Tiếng Việt 1 Giáo trình dành cho sinh viên ngành Tiểu học

TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

BĨIăGI NG

TI NGăVI T I
DỐNGăCHO H ăC NGĨNHăGIÁOăD C TI UăH C

H ăTểNăGV:ăTh.ăs ăNGUY NăTH ăH NGăLIểNă
T ăăăăăăăăăăăăăăă:ăGIỄOăD CăTI UăH C
KHOAăăăăăăăăă:ăɤ ăPH MăT ăNHIểN

QU NGăNGẩIă- 2013

1


L IăGI IăTHI U
ăph căv ăt tăchoăvi căh c t păvàăthiăk tăthúcăh căph n Ti ngăVi tăI c aăcácăsinhă
viênăngànhăGiáoăd căti uăh c,ăh C ăvàăTCCN, h ăchínhăquв, chúngătôi бinăgi iăthi uătàiă
li uă“Bài gi ng Ti ng Vi t I –

Ti u h c”.

ăbiên s anătàiăli uănàв,ăchúngătôi đưăd aăvàoăn iădungăch

ngătrìnhăc a B ăvà

cácăgiáoătrìnhă“Ti ngăVi t”ă ăti uăh cădànhăchoăsinhăviênăh C ,ăTHɤPăc aăB ăGD& Tă
cùngăcácăgiáoătrìnhăkhácăđ

căl uăhànhătrongăc ăn

c.ă

căbi t,ătrong l nătáiăb nănàв,ăchúngătôi cóăb ăsung,ăch nhăs aăm tăs ăn iădungă
trongătàiăli uăchoăphùăh păv iăch

ngătrìnhăđàoăt o tínăch m iăvàăn iădungăcácăgiáoătrìnhă

m iăbiênăso n.
N iădung c ăb năc aătàiăli uănàвăg măba ph năchính:ă
a.ăH

ngăd năsinhăviênăh căt p;

b.ăH ăth ngăcâuăh i,ăđánhăgiá, vàăbàiăt păthu căph năki năth căc ăb năc aăt ngăch

ng,

t ngăph n.
c.ăNh ngăthôngătinăc ăb năv ăki năth căti ngăVi tăgiúpăsinhăviênăd ădàngăn măb tăvàăv nă
d ngătrongăquáătrìnhăth căhành.ă
Chúngătôiăhiăv ngăr ngătàiăli uă“Bài gi ng môn Ti ng Vi t I –

Ti u h c”ăs ăcóă

tácăd ngăt tăđ iăv iăsinhăviênăngànhăGiáoăd căti uăh c,ăh ăchínhăquв,ăvàămongămu nănh nă
đ

cănhi uăýăki năđóngăgópăquýăbáuăc aăb năđ căg năбa.
GV.ăTh.s ăNguy năTh ăH ngăLiên

2


H CăPH NăTI NGăVI Tă1
PH NăTH ăI:ă
GI IăTHI UăH CăPH N
H că ph nă “Ti ngă Vi tă 1”ă đ

că biênă so nă theoă “Ch

ngă trìnhă khungă giáoă d că đ iă h că

ngànhăGiáoăd căti uătrìnhăđ ăđ iăh căvàă caoăđ ng”ăbanăhànhătheoăQuв tăđ nhă s ă39/2006/Q BGD Tă ngàвă 2/10/2006ă c aă B ă tr
HPV ăngàвă10/9/2012ăc aăHi uătr
Ch

ngă B ă Giáoă d că vàă àoă t oă vàă Quв tă đ nhă s ă 627/Q ngăTr

ngă HăPH MăV Nă

NG.

ngătrìnhăh căph năg măbaăph n:

Ph năth ănh t: D nălu năngônăng ăh că(15ăti t):ăcóăcácăch
iăc

ng

Ch

ngăI.ă

ngăv ăngônăng ,ăngônăng ăh că(2ăti t)

Ch

ngăII.ă B năch t,ăch căn ng,ăngu năg căc aăngônăng ă(6ăti t)

Ch

ngăIII.ă Ngônăng ălàăm tăh ăth ngătínăhi uă(3ăti t)

Ch

ngăIV.ăăPhânălo iăngônăng ă(3ti t)

Ch

ngăV.ăăCh ăvi tă(1ăti t)

Ph năth ăhai.ă Ng ăơmăti ngăVi tăhi năđ iă(15ăti t) :ăg măcácăch
Ch

ngăI.ă

iăc

Ch

ngăII.ă H ăth ngăng ăâmăti ngăVi tă(9ăti t)

ngăv ăng ăâmăh că(6ăti t)

Ph năth ăba. T ăv ngăti ngăVi tă(15ăti t) :ăg măcácăch
iăc

ng

Ch

ngăI.ăă

Ch

ngăII.ăT ăvàăc uăt oăt ăc aăti ngăVi tă(5ăti t)ă

Ch

ngăIII.ăNgh aăc aăt ăti ngăVi tă(5ăti t)ă

Ch

ngăIV.ăCácăl păt ăv ngăti ngăVi tă(3ăti t)ă

ng

ngăt ăv ngăvàăt ăv ngăh că(2ăti t)ă

PH NăTH ăII:ă
M CăTIểUăH CăPH N
1.ăKi năth c: Trangăb ăchoăsinhăviên
- Nh ngătriăth călíăthuв tăc ăb nănh tăv ăd nălu năngônăng ăh c,ăng ăâmăh căti ngăVi tă
hi năđ iăvàăt ăv ngăh căti ngăVi t.
3


- Triăth căvàăk ă n ngă nghiênăc uăkhoaăh că v ăngônăng ănóiăchungăvàăv ăti ngăVi tănóiă
riêng.
2.ăK ăn ng: Ti păt căhoànăthi năvi căs ăd ng côngăc ăti ngăVi tăbaoăg măcácăk ăn ngă
nóiăậ vi tănh măđápă ngă вêuăc uăgiaoăti păvàăd вă h căc aăng

iăgiáoăviênăti uăh c.ăc ă

th :ărènăk ăn ngăphátăâmăchu n,ăphátătri năn ngăl căngônăng ,ălàmăc ăs ăt tăchoăvi căgi ngă
d вă ăcácăl păti uăh c.
3.ăTháiăđ : B iăd

ngătìnhăc m,ălòngăвêuăquýăti ngăVi t,ăgi ăgìnăs ătrongăsángăc aăti ngă

Vi t.
PH NăTH ăIII:ă
K ăHO CHăD YăH C

H căph năTi ngăVi tă1
1. S tínăch : 3
2.ăTrìnhăđ sinhăviên:ăN mănh t h caoăđ ngăGiáoăd c Ti u h c
3.ăPhânăb th i gian
- Lýăthuв t (15 ti t/tínăch ):

45 ti t

- T h c, t nghiênăc u:

90 ti t

4. Nhi m v c aăsinhăviên:ă
- D l p. Th c hi năcácăho tăđ ng d y ậ h cătrênăl p.
- T nghiênăc uălàmăbàiăt păvàăbáoăcáoăk t qu t nghiênăc uălàmăbàiăt p.
5.ăTiêuăchíăđánhăgiáăsinhăviên:ă
5.1. Ki mătraăđánhăgiáăth

ngăxuyên:ă

20% ho cầầầ..ăđi m

- Tham gia h c t pătrênăl p (điăh căđ yăđ , chu n b bàiăt t,ătíchăc c th o lu n)
- Ph n t h c t lênăl p (hoànăthànhăt t n iădungăvàănhi m v màăgi ngăviênăgiaoăchoăcáă
nhân/tu n;ăbàiăt pănhóm/tháng;ăbàiăt păcáănhân/h c k ,ầ)
5.2. Ki mătraăđánhăgiáăđ nh k :
5.3. Thi cu i k : thi vi t
PH NăTH ăIV:ă

20% ho cầầầ..ăđi m

60%

ho cầầầ..ăđi m

N IăDUNGăH CăPH N

4


PH NăIă
D NăLU NăNGỌNăNG ăH C
A. H

NGăD NăH CăT P
Sinh viênăđ cătàiăli uăthamăkh o,ătìmăhi u,ănghiênăc uăcácăv năđ ăsau:

1.ăNh ngăv năđ ăchungă
- Phânăbi tăgi aăngônăng ăvàăl iănói, n măv ngăkháiăni măngônăng .ă
- N măv ngăđ iăt

ng,ănhi măv ăvàă ngăd ngăc aăngônăng ăh c,ăđ căbi tălàănh ngă ngă

d ngăc aăngônăng ăh cătrongăvi căd вăvàăh căti ngăm ăđ .ă
- Hi uă đ

că ýă ngh aă c aă vi că nghiênă c uă nh ngă v nă đ ă đ iă c

ngă v ă ngônă ng ă h că vàă

ngônăng ăh cătrongăvi căd вăh căti ngăVi tănóiăchungăvàăd вăh căti ngăVi tă ătr

ngăti uă

h cănóiăriêng.ă
2.ăB năch tăc aăngônăng ă
- Nh năth căđúngăvàăphânătích,ălýăgi iăb năch tăбưăh iăc aăngônăng .ă
- Ngônăng ălàăm tăhi năt

ngăбưăh iăđ căbi t.ă

- Ngônăng ămangăb năch tătínăhi u. Khácăv iăcácăh ăth ngătínăhi uăthôngăth

ng,ăngônă

ng ălàăm tăh ăth ngătínăhi uăđ căbi t.ăTínhăch tăđ căbi tăc aătínăhi uăngônăng ăth ăhi nă ă
tínhăvõăđoán,ătínhăhìnhătuв n,ătínhăph căt p,ănhi uăt ngăb c,ătínhăđaătr ăvàătínhăn ngăs n.ă
3.ăCh căn ngăc aăngônăng ă
- N măv ngăch căn ngăgiaoăti păc aăngônăng .ă
- N măv ngăch căn ngăt ăduвăc aăngônăng .ă
4.ăH ăth ngăvƠăk tăc uăc aăngônăng ă
- N măv ngăcácăkháiăni măh ăth ngăvàăk tăc u.ăNgônăng ăc ngălàăm tăh ăth ngăậ k tăc u.ă
- H ăth ngăậ k tăc uăc aăngônăng ăth ăhi nătr

căh tă ăs ăt năt iăcácăđ năv ăđ ngălo iăvàă

khácălo i.ă
- H ăth ngăậ k tăc uăc aăngônăng ăcònăth ăhi nă ăcácăm iăquanăh ăt năt iăgi aăcácăđ năv
trongăcùngăm tăc păđ ăho căgi aăcácăc păđ ,ăđ căbi tălàănh ngăm iăquanăh ăchungănh t,ă
baoătrùmălênătoànăb ăh ăth ngăậ k tăc uăc aăngônăng :ăquanăh ăliênăt
đo năvàăquanăh ătônăti.ă

5.ăNgu năg căvƠăs ăphátătri năc aăngônăng ă
5

ng,ăquanăh ăng ă


- N măv ngăn iădungăc ăb năc aăm tăs ăgi ăthuв tăv ăngu năg căc aăngônăng :ăthuв tă
t

ngăthanh,ăthuв tăc măthán,ăthuв tăti ngăkêuătrongălaoăđ ng,ăthuв tăngônăng ăc ăch ăvàă

thuв tăkh ă

căбưăh i.ă

- N măv ngăquanăđi măc aăch ăngh aăduвăv tăbi năch ngăv ăngu năg căc aăngônăng .ă
6.ăV ăngu năg căvƠăs ăphátătri năc aăti ngăVi tăvƠăch ăqu căng ă
- V ăngu năg căti ngăVi t,ăc năn măv ngăn iădungăc aăvi căphânălo iăcácăngônăng ătheoă
ngu năg căvà ph

ngăphápăsoăsánhăậ l chăs .

- N măv ngăquáătrìnhăphátătri năc aăti ngăVi tăquaăcácăth iăk ,ăđ căbi tălàăth iăk ăphongă
ki n,ăth iăk ăthu căPhápăvàăt ăsauăCáchăm ngăThángăTámăđ nănaв.ă
- N măv ngăs ăhìnhăthànhăvàăphátătri năc aăch ăqu căng ?ă

căđi măc aăch ăqu căng ,ă

nh ngă uăđi măvàăh năch ăc aănó?ă
- N măv ngănh ngăn iădungăc ăb năv ăchínhăsáchăngônăng ăc aă

ngăvàăNhàăn

cătaăv ă

v năđ ăgi ăgìnăvàăphátătri năti ngăVi tăhi nănaвă(nh tălàăv năđ ăgi ăgìnăs ătrongăsángăc aă
ti ngăVi t).ă
7.ăPhơnălo iăcácăngônăng ă
ɤinhăviênăc năn măv ngăhaiăph

ngăphápăphânălo iăcácăngônăng .ă

- Phânălo iătheoăngu năg călàăcáchăphânălo iăs ăd ng ph
- Phânălo iătheoălo iăhìnhălàăcáchăphânălo iăs ăd ngăph

ngăphápăsoăsánhăậ l chăs .
ngăphápăsoăsánhăậ lo iăhình.

B.ăCỂUăH Iă ÁNHăGIÁ
Câuă1:ăPhânătíchăs ăkhácănhau gi aăngônăng ăvàăl iănói.ă
Câuă2:ăM tăs ăng
hi năt

iăđãănêuăraănh ngăb ngăch ngăđ ăch ngăminhăr ngăngônăng ălàăm tă

ngăt ănhiênă(nh ăđ ngănh tăngônăng ăv iăc ăth ăsinhăv t,ăv iăb năn ngăsinhăv tă

c aă conă ng

i,ă v iă nh ngă nétă đ că tr ngă v ă ch ngă t că vàă v iă ti ngă kêuă c aă loàiă v t)ă cóă

đúngăkhông?ă
Câuă3:ăCh ngăminhăr ngăngônăng ălàăm tăhi năt

ngăxãăh i,ănóăt năt iăvàăphátătri nătheoă

quyă lu tă kháchă quan,ă khôngă ph ă thu că vào ýă chíă vàă nguy nă v ngă cáă nhân.ă T iă saoă nóiă
ngônăng ălàăm tăhi năt

ngăxãăh iăđ căbi t?ă

Câuă4: Phânătíchăvàăch ngăminhăr ngăngônăng ălàăm tăph
ngônăng ălàăph

ngăti năgiaoăti p. Vìăsaoănóiă

ngăti năgiaoăti păquanătr ngăvàă uăvi tănh tăc aăconăng

i?

Câuă5: Phânătíchăch căn ngăt ăduyăc aăngônăng . Gi iăthíchăvàăch ngăminhăcâuănóiăc a
6


Mác:“Ngônăng ălàăhi năth cătr căti păc aăt ăt

ng”?ă

Câuă6: Trìnhăbàyăn iădungăm tăs ăgi ăthuy tăăv ăngu năg căc aăngônăng . Trìnhăbàyăquană
đi măc aă ngăghenăv ăngu năg căc aăngônăng .ă

Câuă7: Hãyăphânătíchăvàăch ngăminh:ăs ăphátătri năkhôngăđ ngăđ uăgi aăcácăm tăng ăâm,ă
t ăv ng,ăng ăphápăc aăngônăng ?ă
Câuă8: Tómăt tăquáătrìnhăphátătri nă c aăti ngăVi tăquaăcácăth iăk :ăth iăk ăphongă ki n,ă
th iăk ăthu căPhápăvàăt ăsauăCáchăm ngăthángăTámăđ nănay.ă
Câuă9: T iăsaoănóiăngôn ng ălàăm tăh ăth ngăc uătrúc?ăPhânătíchăn iădung,ăvaiătròăvàătácă
d ngăc aăhaiăquanăh ă- quanăh ăng ăđo năvàăquanăh ăliênăt

ngătrongăh ăth ngăc uătrúcă

c aăngônăng .ă
Câuă 10: Hãyă phână tíchă vàă ch ngă minhă ngônă ng ă mangă b nă ch tă tínă hi u?ă T iă saoă nóiă
ngônăng ălàăm tăh ăth ngătínăhi uăđ căbi t?ă
C.ăTHỌNG TINăPH NăH I
Ph năI: D NăLU NăNGỌNăNG ăH Căă
Ch

ngă1.

IăC

NGăV ăNGỌNăNG ,ăNGỌNăNG ăH C

1.ăKháiăni măngônăng ă
1.1ăKháiăni măngônăng ă
Ngônăng ălàăm tăh ăth ngăcácăđ năv ă(âmăv ,ăhìnhăv ,ăt , câuăvàănh ngăquвăt căk tă
h păđ ăt oăthànhăl iănóiătrongăgiaoăti p.ăNh ngăđ năv ăngônăng ăvàăquвăt căk tăh păcácă
đ năv ăngônăng ăđ ăt oăthànhăl iănóiăđ
đ

căc ngăđ ngăs ăd ngăngônăng ă вăquвă

căvàă

căph năánhătrongăýăth căc aăh .

1.2.ăM iăquanăh ăgi aăngônăng ăvƠăl iănói
Ngônăng ăvàăl iănóiăcóăs ăg năbóăch tăch v iănhau. Ngônăng ăđ

căth căhi năhóaă

trongăl iănóiăvàăl iănóiăchínhălàăngônăng ăđangăho tăđ ng.ăL iănóiăv aămangătínhăcáănhână
c aăng

iăs ăd ngăv aămangătínhăбưăh iăc aăc ngăđ ngăngônăng .

2.ăKháiăni măngônăng ăh c
2.1.ăNgônăng ăh călƠăgì : NgônăNg ăh călàăm tăkhoaăh cănghiênăc uăv ăngônăng .ă
iăt

2.2.ă
-

iăt

ngăvƠănhi măv ănghiênăc uăc aăngônăng ăh c

ngănghiênăc uăc aăngônăng ăh c : Ngônăng ăchínhălàăđ iăt

ngănghiênăc uăvàă

h căt păc aăngônăng ăh c.ăNh ngăngônăng ăcóăth ăt năt iă ăhaiătr ngăthái : tr ngătháiăt nhă
7


vàă tr ngă thái đ ng. Nênă đ iă t

ngă nghiênă c uă c aă ngônă ng ă h că làă ngônă ng ă ă c ă haiă

tr ngătháiănàв.
+ă ătr ngătháiăt nh,ăngônăng ălàăm tăh ăth ngăbaoăg măcácăв uăt ă(cácăđ năv )ăngônăng ă
vàăcácăquanăh ăcùngăcácăquвăt căk tăh păcácăв uăt .ăTr ngătháiăt nhăchínhălàătr ngătháiăt nă
t iăc aăngônăng ătrongăti măn ngăngônăng ăc aăm iăng

i.

+ă ătr ngătháiăđ ngăc aăngônăng ăchínhălàătr ngătháiăkhiăngônăng ăđ
ho tă đ ngă hànhă ch c,ă th că hi nă tr

căs ăd ngătrongă

că h tă ch că n ngă giaoă ti p (nói,ă vi t,ă nghe,ă đ c).ă

tr ngătháiănàв, nóăt năt i trongăcácăs năph mănh ăcácăc măt ,ăcácăcâu,ăcácăl i,ăcácăđo n,ă
cácăbàiăc ăth ầăNh ngăs năph mănàвăđ
ph măngônăng ăđ

căg iăchungălàăl iănói.ăV вăl iănóiăchínhălàăs nă

căt oăraăb iăm tăcácănhânătrongănh ngăhoànăc nhăgiaoăti păc ăth . L iă

nóiă mangă nh ngă đ că đi m :ă cáă nh n,ă đ aă ph

ng,ăngh ă nghi pă haвă ph mă viă бưă h i,ă đ că

đi măv ăphongăcáchăth ălo i.
- Nhi măv ănghiênăc uăc aăngônăng ăh c :
+ Ph i miêuăt vàălàmăl chăs ăchoăt tăc ăcácăngônăng :ăбácăđ nhăngu năg căvàăh ăhàng
c aăngônăng .
+ Ph iătìmăra nh ngăquвălu tăn iăt iătácăđ ngătrongăn iăb ăm tăngônăng vàăgi aăcácăngônă
ng , rútăraănh ngăquвălu tăkháiăquátăcóăth ăgi iăthíchăt tăc ăcácăhi năt

ngăđ căbi t.

+ă Nghiênă c uă nh ngă quвă lu tă n iă t iă tácă đ ngă trongă n iă b ă m tă ngônă ng ă vàă gi aă cácă
ngônăng .
+ăNghiênăc uăm iăquanăh ăquaăl iăgi aăngônăng ăvàăбưăh i,ănh ngă ngăd ngăc aăngônă
ng ătrongăбưăh i.
Nhi măv ăđaăd ngăvàăph căt pătrênăđâвăc aăngônăng ăh căs ăđ

căth căhi nătrongă

cácăngành,ăcácăb ămônăngônăng ăh căkhácănhau.ă
2.3.ăCácăphơnăngƠnhăvƠăph

ngăphápănghiênăc uătrongăngônăng .

a) Cácăphânăngànhătrongăngônăng ăh c :
Trongă khiă nghiênă c uă v ă ngônă ng ,ă ngônă ng ă h că táchă raă cácă b ă ph n,ă cácă bìnhă
di nă khácă nhauă đ ă kh oă sátă vàă l вă đóă làmă đ iă t

ngănghiênă c uă riêngă c aă t ngă chuвênă

ngànhătrongăngônăng ăh c.
a.1. Ng ăâmăh c :ăLàăchuвênăngànhănghiênăc uăthànhăph năng ăâmăc aăm tăngônăng .ă óă
làăcácăв uăt ăng ăâm,ăcácăquвăt căk tăh păchúngăvàăh ăth ngăch ăvi tăc aăngônăng .ă
8


a.2. T ăv ngăh c :ăLàăchuвênăngànhăchuвênănghiênăc uăv thànhăph năt ăv ngăc aăngônă
ng v ă cácă ph

ngădi n :ă đ că đi mă c uă t oă c aă cácă l pă t ă theoă ngu nă g c,ă ph mă viă s ă

d ng,ăbìnhădi năng ăngh a.
a.3.ăNg ăphápăh c :ăLàăchuвênăngànhăchuвênănghiênăc uăv ăcúăphápăh căvàăt ăphápăh c.
C ăth ,ănghiênăc uăcácăquвăt căc uăt oăvàăbi năđ iăt ,ăc uăt oăc măt ăvàăc uăt oăcâu,ăcùngă
nh ngăquвălu tăk tăh păc aăc aăcácăđ năv ă вăt oăthànhăng ăphápăc aăm tăngônăng .
a.4. Ng ăphápăv năb n : Làăchuвênăngànhăchuвênănghiênăc uăcácăh ăth ng,ăph
vàăph

ngăth că

ngăti năliênăk t v năb n,ăc uătrúcăv năb n,ăđ căđi măc aăcácăti uălo iăv năb n.

a.5. Phongăcáchăh c :ăLàăchuвênăngànhăchuвênănghiênăc uănh ngănguвênăt căl aăch năvàă
s ă d ngă cácă ph

ngă ti nă ngônă ng ă nh mă đ tă nh ngă hi uă qu ă mongă mu nă trongă nh ngă

đi uăki năgiaoăti pănh tăđ nh.

a.6. Ph

ngăng ăh c : Làăchuвênăngành nghiênăc u v ănh ngăđ căđi măc aăngônăng ă ă

m tăđ aăph

ng,ăm tăvùngădânăc ănàoăđó.

a.7. Ngônăng ăh căl chăs (ngônăng ăh căl chăđ i): Làăchuвênăngành nghiênăc u ngônăng ă
trongăs ăphátătri năl chăs ăc aănóăho cănghiênăc uăngônăng ă ăm tăth iăđi mănàoăđóătrongă
l chăs ,ă(t

ngă ngăv iăcácăc păđ ăngônăng ăcóăng ăâmăh căl chăs ,ăt ăv ngăh căl chăs ).

a.8. Ngônăng ăh cămiêuăt (Ngônăng ăh căđ ngăđ i) : Làăchuвênăngành nghiênăc u ngônă
ng ătrongătr ngătháiăhi nănaвă(t

ngă ngăv iăcácăchuвênăngành :ăng ăâmăh cămiêuăt ,ăt ă

v ngăh cămiêuăt ầ)
a.9. Ngônăng ăh căđ iăc
c aăngônăng ăloàiăng

iăg năli năv iăb năch t,ăngu năg c,ăquáătrìnhăphátătri năcùngăch că

n ngăc aănóăvàăcácăm iăt
b)ăM tăs ăph

ng :ăLàăchuвênăngànhăchuвênănghiênăc uănh ngăv năđ ăchungă
ngăquanăgi aăcácăngônăng .

ngăphápănghiênăc u trongăngônăng ăh c:

Vi că nghiênă c uă vàă h că t pă ă cácă ngànhă khoaă h că đ uă c nă đ nă ph
Ph

ngăphápă chínhă làă conă đ

ngă nh nă th că vàă lýă gi iă cácă hi nă t

trongăm tăngànhăkhoaăh cănàoăđó.ăCóănh ngăph
h c,ănh ngăc ngăcóănh ngăph
v iăt ngăđ iăt
đâвălàăm tăs ăph
b.1.ăPh

ngă đ

ngă pháp.ă

că đ ă c pă đ nă

ngăphápăchungăchoănhi uăngahnfăkhoaă

ngăphápăriêngăchoăt ngăngànhăđ ăv năd ngăchoăphùăh pă

ngăvàăđápă ngănh ngăвêuăc u,ăm căđíchăc aăho tăđ ngănghiênăc u.ăɤauă
ngăpháp th

ngăphápămiêuăt :ăPh

ngădùngătrongăngônăng ăh c :
ngăphápănàвăđòiăh iăph iăhi u,ăphânătíchăvàălýăgi iăcác
9


hi năt

ngăngônăng .ăNóăđòiăh iăvi căбácăđ nhăt ăm ăvàăchínhăбácăcácăđ năv ăngônăng ăc ă

v ăm tăhìnhăth căvàăngh a.ăTh căraăđóăchínhălàă vi căphânătích,ăh ăth ngăhóaăcácă в uăt ă
ngônăng ăvàăb ăph nătrongăc uătrúcăc aăm t ngônăng ăđang cònăđ

căs ăd ngă(sinhăng ).

Víăd :ămiêuăt ăđ cătínhăc uăâmăvàăâmăh c c aăm tăâmăv /t/ătrongăti ngăvi tălàăm tăph ă
âmăt c,ăvôăthanh,ăkhôngăb tăh i,ăph ăâmăđ uăl

iăậ r ngăkhôngăvang,ăâmăcao,ăth ngăvàă

khôngăng t.ăCóăkh ăn ngăk tăh păv iăt tăc ăcácănguвênăâmăvàăâmăđ m.ă
b.2.ăPh

ngăphápăl chăs : Cóănhi măv ănghiênăc u s ăphátătri năl chăs ăvàăcácăquвălu tă

phátătri năc aăngônăng ătrongăl chăs . T călà,ănh năth c đ
phápă vàă cácă ph

căs ăphátătri năv ăng ăâm,ăcúă

ngă di nă khácă trongă c uă trúcă c aă m tă ngônă ng ă c ă th ă nàoă đó. Víă d :

nghiênăc uăs ăphátătri năc aăl chăs ăti ngăVi t,ăcácănhàăVi tăng ăh căphátăhi năra :ănhi uă
h ăt ătrongăti ngăVi tăngàвănaвălàăk tăqu ăc aăquáătrìnhăh ăt ăhóaăth căt .ăCh ngăh n ;ăt ă
ấc aẦăch ăquanăh ăs ăh u làădoădanhăt ăấc aẦă(tàiăs n)ăchuв năhóaăthành.ăT ăấr ngẦăh ă
t ă dùngă sauă nhómă đ ngă t ă ch ă ch ă s ă nóiă n ngă làă doă t ă ấ r ng Ầă đ ngă t ă ch ă ho tă đ ngă
ấnóiẦăbi năthànhầ Nghiênăc uătheoăph

ngăphápănàвăđòiăh iăph iăsoăsánh,ăđ iăchi uăcácă

в uăt ăngônăng ătrongătr ngătháiăhi nănaвăv iăcácăв uăt ăt
v tătíchăcònăl iă ăcácăv năb năc ,ă ăcácăph
b.3.ăPh

ngă ngătrongăl chăs ăquaăcácă

ngăng ,ăho căcácăthànhăng ,ăt căng ầ

ngăphápăđ iăchi u,ăsoăsánh : Nhi măv ăch ăв uălàăphátăhi năraăs ăgi ngănhauăvàă

khácănhauătrongăc uătrúcăc aăhaiăhaвăm tăvàiăngônăng ănàoăđó.ăɤ ăsoăsánh,ăđ iăchi uăbaoă
g măcácăв uăt ăc ăth ăvàăc ăcácăb ăph nătoànăv năc aăc uătrúcăngônăng . Víăd :ăɤoăsánh,ă
đ iă chi uă âmă ti ngă Vi tă v iăcác ngônă ng ă châuă Ểu,ă taă th вă trongă c ă haiă lo iă hìnhă ngônă
ng ,ăâmă ti tăđ uălàăđ năv ă ng ăâmădoăcácăâmăv ă t oăthành,ănh ngăâmăti tăti ngăVi tăcóă
ranhăgi iărõăr t,ăcóăc uătrúcăch tăch ,ăluônămangăthanhăđi uăvàăth

ngătrùngăv iăhìnhăv ă

(đ năv ănh ănh tăcóăýăngh a).
b.4.ăPh

ngăphápăc uătrúcăậ h ăth ng : Nhi măv ăch ăв uăc aăph

ngăphápănàвălàănh nă

th căngônăng ănh ăm tăc uătrúcăhànhăch cătoànăv nămàăcácăв uăt ăvàăcácăb ăph năc aănóă
g năbóăvàăliênăk tăv iănhauăb ngăm tăh ăth ngăcácăquanăh ăch tăch .ăPh
h iăvi cănghiênăc uăph iăđ tăcácăв uăt ăngônăng ăvàoănh ngăm iăt

ngăphápănàвăđòiă

ngăquanăh ăth ngăậ

c uătrúcăc aăchúng. Víăd :ămu năбácăđ nhăđúngăcácăthànhăph năng ăngh aătrongăn iădungă
ýăngh aăc aăt ăấ cao Ầă(v iăngh aăg c)ătrongăti ngăVi t,ăc năđ tăt ănàвătrongăh ăth ngăcácă
10


t ăch ăđ căđi m kíchăth

că(cao,ăth p,ădàiăng n,ănông,ăsâu,ăr ng,ăh pầ)ăt ăđóăth вăr ngă

cácăt ănàвăcóănh ngănétăngh aăgi ngănhau,ăbênăc nhăcácănétăngh aăkhácănhau nh sau :
- Caoă (vàă th p) :ă (1)ă ch ă đ că đi mă kíchă th
h

ngăt ăd

iălênătrên,ă(4)ăcóăkíchăth

c,ă (2)ă бétă theoă chi uă th ngă đ ng,ă (3)ă theoă

căl nă(cao)ăho cănh (th p).

- Nôngă(vàăsâu) :ăgi ngăấ cao Ầăvàăấ th p Ầă ăhaiănétăngh aăđ u,ăkhácă ănétăngh aă(3) : theo
h

ngă t ă trênă бu ngă d

i,ă cònă nétă ngh a (4)ă thìă cóă kíchă th

că l nă làă ấsâuẦ,ă nh ă làă

ấnôngẦ.
b.5.ăPh
l

ngăphápăth ngăkêăậ s ăl

ng :ăH

ngăđ năvi căбácăđ nhăcácăđ cătínhăv ăm t

ngăc aăcácăв uăt ăngônăng .ăVíăd :ăđ ăl păđ

căcácăt ăđi năt năs ăc năcóăs ăth ngăkêă

t năs ăбu tăhi năc a cácăt ătrongăcácăl iănóiăvàăcácăv năb năkhácănhau,ăбácăđ nhăđ

căt nă

s ăcaoăhaвăth păc aăcácăt ăc ăth .ăCh năraăkho ngă1000ăt ăcóăt năs ăs ăd ngăcaoănh t,ăl pă
thànhăm tăt ăđi năt năs .ăLo iăt ăđi nănàвăcóătácăd ngătíchăc cătrongăvi căd вăngo iăng ,ă
ho căbiênăso năsáchăgiáoăkhoaăd вăti ngăchoăh căsinhăb năng .ă
3.ă ụă ngh aăc aă vi că nh năth că v năđ ă ngônăng ă - ngônă ng ă h că vƠă mônă ti ngă Vi tă
trongănhƠătr

ng

3.1. ụăngh aăc aăvi cănh năth căv năđ ăngônăng ă- ngônăng ăh că
Trênăth ăgi iăcóănhi uădânăt căkhácănhauă,ăthu cănhi uăqu căgiaăkhácănhau,ăc ătrúă
t iăcácăvùngăđ aălýăkhácănhau,ăcóăphongăt căt păquánăkhácănhauầănh ngăđâuăđâu,ătrongă
cu că s ngă hàngă ngàвă conă ng

iă c ngă th

ngă бuвênă dùngă đ nă ngônă ng .ă Nhuă c uă đóă

ch ngăkhácăgìănh ngănhuăc uăthi tăв uăkhácăc aăconăng
tr iầCóă th ă nóiă trongă cu că s ngă c aă conă ng

iănh ăth că n,ăn

cău ng,ăkhíă

iă khôngă th ă thi uă ngônă ng .ă Khôngă cóă

ngônăng ,ăkhôngăth ăcóăбưăh iăloàiăng

i :ăconăng

đ

iăc ngăkhôngăth ăt năt iăvàăphátătri năđ

c.ăThi uăngônăng ,ăбưăh iăloàiăng

iăkhôngăth ăhìnhăthànhăt ăch căбưăh iă
c.ăChoă

nên :ăngônăng ăđóngăvaiătròăvôăcùngăquanătr ngătrongăcu căs ngăбưăh i.ăLê-ninăđưăch ăraă
b nă ch tă бưă h iă c aă ngônă ng ă ấNgônă ng ă làă ph
loàiăng

ngăti nă giaoă ti pă quană tr ngă nh tă c aă

iẦ.ăVìăth , ngônăng ăh căchi măm tăv ătríăб ngăđáng trongănhàătr

h căđ n c păđ iăh c.ăTrongătr

ngăt ăc păti uă

ngăh căc aătaăhi nănaвăki năth căv ăngônăng ăh căđ

d вăquaămônăti ngăVi t ậ mônăh căv ăti ngăm ăđ ă- vàăsauăđóă ămônăh căngo iăng .
3.2.ăMônăh căti ngăVi tătrongănhƠătr

ngăh

ngăvƠoănh ngăm cătiêuăsau :

a)ăCungăc pănh ngăki năth căv ăti ngăVi tăvàăv ăngônăng ănóiăchungăchoăh căsinh.
11

că


Nh ngătriăth cănàв đ

căđ ăc p ăt tăc ăcácăc păđ ăc aăngônăng ,ăt tăc ăcácălo iăđ năv ă

ngônăng ,ăvàăph nănàoăc ăquáătrìnhăphátătri năl chăs ăvàăt

ngăquană(h ăhàng,ălo iăhình)ă

c aă ti ngă Vi t.ă Vàă c ă nh ngă m iă quană h ă ngônă ng ă trongă ho tă đ ngă hànhă ch că cùngă
nh ngăs ăbi năđ iăvàăchuв năhóaăkhiăth căhi năch căn ngăgiaoăti p.
b)ăH căti ngăVi tăkhôngăth ăd ngăl iă ănh ngăhi uăbi tăv ănó,ămàăđi uăquanătr ngăn aălàă
đ ăs ăd ngănóăngàвăm tăthànhăth o,ăđ tăhi uăqu ăcao. Nh ngăhi uăbi tăv ăti ngăVi tălàăc ă
s ăchoăvi căs ăd ng.ăChoănênămônăti ngăVi tătrongănhàătr

ngăph iăph iăh păgi aăvi că

cungă c pă ki nă th că v iă vi că rènă luв nă k ă n ng :ă k ă n ngă s nă sinhă v nă b nă (nói,ă vi t),ă k ă
n ngăl nhăh iăv năb nă(nghe,ăđ c).ăm cătiêuănàвăđưăg nămônăti ngăVi tăv iăm tăch căn ngă
quanătr ngăc aăngônăng :ăch căn ngăgiaoăti p.ăVìăth ămônăti ngăVi tăchínhălàămônăh că
nh mărènăluв năvàănângăcaoătrìnhăđ ăs ăd ngăti ngăVi tă- m tăph
h iătriăth căkhoaăh c,ăb iăd

ngăt ăt

ngăti năh căt păvàăl nhă

ngăvàănhânăcáchăđ oăđ c.

c)ăNgônăng ălàăcôngăc ăc aăt ăduв.ăNóăg năbóăm tăthi tăv iăquáătrìnhănh năth căvàăt ăduвă
c aăconăng

i.ăngônăng ăvàăt ăduвăcùngăhìnhăthànhăvàăsongăsongăphátătri n.ăvìăth ănângă

caoăn ngăl căngônăng ămônăti ngăVi tăc ngăđ ngăth iărènăluв năvàănângăcaoăn ngăl căt ă
duy. Khôngănh ngăth , ngônăng ăcònălàăв uăt ăth ănh tăc aăv năh c. Choănênăvi căd вăvàă
h căti ngăVi tăcóăquanăh ăm tăthi tăv iăv năh căv i n ngăl căth măm c aăh căsinh. Qua
mônăti ngăVi tăvàăv năh căh căsinhăđ

cănângăcaoătrìnhăđ ăth măm .

-------------------------------------Ch

ngă2. B NăCH T,ăCH CăN NG, NGU NăG CăC AăNGỌNăNG

1.ăB năch tăxưăh iăc aăngônăng
Ngônăng ăg năbóăv iăđ iăs ngăconăng
đ ngăvàăt ăduв c aăcon ng

i,ăđ ngăth iăphátătri năsongăsongăv iăho tă

i. V вăngônăng ălàăgì ?ăNgônăng ălàăhi năt

ngăt ănhiênăhaвă

бưăh i ?ă óălàăv năđ ămàăcácănhàăngônăng ăh căph iăm tăhàngăngànăn măm iăбácăđ nhă
đ

c.

ătr ăl iăcâuăh iătrên,ăc năkh ngăđ nhăl iăm tăs ăquanăđi măsauă:

1.1.ăNgônăng ăkhôngăph iălƠăm tăhi năt
- Cácăhi năt
vàăcácăhi năt
+ Hi năt

ngăбungăquanhăconăng

ngăt ănhiên

iăcóăth ăphânăbi tălàmăhai :ăcácăhi năt

ngăt ănhiênă

ngăбưăh i.

ngăt ănhiênălàăcácăhi năt

ngăcóăth ăn вăsinh,ăt năt i,ăphátătri năvàătiêuăh вăm t

cáchăt ănhiên,ăkhôngăph ăthu căvàoăs ăt năt iăc aăconăng
12

iăhaвăбưăh iăloàiăng

i,ăkhông


ph ăthu căvàoăýămu năch ăquanăc aăconăng

iănh :ăm a,ăn ng,ăgió,ăbưo,ăs ăchuв năđ ngă

c aăcácăhànhătinhăầ
+ Hi năt

ngăбưăh iălàăcácăhi năt

ngămàăs ăt năt i,ăn вăsinh,ăphátătri năhaвătiêuăh вăl i

ph ăthu căvàoăs ăt năt iăc aăconăng
ng

i,ăph ăthu căvàoănhuăc u,ăýămu năch ăquanăc aăconă

i,ăph ăthu căvàoăchínhăбưăh iăloàiăng

giaăđình,ăvi căd вăh cătrongănhàătr

i.ăVíăd :ăvi căc

ng,ăhi năt

iăбinăvàăt ăch căcu căs ngă

ngătônăgiáo,ăvi cătrangăph căvàăt ăch că

cácănghiăl ,ăcácălu tăl ăбưăh iầ
- Ngônăng ,ăhi nănhiênăkhôngăph iălàăm tăhi năt

ngăt ănhiên,ămàălàăm tăhi năt

h i.ăNóăch ăsinhăraăvàăphátătri nătrongăбưăh iăloàiăng

i,ăph căv ăchoănhuăc uămangătínhă

бưăh iăc aăloàiăng

iă(nhuăc uăgiaoăti p).ăBênăngoàiăбưăh iăloàiăng

t năt i.ă i uăđóăđ

căch ngăminh:

t

ngăбưă

năch ănàoăkhôngăcóăloàiăng

i,ăngônăng ăkhôngă
iătaăch ăg păcácăhi nă

ngăt ănhiênănh ăm a,ăn ng,ăs m,ăch p,ầăch ăkhôngăcóăngônăng .ăV вărõăràng : ngônă

ng ăkhôngăph iălàăm tăhi năt

ngăt ănhiên.ăNóăc ngăkhôngăph iălàăm tăhi năt

ngăsinhă

v tăb iănóăkhôngămangătínhăb măsinhăhaвădiătruв n. Ngônăng ălàăk tăqu ăc aăs ăh căh i,ă
b tăch

cădoăti păбúcăv iăбưăh iăchungăquanh,ăv iănh ngăng

c ngăph iălàăhi năt

ngăcáănhân,ămàălàătàiăs n,ălàăph

nhânămu năgiaoăti păđ

căv iăng

iăбungăquanh. Ngônăng ă

ngăti năchungăc aăбưăh i.ăM iăcáă

iăkhác,ăv iăбưăh iăthìăph iătuânătheoănh ngăquвă

că

chungăc aăбưăh i.
1.2.ăNgônăng ălƠăm tăhi năt

ngăxưăh i

Trongă cu că s ngă c aă conă ng
khôngă th ă cóă бưă h iă loàiă ng

i :ă conă ng

Thi uăngônăng ,ăбưăh iăloàiăng
- V ăm tăl chăs ,ăconăng

iă khôngă th ă thi uă ngônă ng .ă Khôngă cóă ngônă ng ,ă
iă khôngă th ă hìnhă thànhă t ă ch că бưă h iă đ

iăc ngăkhôngăth ăt năt iăvàăphátătri năđ

c.ă

c.

iăđưăs ăd ngăngônăng ăngaвăt ăth iăc ăб a,ăngaвăt ăkhiăбu t

hi nătrênătráiăđ tănàв. Chínhăngônăng ,ăcùngăv iălaoăđ ngăvàăt ăduв,ălàănh ngănhânăt ăt oă
nênă conă ng

i.

i uă đóă đ

că ch ngă minh :

ă bu iă bană đ uă khiă v

nă thoátă thaiă t ă loàiă

đ ngăv tăb căcao,ăv iăss thaвăđ iăđi uăki năs ng:ăđiăđ ngăth ng,ăd năđ nătahвăđ iăc uăt oă
trongăc ăth ,ăcóănhuăc uăgiaoăti pătrongăsinhăho tăvàălaoăđ ngăt păth .ăNhuăc uăđóăđưălàmă
hìnhăthànhăvàăphátătri năm tăph

ngăti năđóălàăngônăng .ă

- T ăchi uăsâuăl chăs ,ăb ăr ngăc aăcu căs ngăбưăh iăhi nănaв,ăngônăng ăluônăg năbó
m tăthi tăv iăconăng

iăvàăбưăh iăloàiăng

i.ăNóăv aălàăđ cătr ngăthi tăв u,ăv aălàăcông
13


c ăkhôngăth ăthi uăđ

căc aăconăng

V вărõăràng,ăngônăng ălàăm tăhi năt

i,ăc aăбưăh iăloàiăng

i.

ngăбưăh i :

+ Nóăch ăn вăsinh,ăt năt iăvàăphátătri nătrongăбưăh iăloàiăng

iăvà ph ăthu căvàoăбưăh i.

+ Nóăph căv ăchoătoànăth ăбưăh i.ă
+ Nóămangăb năs căc aăt ngăc ngăđ ngăбưăh i.ăă
1.3.ăNgônăng ălƠăm tăhi năt
Ngônăng ălàăm tăhi năt
gi ngăv iăcácăhi năt

ngăxưăh iăđ căbi t
ngăбưănh ngălàăm tăhi năt

ngăбưăh iăđ căbi t.ăVìăkhôngă

ngăбưăh iăkhác : nh đ oăđ c,ăchínhătr ,ălu tăphápầăTínhăch tăđ că

tr ngănàвăth ăhi nă ăch :
- Ngônăng ăkhôngăthu căv ăki nătrúcăth

ngăt ngăc aăriêngăm tăбưăh iănào.ăKhi

M tăc ăs ăh ăt ngănàoăđóăb ăpháăv ,ăkéoătheoăs ăs păđ ăc aăki nătrúcăth
ng thìăngônăng ăv năt năt i,ăv nălàăm tăph

ngăt ngăt

ng

ngăti năchungăc aăбưăh i.

- Ngônă ng ă khôngă mangă tínhă giaiă c p.ă Cácă giaiă c pă cùngă t nă t iă trongă m tă бưă h iă đ uă
dùngăchungăm tăngônăng ăvàănóăph căv ănh ănhauăchoăm iăgiaiăc p,ătuвăr ngăm iăgiaiă
c păđ uăluônăluôn cóăýăth cădùngăngônăng ăđ ăph căv ăl iăíchăc aăriêngăh .ă
2.ăCh căn ngăc aăngônăng
Khiănóiăt iăch căn ngăc aăngônăng ,ăcóăth ănêuălên m tăs ăch căn ngăchínhăsau:
2.1.ăCh căn ngăgiaoăti păc aăngônăng ăă
Chúngătaăđ u bi t r ng, trong th c ti n cu c s ng, conăng
nhu c uăđ

iăvàămuônăloàiăđ uăcóă

căbàвăt v i nhau m tăđi uăgìăđóăgi aăcácăthànhăviênătrongăc ngăđ ngănh :ă

Traoăđ iăthôngătinăm i,ăđ xu t m t nhu c u, nguy n v ng, chia x v i nhau ni m vui, n i
bu n, s h ngăthúăầăkhôngăph i ch b ngăngônăng màăb ng nhi u nh ngăph
khácă nhau. Nh ă v y, gi aă muônă loàiă (c conă ng

ngăti n

i)ă đưă cóă m t ho tă đ ng x y ra: ho t

đ ng giao ti p. V y giao ti pălàăgì ?
2.1.1.ăKháiăni măgiaoăti pă
Giao ti păchínhălàăho tăđ ngătraoăđ iăthôngătinăhaвătruв năđ t nh n th c,ăt ăt
tình c m t ng
v iăng

iănàвăsangăng

ng,

iăkhác. Nóiăcáchăkhác : Giaoăti păngônăng ăgi a ng

iăth căch tălàăs ătruв nănh năthôngătinăquaăs traoăđ iăngônăb nă(l iănói, vi t).ă

2.1.2.ăCácănhơnăt ăc aăho tăđ ngăgiaoăti p
Trongăho tăđ ngăgiaoăti păb ng ngônăng ăth
14

ngăcóănhi uănhânăt ă nhăh

ngătr c

iă


ti păho căgiánăti păđ năvi căt ăch c,ăбâвăd ngă l iănói.ăT tăc ănh ngănhânăt ănàвă
đ uăcóăth ăđ ăl i d uă năc aămìnhătrongăl iănói tuвăítănhi uăkhácănhau,ănh ngăt tăc ăđ uăcóă
tácăđ ngăt iăvi căt oăl păl iănói. Taăg iăt tăc ăcácănhânăt ăcóă nhăh

ngăбaăg năvàăđ ăl iă

nh ngăd uă năđóătrongăl iănói làăcácănhânăt ăgiaoăti p.ă
a) Nhânăv t giao ti p:ălàănh ngăng
giao ti păđ

iăthamăgiaăvàoăho tăđ ng giao ti p.

c t i thi u ph iăcóăhaiălo iănhânăv t :ăng

b) Hi n th căđ

i nóiă(vi t)ăvàăng

cănóiăt i: g m nh ng s v t hi năt

nh ngătâmătr ng,ătìnhăc m, c măбúcăđ

cóăth

iăngheă(đ c).

ng trong th c t kháchăquan,

căđ aăvàoăn i dung l iănói.ăHi n th căđ

cănóiă

t i t oănênăđ tài,ăch đ cu c giao ti p.
c) Hoànăc nh giao ti p: Cóăth đ

c hi u r t r ng : t hoànăc nhăбưăh iăđ năhoànă

c nh t nhiên,ăt hoànăc nhătâmălýăchungăc a c ngăđ ngăđ n b i c nh l c s ầăM tăkhác,ă
hoànăc nh giao ti păc ngăcóăth hi u m tăcáchăh păh n,ăc th h n,ăđóălàătìnhăhu ng giao
ti pă(haвăcòn g iălàăng c nh) nh : n iăch n, th iăgianăvàănh ngăđ căđi m c aăchúngầ
d)ăNgônăng đ

c s d ng :ăNgônăng làăph

ngăti năgiúpăcácănhânăv t giao ti p

truy n đ tăvàăti p nh năthôngătin.ăVi c s d ng ti ng Vi tănh ăth nàoăph thu căvàoăm c
đích, vàoăcácănhânăt giao ti pănh ănhânăv t giao ti p, n iădungăvàăhoànăc nh giao ti p.
M tăkhác,ătrìnhăđ hi u bi tăvàăkh n ngăs d ng ti ng Vi tăc ngă nhăh
ch tăl

ng r t l năđ n

ngăvàăhi u qu c a ho tăđ ng giao ti p.
e) Ngônăb n: Trong giao ti pănhânăv t giao ti p s d ngă ngônăng đ t o ra s n

ph m c th , t călàăt o ra l iănói.ăNgônăb nălàăs n ph m c a l iănóiăđ

c t o ra trong ho t

đ ng giao ti p nh măđ tăđ n m t m căđíchănàoăđ y.
2.1.3.ăCácăch căn ngăc aăngônăng ăđ

căth ăhi nătrongăgiaoăti p

Nóiăđ n ch căn ng c a giao ti pălàă nóiăđ n nhi m v màăgiaoăti p b ngăngônă ng ph i
đ m nhi mătrongăđ i s ngăбưăh i.ă

hi u c th v ch căn ngăc a giao ti p,ătaăcùngăбemă

бétăvíăd sau:

Bu iăh căcu iăn m
Hômă nayă Minhă đ nă l p,ă lòngă h iă h p,ă bu iă h că hômă nayă làă bu iă h că cu iă
n m…Cácăb năMinhăc ngăđãăcóăm tăđôngăđ .ăAiăc ngămu năđ năs măh năm iăngàyăm tă
chútăđ ăđ

cănóiăchuy năvuiăđùaăv iănhau.

Tr ngăbáoăgi ăvàoăl p.ăCácăemăng iăngayăng năngheăcôăgiáoăthânăm tăd nădò :
15


- T ămaiăcácăemăb tăđ uăngh ăhè.ăNhàătr

ngăs t ăch căchoăcácăemăvuiăch iătho iămái.

Côăng ngăl iăâuăy mănhìnăc ăl păr iăd uădàngănóiăti p :
- Ngh ăhèăxong,ăcácăemăs ălênăl păb n.ăSangăn m,ăcácăemăs ăh căcôăgiáoăkhác.ăCôăkhôngă
d yăcácăemăn aănh ngăcôăv nănh ăcácăem.ăCôăkhuyênăcácăemăluônăngoanăngoãnăvàăch mă
ch !,…

(Ti ngăVi tă3,ăt pă2,ăNXBGDă1987)

Víăd ătrên choăth в:

ăđâвăđangădi năraăho tăđ ngăgiaoăti păgi aăcôăgiáoăvà h că

sinh. Côăgiáoăthôngăbáo v ăhi năth căkháchăquană: ngh ăhè,ăvuiăch i,ăh căcôăkhác,.. đ ngă
th iăch aăđ ngăm tăl

ng thôngătinănh tăđ nh.ăBênăc nhăđó,ăcôăgiáoăcònăt ăbi uăhi nătìnhă

c măv iăh căsinh: v n nh ăcácăem, khuyênăcácăem,ầăđ ngăth i, duвătrì,ăt oăl păquanăh
gi aăcôăv iăcácăemăthêmăg năg i,ăb năch t. T ăđó, cóăth ănh năth в cácăch căn ngăc a
giao ti p:
a) Ch c n ngăthôngătină(thôngăbáo)
b) Ch căn ngăt oăl păquanăh
c) Ch căn ngăgi iătrí
d) Ch căn ngăt ăbi uăhi n
N uăcácăch căn ngătrênăđâвăđ uăđ

căph iăh p,ăбemăбétăđánhăgiáătrongăs năph mă

ngônăng thìăcu căgiaoăti păs ăcóăhi uăqu .
2.1.4.ăNgônăng ălƠăph

ngăti năgiaoăti păquanătr ngănh tăc aăconăng

Ho tă đ ngă giaoă ti pă đ

căti nă hànhă gi aă haiă ng

trongăm t hoànăc nhănh tăđ nhăvàăb ngăm tăph
ph

ngăti n giao ti păc aăconăng

i

iăho că h năhaiă ng

iăv iănhauă

ngăti năgiaoăti pănh tăđ nh.ăNh ng

iăr tăđaăd ng:ăcó th ăb ngăc ăch ,ăđi uăb ,ănétăm t,ăánhă

m tầăCóăth ăb ngănh ngăhìnhăv ,ănh ngătínăhi uăthu cănhi uălo iăkhácănhauă(đènăgiaoă
thông,ăpháoăhi u,ăti ngăk ng,ăti ngăchuôngầ).ăNh ngăvi căthôngătinăb ng nh ngăph
ti năđó th
ng
tinăđ

ngă

ng hi u qu khôngăcao,ănhi uăkhiăcòn b hi uăkhôngăchínhăбác,ăth măchíăhi u

căýăđ nh c a nhau. Ch cóăgiao ti p b ngăngônăng m iăgiúpăchoăvi cătraoăđ iăthôngă
c di n ra m tăcáchăthu n l iăvàăđemăl i hi u qu cao nh t. B i v в,ăcóăth nóiăr ng,

vi c giao ti p b ngăph

ngăti năngôn ng khôngăph iălàăduвănh tănh ngălàăph

quan tr ng nh t,ăcóăhi u qu cao nh t c aăбưăh iăloàiăng
Nói ngônăng ălàăph

i.

ngăti năgiaoăti păquanătr ngănh tăc aăconăng

- Xétăv ăm tăl chăs :ăNgônăng ălàăph

ngăti n

iăb iăvì :

ngăti năgiaoăti păcóăl chăs ălâuăđ iănh tă(raăđ i,
16


phátătri n,ăt năt iăcùngăv iăconăng

iăvàăбưăh iăloàiăng

raăđ iămu năh nănh ăch ăvi t,ăbi năch ăđ

i.ăcácăph

ngăti năgiaoăti păkhácă

ng,ăcácătínăhi uăđi năbáo,ăhìnhăv ătrongăngànhă

giaoăthông,ămưăhi uătrongăquânăs ầ).
- Xétăv ăm tăkhôngăgianăvàăph măviăho tăđ ng :ăNgônăng ăph căv ăchoăvi căgiaoăti păc aă
conăng

iă ăkh păm iăn i,ăt tăc ăcácăl nhăv căho tăđ ng,ă ăm iăl aătu iầ Cácăph

ngă

ti năkhácăcóăph măviăho tăđ ngăh năch ăh nă(Cácăbi năgiaoăthông,ăcácătínăhi uăhàngăh i,ă
cácăm tămưăquânăs ).
- Xétăv ăm tăkh ăn ng:ăNgônăng ăgiúpăchoăconăng
th c,ăt ăt

iăgiaoăti păv iănhauăvàătraoăđ iănh nă

ng,ătìnhăc măv iăcácăs cătháiătinhăvi,ăt ănh ănh t. Cóăth ănóiă khôngă m tăn iă

dungănàoămàăngônăng ăkhôngătruв năđ tăn i.ăCácăph

ngăti năgiaoăti păkhácăcóăkh ăn ngă

h năch ăh năr tănhi u.ăChínhăkh ăn ngătoăl năđóăc aăngônăng ăgi iăthíchăph măviăs ăd ngă
r ngărưiăc aănó :ănóăđ

cădùngătrongăsinhăho tăhàngăngàв,ătrongăv năh căngh ăthu t,ătrongă

khoaăh căk thu t,ătrongăchínhătr ,ăngo iăgiao,ăquânăs ầV iăngôn ng conăng

iăcóăth ă

giaoăti păv iănhauăquaăcácăth iăđ iăcáchăбaănhauăhàngăth ăk .
- Xétătrongăm iăquanăh ăv iăcácăph

ngăti năgiaoăti păkhácăc aăconăng

cóăngônăng ăvàăgiaoăti păb ngăngônăng ămàătrongăбưăh iăloàiăng
hìnhă thànhă cácă ph

i :ăThìăchínhănh ă

iăm iăd năn вăsinhăvàă

ngă ti nă giaoă ti pă khác.ă N uă thi uă ngônă ng ă loàiă ng

ấth ngănh tăýăki nẦăvàăquвă

căv iănhauăv ăcácăph

Nh ăv в,ănh ăcóăngônăng ămàăconăng
chính nh ăgiao ti pălàmăchoăngônăng ăđ

iă khôngă th

ngăti năgiaoăti păkhác.

iăcóăth ăgiaoăti păđ

căv iănhau.ăNg

căl iă

căhìnhăthànhăvàăphátătri n.ă

2.1.5.ăụăngh aăc aăvi cănh năth căv ăch căn ngăgiaoăti păc aăngônăng ă
Ho tăđ ngăgiaoăti păđóngăvaiătròăquanătr ngătrongăcu căs ngăc aăconăng

i,ătrongă

s ă t ă ch că vàă phátă tri nă c aă бưă h i.ă Thôngă quaă ho tă đ ngă giaoă ti pă conă ng

iă ch ngă

nh ngătruв năđ tănh ngăt ăt

ng,ătìnhăc măv iănhauă(t ăn iănàвăđ năn iăkhác,ăt ăth ăh ă

nàвăsangăth ăh ăkhác),ămàăcònăt păh pănhau,ăt ăch căthànhăcácăt păth ăбưăh i.ăKhôngăcóă
giaoăti păthìăkhôngăth ăcóăm tăбưăh iăcóăt ăch c nh ăngàвănaв.
Vi căhi uăbi tăv ăch căn ngăgiaoăti păc aăngônăng ăgiúpăchoăho tăđ ngăgiaoăti pă
c aăconăng

iăđ tăđ

căhi uăqu ănh ămìnhămongămu n.ăB iăb tăkìăm tăcu căgiaoăti pănào

c ngănh măđ tăt iăm tăm căđíchănh tăđ nh.ă ích đóăđ

căg iălàăđíchătácăđ ng.

íchătácă

đ ngăl iăcóăth ăchiaăthànhăbaălo iănh :ătácăđ ngăv ăm tănh năth că(t oănênăs ăbi năđ iăv ă
17


m tănh năth c),ătácăđ ngătìnhăc mă(t oănênăs ăbi năđ iăv ăm tătìnhăc m) vàătácăđ ngăv ă
hànhăđ ngă(thúcăđ вăhànhăđ ngătheoămàăng
giaoăti pănh ăth ănàoăs ăđ

iănóiămongămu n).ăHi uăqu ăc aăm tăcu că

căđánhăgiáătùвăth căvàoăm căđíchămàănh ngăng

iăthamăgiaă

giaoăti păđ tăraăđ tăđ năm cănào,ăđ tănhi uăhaвăít. Giaoăti păđ tăhi uăqu ăcaoălàăgiaoăti pă
đ tăđ

căt tăc ăcácăđíchătrênă ăm căđ ăt iăđa, vàoăt ngăhoànăc nh nh tăđ nh.

2.2.ăCh căn ngăt ăduyăc aăngônăng
Ngônă ng ă làă ph

ngă ti nă giaoă ti pă quană tr ngă nh tă c aă conă ng

i.ă Nh ngă m tă

nhânăt ăquanătr ngătrongăho tăđ ngăgiaoăti pălàăn iădungăgiaoăti p.ăN iădungănàвădoăđâuă
màăcó ? Cácăngànhăkhoaăh c nh ătri tăh c,ătâm lýăh căchoătaăbi tăr ngăn iădungăđóălàăk tă
qu ăc aăquáătrìnhănh năth căvàăph năánhăth căt ăkháchăquanăc aăconăng
quáătrìnhăt ăduвăvàăbaoăg mătháiăđ ătìnhăc măc aăconăng

i,ălàăk tăqu ăc aă

i.ă i uăđóăd năđ năm tăm iă

quanăh ăc năбemăбétălàăm iăquanăh ăgi a ngônăng ăvàănh năth c,ăt ăduв.ă
2.2.1.ăKháiăni măv ăt ăduyă

Theoătri tăh căduвă v tăbi năch ng,ăt ăduвă làă m tătrongăcácăđ cătínhăc aăv tăch tă
phátătri năđ nătrìnhăđ ăt ăch căcao. KarlăMarбăchoăr ng:ă"V năđ ngăki uăt ăduвăch ălàăs ă
v năđ ngăc aăhi năth căkháchăquanăđ
ócă conă ng

cădiăchuв năvàoăvàăđ

căc iăt oă(táiăt o) trongăđ uă

iădu iăd ngă m tă s ă ph nă ánh". T ă đóă cóă th ă hi u: T ă duв làă s nă ph mă caoă

nh tăc aăv tăch tăđ

căt ăch căm tăcáchăđ căbi tăậ B ănưoăng

c căhi năth căkháchăquan d

iă- T ăduвăph năánhătíchă

iăd ngăcácăkháiăni m, s ăphánăđoán,ălýălu n .v.v...ă(T ăđi nă

Bách khoaătoànăth ăVi tăNam,ăt pă4,ă NXBăT ăđi năbáchăkhoa.ăHàăN i.ă2005); hay nh
tâmă lýă h c: t ă duвă làă m tă quáă trìnhă trongă ho tă đ ngă nh nă th c,ă ph nă ánhă nh ngă thu că
tínhăb năch t,ănh ngă m iăliênăh ăvàă quană h ăbênă trongăcóătínhăquвă lu tăc aă s ăv tăhi nă
t

ngămàătr

căđóătaăch aăbi t.

Trongăquáătrìnhăs ngăvàăho tăđ ng,ăconăng

iăluônăc nănh năth căv ăth ăgi iăбungă

quanhăvàăv ăb năthânămình.ăT ănh ngănh năth căc mătínhădoăcácăgiácăquanămangăl i,ăconă
ng

iăhìnhăthànhănh ngănh năth călýătính.ăNh năth călýătínhăph nă ánhăb năch tăvàăquвă

lu tăc aăs ăv t,ăhi năt

ng.ăV iănh năth călýătính,ăconăng

iăd năd năhìnhăthànhăcácăkháiă

ni m.ăKháiăni măch aăđ ngănh ngăthu cătínhăc ăb n,ăchungănh tăc aăcácălo iăđ iăt
vàăhi năt

ngăvàăđ

ngă

căbi uăđ tănh ăcácăy uăt ăngônăng ,ăcácătínăhi uăngônăng . Tínăhi uă

ngônăng ăcóăkh ăn ngăthaвăth ,ădoăđóăconăng
18

iăcóăth ăs ăd ngănóăm tăcáchăthu năti nă

trongăho tăđ ngănh năth c,ăkhámăpháăvàăph năánhăkháchăquan,ăngaвăc ăkhi khôngăcóăs ă
ti păбúcătr căti păv iăth căt ăkháchăquan.
Nh năth căc aăconăng

iăcóăth ăđ

căti năhànhăquaăcácăho tăđ ngăgiaoăti pă(ngheă

ậ đ c)ăvàăchínhătrongăho tăđ ngă вăngônăng ăđóngăvaiătròălàăcôngăc ăduвănh t.ă
V в,ăd

iăgócăđ ăngônăng ăh c: T ăduвăđu căhìnhăthànhăthôngăquaăho tăđ ngăv tă

ch tăc aăconăng

iăvàăt ngăb

căđu căghiăl iăb ngăcácăkýăhi uăt ăđ năgi năđ năph căt p,ă

t ăđ năl ăđ năt păh p,ăt ăc ăth ăđ nătr uăt

ng.ăH ăth ngăcácăkýăhi uăđóăthôngăquaăquáă

trìnhăбưăh iăhóaăvàătr ăthànhăngônăng .ă ɤ ăraăđ iăc aăngônăng ăđánhăd uăb

căphátătri nă

nh вăv tă c aăt ăduвă vàăt ăduвăc ngăb tă đ uă ph ăthu căvàoăngônăng .ăNgônăng ă v iăt ă
cáchălàăh ăth ngătínăhi uăth ăhaiătr ăthànhăcôngăc ăgiaoăti păch ăв uăgi aăconăng
conăng

iăv iă

i,ăphátătri năcùngăv iănhuăc uăc aăбưăh i.ăT ăduвălàăk tăqu ăc aănh năth căđ ngă

th iălàăs ăphátătri năc păcaoăc aănh năth c.ăCònăngônăng chínhălàăcôngăc ăc aăho tăđ ngă
nh nă th c, t ă duв, c ngă nh ă đóngă vaiă tròă l uă tr ,ă b oă toàn vàă c ă đ nh cácă k tă qu ă c aă
nh năth c,ăt ăduвăc aăm iăng
nàвă đ

iăvàăc aăc ăloàiăng

iăt ăth ăh ănàвăsangăth ăh ăkhác.ă i uă

că th ă hi nă khôngă ch ă trongă cácă t că ng ,ă thànhă ng ,ă caă dao,ă trongă cácă tácă ph mă

(truв nămi ng,ăvi t) màăngaвătrongăm iăt ăc aăngônăng .
2.2.2.ăM iăquanăh ăgi aăngônăng ăvƠăt ăduy
Tr

căh tăngônăng ălàăcôngăc c aăho tăđ ngănh năth c, t ăduв.ăNgônăng ăthamă

giaă tr că ti pă vàoă quáă trình hìnhă thànhă nh nă th c, t ă duвă c aă conă ng

i.ăNh ă v в, ngônă

ng ăv aălàăcôngăc ăv aălàăcáiăv ăv tăch tăc aăt ăduв,ăv aălàăcôngăc ăđ ăc ăđ nhăhóaăt ăduвă
vàăth ăhi năk tăqu ăt ăduв. Nh năth căvàăt ăduвălàăcáiăđ

căbi uăđ t,ăcònăngônăng ălàăcáiă

bi uăđ t.ăCácăk tăqu ,ăcácăs năph m c aănh năth căvàăt ăduвăc năđ
ng .ăMácăđưăt ngănh năđ nh :ăấ Hi năth cătr căti păc aăt ăt

căth ăhi năb ngăngônă

ngălàăngônăng Ầ.ăM iăquană

h nàвăgi ngă nh ă m iăquanăh ăgi aăhaiă m tă c aă m tăt ăgi в,ăkhôngăth ăcóă m tănàв màă
khôngăcóăm tăkia.
Th ă đ n,ă ngônă ng ă vàă t ă duвă làă m tăth ă th ngă nh tă nh ngă khôngă đ ngă nh t.ă ɤ
khôngăđ ngănh tăgi aăngônăng ăvàăt ăduвăth ăhi nă ănh ngăph
- Ngôn ng t n t i

ngădi năsau:

d ng v t ch t,ăcònăt ăduвăthu c tinh th n.

- Ngônăng mangătínhădânăt căcònăt ăduвăcóătínhănhânălo i.
- Nh ngăđ năv t ăduвăc ngăkhôngăđ ng nh t v iăcácăđ năv c aăngônăng .
19


Tómăl i,ăngônăng vàăt ăduвăth ng nh tănh ngăkhôngăđ ng nh t. Ch căn ngăc a
ngônăng đ i v iăt ăduвălàăth hi năt ăt
t

ngăvàătr c ti păthamăgiaăvàoăvi căhìnhăthànhăt

ng.ăNguвênălýăngônăng vàăt ăduвăkhôngăđ ng nh t bi u hi nărõănh t

mâuăthu n

gi a s h n ch c a ch t li uă(ngônăng ) v iăвêuăc u bi uăđ tă(t ăduв).
2.2.3.ăụăngh aăc aăvi cănh năth căv năđ ăquanăh ăngônăng ăvƠăt ăduyătrongăd yăh că
Ti ngăVi tă ăTi uăh c
M iăquanăh ăgi aăngônăng ăvàăt ăduвăchoătaănh năth căh tăs căquanătr ngătrongă
v năđ ăd вăh căti ngăVi tă ăti uăh c. D вăti ngăVi tăkhôngăch ăd вăngônăng ămàălàăd вă
choăh căsinhăm tăcôngăc ăđ ăgiaoăti p,ănh năth c vàăt ăduв;ăt ăđóăti păthuătriăth căkhoaă
h căđ ăh călênăcácăb căh căcaoăh n.

đó,ăconăng

iăph iăc năđ năcácăthaoătácăt ăduв; vàă

ngônăng ăv nălàăm tăch ăd aăchoăcácăthaoătácăc aăt ăduв, ngay c khiăchúngătaăsuвăngh ,ă
m cădù khôngănóiăthànhăl i.ăVi căphânătích,ăsoăsánh,ăt ngăh p,ădi năd ch,ăquвăn pầăs ă
khôngădi năraăđ

căn uăkhôngăd aăvàoăngônăng . Ch ăd aăvàoăngônăng ăchúngătaăm iăcóă

th ă th că hi nă trongă suвă ngh ă c aă chúngă taă nh ngă thaoă tácă t ă duв.ă Ng

că l i,ă khôngă cóă

ngônăng ,ă chúngătaăkhôngăth ănóiăt iădi năd ch,ăquвă n păhaвă ch ngă minhă đ

c.ăCóăth ă

nói,ăd вăti ngăVi tăchoătr ăchínhălàăd вăchoătr ăbi tăt ăduв.ăD вăngônăng ăph iăg năli nă

v iăd вăt ăduв.ăNgônăng ăphongăphúăs ălàmăchoăt ăduвăphátătri n,ăng

căl iăt ăduвăphátă

tri năs ăgiúpăngônăng ăngàвăcàngăphongăphúăh n.
Ch că n ngă giaoă ti pă vàă ch că n ngă t ă duвă đ
nh tă c aă ngônă ng .ă Haiă ch că n ngă nàвă đ

că coiă làă haiă ch că n ngă quană tr ngă

că th ă hi nă khôngă táchă r iă nhauă màă baoă gi ă

c ngăg năch tăch ăv iănhau.ă
Ngoàiăra,ănóiăđ năngônăng ăc aăconăng

i,ăng

iătaăcònăth

ngănóiăđ năm tăch că

n ng n a,ăkhôngăkémăph năquanătr ngăvàăph ăbi năc aănóălàăch căn ngălàmăch tăli uăvàă
ph

ngăti năc aăngh ăthu tăv năch

ng.

2.3.ăHo tăđ ngăngônăng ă
a) Ho tăđ ngăngôn ng ălàăho tăđ ngăs ăd ngăngônăng ăđ ăgiaoăti păvàăt ăduв.

Ngônăng ălàăm tăh ăth ngătínăhi uăbaoăg mănhi uăв uăt ăg năbó v iănhauăb iăr tă
nhi uăm i quanăh ăvàăt oănênăm tăc uătrúcăph căh p.ăH ăth ngănàвăđưăđ
trongăl chăs ăvàăt năt iătrongăm i ng
đ ngă th iă ti mă n ngă вă đ

i.ă ăm iăng

că m iă conă ng

căhìnhăthànhă

i,ănóăt năt iătrongăd ngăti măn ng,ă

iă hi nă th că hóaă khiă dùngă ngônă ng ă đ ă ti nă
20


hànhăho tăđ ng t ăduвăvàăđ căbi tălàăho tăđ ngăgiaoăti p.ăNóănh ăm tăc ămáв.ăKhiăch aă
ho tăđ ngăđóălàăm tăh ăth ng,ăđ năkhiăho tăđ ngăthìăcácăв uăt ăchuв năđ ng,ăcóăth ăcóăs ă
bi năđ i,ăchuв năhóaălinhăho tănh ngătheoănh ngăquвăt căv năhànhănh tăđ nhăđ ăth căhi nă
đ

căcácăch căn ngăc aănó.
ă th că hi nă cácă ch că n ngă giaoă ti p,ă ngônă ng ă ho tă đ ngă d

d ngănói vàăd ngăvi t.ăM iăd ngănàвăđ

iă haiă d ngă th c :

căti năhànhătrongănh ngăhoànăc nhăgiaoăti păc ă

th ,ă trongă nh ngă ph mă viă nh tă đ nhă c aă cu că s ngă бưă h i. Víă d ,ă d ngă vi tă s ă d ngă tínă
hi uăch ăvi tă(thaвăth ăngônăng ăâmăthanh)ăđ

căs ăd ngăc ătrongăph măviăsinhăho tăhàngă

ngàв,ăc ătrongăcácăl nhăv cănh ăkhoaăh c,ăngh ăthu t,ăhànhăchính,ăbáoăchí,ầăD ngănói
dùngăngônăng ăâmăthanhăcóăs ăph iăh p v iăc ăch ,ăđi uăb ăvàăth
di năv iăng

ngăđ ăgiaoăti pătr că

iănghe.

b) Ho tă đ ngă ngônă ng ă đ

că ti nă hànhă b ngă cácă nguвênă v tă li uă cóă s n:ă cácă âmă thanhă

ho căcácăh ăth ngăch ăvi tăthaвăth ăcácăâmăthanhănh ăt ,ăc măt ăc ăđ nh,ăcácăquвăt căk tă
h păchúng.ăHo tăđ ng,ăngônăng t oănênănh ngăs năph m nh : cácăng ,ăcácăc măt ,ăcácă
câuăậ l iănói,ăcácăv năb nầăM iăs năph mănh ăv вăđ

căt oăraătrongăcác hoànăc nhăgiaoă

ti pă nh tă đ nh, trênă c ă s ă c aă nh ngă nguвênă v tă li uă cóă s nă vàă nh ngă quвă t că k tă h pă
chúng.ă Víă d ,ă câuă đ

că t oă raă nh ă t ă vàă quвă t că k tă h pă t .ă H năn a,ă trongă ho tă đ ngă

ngônă ng ,ă đóă v aă làă cácă s nă ph m,ă l iă v aă làă cácă ph

Ch ngăh năcâuăv aălàăs năph măđ
ti năđ ăng

iănóiăvi tăth ăhi năđ

v năb năv aălàăm tăs năph măđ
đ

ngă ti nă đ ă th c hi nă ch că n ng.ă

căt oăraăkhiănóiăho căvi t,ăđ ngăth iăv aălàăph
căm tăý,ăm tăn iădungănh năth căt ăt

căt oăra,ăl iăv aălàăm tăph

ngăti n đ ăng

ngă

ng,ătìnhăc m.ă
iăvi tăb căl ă

căm tăn iădungătr năv n.

c)ăTrongăho tăđ ng,ăcácăв uăt ăc aăh ăth ngăngônăng ăv aăgi ănguвênă(duвătrì)ănh ngăđ că
tínhăb năch t,ănh ngăm iăquanăh ăv năcó,ăl iăv aăcóăs ăbi năđ iăvàăchuв năhóaălinhăho t.
Nh ngăs ăbi năđ iăvàăchuв năhóaănàвăph ăthu căvàoăcácănhânăt ăc aăho tăđ ngăgiaoăti pă
nh măđ tăt iănh ngăhi uăqu ăgiaoăti păt tănh t.ăNh ngăs ăbi năđ iăvàăchuв năhóaăđóăcóă
th ădi năraă ăt tăc ăcácăph

ngăti năkhácănhauăc aăh ăth ngăngônăng .ăCóăs ăbi năđ iă ă

m tăng ăâm :ăcácăbi năth ăcáănhână(gi ngănóiăkhácănhauăc aăt ngăng
ph

ngă(gi ngăđ aăph

vàăchuв năhóaă ăph

i),ăcácăbi năth ăđ aă

ng),ăcácăbi năth ăk tăh p (бemăm că3ăph nă2).ăCóănh ngăbi năđ iă
ngădi năhìnhăth căt ăch căvàăk tăh păcácăв uăt ăngônăng ăs năcó,
21


c ngănh ă ăcácăs năph măt oăra :ăs ăcóăm tăhaвăv ngăm tăc aăcácăthànhăt ,ătr tăt ăs păб pă
c aăcácăthànhăt ,ăs ăđanăбenăl nănhauăc aăcácăthànhăt ,ầăVíăd ,ătrongăho tăđ ng,ăt ăcóă
th ăbi năâmă(nàoăậ nao : Nh ăaiătátăn

căbênăđ

ngăhômănao ậ caădao),ăcóăth ăđ iăv ătríă

c uăt oă(áoăqu năậ qu năáo,ăgi ăgìnăậ gìnăgi ),ăcóăth ăđanăбenăthànhăt ăv iăcácăt ăkhácă
(Bi tăbaoăb

măl ăongăl i ậ Truв năKi u),ầăCâuăcóăth ăđ вăđ ăhaвăt măth iăv ngăm tă

thànhăph n,ăcóăth ăs păб păcácăthànhăph nătheoăm tăs ăcáchăkhácănhau.

Víăd : - Chúngătaăhãyădành nh ngăgìăt tăđ pănh tăchoătr ăem.
- Chúngătaăhãyădànhăchoătr ăemănh ngăgìăt tăđ pănh t.
- Nh ngăgìăt tăđ pănh tăchúngătaăhãyădànhăchoătr ăem…
ɤ ăbi năđ iăvàăchuв năhóaăcóăth ădi năraă ăbìnhădi năn iădungăng ăngh a.ăVíăd ,ăsoă
sánh ngh aăv năcóăs aăt ăấ s ng Ầăv iăngh aăc aănóătrongăl iăqu ngăcáoăc aăm tăl păd вă
ngh ăch aăбeămáв :ăấ H căsinhăđ

căth căhànhătrênămáвăs ng Ầ.ăCâuăc ngăcóăth ătùвătheoă

hoànăc nhăgiaoăti pămàăcóăth ăcóăc ăngh aăt

ngăminhăvàăngh aăhàmă n.ăVíăd ,ătrongăcu c

h păm tăvàoăbu iăt i,ăaiăđóăb ngănhiênăl iănóiăcâuăấ m iăđóăđãăm

iăgi ăr i Ầ,ăthìăcâuăđóă

khôngăch ăđ năgi năthôngăbáoăv ăth iăgian,ămàăcònăhàmăýăch ăth iăgianătrôiăquaănhanhăvàă
nh căkhéoăm iăng

iăr ng : th iăgianăđưămu n,ăchúngătaănênăraăv .

ɤ ăbi năđ i vàăchuв năhóaăc aăcácăв uăt ăngônăng ătrongăho tăđ ngăkhôngăph iălàă
s ăthaвăđ iătùвăti n,ăng uăh ngăhoànătoànătheoăýămu năch ăquanăc aăm tăaiăđóămàăph iă
di nă raă theoă quвă lu tă vàă theoă nh ngă m iă quană h ă h ă th ngă c aă ngônă ng .ă Cóă nh ă th ,ă
trongăho tăđ ng,ăngônăng ăm iălàăph

ngăti ngăgiaoăti păchung c aăc ăбưăh i,ăm iăth că

hi năch căn ngăt ăduвăvàăgiaoăti pămangăb năch tăбưăh i.

3.ăNgu năg c,ăs ăphátătri năc aăngônăng ăvƠăs ăhìnhăthƠnhăngônăng ădơnăt c
3.1.ăNgu năg c
3.1.1. Khôngăph iăch ăcóăchúngătaăhômănaвăm iăt ăh i:ăngônăng ăc aăconăng

iăraăđ iăt ă

đâu?ă nh ă ai?ă nh ă cáiă gì?...ă Vi că đ tă nh ngă v nă đ ă đ iă lo iă nh ă th ă vàă l iă gi iă đápă choă
chúng,ăth căraăđưăcóăkhôngăítăvàăcóăt ălâu,ăth măchíăt ăбaăб a.
Khiă đ că tinăvàoă s că m nhă sángă t oă v nă n ngă n iăTh
baoă gi ă cóă Th

ngă

ă c )ă thìă khôngă aiă cònă ngh ă r ngă Th

ngă
ngă

b ă đ ă v ă(vìă ch ngă
ă đưă t oă raă loàiă ng

chúngăta vàăchoătaăngônăng ăđ ătaăbi tănóiănh ăbi tăth ăv в.
Ng

iătaăc ngăđưăc ăg ngăđiătìmăngu năg căngônăng ă ătr năgian,ăn iăngônăng
22

iă

đangăt năt iăvà ho tăđ ng.ăTh ălàăcácăgi iăthuв tănh :ăthuв tăt

ngăthanh,ăthuв tăv ă

ti ngăkêuăđ ngăv t,ăthuв tăv ăti ngăkêuătrongăph iăh pălaoăđ ng,ăthuв tăc măthánăb căl ă
tâmălíătìnhăc m,ăthuв tăquвă

căбưăh iầăl năl

tăбu tăhi n.ăNgàвănaв,ăbìnhăt nhămàăбét,ă

cácăgi ăthuв tăđóăđ uăcóăph năđúngăc aănó,ănh ngăti căthaв,ăch ăđúngăđ
ki năho căhi năt

căv iăm tăvàiăs ă

ngăngônăng ămàăthôi.ăNhìnănh nănh ăth ăv ăngu năg căngônăng ,ăth tă

ch ngăkhácănàoăl вăm tăvàiăcâвăđưăv iăk tălu năchoăr ngăb iăvìă“th вăcâвămàăch ngăth вă
r ng”.
3.1.2. V iăs ăraăđ iăc aătri tăh căbi năch ng,ăv năđ ăngu năg căngônăng ăđ
vàăphânătíchăm tăcáchătoànădi năh n,ăkhoaăh căvàăh pălíăh n:ăconăng

căбemăбétă

iălàăch ăth ăsángă

t oăvàăs ăd ngăngônăng ;ăv вăph iătìmăhi uăs ăraăđ iăc aăngônăng ăg năli năv iănghiênă
c uăngu năg căconăng

iăc ătrongăquáătrìnhăphátăsinhăgi ngănòiăl năquáătrìnhăphátăsinhăvàă

phátătri năc aăm iăcáăth .
Cácă k tă qu ă nghiênă c uă v ă tri tă h c,ă sinhă v tă h c,ă kh oă c ă h c,ă sinhă líă h că th nă
kinhăvà ngônăng ăh cầăk tălu năr ngălaoăđ ngăđưălàmăphátăsinh,ăphátătri năloàiăng

iăvàă

làmăphátăsinhăngônăng ătrongăquáătrìnhăđó.
a) Hàngătri uăn mătr

căđâв,ăt ătiênăc aăchúngăv nălàăm tăloàiăv

năng

iăs ngă

trênă câвă trongă nh ngă cánhă r ngă ti nă s .ă Doă nhi uă bi nă đ ngă c aă t ă nhiên,ă nh ngă cánhă
r ngă вăb ătiêu di t.ăTh că nătrênăt ngăcâвăcaoăngàвăcàngătr ănênă khóăki m.ă Loàiăv
ng

nă

iă вăbu căph iăr iăkh iăng năcâвăcaoă(v nălàăn iătrúă n,ăsinhăs ngăt ălâuăđ i)ăбu ngă

đ tă điă langă thangă ki mă nầă Vi că tìmă ki nă th că nă vàă t ă v ă đ ă sinhă t nầă đưă bu că loàiă
v

nănàвă t p d nă đ

th ngăhai tay v

că cáchă điă b ngă haiă chiă sauă vàă đ ngă th ngă mìnhă lên.ă Nh ăđiă đ ngă

năng

iăđ

căgi iăphóng.ă ôiătaвăngàвăcàngătr ănênăkhéoăléoăh n,ăbi tă

s ăd ngăcácăv tăs năcóălàmăcôngăc ăt ăv ,ăki mă n;ăvàăquanătr ngăh n:ănóăbi tăch ăt oăraă
côngăc ălaoăđ ng.ăConăv
(ng

năng

i đưăchuв năd năthànhăconăng

iăv

n r iăthànhăng

i

iănguвênăthu ).
Dángă đ ngă th ngă c ngă làmă choă t mă m tă c aă ng

iă v

n nhìnă đ

că r ngă vàă бaă

h n;ăđ ngăth iăb ăng căn ăh n, cácăc ăquanăc aăb ămáвăphátăâmăcóăđi uăki năphátătri nă
h n.ă M tă khác,ă cóă côngă c ă trongă taв,ă nh ngă ng

iăti nă s ă đóă ki mă đ

cănhi uăth că nă

h nă vàă chuв nă d nă t ă đ iă s ngă nă th că v tă (cây,ă qu ,ă c ,ă r ầ)ă sangă đ iă s ngă nă th t.ă
Thêmăvàoăđó,ăvi cătìmăraăvàăs ăd ngăđ

căl aăc ngăkhi năh ăchuв năt ă năs ngăsangă nă
23


chín.ăM tăh ăqu ăquanătr ngăđưădi năra,ăth că năchín,ăm măkhi năб
ph iătoănh ătr

căn a;ăl iăc mă(ph nătr

căб

ngăhàmăd

ngăhàmăkhôngăc nă

i)ăv nhăraărõăd n.

Tuвănhiên,ătrongăs ăcácăbi năđ iăv ăm tăsinhăh căc aăconăng
nãoălàăquanătr ngănh t.ăNh ălaoăđ ng,ănh ă năth t,ăb ănưoăc aăng

i,ăs ăti năb ăc aăb ă
iăv

n c ngăph căt pă

d nă lên;ă nh ngă ph nă v ă nưoă tr că ti pă liênă quană đ nă ti ngă nóiă nh ă thu ă trán,ă thu ă tháiă
d

ngăvàăph năd

iăthu ăđ nh,ăphátătri năm nhă(l năh năkh ăđ tă10ăl n,ăh năđ

l n,ăh năkh ăđenă2ăl năvàăh năv

iă

iă6ă

nă4ăl n).

Nh ăv в,ălaoăđ ngăđưăt oănên conăng

iăvàăt oăraănh ngăti năđ ăth ănh tăv ăm tă

sinhăh căchoăs ăhìnhăthànhăvàăphátătri nănh ngăđ cătr ngăбưăh iăc aăconăng

i,ătrongăđóă

cóăngônăng .ăNh ngăchínhălaoăđ ngăcòn chu năb ăvàă“t oăc ăs ăv tăch t”ăđ ăloàiăng

iăcóă

nh ngăc ăquanăthíchăh păchoăvi căs năsinhăti ngănói.
b) C ngăchínhălaoăđ ngăđưăt oăraănhânăt ăбưăh iăđ ăngônăng ăphátăsinh.ăLaoăđ ngă
đưăliênăk tăconăng

iăthànhănh ngăb вăđàn,ănh ngăc ngăđ ngăvàăv ăsauăthànhăбưăh iăcóăt ă

ch c.ăMu năcùngăchungăs căđ ălàmăvi căgìăđó,ăng
gì,ă làmă nh ă th ă nàoầă Nh ngă đi uă “bi tă đ

iătaăc nătho ăthu năv iănhauălàăs ălàmă

c”ă v ă th ă gi iă бungă quanh,ă nh ngă kinhă

nghi mătrongălaoăđ ngăc năph iăđ

căthôngăbáoăchoănhauăt ăng

t ăth ăh ănàвăsangăth ăh ăkhácầă

năđâвăthìăconăng

v tăv ăch t.ăNg

iăkhác,ă

iăc ănh t)ăđưăkhácăconă

iătaăđưăđ nălúcăth вă“c năph i nóiăv iănhauăv ăm tăcáiăgìăđó”.ăV в,ăchínhă

laoăđ ngăđưăsángăt oăraăconăng
c aăconăng

iă(dùălàăng

iănàвăsangăng

iăvàăngônăng ăc aăconăng

iăc ăб aăbi tăho tăđ ngă“theoăki uăng

i.ăLaoăđ ngăđưălàmăchoăb ăócă

i”ăvàăcóăcôngăc ăđ ăgiaoăti p,ăđóălàă

ngônăng .
c) T ăb năch tăc aămình,ăt ăkhiăm iăphátăsinh,ăngônăng ăv nălàăcôngăc ,ălàăph
ti năđ ăconăng

ngă

iăgiaoăti păv iănhau.ăTh ănh ng,ălúcăđ uănóăch aăph iălàăngônăng ăchúngă

taăđangăcóăhômănaв;ămàălàăth ăngônăng ăch aăphânăthànhăâmăti tărõăràng.ăNh ngăti ngănóiă
cònănghèo,ăvàăúă ăđóăđưăđ

căph iăh păv iăcácăđ ngătác,ădángăv ăc aăc ăth :ăm tăm i,ăvai,ă

tay,ăchân (nh tălàăđôiătaв)ăđ ă“phátăbi u”ăýăngh ,ătìnhăc măc aăh .ăTho tăđ uăti ngănóiăc aă
conă ng

iăch aă khácă cácă đi uă b ă baoă nhiêu.ă ( i uă nàвă cònă đ ă l iă nh ngă tànă d ă c aă nóă

trongăm tăs ăngônăng ămàăhi nănaвătaăcònăth вăđ
ểđê,ăng

c.ăCh ngăh nătrongăngônăng ădânăt că

iătaăkhôngădùngăm tăt ăđiămàăl iădùngănhi uăt ăkhácănhau,ămiêuăt ăcácăki uăđiă

khácănhau.
24


dôăbôăhôăbôăhô

điăn ngăn ,ăph căph ch

dôădêădê

điăm tăcáchăv ngăvàng

dôăbuălaăbuăla

điănhanhăb aăđi

dôăpiăaăpiăa

điărónărén

dôăgôăvuăgôăvu

điăkh păkhi ng,ăđ uăchúiăбu ngầ

D năd n,ăconăng

iăs ăd ngăti ngănóiăthành th oăh n,ăm chăl căh n,ătr ăthànhăh ă

th ngătínăhi uăth ăhai,ăh ăth ngă“tínăhi uăloanăbáoăcácătínăhi u”.
Ho tăđ ngătínăhi uălàăhi năt
ta;ănh ngăconăng

ngăchungăchoăm iăloàiăđ ngăv tătrênăhànhătinhăchúngă

i,ăv iăngônăng ăc aămìnhăđưăcóăthêmăm tăph

v ăch t.ăNh ăcóăngônăng ănàвămàăt ăđâв,ăconăng

iăngheăđ

ngăth căm i,ăkhácăh nă

că(t călàănh năđ

c)ăm tătínă

hi uăcóăngh aă“m tătr i”ăch ngăh n,ăthìăanhătaăđưăngh ăt i,ăđưăhìnhădungăraăm tătr iăr i,ă
khôngăc năph iăđ iăchoăt iăkhiănhìnăt năm tăn a.
Tómăl i, cóăth ănóiăr ng :ălaoăđ ng,ăt ăduвăvàăngônăng ăđưăđ ngăth iăt oăraănh ng
ti nă đ ă choă s ă hìnhă thànhă vàă phátă tri n.ă Trongă đó,ă laoă đ ngă t oă raă conă ng

iă vàă t oă raă

nh ngăti năđ ăchoăs ăhìnhăthànhăvàăphátătri năc aăt ăduвăcùngăngônăng ăc aăconăng

i.

3.2.ăS ăphátătri năc aăngônăng ăvƠăs ăhìnhăthƠnhăngônăng ădơnăt c
Ngônăng ăhìnhăthànhăcùngăv iăconăng
cùngăv iăconăng

iăvàăбưăh iăloàiăng

iăvàăбưăh iăloàiăng

i,ănênăc ngăphátătri nă

i.ăDoăđó,ăcóăth ătrìnhăbàвăm tăcáchăkháiăl

ti năl chăs ăc aăngônăng theoăcácăgiaiăđo năphátătri năc aăбưăh iăloàiăng

cădi nă

iănh ăsau :

3.2.1.ăNgônăng ăb ăl c ( ăch ăđ ăcôngăбưănguвênăth вăt năt iăcácăc ngăđ ngăбưăh iălàăth ă

t căvàăb ăl c,ătrongăđóăb ăl călàăđ năv ăc ăs ).
M iăb ăl căth

ngăc ătrúătrênăm tălưnhăth ,ăcóăm tăngônăng ăchung,ăcóănh ngăđ că

đi măбưăh iăậ v năhóaăchungăvàăcóănh ngăquanăh ăkinhăt ăn iăb . V ăm tăngônăng ,ăth iă
kìănàвăth
tr

ngădi năraăhaiăбuăh

ng :ăa)ăбuăh

ngăchiaătáchăậ phânălв :ăkhiăm tăb ăl căt ngă

ngădânăs ăvìălýădoănàoăđóăph iătáchăthànhănh ngăb ăph năs ngăphânătánătrênănhi uăđ aă

bànăkhácănhau.ăD năd năcácăb ăph năđóăt năt iăriêngăbi tăvàătr ăthànhănh ngăb ăl căđ că
l p ;ăđ ngăth iăc ngăn вăsinhăs ăkhácăbi tăv ăngôngăng .ăT ăcùngăm tăngônăng ăngu nă
g căhìnhăthànhănh ngăngônăng ăkhácănhau,ăho căth ăng ,ăph
nh t :ăth

ngădi năraăkhiăcóănh ngăliênăminhăb ăl căđ
25

ngăng .ăb)ăбuăh

ngăh pă

căhìnhăthànhă(ho cădoăm tăb ăl că