Sáng kiến kinh nghiệm Ngữ văn - lớp 7

Một cách dạy bài Ca Huế trên sông Hơng

Lý do chọn đề tài:

Ca Huế trên sông Hơng là một văn bản nhật dụng giàu sức biểu cảm đ-
ợc chọn đa vào chơng trình ngữ văn bậc THCS. Ngời đọc dù cha một lần đến
Huế ,cha từng đợc nghe ca Huế trên sông Hơng ,vậy mà qua ngôn ngữ miêu tả
cụ thể,giàu cảm xúc của tác giả,bỗng cảm thấy mình nh một du khách đang
ngồi trong một con thuyền rồng trên dòng Hơng thơ mộng vào một đêm trăng
sáng,tâm hồn bâng khuâng xao xuyến lắng nghe lời ca tiếng nhạc du dơng hoà
trong tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân xa.Nhà báo Hà ánh Minh,qua tác
phẩm này ,đã vừa giới thiệu đợc vẻ đẹp độc đáo của ca Huế ,vừa thổi vào lòng
ngời đọc niềm khao khát đợc thởng thức nét sinh hoạt văn hoá tao nhã ,đầy
sức quyến rũ này của xứ Huế.
Thành công của tác phẩm là vậy ,nhng cái khó của ngời dạy văn là chọn
con đờng nào để giúp học sinh tiếp nhận tác phẩm một cách hiệu quả nhất,từ
đó bồi đắp những giá trị Chân-Thiện Mĩ trong tâm hồn các em.Đó là niềm
day dứt,trăn trở của những giáo viên dạy văn yêu nghề .Việc chọn con đờng ấy
lại càng khó hơn khi hiện nay yêu cầu đổi mới phơng pháp dạy học Ngữ văn
đang đặt ra cấp thiết ,khi nhiều học sinh (và từ không ít phụ huynh )không còn
muốn chọn văn chơng làm sự học.
Là một văn bản nhật dụng,việc khai thác Ca Huế trên sông Hơngcó cái
khó riêng,bởi nếu thiên về nội dung tính chất nhật dụng thì bài dạy sẽ rất khô
khan,học sinh sẽ không hứng thú học tập;còn nếu thiên về cảm thụ văn
học(bài văn này có hệ thống ngôn từ rất đẹp) thì dễ quên đặc trng văn bản.Lại
nữa,ca Huế là một sinh hoạt văn hoá dân gian ,khi dạy bài này nhất thiết
không thể tách rời nó khỏi tính chất fôlklo.
Từ những băn khoăn đó,tôi đã đi dự giờ tham khảo bài dạy này của nhiều
đồng nghiệp,lắng nghe sự góp ý bổ sung của tổ chuyên môn trong trờng về
chính bài dạy của tôi,tôi đã rút ra một cách khai thác bài Ca Huế trên sông

Hơngnh sau, xin mạnh dạn trình bày với các đồng nghiệp ,rất mong đợc các
đồng chí đọc và đóng góp ý kiến .
Nội dung đề tài
A.Những vấn đề cơ bản đặt ra :
1.Tạo dựng khung cảnh nghe ca Huế:
Vì sao trong thiết kế này tôi đặt ra vấn đề trên?Bởi hầu hết học sinh cha đợc
đặt chân đến Huế.Các em sẽ rất háo hức học văn bản này ,đồng nghĩa với việc
khám phá một miền đất mới với những điều kì diệuđang chờ đợi chúng nếu
chúng ta tạo đợc một tâm thế nhập cuộc cho học sinh.
Tôi thực hiện công việc này ngay từ khâu hỏi bài cũ và giới thiệu bài
mới.Đặc biệt trong quá trình cùng học sinh khai thác tác phẩm trên lớp,tôi đi
sâu vào việc tái hiện không gian thởng thức caHuế cả bên ngoài (dòng sông H-
ơng-dòng sông trăng) và bên trong(con thuyền rồng,cách bố trí dàn nhạc trong
khoang thuyền,hình ảnh các ca công-ngời biểu diễn và ngời thởng thức cận kề
bên nhau),từ đó học sinh cứ tự nhiên bị lôi vào cuộc ,vừa cảm nhận đợc vẻ đẹp
xứ Huế,vừa hiểu hơn về giá trị của các làn điệu ca Huế sâu đậm tình ngời.
2.Phát huy sự sáng tạo của học sinh :
Đây là vấn đề cốt yếu của việc dạy và học ngữ văn hiện nay,là linh hồn của
việc đổi mới phơng pháp dạy học mà bất cứ giáo viên nào cũng phẩi quan
tâm.Nhng phát huy sự sáng tạo của các em nh thế nào lại cũng là một việc
đáng phải bàn cho từng tiết học.Tôi quan niệm rầng đổi mới phơng pháp dạy
học ngữ văn vẫn rất cần tôn trọng những giá trị văn chơng truyền thống,nghĩa
là giờ dạy phải giàu cảm xúc,để văn học vẫn là con đờng từ trái tim đến với
trái tim ,rồi từ những rung cảm thẩm mĩ ấy tác động đến lí trí con ngời.Cụ thể
với bài Ca Huế trên sông Hơngtôi vận dụng phát huy sự sáng tạo của học
sinh trên hai phơng diện :
a.Vận dụng kiến thức đời sống của học sinh để các em tự cảm nhận
vẻ đẹp thiên nhiên và đời sống tinh thần của con ngời xứ Huế(qua hệ thống
câu hỏi gợi dẫn của giáo viên và bài tập thảo luận nhóm).
b.Phát huy năng lực cảm thụ văn học của học sinh qua việc yêu cầu các

em nêu cảm nhận về một vài đoạn văn giàu hình ảnh,cảm xúc trong bài.
3.Lời bình của giáo viên về những ván đề cần khắc sâu trong tác
phẩm.
Thiết nghĩ,khai thác một tác phẩm văn chơng mà bỏ qua yếu tố này thì
xem nh đã dạy sai đặc trng văn học.Vận dụng tốt lời bình trong đổi mới ph-
ơng pháp dạy học ngữ văn là một sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa giá trị truyền
thống và hiện đại.Tất nhiên những điều trên đây cần phải đợc vận dụng một
cách linh hoạt và sáng tạo.

B.Thiết kế bài dạ y CA HUÊ TRÊN SÔNG HƯƠNG

I.Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh thấy đợc vẻ đẹp của một sinh hoạt văn hoá ở cố đô Huế, một
vùng dân ca với những con ngời rất đỗi tài hoa.
Bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh,bồi dỡng tâm hồn yêu
mến,nâng niu,trân trọng và giữ gìn vốn văn hoá giàu bản sắc dân tộc cho các
em .
II.Chuẩn bị:
1.Tranh ảnh về thiên nhiên xứ Huế(sông Hơng,thuyền rồng).
2.Băng ,đĩa về các làn điệu ca Huế.
3.Hệ thống bảng phụ(do cha có máy chiếu)ghi sẵn một số dữ liệu cần thiết
trong bài dạy.
III.Nội dung bài dạy:
*Kiểm tra bài cũ:
Trong chơng trình ngữ văn 7,các em đã đợc học nhiều bài ca dao về tình
yêu quê hơng đất nớc.Em hãy đọc thuộc lòng bài ca dao về xứ Huế mà em đã
học,nêu cảm nhận của em về bài ca dao đó.
*Giới thiệu bài mới:
Con đờng vào xứ Huế mềm mại ,đẹp nh một bức tranh sơn thuỷ hữu
tình,có non xanh nớc biếc với lời mời gọi thiết tha Ai vô xữ Huế thì vô.Hẳn

sau lời mòi gọi ấy có cả niềm tự hào của ngời dân xứ Huế về vẻ đẹp quê hơng
mình.Lời mời gọi nh thôi thúc giục giã ta cùng du hành vào xứ Huế,khám phá
vẻ đẹp chốn cố đô.Hôm nay,cô trò chúng ta sẽ ,bằng con tàu ngôn ngữ của nhà
báo Hà ánh Minh-hành trình vào xứ Huế,cùng nghe ca Huế trên sông H-
ơng,một nét đẹp văn hoá độc đáo của xứ sở này.
Bài mới

Câu hỏi (cho hoạt động dạy) Định hớng trả lời (cho hoạt
động học)
Hớng dẫn đọc :rõ ràng mạch lạc,chú ý I.Đọc-Tìm hiểu chung :
chậm rãi để cùng tác giả khám phá vẻ
đẹp chốn cố đô. 1.Đọc:Giáo viên đọc mẫu,sau
đó gọi hai học sinh đọc rồi cho
một vài học sinh nhận xét cách
đọc của bạn.
2.Thể loại :Bút kí(ghi chép một
Qua việc đọc văn bản em thấy bài Ca
Huế trên sông Hơng đợc viết bằng thể nét sinh hoạt của con ngời xứ Huế loại
nào? mà nhà văn đã tìm hiểu nghiên cứu,
đồng thời ghi lại những cảm nghĩ
của mình.
Nhà báo Hà ánh Minh đề cập đến nội *Nội dung:Bàn về vấn đề mang tính
dung gì qua văn bản này? thời sự :bảo tồn văn hoá dân tộc
Đó có phải là văn bản nhật dụng ? trong thời kì hội nhập thế giới
(văn bản nhật dụng)
3.Giải thích từ khó:
Hãy giải thích các từ khó sau:
-Ca Huế
-Lữ khách Học sinh giải thích
-Bài chòi ,bài tiệm.nàng vung...

4.Bố cục:
Theo dòng ghi chép của tác giả,có thể a.Từ đầu đến Lí hoài nam,lí hoài
chia bố cục văn bản làm mấy phần? xuân:những điệu hò xứ Huế
b.Còn lại:Nét đặc sắc của ca Huế
trên sông Hơng
II.Tìm hiểu chi tiết văn bản:
Đọc câu văn đầu văn bản em có nhận 1.Những điệu hò xứ Huế:
xét gì về vai trò của các điệu hò trong Các điệu hò đã trở thành đời sống
cuộc sống con ngời xứ Huế? tinh thần không thể thiếu của con
ngời xứ Huế.(Hò khi đánh cá ,
cấy cày ,gặt hái...)
Tác giả đã giới thiệu cho chúng ta Huế Các điệu hò :(học sinh tìm đọc
có những điệu hò nào ?Và đặc điẻm đoạn văn giới thiệu các điệu hò xứ
các điẹu hò ấy ra sao ? Huế,giáo viên dùng máy chiếu giới
thiệu đoạn văn, hoặc bảng phụ.)
Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật Liệt kê,cho thấy xứ Huế có nhiều
nào ở đây ?Nêu tác dụng của biện pháp điệu hò khác nhau,rất phong phú.
nghệ thuật ấy. Mỗi điệu hò mang một vẻ đẹp
riêng,biểu hiện một cung bậc ,sắc
thái tình cảm khác nhau.
Tác giả nhận định khái quát nh thế nào Mỗi câu hò Huế đều gửi gắ m một
về sắc thái tình cảm các điệu hò xứ Huế? ý tình trọn vẹn...Thể hiện nỗi lòng
khao khát,nỗi mong chờ hoài vọng
thiết tha...
Giáo viên bình:các điệu hò xứ Huế
cho thấy ngời huế tinh tế,giàu cảm xúc
đời sống nội tâm phong phú.
*Sơ kết ý :qua phần đầu văn bản,
với sự am hiểu sâu rộng về xứ Huế
tác giả giúp ta hiểu :hò Huế đã trở thành nét văn hoá thờng nhật và là nơi gửi

gắm tâm hồn của con ngời xứ Huế.
II.Nét đặc sắc của ca Huế trên sồng
Khung cảnh làm nền cho đêm ca Huế H ơng
trên sông Hơng hiện lên qua ngòi bút *Không gian th ởng thức :
tác giả nh thế nào?
Nhận xét về cách đặt câu và nghệ thuật -Đêm.Thành phố lên đèn nh sao
miêu tả của tác giả trong đoạn văn ?Qua sa.Màn sơng dày dần lên...
đó em hình dung không gian ca Huế sử dụng câu đặc biệt,phép so
nh thế nào ? sánh làm nổi bật không gian rộng
lớn với ánh sáng rực rỡ,màn sơng
mờ ảo nh tiên cảnh.
Không gian ấy đã tác động nh thế nào
tới tâm hồn ngời lữ khách đến nghe ca -Tôi nh ngời lữ khách với hồn
Huế? thơ lai láng,tình ngời nồng hậu
Bình:Không gian ấykhiến ngời lữ bớc xuống một con thuyền rồng
khách cũng mang trong mình tâm hồn
thi sĩ,rũ bỏ bụi trần để nghe caHuế.
Đã có sự hoà điệu giữa tâm hồn con
ngời với thiên nhiên.
Tại sao khi bớc chân tới đây,tác giả có
cảm nhận con thuyền này xa kia chỉ Bởi đây là con thuyền rồng,linh vật
dành cho vua chúa ? của dân tộc Việt Nam,ngày xa chỉ
vua mới đợc ngự.
Em có nhận xét chung gì về không gian Không gian đậm sắc văn hoá Việt
thởng thức ca Huế? Nam,sang trọng,thiêng liêng,tao
nhã.
*Cách thức biểu diễn:
Dàn nhạc gồm những nhạc cụ nào? -Dàn nhạc:Đàn sanh,đàn bầu...
Các ca công trang phục ra sao? -Ca công:Nam áo dài the,quần
Em có nhận xét gì về hình ảnh trên? thụng,khăn xếp;nữ áo dài,khăn

đóng duyên dáng...Tất cả đều toát
lênvẻ đẹp văn hoá Việt Nam thuần
khiết,không hề lai căng,pha tạp mà
vẫn sang trọng,thanh lịch,nền nã.
Em hình dung sự chuẩn bị cho đêm diễn Sự chuẩn bị kĩ càng,chu đáo ,công
nh thế nào? phu.
Những ngón đàn của các ca công đợc -Ngón đàn:linh hoạt,trau chuốt ,
miêu tả nh thế nào? tài hoa(nhấn,mổ,vỗ,vã,ngón day
Từ ngón đàn ấy,họ đã tạo nên âm thanh ...)
đêm caHuế trên sông Hơng nh thế -(Giáo viên treo bảng phụ ghi đoạn
nào? văn tả âm thanh ca Huế ,học
sinh theo dõi.)
Nêu cảm nhận của em về âm thanh ca Ta nh nghe bản nhạc bằng ngôn
Huế trên sông Hơng qua ngôn ngữ ngữ với rất nhiều cung bậc uyển
miêu tả của tác giả. chuyển,thiết tha.
Giáo viên bình :ở đây có sự hoà hợp tuyệt diệu giữa bản nhạc và lời ca,cả
hai cùng dìu dặt dựa vào nhau,nâng đỡ giá trị của nhau đạt đến trình độ