Các hệ thống thông tin quản lý giáo trình dành cho sinh viên ngành quản lý văn hóa

DOAN PHAN TAN

CAC HE/THONG

TRUONG DAI HOC VAN HOA HA NOI
■

■

HA NOI - 2004

■


P(JS. TS. D ( ) A n PHAN TAN

CAC HE THONG

THONG tin

q u An l y

(M A N A G EM E N T INFORMATION SYSTEMS)
G IA O TRI NH D A N H CH O SI NH VIEN
N G A N H Q UA N LY VAN HO A

T R U I N G DAI HOC VAN HOA
HA NC)I - 2004


L ()I NOI DA U

Ngay nay sir quan tarn doi voi thong tin va tri thurc nhu mot
nguon lire cua m6i ca nhan, to chuc va xa hoi tang nhanh gap
boi so voi bat cu thoi ky nao trong lich su. Cac he thong thong
tin va cac he thong thong tin quan ly tro thanh bo phan hiru ca
cua bat cu he thong to chuc xa hoi nao. No dem lai hieu qua
cho hoat dong quan ly xa hoi, la cong cu chu yeu de nang cao
hieu qua cua dau tu, mo rong kha nang tiep thu tri thutc va
huong thu van hoa, nang cao chat luong dich vu doi voi moi
ngudi.
Giao trinh "Cac he thong thong tin quan ly" co muc dfch
cung cap cho sinh vien nganh Quan ly van hoa nhung kien
thuc co ban va he thong v t cac he thong thong tin va cac he
thong thong tin quan ly dua tren may tmh, nhu cac he thong
thong tin xir ly tac nghiep, cac he thong thong tin ho tro quyet
dinh, cac he thong tin di£u hanh va he chuyen gia. Chuong
trinh cung cung cap cho sinh vien nhung kien thuc co ban ve
cong nghe thong tin va truyen thong - co so cong nghe cua cac
he thong thong tin hien dai va d6 xuat mot mo hinh he thong
thong tin phuc vu cong tac quan ly dieu hanh o mot So Van
hoa - Thong tin tinh, nhu mot goi y tham khao cho nguoi hoc nhung nha quan ly van hoa tuong lai.


Giao trinh bao gom 6 ehuang:
- Chuong 1. Thong tin va cac qua trinli thong tin. Trinh bay
nhung kien thuc co ban ve thong tin. bao gom: khai niem
thong tin va cac thuoc ti'nh lam nen gia tri cua thong tin: quan
he giua thong tin. dir lieu va tri thuc; lich sir phat trien cua ky
thuat truyen tin: cac nguon thong tin dien tu: vai tro cua thong
tin voi su phat trien cua xa hoi: mo hinh t6ng quat cua cac qua

trinh thong tin: day chuy£n thong tin tu lieu trong cac thu vien
va cac trung tarn thong tin-mot trong nhung he thong thong tin
dau tien cua loai nguoi.
- Chuong 2. Quan ly va thong tin trong quan ly. Trinh bay
nhirng kien thuc chung ve quan ly va nhung van de lien quan
den thong tin trong quan ly, bao gom: khai niem chung ve t6
chuc va quan ly: cac chuc nang cua quan ly va cau true cua
quyet dinh; cac dac trung cua thong tin a cac cap do quan ly
khac nhau: cach trinh bay thong tin co hieu qua; qua trinh ra
quyet dinh va nhu cau thong tin: van de quan ly du lieu doi voi
nha quan ly.
- Chuong 3. Tong quan ve cac he thong thong tin. Gioi
thieu khai niem chung cac he thong thong tin dua tren may
tfnh. bao gom: khai niem he thong va he thong thong tin: khai
quat ve cac he thong thong tin tac nghiep. he thong thong tin
quan ly va he chuyen gia: vai tro cua he thong thong tin trong
hoat dong san xuat kinh doanh va quan ly hanh chinh: tac
dong cua he thong thong tin trong xa hoi hien dai.
4


- Chirang 4. Cong nghe cua cac he thong thong tin. Trinh
bay co so cong nghe cua cac he thong thong tin, bao gom:
may tmh dien tu va cac vat mang tin dien tu; cac phan m£m he
thong va phan mem chuyen dung; truyen thong dir lieu va
mang may tfnh; cac he thong trong tin true tuyen; Internet va
cac dich vu thong tin tren Internet; cach thuc quan ly dir lieu
va tri thuc tren may tmh va trong cac he thong thong tin.
- Chuong 5. Cac he thong thong tin quan ly. Noi dung
chuong nay trinh bay nhirng kien thuc co ban cung cac ung

dung cua cac he thong thong tin quan ly, bao gom: cac he
thong thong tin tac nghiep (OIS), he thong thong bao cao
(IRS), he thong thong tin h6 tro quyet dinh (DSS), he thong
thong tin dieu hanh (EIS) va he chuyen gia (ES).
- Chuong 6. Phat trien hei thong thong tin. Noi dung
chuong nay trinh bay khai quat ve chu trinh phat trien mot he
thong thong tin. vai tro cua nha quan ly trong viec xay dung he
thong thong tin va thu de xuat mot mo hinh he thong thong tin
phuc vu cho cong tac quan ly va dieu hanh 6 mot So Van hoa Thong tin tmh.
Cac he thong thong tin quan ly la mon hoc moi duoc dua
vao chuong trinh dao tao can bo quan ly van hoa 6 trudng Dai
hoc Van hoa Ha Noi. De phii hop voi doi tuong ngudi hoc,
giao trinh tap trung cung cap nhirng kien thuc co ban va he
thong ve noi dung, vai tro, tac dung va cach thuc xay dung cac
he thong thong tin quan ly, di sau vao trinh bay nhung y tuong
va phuong phap. ket hop voi nhieu vi du minh hoa tir thuc te,
5


khong sa vao nhirng van de mang tmh ky thuat. Mac dii da co
nhiSu co gang, song cuon sach khong the tranh khoi nhirng
thieu sot. Rat mong sir gop y cua d6ng nghiep va ban doc de
cuon sach duoc tot hon.
Trong qua trinh bien soan cuon sach chung toi nhan duoc
su dong gop chan tinh cua cac dong nghiep, cac chuyen gia
ve phan tich thiet ke he thong dang lam viec tai cac vien
nghien cuu, cac trung tam thong tin. Cho phep toi duoc bay
to loi cam on chan thanh.

Ha Noi, thang 11 nam 2003

tA c

6

g ia


CHLTONG 1

THONG TIN VA CAC QUA TRiNH THONG TIN
1. THONG TIN
1.1. Khai niem thong tin. Dur lieu, thong tin va tri thurc
Thong tin (Information) la khai niem co ban cua khoa
hoc cung la khai niem trung tarn cua xa hoi trong thoi dai
chung ta. Moi quan he, moi hoat dong cua con ngudi deu
dua tren mot hinh thuc giao luu thong tin nao do. Moi tri
thuc d6u b&t ngu6n bang mot thong tin ve nhung di6u da
didn ra, ve nhung cai nguoi ta da biet, da noi, da lam. Di6u
do luon xac dinh ban chat va chat luong cua nhung moi
quan he cua con ngudi.
Vay thong tin la gi?
Co rat nhieu cach hieu ve thong tin. Tham chi ngay cac
tu dien cung khong the co mot dinh nghla thong nhat.
Nguyen nhan cua sir khac nhau trong viec sir dung thuat
ngu nay chfnh la do thong tin khong the so mo duoc. Nguoi
ta bat gap thong tin chi trong qua trinh hoat dong, thong
qua tac dong trim tuong cua no.
Tir La tinh “informatio”, goc cua tir hien dai “information”
co hai nghla. Mot, no chi mot hanh dong rat cu the la tao ra
mot hinh dang (forme). Hai, tiiy theo tinh huong, no co nghla

la sir truyen dat mot y tuong, mot khai niem hay mot bieu

7


tuong. Tuy nhien cung vai su phat trien cua xa hoi. khai niem
thong tin cung phat trien theo.
- Theo nghla thong thtfdng: Thong tin la tat ca cac su
viec, su kien, y tuong, phan doan lam tang them su hieu
biet cua con nguoi. Thong tin hinh thanh trong qua trinh
giao tiep: mot nguoi co the nhan thong tin true tiep tir ngudi
khac thong qua cac phuong tien thong tin dai chung, tir cac
ngan hang dir lieu hoac tir tat ca cac hien tuong quan sat
duoc trong moi trudng xung quanh.
- T ie n quan diem triet hoc: Th on g tin la su phan anh cua
tu nhien va xa hoi (the gidi vat chat) bang ngon tir, ky hieu,
hinh anh v.v... hay noi rong hon bang tat ca cac phuong tien
tac dong len giac quan cua con ngudi.
- Sir vat luon van dong, d trang thai bat dinh va chua
dung tinh ngau nhien. Tang luong tin tuc ve mot hien tuong
nao do cung la giam do chua biet hoac do bat dinh ciia no.
Vi vay tren quan diem cua ly thuyet thong tin thi thong tin
la sir loai trir tinh bat dinh cua hien tuong ngSu nhien.
Tinh trat tu doi lap vdi cai bat dinh va ngau nhien la
thuoc ti'nh co ban cua thong tin ma kh oa hoc phat hien.
Theo do thong tin phan anh cai xac dinh, trat tu trong cac
moi quan he cua cac su vat va hien tuong. Vdi y nghla do
thong tin la luong do trat tu nhan tao chong lai su hdn don
cua tu nhien. Chinh di^u do giai thfch y nghla to ldn cua
thong tin trong moi linh vuc hoat dong ciia con ngudi.

Trong ddi song con ngudi, thong tin la mot nhu cau rat
co ban. Nhu cau do khong ngung tang len cung vdi su gia
8


tang cac moi quan he trong xa hoi. Mdi nguoi sir dung
thong tin lai tao ra thong tin moi. Cac thong tin do lai duoc
truydn cho nguoi khac trong qua trinh thao luan, truyen dat
menh lenh, trong thu' tir va tai lieu hoac qua cac phuong tien
truyen thong khac. Thong tin duoc to chuc tuan theo mot so
quan he logic nhat dinh, tro thanh mot bo phan ciia tri thuc,
doi hoi phai duoc khai thac va nghien cuu mot cach he
thong.
Trong hoat dong ciia con nguoi thong tin duoc the hien
qua nhieu hinh thuc da dang va phong phu nhu: con so, chu
viet, am thanh, hinh anh v.v... Thuat ngu thong tin dung d
day khong loai trir cac thong tin duoc truyen bang ngon ngu
tu nhien. Thong tin cung co the duoc ghi va truydn thong
qua nghe thuat, bang net mat va dong tac, cir chi. Hon nua
con ngudi con duoc cung cap thong tin dudi dang ma di
truyen. Nhung hien tuong nay ciia thong tin tham vao the
gidi vat chat va tinh than cua con ngudi, cung vdi su da
dang phong phu ciia no da khien kho co the dua ra mot dinh
nghla thong nhat ve thong tin.
D u lieu, thong tin va tri thuc
Thong tin co nhieu muc do chat luong khac nhau. Cac so
lieu, su kien. hinh anh ban dau thu thap duoc qua di£u tra,
khao sat la cac thong tin nguyen lieu, con goi la chi lieu
(data). Thuat ngu du lieu - data co xuat su tu chu Latin
d a tu m , co nghla la "cai da cho" hay su kien. no co the co

dang mot con so, mot su tiinh bay hoac hinh anh. Du lieu
co the co hai dang: dang co cau true nhu cac bieu ghi. cac
co so du lieu: dang phi cau true nhu cac tep van ban, dang
9


nay thuong chiem den 80% luong dir lieu cua mot t6 chuc.
Dac trung co ban cua du lieu la chung co the t6 chuc, luu
tru va luu truyen trong cac he thong va man g luoi thong tin.
Khi dir lieu qua xir ly, phan tfch, tong hop va duoc cho la
co y nghla cho mot doi tuong, mot cong viec nao do thi
chung se tro thanh thong tin (inform ation). Thong tin la su
phan anh ve mot vat, mot hien tuong, mot su kien hay qua
trinh nao do ciia tu nhien va xa hoi thong qua khao sat true
tiep hoac ly giai gian tiep. Cac thong tin nay neu tiep tuc
dupe xir ly se tao ra cac san pham thong tin co gia trj cao
hon, con goi la thong tin co gia tri gia tang (value added
information). Trong truong hop nay thong tin da thuc su tro
thanh hang hoa. Du lieu mo ta su viec ch u khong danh gia
su viec con thong tin luon mang mot y nghla xae dinh va
noi chung g6m nhieu gia tri d u lieu. Noi cach khac thong
tin la du lieu co y nghla.
T,

O muc do cao hon nua la cac thong tin quyet dinh trong
quan ly va lanh dao - ket qua xir ly ciia nhung nha quan ly
co nang lire va kinh nghiem, cac thong tin chua dung trong
cac quy luat, nguyen ly ciia khoa hoc - ket qu a cua nhung
cong trinh nghien cuu, thir nghiem cua cac nha khoa hoc va
chuyen mon, v.v... Khi do thong tin tro thanh tri thuc

(know ledge). Nguoi ta co the thu nhan dupe tri thuc bang tu
duy tren cac thong tin da qua xir ly. Chi co nhung thong tin
dupe tri oc ciia con nguoi tiep nhan va dupe xir ly tfch cuc
qua qua trinh suy nghl, hoc hoi de nhan thuc moi tro thanh
tri thuc. Tri thuc bao g6m tat ca nhung hieu biet ciia con
nguoi va dupe so huu boi con nguoi. Thong tin la "cai ciia

10


ngirai", con tri thuc la "cai cua minh". Co the noi tri thuc la
tap hap cac thong tin huu fch da duoc tri tue cua con nguoi
xac nhan va dua vao su dung trong thuc ti£n.
Theo to chuc hop tac va phat trien kinh te OECD
(Organization
for
Economic
Cooperation
and
Developement) thi: tri thuc la toan bp ket qua v6 tri lire cua
con nguoi sang tao ra tir trudc den nay, trong do tri thuc ve
khoa hoc, v& ky thuat, v6 quan ly la cac bo phan quan trong
nhat.
Sir phan chia khai niem du lieu, thong tin va tri thuc chi
la tuong doi. Du lieu ciia nguoi nay co the la thong tin doi
voi nguoi khac; tuong tu, thong tin doi vai ngudi nay co the
la tri thuc doi voi ngudi khac.
Ngay tir thdi cd dai con ngudi da biet "Tri thuc la sue
manh". Ngay nay tri thuc dang true tiep tao ra quyen luc,
tien bac va sue canh tranh. Tri thuc la thong tin mang dau

an cua mot con ngudi, cho nen kha nang n4m bat va ap
dung tri thuc chuyen mon ciia cac thanh vien trong to chuc
dong vai tro co ban de duy tri va tao ra lpi the canh tranh
ciia to chuc do. Dieu do ly giai tai sao nguon lire con ngudi
bao gid cung la quan trong nhat trong bat ky he thong to
chuc nao.
Cac dac trung cua m ot thong tin tot
Khong phai moi thong tin deu co gia tri nhu nhau. Thong
tin nay cd the tot hon thong tin kia. Trong cong viec hang
ngay ban co the tiep nhan hang ngan thong tin khac nhau.
Vay thong tin nhu the nao la thong tin tot, dac trung ciia
chung la gi?


Thu nhat, thong tin phai thich hop (pertin en ce).
co nghTa la thong tin phai dap ung duoc vdi yeu
nguoi su dung, thong tin phai giup nguoi dung
quyet duoc van de ma ho dang dat ra trong cong

Dieu do
cau cua
tin giai
viec cua

ho.
T hu hai. thong tin phai k ip th oi (tim elin ess). Dieu do co
nghla la thong tin phai duoc cung cap dung luc ma ngudi
dung tin can. Vi du, nhung thong tin v& gia ca mot mat
hang nao do se mat het y nghla neu no khong den kip thoi,
vi gia ca luon thay ddi tirng ngay, tham chi tirng gid.

Th u ba, thong tin phai chinh xac (accu racy). Tinh chfnh
xac la yeu cau bat buoc ddi vdi moi thong tin. Neu cac so
lieu trong mot ban thong ke ma khong chfnh xac, thi moi
ket luan rut ra tir cac so lieu do cd the dan den sai lam hoac
cd hai.
Ngoai ra thong tin tot con la thong tin co tac dung giam
bot tinh bat dinh (red u ced u n cu rta in ty). Va nhu vay thong
tin dem lai sir on dinh cho sir vat. Thong tin tot con la thong
tin chua dung yeu to bat n g o (elem en t o f surprise). Dieu
do the hien tinh mdi cua thong tin.
Cac yeu to co ban trong x u ly thong tin
Con ngudi nhan thong tin thong qua cac giac quan: am
thanh qua thfnh giac; hinh anh va van ban qua thi giac;
trang thai, nhiet do, cam xuc qua xiic giac; mui vi qua khiru
giac. De giai thich va hieu duoc cac tin hieu nhan duoc tir
cac giac quan, con ngudi phai phat trien va hoc cac he
thong ngon ngu phirc hop, no bao gdm mot "bo ch u cai" cac

12


tin hieu va cac tac nhan kfch thich cung vai cac quy tac su
dung chung. Dieu do cho phep nguoi ta nhan ra cac doi
tuong ma ho nhin thay, hieu duoc cac thong bao ma ho doc
hoac nghe, cam nhan duoc cac tin hieu nhan duoc qua xuc
giac va khuu giac.
Cac vat mang thong tin chuyen tai tin hieu toi nguoi
nhan co the la song dien tir, song anh sang, song am va cac
tac nhan kfch thfch hoa va dien hoa. Cho den trudc khi may
tfnh dien tu ra doi. cac tin hieu truyen di thong qua cac vat

mang tin tren la nhung tin hieu duoc luu tr£r va xir ly dudi
dang tuong d6ng, dua tren cong nghe in. chup anh va dien
thoai. Vdi cong nghe thong tin hien dai. thong tin duoc bieu
dien dudi dang cac tin hieu so nhi phan. dua tren ky thuat
so. Do cd the coi la budc chuyen bien mang y nghla lich su
vao cuoi the ky XX trong cach thuc ma con ngudi sang tao,
tiep can va sir dung thong tin. Vdi ky thuat so, may tfnh
dien tir trd thanh cong cu chu yeu xir ly thong tin. May tfnh
dien tir thu nhan dir lieu, xir ly rat nhanh cac du lieu do de
bien chung thanh thong tin huu fch. phuc vu cho nhu cau
thong tin da dang ciia con ngudi.
1.2.

G iao liru thong tin va Ijch sir phat trien cua ky thuat

truyen tin
Thong tin tiem tang khap noi trong xa hoi. Do la cac
nguon thong tin ve lao dong, dat dai, tai nguyen, moi
trudng; thong tin ve cac to chuc va cac hoat dong kinh te,
xa hoi; thong tin ve khoa hoc va cong nghe; thong tin ve
san xuat, kinh doanh v.v... Nhung thong tin chi cd gia tri va
y nghTa khi no duoc truyen di. phd bien va duoc sir dung.


Co the noi ban chat cua thong tin nam trong su giao luu
cua no.
De phan biet noi dung thong tin can truyen di va cach
thuc chuyen giao thong tin nguoi ta tach noi dung thong tin
ra khoi hinh thuc bieu di6n no. Cac hinh thuc bieu d i l n
thong tin (cac ky hieu, dau hieu, hinh anh...) la huu han

nhung noi dung cua thong tin (khai niem. y tuong, su kien,
ten v.v...) thi vo han. Trong trudng hop thong tin co mot
hinh thuc bieu di£n, qua trinh chuyen giao thong tin chfnh
la qua trinh truyen cac ky hieu bieu didn no. Nhung y tuong
moi se duoc truyen di bang mot to hop mdi cua mot so hiru
han cac ky hieu (chu cai, chu so...). Trong doi song hang
ngay thong tin duoc bieu di6n bang ngon ngu. Khi do thong
tin duoc dien ta bang cu phap va ngu nghia cua ngon ngu
ma nguoi ta su dung.
Ban chat cua thong tin nam trong sir giao luu cua no. Do
do lich su phat trien cua thong tin gan lien voi lich su phat
trien cua ky thuat t/ruyen tin.
Tieng noi
Tieng noi hay ngon ngu noi dong vai tro n6n tang trong
truyen thong xa hoi. Do la phuong tien truyen tin tho so
nhat. no khong luu giu duoc thong tin theo thoi gian va kha
nang truyen rat han che trong khong gian. Tuy nhien loai
nguoi da ton tai rat lau nho phuong thuc truyen tin nay.
Cac nha ngon ngu hoc dem thay co khoang ba ngan ngon
ngu noi ngay nay (bon ngan ngon ngu khac da bien mat) va
khoang mot vai tram trong so do dugfc thuc su ghi lai nho

14


chu viet. Sir phat trien cua ngon ngu la tieu chi danh gia sir
phat trien va trinh do van minh cua mot bo toe. Sir phong
phu cua tieng Viet noi len truyen thong van hien lau ddi ciia
nguoi Viet.
Theo co Thu tuosg Pham Van Dong tieng Viet ciia cua

chung ta rat giau, rat dep. " Chfnh cai giau dep do lam nen
cai chat, gia tri, ban sdc, tinh hoa ciia tieng Viet, ket qua
cua ca mot qua trinh va biet bao cong sire d6i mai". De
minh hoa cho nhan dinh do, Ong da lay vf du mot cau ca
dao:
H ai co tat nuac ben dang
Sao co miic anh trang vang do di?
va mot cau tho trong truyen Kieu:
Long Ianh day nuac in trai
Thanh xa y khoi biec non phai bong vang.
r6i binh luan: " Do la nhung cau rat hay, la hai hon ngoc.
Mot la hon ngoc hay con moc mac ciia dan gian, va mot
hon ngoc da qua tay cua ngudi tho thien tai".
C h u viet
Chu viet hay van tu, la ky thuat ghi lai ngon ngu noi, do
la mot thu ky thuat cach mang. Nhd do ngudi ta cd the ghi
lai duoc cac thong tin.
Lich sir phat minh ra van tu di£n ra hai dot noi tiep nhau,
ung vdi hai phuong thuc van tir khac nhau ve hinh th ai:
-

Van tu tuong hinh: ra ddi tai Mesopotamie (mot mien

dat d Tay A giua hai con song Tigre va Euphrate) khoang

15


4000 nam trudc Cong nguyen, thoat dau mang tfnh thuan
tuy tuong hinh. roi dan dan mang tfnh truu tuong hon.

Trong ngon ngu tuong hinh. moi bieu tuong co the dien ta
tron ven mot khai niem. Cac bieu tuong nay trai qua nhieu
thay doi ve hinh dang khien su tuong> d6ng giura chung va
cac doi tuong ma no thay the dan dan mat di, nhung y nghla
cua chung thi ngay cang r5 rang hon. Cac bieu tuong nay
duoc goi la mau tir. Ngon ngu cang phat trien thi mau tu
ngay cang nhieu. He thong chu tuong hinh cua Trung Quoc
ngay nay co den tren 50 000 mau tu.
Chu tuong hinh ngay nay duoc sir dung 6 cac nuac Bac
Phi. Trung Can Dong, Dong A, Nam A, Dong N am A...
Viet Nam la truong hop hiem hoi 6 Dong Nam A dung he
thong chur cai La tinh de ghi lai tieng Viet. Do la do nha
truyen giao nguoi B6 Dao Nha A. de Rhodes sang tao ra
vao giua the ky XVII, nham phuc vu cho viec truyen giao.
Cuon tir dien Viet - Bo - La cua A. de Rhodes xuat ban lan
dau tien vao nam 1651.
-

Van tir chu cai: Trong qua trinh phat trien cua ngon ngu

viet, den mot luc phuong phap bieu didn da thay d6i tir
tuong hinh sang tuong thanh. ma 6 do am thanh noi duoc
bieu dien bang mot bo ch u cai bao gom cac ky hieu do hoa.
Cac t6 hop khac nhau cua mot bo phan cac ky hieu nav co
the thay the cho nhung khai niem phuc hop hon nh u cac tu.
cac cau. Van tu chu cai bat nguon tir nguoi Pheniciens (cu
tru o viing dat Syri ngay nay) vao khoang tir 2000 den 1000
nam truoc Cong nguyen, roi dan hinh thanh o Hy Lap vao

16

nhirng nam 800 den 600 trudc Cong nguyen. He thong mSu
tu Hy Lap la su khdi dau ciia mSu tu La tinh ma sau nay
duoc dung lam co so chung cho tat ca cac he thong chu viet
d phuong Tay.
Viec phat minh ra chir viet mang mot tam voc xa hoi rat
to Ion. Ngay sau khi ra ddi chir viet da duoc sir dung lam ky
thuat truyen thong va do do da bien doi sau sSc cac phuong
thuc giao luu tu tuong va truyen ba thong tin. Tir khi cd chu
viet mdi cd nghe chep sir, con ngudi thoat khdi thoi ky
truyen thuyet; nghe buu chfnh ra ddi, giup con ngudi trao
ddi thong tin tir xa; nghe bao chf hinh thanh nhu mot cong
cu thong tin dai chung dau tien; giao due tro thanh hoat
dong xa hoi co td chuc, thuc hien chuc nang chuyen giao
thong tin giira cac the he.
Ky thuat an loat • N ghe in
Ky thuat an loat ra ddi vao the ky XV vdi phat minh ra
may in bang chir rdi ciia Gutenberg da bien tai lieu viet
thanh sach in vdi kha nang nhan ban rat ldn.
Ke tir khi cuon sach dau tien duoc in typo la bo thanh thi
Mayence vao nam 1457 den nam 1500 da cd gan 20 trieu
ban ciia 35 000 dau sach duoc in ra. Sach in da tro thanh
cong cu chu yeu truyen ba cac tu tuong mdi me, trd thanh
mot trong nhung nguyen nhan tao ra nhung chuy6n bien
thdi Phuc hung (The Renaissance).
Y nghia to ldn cua viec phat minh ra may in la d chd no
da lam thay ddi chuc nang cua sach. Tir chd chi la mot cong
cu luu trir van ban. sach da trd thanh mot cong cu vo song

17


cua truydn thong, roi cung tu do sach trd thanh mot doi
tuong cua thuong mai.
Co the noi nghe in la mot thanh tuu ky thuat to Ion, tao
dieu kien cho con nguoi giao luu thong tin rong khap, thuc
day manh me su phat trien cua xa hoi v6 khoa hoc ky thuat
cung nhu van hoa noi chung. T u nay thong tin co the ghi lai
va ph6 bien voi khoi luong ldn. Hoat dong nghien cuu khoa
hoc trd thanh mot hoat dong xa hoi cd to churc va giao luu
khoa hoc phat tri6n tren pham vi toan the gidi.
Cung vdi viec phat minh ra may in, viec phat minh ra
may chu vao the ky XVIII da gop phan co gidi hoa viec ghi
cac tai lieu van ban. Tiep theo viec phat minh ra phim va ky
thuat chup anh vao the ky XIX da cho phep con ngudi lan
dau tien cd the ghi lai cac thong tin bang hinh anh mot cach
chfnh xac.
Cong nghe thong tin hien dai
Nhung thanh tuu to ldn cua khoa hoc va cong nghe trong
nua cuoi the ky XX da dan den sir phat trien bung nd cong
nghe dac biet tren ba llnh vuc lien he chat che vdi qua trinh xir
ly thong tin la: tin hoc, vi6n thong va vi xir ly, hat nhan ciia
cong nghe thong tin hien dai.
Viec sir dung cac cong cu do con ngudi che tao ra de’ thu
thap, san sinh, ghi chep, sap xep lai, truyen va khai thac thong
tin da cd tir rat lau. Nhung chi tir khi may tfnh dien tir ra ddi
(1946) va dac biet vdi cuoc cach mang vi xir ly vao giua nhung
nam 70 tao co so cho su ra ddi hang trieu, rdi hang chuc. hang
tram trieu may vi tfnh vdi nang lire ngay cang cao, gia ngay

18


cang re, tham nhap khap moi noi tren the giai. mdi thuc sir
mo ra mot chan troi moi cho m6i ca nhan va xa hoi trong viec
nam bat duoc nhirng thong tin v6 nhirng sir kien va y tuong
moi va moi tao kha nang hien thuc cho viec hien dai hoa cac
hoat dong thong tin.
Cuoi nhung nam 80 sang dau nhung nam 90. su phat trien .
bung no cac mang vi6n thong truyen du lieu quoc gia va quoc
te tren co so ky thuat cap soi quang. ve tinh va vi ba so da tao
kha nang noi mang khong nhung giua cac trung tarn tfnh toan,
ma con noi duoc den may vi tfnh ciia tirng ca nhan. Xuat hien
cac mang thong tin may tinh, roi den cac sieu “xa lo thong
tin” lien ket hang tram trieu nguoi trong tirng quoc gia cung
nhu trong pham vi khu vuc va toan cau, ma tieu bieu la lien
mang thong tin toan cau Internet.
Cung voi viec phat trien manh me cac ky thuat vi xir ly,
viec sir dung ngay cang nhieu cac vat mang tin dien tir: bang
tir, dla tir, dia quang da loai bo duoc nhirng kho khan ve sir qua
tai ciia cac kho chua. dong thoi tao dieu kien thuan lai cho
viec chuyen giao va phan phoi thong tin voi nhirng kenh rat da
dang. Trong do, dac biet phai ke den dla m6m ra dai nhung
nam 70 ciia the ky XX duoc sir dung rat thuan loi cho cac
may tfnh ca nhan va dia quang ra dai dau nhung nam 80
cho kha nang luu trir thong tin da phuong tien vai dung
luong Ion.
N h a cong nghe thong tin va truyen thong, toe do xir ly
thong tin ngay cang nhanh, kha nang truy cap toi cac nguon

thong tin ngav cang m o rong va nhu cau hop tac trong moi
truong thong tin ngay cang phat trien. Cac ung dung
19


Internet ngay cang trd nen pho cap dang m d rong kha nang
tiep thu tri thuc va hudng thu van hoa, nang cao chat luong
dich vu xa hoi, lam thay doi manh me phuong thuc giao
tiep va le loi lam viec cua con ngudi.
1.3. Nguon thong tin dien ta
Cac thong tin chi cd the luu giu va truyen qua khong
gian va thoi gian neu no duoc ghi lai tren cac gia vat chat,
vdi nhi6u dang va hinh thuc khac nhau. Chung duoc goi
chung la tai lieu. Tai lieu co the dinh nghla la mot vat the
cung cap nhung chi dSn va thong tin. Do la cai gia vat chat
man g tri thirc cua nhan loai. Cac tai lieu truydn thong
thudng gap la sach, bao, tap chi, bang bieu, so do, ban do,
tranh anh, dia hat,...
Viec ung dung cong nghe thong tin trong hoat dong
thong tin tu lieu, dac biet viec sir dung ky thuat so de bieu
di6n thong tin da dan den viec ra ddi mot loai hinh tai lieu
mdi, do la cac tai lieu dien tu. Va tir do cung xuat hien khai
niem thong tin dien tu.
Cd the coi thong tin dien tu la tat ca cac thong tin duoc
truy cap tren may tinh. Thong tin dien tu duoc trinh bay va
luu trir tren cac vat mang tin dien tu. Do la cac bang tir, dia
tir, dia quang. Chung tao thanh nguon tai lieu dien tir.
Cac co sd du lieu do don vi thong tin xay dung la thong
tin dien tir cd the truy cap true tiep tren m ay tinh. N hun g
nguon thong tin dien tu ddi dao nhat la nguon thong tin true

tuyen duoc truy cap tren may tinh thong qua m an g Internet
hoac cac mang may tinh.
20


Thong tin dien tir bao gom:
- Cac co so du- lieu chuyen nganh, da nganh luu tru tren
cac dia tir, bang tir, dia quang CD-ROM.
- Cac co so dir lieu true tuyen do cac co quan thong tin
xay dung, muon sir dung phai dang ky voi mot server de
duoc quyen truy cap.
- Ban tin dien tir. do mot co quan phat hanh, thuong dat
trong trang chii cua don vj minh tren mang Intranet,
Internet.
- Bao va tap chi dien tir, duoc an hanh tren mang
Internet.
- Cac Website tren Internet, chua thong tin v i co quan
hanh chfnh sir nghiep, cac doanh nghiep, cac cong ty, cac
trudng dai hoc, ... Viec truy cap thudng la midn phf.
- Cac so so tri thuc, chua he thong cac luat dung de xac
dinh va thay ddi cac mdi lien he giCra cac su kien dau vao.
Tat ca cac dang thong in tren tao thanh nguon thong tin
dien tir (Electronic Information Resouces) hay con goi la
nguon thong tin so (Digital Information Resouces).
Thong tin dien tir cd nhirng dac trung ndi bat sau day:
- Cd mat do thong tin cao. Chi can tir 4 den 5 dia CDRO M cd the luu tru toan bo noi dung trong mot nam ciia bo
C h em ica l A b stra ct gom 100 tap. mdi tap 2000 trang.
- Thong tin luon mdi nho cd kha nang cap nhat nhanh.
thudng xuyen va kip thoi.

21


- Thong tin co the luu tru 6 nhidu dang khac nhau: van
ban, do thj, am thanh, hinh anh tinh va dong.
- Co kha nang truy cap theo nhidu dau hieu khac nhau:
tac gia, nhan de, tu khoa, nam xuat ban, ...
- Co kha nang truy cap tu xa, khong gidi han v£ khong
gian, thoi gian.
- Cung mot thoi diem co the nhi6u nguoi truy cap.
- Tao kha nang cho nguoi dung tin co the tiep can voi tac
gia thong qua kenh thong tin phan hoi.
Ben canh nhung uu diem tren day, thong tin dien tir cung
co nhung nhuoc diem va han che:
- Tfnh on dinh khong cao, do b6n vung khong d6ng nhat:
co thong tin ton tai lau dai nh u cac thong tin ghi tren CDROM, nhung cung co nhung trong tin co vong doi rat ngdn
nhu cac ban tin, bai bao tren man g Internet.
- Dd bi vi pham ban quyen, do bi sao chep, sua ddi, tham
chi bi huy hoai do nhung vi pham co tinh.
Voi sir phat trien cua cong nghe thong tin va truyen
thong, cac nguon tai lieu dien tu phat trien rat nhanh theo
cap so nhan. Chi rieng tap chi dien tu nam 1991 moi co 110
ten tap chi dien tu, thi nam 1995 con so do la la 700, nam
1998 la khoang 5000, nam 2002 so ten tap chi dien tu da
len toi tren 6000. Ngudi ta d u bao trong 5 nam toi co the tat
ca cac tap chi khoa hoc se duoc xuat ban dudi dang dien tir.
Ngay nay thong tin dien tu giu vai trd quan trong trong giao
luu thong tin va trong moi llnh vuc hoat dong ciia con
ngudi.
22

2. VAI TRO CUA THONG TIN
Ngay tu xira thong tin da dong vai tro to chtic va phat
trien xa hoi. Bat cur cong dong nao cung chi co the ton tai
bang cach truydn tin, du do mdi chi la tieng noi, tin hieu,
hinh anh hay cir chi.
Vai tro do cua thong tin trudc het la do cac gia tri ma
thong tin dem lai. Trong mot nghien cuu moi day, nguoi ta
thay co bon yeu to tac dong den chat luong thong tin va
dem lai gia tri cho no. Do la: tinh chinh xac, pham vi bao
quat cua noi dung, tinh cap nhat va tan so sir dung. Trong
do quan trong nhat la noi dung, thu den la tinh chinh xac.
Tren binh dien tong quat, ta thay rang thong tin co gia tri
la nhung thong tin co tinh chat rieng biet va thong tin co
tinh chat du bao. Tinh chat rieng biet lam cho thong tin phu
hop voi yeu cau ciia nguoi sir dung. Con tinh chat du bao
cho phep ngudi ta co the lira chon mot quyet dinh trong
nhieu kha nang cho phep. Co the noi them rang gia tri nhan
thirc ciia thong tin du bao lien quan mat thiet den tinh dung
dan ciia viec lua chon quyet dinh.
Tren mot y nghla rong hon, gia tri ciia thong tin nam
trong quyen luc t6 chuc cua no. Thong tin phan anh cai xac
dinh, trat tu trong cac mdi quan he ciia to chuc. Thong tin
cd gia tri cao cho phep ngudi ta cd the lam mdi trudng tot
len va cd the ra nhung quyet dinh ddi pho duoc vdi su thay
doi ciia hoan canh. Tinh chat quyen luc nay ciia thong tin
con nam trong cach no co the tuong trung cho nhung kien
true vat chat va tinh than va duoc phan anh trong cac dinh
23

nghla cua tu dien ve dong tu "thong tin": "Thong tin la sap
xep, hinh thanh, tao thanh (tri tue va tfnh cach...) bang cach
truyen dat kien thuc" (Oxford English Dictionary).
Nguoi ta sdm nhan thuc duoc rang mot khi da nam duoc
va truyen duoc thong tin thi tuc la da co them mot thu
quyen luc, giong nhu mot sure manh vat chat. Co the noi
moi thanh tao cua lich sir deu phu thuoc vao thuc trang ciia
cac dong tin, cung nhu phu thuoc vao san xuat va trao ddi
hang hoa. Ngoai ra qua trinh t6n tai va phat trien ciia xa hoi
gan chat voi sir chuyen giao thong tin giua cac the he, trong
do giao due va dao tao giu vai tro trong yeu.
Trong thoi dai ngay nay, thoi dai ma khoa hoc va cong
nghe ngu tri trong doi song tat ca moi nguoi thi thong tin yeu to tiep sinh khi cho no - giu vai tro cuc ky trong yeu.
Vai tro do the hien tren cac mat sau d a y :
2.1.
Thong tin la nguon lire phat trien va la nguon tai
nguyen dac biet cua moi quoc gia
Hien nay nguoi ta thua nhan rang vat chat, nang luong.
thong tin va ban sac van hoa dan toe la cac nhan to quyet
dinh sir ton tai va phat trien cua m6i quoc gia. Dac biet
trong dieu kien cach mang khoa hoc va cong nghe dang
didn ra voi quy mo Ion nhu hien nay, khoa hoc va cong
nghe dang trd thanh luc luong san xuat true tiep cua xa hoi
thi thong tin khoa hoc va cong nghe that su tro thanh ngudn
lire quan trong tao nen nhung uu the kinh te va chinh tri cua
m6i nude. Va neu nhu tiem luc khoa hoc va ky thuat la didu
kien de nang cao nang suat, hieu qua cua nen san xuat xa
24

hoi thi thong tin khoa hoc va cong nghe duoc coi la yeu to
cuc ky quan trong cua ti6m luc khoa hoc ky thuat.
Neu nhu truoc day moi nen kinh te ddu dua chu yeu vao
cac ngu6n tai nguyen thien nhien, lay viec khai thac va che
bien cac tai nguyen thien nhien la ngu6n chu yeu tao ra cac
cua cai va su giau co cho xa hoi, thi tu nhung nam cuoi cua
the ky XX, thong tin da duoc xem la mot ngu6n tai nguyen
kinh te, giong nhu cac tai nguyen khac nhu vat chat, lao
dong, tidn von... boi vi viec so huu, su dung va khai thac
thong tin co the dem lai hieu qua kinh te cho nhieu qua
trinh vat ly va nhan thuc. Ngay nay cac hoat dong lien quan
den xii ly thong tin trong cong nghiep che tao cung nhu
trong viec giai quyet cac van de xa hoi va con nguoi tang
len dang ke. Khac v6i cac nguon tai nguyen khac, tai
nguyen thong tin co the m o rong phat trien khong ngung va
hau nhu chi bi han che boi thoi gian va kha nang nhan thuc
cua con nguoi. Kha nang m o rong nay the hien 6 cac thuoc
tfnh sau day:
1. Thong tin lan truyen mot cach tu nhien;
2. Khi sir dung thong tin khong bao gio bi can di ma trai
lai cang tro nen phong phu do duoc tai tao va bo sung them
cac nguon thong tin moi;
3. Thong tin co the chia se, nhung khong mat di trong
giao dich.
Voi kha nang thay the cac nguon tai nguyen khac, kha
nang truyen voi toe do rat cao va kha nang dem lai uu the

25