Hướng dẫn dạy chủ đề tích hợp

1.1. Khái niệm về dạy học tích hợp (DHTH)
Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp
đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại.
DHTH là giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức,
kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết có hiệu quả các nhiệm vụ học tập;
thông qua nó hình thành những kiến thức kỹ năng mới; phát triển được những năng lực cần
thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống.
1.3. Vai trò của dạy học tích hợp
DHTH góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường phổ thông
Góp phần giảm tải học tập cho học sinh
2.1. Nguyên tắc tích hợp giáo dục
– Không làm thay đổi tính đặc trưng của môn học: các kiến thức được tích hợp vào phải
được tiềm ẩn trong nội dung bài học, phải có mối quan hệ logic chặt chẽ trong bài học.

– Khai thác nội dung cần tích hợp một cách có chọn lọc, có tính hệ thống,đặc trưng: các kiến
thức tích hợp được đưa vào bài học phải có hệ thống, được sắp xếp hợp lí làm cho kiến thức
môn học thêm phong phú, sát với thực tiễn, tránh sự trùng lặp, không thích hợp với trình độ
của HS, không gây quá tải, ảnh hưởng đến việc tiếp thu nội dung chính.
– Đảm bảo tính vừa sức: DHTH phải phát huy cao độ tính tích cực và vốn sống của HS.
Các kiến thức tích hợp đưa vào bài học phải làm cho bài học rõ ràng và bài học tường
minh hơn, đồng thời tạo hứng thú cho người học.
2.2. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp
Bước 1: Lên ý tưởng xây dựng chủ đề
Giáo viên lên ý tưởng xây dựng chủ đề bằng việc đặt ra một số câu hỏi như:
- Tại sao phải xây dựng chủ đề?
- Chủ đề xây dựng cần các kiến thức gì? Nằm trong môn học nào? Chương nào,

bài nào của môn học?
- Các kiến thức đó tích hợp như thế nào? (phác họa ý tưởng tích hợp theo sơ đồ tư duy).
- Dự tính các bước xây dựng chủ đề, vạch ra cách tổ chức hoạt động như thế nào
để phù hợp với nội dung chủ đề...
Bước 2: Rà soát nội dung kiến thức
Để xây dựng được một chủ đề tích hợp phù hợp với hoàn cảnh địa phương, trình độ
học sinh, GV cần rà soát kiến thức một số môn học thông qua khung chương trình hiện
có từ đó lên ý tưởng và lựa chọn ra các chủ đề gắn với thực tế, có tính phổ biến, gắn liền
với kinh nghiệm sống học sinh, phù hợp trình độ nhận thức của học sinh.
1

Bước 3: Lựa chọn chủ đề
- Chủ đề đưa ra phải xuất phát từ thực tiễn cuộc sống, phù hợp với đối tượng, trình
độ của học sinh, hoàn cảnh của địa phương.
- Lựa chọn một chủ đề mang tính thách thức và kích thích người học dấn thân vào
quá trình suy nghĩ và làm việc là điều cần thiết trong dạy học tích hợp.
- Khi lựa chọn chủ đề giáo viên cần xem chủ đề mình muốn xây dựng thuộc môn
học, bài học nào trong chương trình? Tích hợp nội dung nào là hợp lí? Các nội dung kiến
thức cụ thể đó là gì? Tên của chủ đề là gì? Thời lượng cho bài học tích hợp dự kiến là bao
nhiêu? Logic và mạch phát triển các nội dung cần tích hợp đó như thế nào?...
- Tên của chủ đề phải phản ánh được nội dung của chủ đề và hấp dẫn học sinh tìm
tòi, khám phá.
Bước 4: Xác định các kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề.

- Để giải quyết một cách nhuần nhuyễn các vấn đề trong chủ đề đòi hỏi người giáo
viên phải biết phân tích mối quan hệ giữa các môn học khác nhau trong chủ đề cũng như sự
phát triển các kiến thức trong cùng môn học, từ đó xác định được kiến thức cần đưa vào
trong chủ đề. Các nội dung kiến thức đưa ra phải phù hợp với mục tiêu của chủ đề đã đặt ra,
đồng thời phải có tính gắn kết với nhau.
- Để thực hiện tốt công việc này, khi xác định kiến thức, GV phải có hiểu biết sâu sắc
về chương trình học của từng môn, đặt chúng trong tính toàn vẹn của chủ đề tránh việc lặp
lại kiến thức một cách không cần thiết. Bên cạnh đó, có thể phối hợp các giáo viên bộ môn
có liên quan đến chủ đề cùng xây dựng các nội dung nhằm đảm bảo tính chính xác khoa học
và sự phong phú của chủ đề.
- Việc đặt câu hỏi định hướng các nội dung cần đưa vào chủ đề là cần thiết, vì đây là
bước định hướng xây dựng nội dung kiến thức của chủ đề.

Bước 5: Xây dựng mục tiêu dạy học của chủ đề
- Nguyên tắc xây dựng mục tiêu chủ đề tích hợp cũng tuân theo nguyên tắc chung đó
là mục tiêu cần cụ thể và lượng hóa được.
- Để xác định mục tiêu chủ đề tích hợp GV cần rà soát lại kiến thức, kỹ năng của
từng môn. Đồng thời cũng căn cứ vào cấu trúc các năng lực chung và năng lực chuyên biệt
của môn khoa học tự nhiên để xác định các năng lực của học sinh có thể được hình thành và
phát triển thông qua chủ đề. Việc xác định mục tiêu này đôi khi diễn ra đồng thời với việc
xác định các nội dung, các hoạt động học tập của chủ đề tích hợp.
- Có 3 loại kiến thức cần quan tâm khi tổ chức dạy học chủ đề tích hợp. Đó là:
+ Kiến thức đã học: những kiến thức này học sinh đã biết và được sử dụng làm nền tảng cho việc
xây dựng kiến thức mới, những kiến thức này không phải là mục tiêu dạy học của chủ đề.
2

+ Kiến thức sẽ học: Đây là những kiến thức dự kiến được học sinh chiếm lĩnh thông qua
dạy học chủ đề tích hợp, những kiến thức này được ghi trong mục tiêu dạy học. Những kiến
thức này thông thường được lấy từ nội dung các kiến thức trọng tâm các môn học có liên
quan đến chủ đề.
+ Kiến thức cơ sở khoa học: Một số kiến thức mở rộng, cung cấp dưới dạng thông tin để
qua đó tạo điều kiện học sinh rèn luyện các kĩ năng, phát triển năng lực. Những nội dung
kiến thức này được cung cấp dưới các dạng thông tin tham khảo bài đọc thêm và cũng
không phải là mục tiêu dạy học của chủ đề.
Dạy học tích hợp tạo cơ hội cho học sinh rèn luyện các kĩ năng đa dạng của bản thân,
bao gồm cả những kĩ năng của từng môn học và kĩ năng chung. Hơn thế nữa thông qua việc

thực hiện những nhiệm vụ trong chủ đề tích hợp, học sinh vận dụng tổng hợp kiến thức, kĩ năng
để giải quyết những vấn đề gắn liền với thực tế qua đó sẽ hình thành và phát triển năng lực.
Bước 6: Xây dựng nội dung các hoạt động dạy học của chủ đề
- Ở bước này cần làm rõ: Chủ đề có những hoạt động nào? Các hoạt động đó được
tiến hành như thế nào? Từng hoạt động thực hiện vai trò gì trong việc đạt được mục tiêu
toàn bài?
- Có thể chia hoạt động theo vấn đề cần giải quyết hoặc theo cấu trúc nội dung của
chủ đề. Mỗi nội dung nhỏ, hoặc một vấn đề cần giải quyết của chủ đề có thể được xây dựng
thành một hoặc vài hoạt động dạy học khác nhau, ứng với mỗi hoạt động, GV cần thực hiện
các công việc sau:
+ Xác định mục tiêu hoạt động
+ Xây dựng nội dung học dưới dạng các tư liệu -học tập: phiếu học tập, phiếu điều tra...

+ Chuẩn bị phương tiện, thiết bị dạy học cho hoạt động
+ Dự kiến nguồn nhân, vật lực để tổ chức hoạt động
- Lập kế hoạch tổ chức hoạt động dạy học: Có nhiều cách thức tổ chức hoạt động học tập ta
có thể áp dụng: hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm, hoạt động theo trạm, thực hiện dự án...
- Xây dựng công cụ đánh giá mục tiêu hoạt động: Mỗi hoạt động giáo viên đều cần
có công cụ đánh giá mục tiêu hoạt động tương ứng. Công cụ đánh giá có thể là một câu hỏi,
một bài tập hoặc một nhiệm vụ cần thực hiện và phiếu tiêu chí đánh giá hoạt động đó.
- Dự kiến thời gian cho mỗi hoạt động, nhằm đảm bảo thời lượng của chương trình,
phù hợp với tiến trình giảng dạy.
2.3. Tổ chức các hoạt động dạy học chủ đề tích hợp
a. Hình thức tổ chức dạy học
- Bên cạnh không gian truyền thống như: phòng học, phòng thực hành thí nghiệm,

phòng chức năng,... thì các hoạt động dạy học chủ đề tích hợp còn diễn ra ở các phòng học bộ
3


môn, các câu lạc bộ hoặc mở rộng ra ngoài nhà trường như: Học tập tại các di sản văn hóa,
các cơ sở sản xuất và kinh doanh, danh lam thắng cảnh, môi trường gia đình, xã hội,…
- Áp dụng triệt để các hình thức tổ chức dạy học: Cá nhân, cặp đôi, nhóm, cả lớp, hỗ
trợ tư vấn. Phát huy vai trò của các chuyên gia, gia đình, cộng đồng và địa phương trong quá
trình tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.
- Trong các tiết dạy, có ít nhất 01 tiết được diễn ra tại một địa điểm ở ngoài nhà trường
có gắn với nội dung chủ đề như tại các khu di tích lịch sử, viện bảo tàng, địa danh, khu danh
lam thắng cảnh, khu chế biến, sản xuất, kinh doanh....

b. Phương pháp và kỹ thuật dạy học
- Chú trọng các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn, cải tiến các phương pháp dạy
học truyền thống, vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực (dạy học nhóm, giải
quyết vấn đề, dạy học dự án, bàn tay nặn bột,…); các kỹ thuật dạy học tích cực (động não,
khăn trải bàn, sơ đồ tư duy, kỹ thuật mảnh ghép,…), mức độ vận dụng đúng năng lực người
học; không áp đặt và mang tính hình thức.
Những yêu cầu cơ bản khi áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học để phát triển năng
lực học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp là:
- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát
triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên
cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy.
- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn

học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc
“Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.
- Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ
theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích
hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về
phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành,
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học.
- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có
thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp
với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
c. Kiểm tra đánh giá
- Sử dụng các loại hình thức đánh giá thường xuyên, đánh giá định kỳ sau từng hoạt

động, từng phần nhằm mục đích phản hồi điều chỉnh quá trình dạy học (đánh giá quá trình);
- Chuyển từ chủ yếu đánh giá kiến thức, kỹ năng sang đánh giá năng lực của người
học. Tức là chuyển trọng tâm đánh giá chủ yếu từ ghi nhớ, hiểu kiến thức, … sang đánh giá
4


năng lực vận dụng, giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đặc biệt chú trọng đánh giá các
năng lực tư duy bậc cao như tư duy sáng tạo;
- Chuyển đánh giá từ một hoạt động gần như độc lập với quá trình dạy học sang việc
tích hợp đánh giá vào quá trình dạy học, xem đánh giá như là một phương pháp dạy học;
- Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá: sử dụng các
phần mềm thẩm định các đặc tính đo lường của công cụ (độ tin cậy, độ khó, độ phân biệt, độ

giá trị) và sử dụng các mô hình thống kê vào xử lý phân tích, lý giải kết quả đánh giá.

5