và cộng đồng. Ngôn ngữ phải rõ ràng, chính xác, phổ thông,
dễ hiểu, tạo ra sức thuyết phục và ảnh hưởng, lôi cuốn nhiều nhóm xã hội, nhiều
cộng đồng xã hội tham gia vào quá trình ngôn luận vì công lý và tiến bộ.
1.4. Các cấp độ định hướng dư luận xã hội
Định hướng dư luận xã hội sử dụng các nguồn thông tin chính thống tác
động đến cá nhân, nhóm và cộng đồng xã hội làm thay đổi nhận thức, thái độ

của họ, tạo ra sự nhất trí và đồng thuận trong việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ
đặt ra trước xã hội. Định hướng dư luận xã hội tác động ở ba cấp độ: cá nhân,
nhân xã hội và cộng đồng.
- Định hướng ở cấp độ cá nhân: đó là việc sử dụng các phương pháp tuyên
truyền, giáo dục, vận động, thuyết phục để tác động đến từng cá nhân nhằm thay
đổi nhận thức, thái độ của cá nhân theo hướng có lợi cho tập thể, cộng đồng. Cá
nhân vừa là chủ thể mang ý kiến, vừa là chủ thể nhận thức và phản ánh dư luận
xã hội. Quan điểm, thái độ của cá nhân về các sự kiện, hiện tượng đều có liên
quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến lợi ích mà sự kiện, hiện tượng mang đến cho
họ. Mỗi cá nhân thường gắn mình với một nhóm xã hội nhất định và mang đặc
trưng của nhóm xã hội đó. Xét trong quan hệ với một nhóm xã hội nhất định,
một cá nhân vừa có những điểm chung của nhóm đó, vừa có điểm riêng biệt, đặc


trưng của nhóm xã hội khác. Đồng thời từng cá nhân cũng có những đặc trưng
riêng có của mình. Trong định hướng dư luận xã hội ở cấp độ cá nhân cần đặc
biệt lưu ý đến những đặc điểm riêng về tâm lý của từng cá nhân.
- Định hướng ở cấp độ nhóm xã hội: trong xã hội, các cá nhân luôn gắn với
một nhóm xã hội nhất định, chịu sự tác động bởi các qui tắc, chuẩn mực của
nhóm và tuân thủ các quyết định của nhóm.
Để xác định một nhóm xã hội, người ta đưa ra hàng loạt các tiêu chí.
Mỗi ngành khoa học khác nhau đều dựa trên những đặc trưng cơ bản, tính bền
vững và tính tương đối đồng nhất của các cá nhân để xác định những nhóm xã
hội khác nhau.
Khi định hướng dư luận xã hội ở cấp độ nhóm thì việc sử dụng vai trò cá
nhân của người có uy tín, có địa vị cao trong nhóm là rất quan trọng. Người
đứng đầu tổ chức, thủ trưởng cơ quan, thủ lĩnh nhóm xã hội thường có vai trò
định hướng rất rõ đối với ý kiến của các thành viên thuộc tổ chức, hay nhóm
xã hội của mình. Vì vậy, cung cấp cho người đứng đầu cơ quan, đơn vị, thủ
lĩnh nhóm xã hội thật đầy đủ, kịp thời, chính xác những thông tin chính thức

và có định hướng là rất quan trọng khi thực hiện định hướng dư luận xã hội
thông qua vai trò của họ.
Những người trong cùng một nhóm thường suy nghĩ và hành động trong sự
so sánh, đối chiếu với suy nghĩ và hành động của những người xung quanh, của
những người trong cùng một nhóm nhằm đạt được sự “ăn khớp” hay sự đồng
thuận, chia sẻ, cảm thông của người xung quanh. Vì vậy, có thể định hướng dư
luận nhóm thông qua việc tác động lên các chuẩn mực nhóm, tác động vào ý
thức trách nhiệm của cá nhân trong thực hiện, tuân thủ các chuẩn mực nhóm.
- Định hướng ở cấp độ cộng đồng (xã hội)
Định hướng cộng đồng có phạm vi tác động rộng hơn định hướng nhóm
xã hội, là hoạt động định hướng mang tính liên nhóm. Các thông điệp tham gia
vào quá trình định hướng dư luận thường phản ánh lợi ích chung của cả cộng
đồng. Phương tiện chủ yếu tham gia quá trình định hướng ở cấp độ cộng đồng
thường là các phương tiện truyền thông đại chúng, trong đó chủ yếu là các loại
hình báo chí như báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử. Đây là
những phương tiện truyền thông phổ biến, có sức lan tỏa nhanh, tác động trên
phạm vi rộng lớn. Sự phát triển nhanh chóng, đa dạng các loại hình phương


tiện truyền thông đại chúng hiện nay đang tạo ra những điều kiện thuận lợi cho
việc định hướng dư luận xã hội ở cấp độ cộng đồng. Tuy nhiên, việc bùng nổ
các phương tiện truyền thông đại chúng, việc phát triển đa dạng của các mạng
xã hội cũng đang tạo ra những khó khăn nhất định trong việc quản lý thông tin,
nhất là quản lý, giám sát các hoạt động của quá trình truyền thông. Nếu sản
phẩm truyền thông mang nội dung định hướng dư luận xã hội tốt sẽ tạo ra sự
đồng thuận, nhất trí cao trong cộng đồng. Ngược lại, nếu nội dung các sản
phẩm truyền thông không được định hướng rõ ràng thì chúng có thể phản tác
dụng trong định hướng dư luận xã hội, thậm chí chúng có thể tạo nên tâm trạng
hoài nghi, hoang mang, lo lắng trong cộng đồng. Vì vậy, quản lý, giám sát chặt
chẽ và khoa học hoạt động truyền thông là vấn đề hết sức quan trọng và nhạy

cảm trong định hướng dư luận xã hội hiện nay.
II. Một số phương pháp chủ yếu định hướng dư luận xã hội
2.1. Định hướng dư luận xã hội thông qua uy tín người lãnh đạo, thủ
lĩnh nhóm xã hội
Cơ sở tâm lý của việc sử dụng phương pháp này để định hướng dư luận xã
hội là qui luật nhân cách hóa quan hệ: người ta chú ý đến ai nói chứ ít chú ý đến
người đó nói cái gì. Cùng một nội dung phát ngôn nhưng nếu đó là phát ngôn
của một giáo sư, một nhà khoa học hay một chính khách thì người ta tin hơn là
phát ngôn của một sinh viên hay của một nhân viên bình thường. Trong một cơ
quan, một tập thể, một nhóm xã hội, họ chính là người lãnh đạo, quản lý, nhà
hoạt động xã hội có uy tín. Trong các tôn giáo, họ là các chức sắc tôn giáo (cha
cố, nhà tu hành). Trong các dân tộc thiểu số miền núi họ là già làng, trưởng bản
còn ở nông thôn họ có thể là các trưởng họ tộc, người cao tuổi...
Có thể nói, người lãnh đạo, quản lý, thủ trưởng cơ quan, thủ lĩnh các nhóm
xã hội có vai trò to lớn trong việc hình thành và định hướng dư luận xã hội diễn
ra tại cơ quan, đơn vị hoặc trong nhóm xã hội, trong tập thể mà họ là người lãnh
đạo, quản lý, là thủ lĩnh. Vai trò, tác dụng định hướng dư luận xã hội tỷ lệ thuận
với phẩm chất, năng lực và uy tín của họ. Nếu cán bộ lãnh đạo, quản lý có uy tín
lớn, có trình độ cao, sự đánh giá của họ sẽ được công chúng tin cậy, noi theo và
dư luận xã hội trong trường hợp đó phát triển theo hướng tích cực. Đặc biệt, khi
định hướng dư luận xã hội về những vấn đề quan trọng, nhạy cảm cần cử những
người có địa vị cao, có uy tín lớn phát ngôn để công chúng nhanh chóng có sự


chấp nhận. Tuy nhiên, những người lãnh đạo, quản lý, thủ lĩnh các nhóm xã hội
cần thấy rõ trách nhiệm và tác dụng định hướng dư luận xã hội của mình đối với
cộng đồng để cân nhắc kỹ lưỡng vấn đề cần phát ngôn khi thực hiện vai trò định
hướng dư luận xã hội. Phương pháp này có tác dụng lớn trong hướng dẫn dư
luận tập thể, dư luận nhóm. Để định hướng DLXH trên phạm vi rộng lớn hơn có
thể mời người có uy tín phát ngôn trên các phương tiện truyền thông đại chúng.

2.2. Định hướng dư luận xã hội thông qua sinh hoạt, hội
họp của các tổ chức
Các tổ chức bao gồm tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, xã hội - nghề
nghiệp, xã hội, kinh tế... và sinh hoạt, hội họp của chúng là một kênh truyền
thông, một phương tiện tác động tư tưởng cho nên, chúng cũng là một kênh, một
phương tiện có thể sử dụng để định hướng dư luận xã hội. Định hướng dư luận
xã hội qua kênh này có ưu thế nổi trội là có thể định hướng dư luận một cách
nhanh chóng và trực tiếp đến từng nhóm đối tượng sinh hoạt trong cùng một tổ
chức. Bởi lẽ trong xã hội, nhất là trong xã hội xã hội chủ nghĩa mỗi người đều
sinh hoạt trong một tổ chức hoặc đồng thời sinh hoạt trong nhiều tổ chức.
Để định hướng dư luận xã hội kịp thời, trực tiếp, trong sinh hoạt, hội họp
của các tổ chức cần thực hiện tốt quá trình mang tính hai chiều sau:
- Truyền đạt, cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, những thông tin chính
thức, chính thống, những thông tin đã được chọn lọc kỹ càng.
- Đấu tranh khắc phục những quan điểm, tư tưởng, ý kiến lệch lạc, bác bỏ
các tin đồn nhảm, các luận điểm phản tuyên truyền, sai trái, xuyên tạc,…
Vai trò định hướng DLXH thông qua sinh hoạt, hội họp của các tổ chức,
các thiết chế xã hội là rất lớn, vì vậy củng cố, tăng cường, thường xuyên xây
dựng, kiện toàn các tổ chức trong sạch, vững mạnh và nâng cao chất lượng sinh
hoạt, hội họp của các tổ chức, các thiết chế xã hội là cách chủ động, tích cực
trong định hướng DLXH.
2.3. Định hướng DLXH thông qua hoạt động của các phương tiện
truyền thông đại chúng, trước hết là báo chí
DLXH hình thành qua các kênh truyền thông, giao tiếp xã hội. Tuy nhiên,
nếu thông qua giao tiếp trực tiếp, nhất là cơ chế truyền miệng, DLXH hình thành
rất chậm. Ngoài ra, qua kênh trực tiếp, dư luận có trạng thái phân tán cao, cục bộ


do thông tin hay bị sai lệch, khó hình thành dư luận nhóm lớn, dư luận rộng rãi
trên quy mô toàn xã hội. Giao tiếp qua các phương tiện truyền thông tin đại

chúng là giao tiếp của số đông, hướng đến số đông quần chúng. Kênh này có
khả năng phát tán thông tin nhanh, trên diện rộng, tức thời, đồng thời cùng lúc
tới số đông công chúng.
Trong định hướng DLXH, các phương tiện truyền thông đại chúng có
những nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, góp phần tăng cường dân chủ hóa các mặt của đời sống xã hội,
trong đó có dân chủ hóa thông tin, tạo điều kiện để nhân dân được biết, được
bàn, dược kiểm tra những vấn đề có liên quan đến lợi ích chính đáng của họ.
Thứ hai, hình thành, tạo lập DLXH tích cực về một vấn đề, sự kiện nào đó
nhằm thúc đẩy hay hạn chế sự phát triển của sự kiện, hiện tượng đó.
Thứ ba, thông tin cho nhân dân về tình trạng của DLXH đối với các vấn đề
đang tạo nên mối quan tâm chung của toàn xã hội, nhất là những vấn đề có tính cấp
Thứ tư, xây dựng lòng tin, thế giới quan khoa học và các chuẩn mực giá trị
đúng đắn, tiến bộ, nhân văn.
Thứ năm, điều chỉnh hành vi của các cá nhân trong xã hội, tăng cường tính
tích cực chính trị - xã hội của quần chúng.
Với các chức năng và ưu thế vốn có của mình các phương tiện truyền thông đại
chúng, chủ yếu là báo chí, tham gia định hướng DLXH với các phương thức sau:
- Báo chí tham gia xã hội hóa sự kiện, hiện tượng để đông đảo mọi tầng lớp
xã hội biết và bày tỏ thái độ.
- Báo chí cung cấp thông tin đa dạng, nhiều chiều, sâu sắc giúp quá trình
đánh giá của công chúng đối với sự kiện, hiện tượng mang tính khách quan
nhiều hơn.
- Thông qua quá trình luận bàn về sự kiện, hiện tượng, báo chí tham gia
vào quá trình hình thành quan điểm, cách đánh giá đối với sự kiện hiện tượng.
- Báo chí phân tích, làm sáng tỏ mối liên hệ của sự kiện, hiện tượng với lợi
ích của cộng đồng, quốc gia hay nhóm xã hội. Nhờ việc làm sáng tỏ mối quan hệ
này mà công chúng bày tỏ thái độ ủng hộ hay phản đối, đồng tình hay không
đồng tình đối với sự kiện, hiện tượng diễn ra.

- Bằng việc thông tin về sự kiện, hiện tượng trên quy mô rộng lớn, báo chí
góp phần khơi nguồn, tạo lập DLXH. Tuy nhiên, khi tham gia tạo lập DLXH
thông qua việc cung cấp thông tin về sự kiện, hiện tượng, báo chí phải lựa chọn
thông tin, phải đứng trên lợi ích giai cấp, dân tộc, quốc gia để lựa chọn. Điều đó
có nghĩa là ngay từ khi thực hiện chức năng phản ánh, báo chí đã tham gia vào
việc định hướng DLXH.
- Việc phản ánh tính đa dạng, phong phú, nhiều chiều của dư luận, báo chí
góp phần tạo nên ở công chúng cách đánh giá vừa khách quan, vừa dân chủ, tạo
nên tính tự giác cho quá trình tiếp nhận thông tin và hình thành DLXH tích cực,
tránh võ đoán, gò ép.
Theo qui luật uy tín như đã nêu trên, khi sử dụng báo chí để định hướng
DLXH, phải mời được những nhà báo, những tờ báo có uy tín tham gia, những
người lãnh đạo, quản lý, những thủ lĩnh dư luận phát ngôn trên báo chí.
2.4. Định hướng dư luận xã hội bằng dư luận
Trong các đám đông quần chúng, thường xuất hiện một nhóm nhỏ có vai
trò tiến tiến, có uy tín cao và có ảnh hưởng nhất định đến nhóm lớn hơn. Trong
công tác định hướng DLXH, có thể sử dụng dư luận đúng đắn của nhóm nhỏ
tiên tiến này để định hướng dư luận của nhóm lớn hơn.
Muốn sử dụng DLXH để định hướng DLXH, trước hết phải huy động các
kênh, các phương tiện truyền thông tạo lập dư luận đúng. Sau đó phản ánh
DLXH trên các kênh, các phương tiện truyền thông, đồng thời sử dụng dư luận
đó để định hướng dư luận của các nhóm xã hội khác, của toàn xã hội.
2.5. Định hướng DLXH bằng cách tác động vào các yếu tố có ảnh hưởng
đến quá trình hình thành, biến đổi quan điểm, thái độ của con người
- Tác động đến yếu tố nhận thức của chủ thể dư luận bằng cách cung cấp
thông tin chính xác, đầy đủ, kịp thời.
Thông tin, sự hiểu biết của các chủ thể quyết định việc đánh giá đúng hay
sai, sâu hay nông, khách quan hay chủ quan, thiên lệnh về sự kiện, hiện tượng,
nói cách khác quyết định tính chính xác, khách quan của DLXH hay của tình

hình tư tưởng trong các tầng lớp nhân dân.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đối với sự kiện, hiện tượng đơn giản thì dư luận
của đa số thường là đúng. Còn đối với sự kiện, hiện tượng phức tạp, đa diện, đa


chiều cạnh, lại mới xuất hiện lần đầu thì dư luận của những người có nhiều
thông tin, có hiểu biết thường là đúng. Trong trường hợp này ý kiến, dư luận
đúng không phải là ý kiến, dư luận của đa số. Có thể nói, nội dung, tính chất của
DLXH được quyết định bởi trình độ hiểu biết, nền tảng văn hóa, tri thức của chủ
thể DLXH. Vì vậy, trong việc nắm bắt và định hướng DLXH cần tham khảo,
chú ý sử dụng ý kiến của tầng lớp có trình độ học vấn, trình độ văn hóa cao, có
thâm niên công tác và “bề dày” kinh nghiệm, đặc biệt cần tham khảo, sử dụng ý
kiến, dư luận của “giới tinh hoa”.
- Đứng trên quan điểm lợi ích, giải thích làm rõ các mối quan hệ về lợi ích
để định hướng DLXH.
Thái độ phán xét đánh giá của con người về sự kiện, hiện tượng phụ thuộc
vào mối quan hệ về lợi ích của họ đối với sự kiện, hiện tượng đó. Người ta đồng
tình với những sự kiện, hiện tượng phù hợp với lợi ích của họ, ủng hộ những
người mang lại lợi ích cho họ. Ngược lại, người ta phản đối, lên án những sự
kiện, hiện tượng, con người đi ngược lại lợi ích của mình.
Cho nên, trong định hướng DLXH, cần phải làm rõ các lợi ích chính đáng
của công chúng và giải thích rõ các quan hệ lợi ích của họ thông qua đó để kích
thích, lôi kéo họ bày tỏ quan điểm, thái độ tích cực.
Cần lưu ý rằng những quan điểm, thái độ cực đoan, phản ánh lợi ích cục
bộ, cực đoan thường khó thay đổi hơn các quan điểm, thái độ ít cực đoan. Trong
trường hợp ở công chúng xuất hiện quan điểm cực đoan, phải tăng cường tiếp
xúc cá nhân, đối thoại trực tiếp, chân tình, tác động bằng tình cảm thì dễ có sự
thay đổi quan điểm, thái độ hơn.
2.6.Tăng cường giáo dục tư tưởng cho công chúng là cách chủ động
nhất, tích cực nhất để định hướng dư luận xã hội

Tác động to lớn, ý nghĩa tích cực và chủ động của phương pháp này là ở
chỗ, nhờ giáo dục tư tưởng mà ở công chúng hình thành thế giới quan duy vật
biện chứng, phương pháp luận khoa học, nhân sinh quan cách mạng, có các
chuẩn mực và định hướng giá trị đúng đắn để làm cơ sở, căn cứ cho việc đánh
giá phán xét. Đồng thời, giáo dục tư tưởng cũng góp phần hình thành, nâng cao
trình độ tư duy, trình độ nhận thức chính trị sắc bén, chính xác để công chúng
vận dụng trong việc xem xét, đưa ra những nhận định, những ý kiến khách quan,
khoa học về sự kiện, hiện tượng, vấn đề.


Giáo dục tư tưởng còn hình thành cho công chúng niềm tin khoa học
và bản lĩnh giúp họ kiên định lập trường, quan điểm, không hoang mang,
giao động trước các tin đồn nhảm, kích động, các luận điệu xuyên tạc của
các thế lực thù địch, biết đứng vững trên lập trường, quan điểm của Đảng
và lợi ích của nhân dân, dân tộc, giai cấp để thể hiện ý kiến đối với sự kiện,
hiện tượng, vấn đề.
III. Nâng cao hiệu quả định hướng dư luận xã hội
3.1. Những thuận lợi và khó khăn của việc định hướng dư luận xã hội
3.1.1. Thuận lợi
Công tác định hướng DLXH ở nước ta hiện nay đang có nhiều thuận lợi
căn bản, đó là:
- Sự nghiệp đổi mới đã mang lại nhiều thành tựu quan trọng trong phát
triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước. Những thành tựu đó tạo ra
cho người dân điều kiện, cơ hội tham gia ngày càng nhiều hơn vào đời sống
chính trị đất nước, tính tích cực chính trị - xã hội của nhân dân ngày càng cao.
Nhân dân ngày càng được biết, được bàn bạc công khai những vấn đề liên quan
đến nhu cầu, lợi ích của họ.
- Hệ thống chính trị của đất nước ngày càng phát triển, hoàn thiện. Các tổ
chức chính trị - xã hội ngày càng phát huy vai trò to lớn trong đời sống xã hội,
uy tín của các tổ chức này về cơ bản ngày càng tăng trước nhân dân. Các tổ chức

chính trị - xã hội thực sự trở thành một kênh quan trọng để nhân dân bày tỏ tâm
tư, nguyện vọng, ý kiến, quan điểm của mình.
- Dân chủ hóa các lĩnh vực của đời sống xã hội ngày càng được nâng cao.
Nhân dân ngày càng được tham gia rộng rãi hơn vào quá trình hình thành các
quyết sách có liên quan đến nhu cầu, lợi ích của họ. Trình độ văn hóa nhất là
văn hóa chính trị của nhân dân được nâng cao, các ý kiến, quan điểm, sự đánh
giá, phán xét của nhân dân ngày càng sâu và chất lượng hơn.
- Các phương tiện truyền thông, nhất là các phương tiện truyền thông đại
chúng ngày càng phát triển và đưa thông tin đến hầu hết các đối tượng công
chúng kể cả công chúng ở vùng sâu, vùng xa. Thông tin do các phương tiện
truyền thông mang đến cho công chúng ngày càng đa dạng, phong phú, cập nhật
và mang tính khách quan.


- Sự quan tâm này càng tăng của Đảng và Nhà nước đối với việc lãnh đạo,
chỉ đạo, quản lý công tác DLXH nói chung và công tác định hướng DLXH nói
riêng. Trong nhiều văn bản, Đảng và Nhà nước ta rất coi trọng vai trò của
DLXH, coi việc định hướng DLXH là một nhiệm vụ quan trọng của công tác tư
tưởng, nhất là của công tác báo chí - truyền thông.
3.1.2. Khó khăn
- Sự phát triển của kinh tế thị trường với nhiều thành phần kinh tế, nhiều
hình thức sở hữu làm cho cơ cấu xã hội ngày càng đa dạng. Sự phân hóa về giai
tầng xã hội, về thu nhập và mức sống ngày càng gia tăng, theo đó sự phân hóa về
lợi ích, sự đa dạng về tư tưởng, quan điểm cũng ngày một phát triển hơn. Sự khác
biệt trong nhận thức, nhất là trong đánh giá phán xét về các sự kiện, hiện tượng,
quá trình xã hội của các giai tầng, các nhóm xã hội, các tổ chức xã hội sẽ có xu
hướng gia tăng và phát triển như một xu hướng tất yếu.
- Trong điều kiện bùng nổ thông tin, công chúng tiếp xúc với nhiều luồng
thông tin đa dạng, đa chiều. Trong số đó có một số luồng thông tin trái chiều,
thất thiệt từ các thế lực thù địch nhưng một bộ phận không nhỏ công chúng chưa

được “miễn dịch” trước sự tấn công của chúng, chưa đủ bản lĩnh để chiến thắng
sự cám dỗ, chưa có nhãn quan sáng suốt để đánh giá sự đúng - sai, thật - giả vốn
có trong các luồng thông tin ấy.
- Do chưa được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng, đội ngũ cán bộ làm công tác
thông tin, tuyên truyền chưa đủ năng lực định hướng thông tin. Đội ngũ cán bộ
làm công tác nghiên cứu, định hướng DLXH chưa đủ trình độ nghiên cứu, nắm
bắt, phân tích, dự báo xu hướng vận động của DLXH, thiếu khả năng, đặc biệt là
khả năng phối hợp với những người làm công tác truyền thông trong việc định
hướng DLXH.
3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả định
hướng dư luận xã hội
3.2.1. Đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác định
hướng dư luận xã hội
Đảng lãnh đạo toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội cho nên Đảng
lãnh đạo công tác tư tưởng và công tác định hướng DLXH – một nội dung quan
trọng của công tác tư tưởng, công tác lãnh đạo và quản lý xã hội.


Định hướng DLXH trước hết và chủ yếu bằng việc cung cấp thông tin đầy
đủ, chính xác, kịp thời và có định hướng cho DLXH thông qua tất cả các
phương tiện truyền thông, phương tiện công tác tư tưởng.
Để đảm bảo cho việc đổi mới, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng nhằm
nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác định hướng DLXH cần quan tâm đến
các vấn đề sau:
Thứ nhất, lãnh đạo, chỉ đạo phải kịp thời.
Sự kiện, hiện tượng là khách thể phán xét của DLXH, là đối tượng phản
ánh của truyền thông thường xuất hiện, tồn tại trong một khoảng thời gian xác
định. Trong khoảng thời gian đó DLXH cũng trải qua nhiều giai đoạn phát triển
và không ngừng biến đổi, thậm chí có lúc biến đổi rất nhanh. Vì vậy, thông tin
cung cấp để định hướng DLXH phải rất kịp thời. Nếu chậm trễ, các quyết định

định hướng DLXH sẽ ít có tác dụng, thậm chí không có tác dụng vì thực trạng
DLXH đã biến động khác thời điểm ra quyết định. Để các phương tiện truyền
thông, trước hết là báo chí thông tin đầy đủ, chính xác về sự kiện, hiện tượng,
các cấp ủy Đảng thông qua các cơ quan chuyên môn, cần sớm đưa ra quan điểm
chỉ đạo chính thức để các phương tiện truyền thông có phương hướng thông tin
thống nhất, kịp thời. Nếu lãnh đạo, chỉ đạo chậm, quan điểm chính thức, chính
thống của cơ quan lãnh đạo thiếu kịp thời thì hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo sẽ hạn
chế, theo đó hiệu quả định hướng DLXH cũng bị hạn chế.
Thứ hai, lãnh đạo, chỉ đạo phải rõ ràng, chính xác và có tính thống nhất cao
Để định hướng DLXH theo mục đích đặt ra, thông tin mà các phương tiện
truyền thông cung cấp phải rõ ràng, thể hiện công khai, nhất quán quan điểm,
chính kiến. Để có thông tin đạt yêu cầu đó, các cơ quan thông tin, tuyên truyền
của Đảng rất cần nhận được sự lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, khoa học, chính xác,
đặc biệt là phải có tính thống nhất, nhât quán cao từ phía các tổ chức, cá nhân có
trách nhiệm của Đảng. Nếu sự chỉ đạo thiếu thống nhất, diễn ra theo kiểu “trống
đánh xuôi, kèn thổi ngược”, các cơ quan truyền thông, nhất là truyền thông đại
chúng rất khó khăn trong việc đưa tin và trong một số trường hợp buộc phải
dừng việc thông tin, tác động định hướng DLXH sẽ giảm, thậm chí không có.
3.2.2. Tăng cường và nâng cao chất lượng nghiên cứu, nắm bắt dư luận xã hội


DLXH là hiện tượng xã hội có thể định hướng được nhưng định hướng
DLXH là công việc khó khăn, phức tạp.
Để có cơ sở cho việc xác định nội dung, lựa chọn phương pháp định hướng
DLXH, phải có thông tin đầy đủ về thực trạng và xu hướng vận động của DLXH
nghĩa là phải nghiên cứu về nó. Các nghiên cứu làm căn cứ cho việc định hướng
DLXH phải hướng vào việc làm rõ bản chất, các tính qui luật và những nhân tố
khách quan, chủ quan tác động, ảnh hưởng đến quá trình phát sinh, phát triển
của các luồng dư luận khác nhau cũng như cơ sở khoa học để đánh giá, phân
tích một luồng dư luận nào đó. Việc nghiên cứu, nắm bắt DLXH cần tuân thủ

nghiêm ngặt các công đoạn, các khâu, các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp
nghiên cứu, đảm bảo kết quả nghiên cứu mang tính khách quan, chân thực.
Các cuộc điều tra phục vụ công tác định hướng DLXH cần được tổ chức
theo các định hướng chủ yếu sau:
- Các cuộc điều tra do các cơ quan chức năng của Đảng và Nhà nước
tiến hành định kỳ nhằm giúp các cơ quan truyền thông nắm bắt DLXH về những
vấn đề, sự kiện thời sự, nóng bỏng trong từng giai đoạn. Kết quả nghiên cứu,
nắm bắt DLXH theo hướng này giúp các cơ quan truyền thông những căn cứ
cho việc xây dựng chiến lược, kế hoạch thông tin- truyền thông. Để chủ đề
nghiên cứu phục vụ đắc lực công tác định hướng DLXH của cơ quan truyền
thông trước khi tiến hành điều tra, cơ quan chức năng có thể trưng cầu, tham
khảo ý kiến của cơ quan truyền thông về nội dung nghiên cứu.
- Các cuộc điều tra xuất phát từ yêu cầu của cơ quan truyền thông.Theo
hướng nghiên cứu này, một cơ quan truyền thông có thể độc lập nghiên cứu
hoặc các cơ quan truyền thông liên kết, phối hợp với nhau cùng nghiên cứu hay
“đặt hàng” các cơ quan chuyên nghiên cứu DLXH thực hiện.
Ngoài hai hướng nghiên cứu, nắm bắt DLXH nêu trên, tất cả các cơ quan,
tổ chức trong hệ thống chính trị cần chủ động, kịp thời nắm bắt DLXH về các sự
kiện, hiện tượng mang tính thời sự, liên quan đến lợi ích của cơ quan, tổ chức
mình và lợi ích của quốc gia- dân tộc. Những thông tin DLXH được nắm bắt qua
kênh này là cơ sở rất quan trọng để định hướng DLXH trong nội bộ cơ quan, tổ
chức đó và định hướng DLXH trên qui mô toàn xã hội.
Chất lượng nghiên cứu, nắm bắt DLXH là vấn đề rất quan trọng. Nó là căn
cứ của việc định hướng DLXH, là yếu tố quyết định chất lượng, hiệu quả định


hướng DLXH. Tuy nhiên, hiện nay chất lượng nghiên cứu, nắm bắt DLXH còn
nhiều hạn chế do trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ làm công tác DLXH
cũng như công tác tổ chức, quản lý, chỉ đạo hoạt động nghiên cứu DLXH còn
nhiều bất cập. Các phương pháp nghiên cứu, nắm bắt DLXH mà bộ phận nghiên

cứu DLXH tại Ban Tuyên giáo các địa phương, nhất là ở cấp huyện và cấp cơ sở
sử dụng thường là các phương pháp truyền thống. Các phương pháp hiện đại,
phương pháp xã hội học như quan sát, phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm tập trung,
phương pháp liên tưởng, phương pháp bổ khuyết, phương pháp người thứ ba và
các phương pháp phân tích nội dung, phương pháp điều tra bằng bảng hỏi… ít
được sử dụng. Lý do của tình trạng này có nhiều nhưng chủ yếu là ở kinh phí và
năng lực cán bộ. Do kinh phí được cấp không có hoặc rất ít ỏi, sự hiểu biết về
phương pháp hiện đại không nhiều, cho nên ở cấp cơ sở và cấp trên cơ sở, cán
bộ làm công tác DLXH, cộng tác viên DLXH thường sử dụng phương pháp
truyền thống đề thu thập thông tin. Mặc dù phương pháp này có ưu điểm là
nhanh, ít tốn kém nhưng hạn chế là thông tin thiếu tính khách quan và không
được định lượng. Để cán bộ làm công tác DLXH sử dụng đa dạng các phương
pháp, biết phối hợp nhiều loại phương pháp trong một cuộc nghiên cứu điều tra
cần thiết phải bồi dưỡng các năng lực nghiên cứu, nắm bắt DLXH bằng các
phương pháp xã hội học hiện đại.
3.2.3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực định hướng dư luận xã hội
cho cán bộ truyền thông và cán bộ làm công tác dư luận xã hội
Trong việc định hướng DLXH, vấn đề năng lực của cán bộ làm công tác
truyền thông, cán bộ làm công tác DLXH, các cộng tác viên DLXH và cán bộ
lãnh đạo, quản lý, những thủ lĩnh dư luận đóng vai trò hết sức quan trọng. Để
mỗi cán bộ truyền thông, cán bộ công tác DLXH nhận thức đúng đắn, sâu sắc
trách nhiệm định hướng DLXH của mình, có kiến thức và kỹ năng định hướng
DLXH tốt nhất, hợp lý nhất, họ phải thường xuyên được đào tạo, bồi dưỡng
trong các nhà trường và trong thực tiễn nghề nghiệp của mình.
Những kiến thức và kỹ năng công tác DLXH nói chung và kỹ năng định
hướng DLXH nói riêng cần được đào tạo, bồi dưỡng cho cộng tác viên DLXH
và cán bộ truyền thông bao gồm: kiến thức lý luận và nghiệp vụ công tác tư
tưởng, kiến thức về tâm lý học xã hội, xã hội học, khoa học chính trị, những
hiểu biết cơ bản và chuyên sâu về quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách,
pháp luật của Nhà nước. Đồng thời, họ cần được đào tạo, bồi dưỡng các kiến

thức lý luận về DLXH, các kỹ năng điều tra, nghiên cứu, nắm bắt DLXH, kỹ
năng tổng hợp, phân tích, dự báo DLXH. Biết xây dựng kế hoạch và am hiểu
sâu sắc các bước tiến hành một cuộc điều tra DLXH…
Hình thức đào tạo, bồi dưỡng có thể là: đào tạo dài hạn các ngành xã hội
học, tâm lý học, chính trị học – công tác tư tưởng, hoặc có thể tham gia các khóa
bồi dưỡng ngắn hạn, bồi dưỡng chuyên đề, bồi dưỡng nâng cao…
Để các chương trình đào tạo, bồi dưỡng thiết thực, đáp ứng nhu cầu công
tác cần tổ chức các cuộc thăm dò về nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng. Tổ chức các
buổi tọa đàm, giao lưu, rút kinh nghiệm về nghiệp vụ của các cộng tác viên
DLXH là một hình thức bồi dưỡng vì qua đây các cộng tác viên có thể trao đổi,
chia sẻ kinh nghiệm công tác của mình. Đồng thời cũng là một kênh để phát
hiện, nắm bắt nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng các cộng tác viên DLXH hiện nay.
3.2.4. Phối hợp đồng bộ, chặt chẽ các phương tiện truyền thông trong định
hướng DLXH, phát huy vai trò tham mưu, chỉ đạo, kiểm tra của Ban Tuyên giáo
các cấp trong phối hợp các lực lượng, các phương tiện định hướng DLXH
Tham gia định hướng DLXH là tất cả các lực lượng, phương tiện truyền
thông bao gồm các phương tiện truyền thông trực tiếp (truyền thông cá nhân,
truyền thông nhóm) và truyền thông gián tiếp (truyền thông qua các phương tiện
truyền thông đại chúng). Trong các phương tiện truyền thông trên đây, vai trò to
lớn thuộc về các phương tiện truyền thông đại chúng, tuyên truyền miệng và
hoạt động của báo cáo viên cũng như vai trò của các thủ lĩnh dư luận (những
người lãnh đạo, quản lý, những người có uy tín trong cộng đồng).
Do có nhiều cá nhân, nhiều tổ chức, nhiều lực lượng, nhiều phương tiện
cùng tham gia định hướng DLXH nên việc phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, thông
suốt là một nguyên tắc bắt buộc và là giải pháp rất quan trọng nâng cao chất
lượng, hiệu quả định hướng DLXH. Trong quá trình phối hợp, mỗi phương tiện
căn cứ tôn chỉ mục đích, chức năng, nhiệm vụ của mình phải kịp thời đưa những
thông tin khách quan, chân thực đến công chúng. Tránh việc đưa các thông tin

sai phạm về chính trị - tư tưởng, thiếu khách quan hoặc những thông tin chưa
được kiểm chứng gây hoang mang trong dư luận.
Đối với các sự kiện, vấn đề nhạy cảm, DLXH lan tỏa nhanh, tác động mạnh
mẽ, sâu sắc trong đời sống xã hội, nếu thiếu sự phối hợp, thống nhất, chia sẻ


quan điểm vì lợi ích chung sẽ dẫn đến hỗn loạn, mất định hướng, công chúng
hoang mang vì không biết tin vào ai, chủ thể, phương tiện truyền thông nào.
Ban Tuyên giáo các cấp có vai trò quan trọng trong việc tham mưu cho cấp
ủy cùng cấp chỉ đạo, kiểm tra công tác định hướng DLXH. Trong việc phối hợp
các kênh truyền thông để định hướng DLXH, Ban Tuyên giáo các cấp cần phát
huy vai trò tham mưu cho cấp ủy chủ động xây dựng chủ trương định hướng
DLXH về những sự kiện, hiện tượng phức tạp, nhạy cảm, Đồng thời cần nắm
lấy và thể hiện vai trò của mình trong hoạt động chỉ đạo sự phối hợp này.
3.2.5. Đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch, hạn chế nhận thức
sai lệch và loại bỏ các tin đồn nhảm, kích động, chia rẽ
Định hướng DLXH là để hình thành DLXH đúng đắn, tích cực, có lợi cho
việc ổn định và phát triển xã hội. Điều đó tất yếu đòi hỏi phải đấu tranh chống
các quan điểm sai trái, thù địch, khẳng định quan điểm đúng đắn, chính thức của
Đảng và Nhà nước ta. Đồng thời cần minh bạch hóa các nguồn thông tin, phân
biệt rõ DLXH và tin đồn, loại bỏ tin đồn thất thiệt, các luận điệu kích động,
xuyên tạc, chia rẽ nội bộ, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Ủng hộ các
luồng DLXH đúng đắn, tích cực.
Trong các ý kiến, quan điểm của DLXH có nhiều ý kiến, quan điểm đúng
đắn, khách quan nhưng cũng có nhiều luồng ý kiến, quan điểm sai lầm, chủ
quan, thiên lệch mà những ý kiến, quan điểm này có nguyên nhân từ việc thiếu
thông tin hoặc có thông tin nhưng bị bóp méo, bị biến dạng bởi lợi ích cá nhân
cực đoan hoặc “lợi ích nhóm” cục bộ. Trong điều kiện ấy cần cung cấp thông tin
đầy đủ, khách quan và quan trọng hơn là phải phân tích rõ các mối quan hệ về
lợi ích để trên cơ sở đó hạn chế, chấn chỉnh các nhận thức sai lệch, tạo môi

trường cho DLXH đúng đắn, lành mạnh phát triển và phát huy tác dụng trong
đời sống xã hội./.