Tiếng Việt 2 Giáo trình dành cho sinh viên ngành Tiểu học

TR NGă IăH CăPH MăV Nă
KHOA S PH M T NHIểN
----------------------

NG

BÀI GI NG

TI NG VI T 2

DỐNG CHO H C NGÀNH GIÁO D C TI U H C

GV:ăNGUY NăTÚăANH
T :ăGIỄOăD CăTI UăH C
KHOA:ăS ăPH MăT ăNHIểN

0


DANH M C Kệ HI U CÁC CH
1. BC - CL

: Báo chí - Chínhălu n

2. BPăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăBi năpháp
3. C m C-V

: C măch ăv

4. C măC-P

:ăC măchínhăph

5. CT

: C măt

6. CP

: Cú pháp

7. CNăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăCh ăng
8. DT

: Danhăt

9. T

:

10. HC - CV

ngăt

: Hành chính - Côngăv

11. KHăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăKhoaăh c
12. NA ậ VT

:ăNg ăâmă- V năt

13. NP

: Ng ăpháp

14. NNăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăNgônăng
15. NNăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăNg ăngh a
16. NT

:ăNgh ăthu tăăăăăăăăăăă

17. PCHăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăPhongăcáchăh c
18.ăPTăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăPh

ngăti n

19. SHăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăSinhăho t
20. TT

: Tínhăt

21. TT

:ăTuăt

22. TP

: Thànhăph n

23. TTC

: Thànhăt ăchính

24. TTP

:ăThànhăt ăph

25.ăVBăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăV năb n
26.ăVDăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ăVíăd

1

VI T T T


L im đ u

Ti pă theoă bàiă gi ngă Ti ngă Vi tă 1,ă bàiă gi ng Ti ngă Vi tă 2ă đ

că biênă so nă đ ă

ph căv ăchoăvi căd yăh căh căph năTi ngăVi tă2,ătrongăt ngăth ăchungăc aăch
trình Ti ng Vi ỏ-V n h c-Ph

ngă

ng pháp d y h c ỏi ng Vi ỏ đàoăt oăgiáoăviênăti uăh că

trìnhăđ ăCaoăđ ngăS ăph m.
H

ngăt iăm cătiêuăc aăh căph nălàăc ngăc ăvàănângăcaoănh ngăhi uăbi tăc ă

b năv ă Ng ăphápăvàă Phongăcáchăh căti ngă Vi t,ăbàiă gi ngă biênăso nătheoă ph

ngă

châmăv aăchúătr ngăhìnhăthànhănh ngăki năth călýăthuy tăc năthi t,ăv aăchúătr ngă
vi căluy năt păth căhànhăđ ăgiúpăsinhăviênănângăcaoăk ăn ngăs ăd ngăti ngăVi t.
M tăkhác,ăbàiăgi ngăcònăh

ngăt iăm cătiêuăchu năb ănh ngăki năth c,ăk ăn ngă

đ ăsinhăviênăcóăth ălàmăt tănhi măv ăc aămìnhătrongăho tăđ ngăngh ănghi păsauănàyă
tr

ngăti uăh c.ăDoăđó,ăsinhăviênăc năcóăýăth căh căt păt t,ăkhôngăng ngănângăcaoă

n ngăl căt ăh căđ ăhoànăthànhănhi măv ăđàoăt oă ătr

ngăs ăph mănóiăchung,ăh că

ph năTi ngăVi tă2ănóiăriêng.
C uătrúcăbàiăgi ngăg măhaiăch

ng:ăCh

ngă1ă- Ng ăphápăti ngăVi t,ăCh

ngă

2 - Phongăcáchăh c.ă i măm iăc a bàiăgi ng, cu iăm iăm căl năcóăph năluy năt pă
giúpăsinhăviênăth căhành,ăh ăth ngăhóaăbàiăh c; cu iăm iăch
c ă b nă đ
ng

ngălàănh ngăki năth că

că nh nă m nhă cùngă h ă th ngă câuă h i,ă bàiă t p,ă tàiă li uă thamă kh oă giúpă

iăh căthu năl iăh nătrongăquáătrìnhăt ăhoànăthi năki năth c.
ănângăcaoăch tăl

ngăc aăbàiăgi ng,ămongănh năđ

căýăki năđóngăgópăc a

các th yăgiáo,ăcôăgiáo,ăcácăsinhăviênăs ăph mătrongăquáătrìnhăs ăd ng bàiăgi ng này.
Xinăg iăv ătheoăđ aăch :ă

2


Ph n th nh t. NG

PHÁP TI NG VI T

* M c tiêu c n đ t:
Sauăkhiăh căph nănày,ăsinhăviênăc năđ tăđ
Ki n th c: - Cóăhi uăbi tăb

cănh ngăm cătiêuăchínhăsau:

căđ uăv ăm tăs ăkháiăni măc ăb năc aăng ăphápăh c.

- Cóăki năth căc ăb năv ăt ălo i,ăc măt ,ăcâu,ăđo năv n,ăv năb n.
K n ng:

- Xácăđ nhăvàăphânătíchăđ

căt ălo i,ăc măt ,ăcâu,ăđo năv n,ăv năb n.

- Nângăcaoăk ăn ngăv ădùngăt ,ăvi tăcâu,ăt oăl păđo năv năvàăv năb n.
Thái đ : Cóătháiăđ ătíchăc c,ăch ăđ ng,ăsángăt oătrongăh căt p.ăCóăýăth căv năd ng
nh ngăhi uăbi tăv ăng ăphápăti ngăVi tăvàoăvi căh căt păti ngăVi tăvàăcácăb ămônă
khác,ăđ ngăth iăh

ngăđ năchu năb ăchoăho tăđ ngăd yăh că ăb căti uăh c.

* Gi i thi u chung:

N i dung

STT
1

Ch

ngă1.ă

iăc

ngăv ăng ăpháp

2

Ch

ngă2.ăNg ăphápăti ngăVi t.

S ti t
3
2

T ălo iăti ngăVi t
3

C măt ăti ngăVi t

2

4

Câuăti ngăVi t

3

5

o năv n

2

6

V năb n

2

7

Ki mătra

1

3


Ch

ng 1.

IC

NG V NG

PHÁP

1.1. Ng pháp vƠ ng pháp h c
* Trongă c ăc uă t ă ch că c aă h ă th ngă ngônă ng ,ă ngoàiă cácă b ă ph nă ng ă âmă vàă t ă
v ng,ăcònăcóăng ăpháp.ăV yăng pháp lƠ gì?

Theo quanăni măthôngăth

ng,ăng pháp là ỏoàn b các qỐy lỐ ỏ, các phép ỏ c

ố s c Ố ỏ o c a các ỏ , s bi n đ i c a các ỏ ốà s k ỏ h p các ỏ ỏhành câỐ,
đ ng ỏh i là các qỐy ỏ c c Ố ỏ o c a các câỐ, các đo n ố n ốà ố n b n.
* Ng pháp h c là m ỏ chỐyên ngành nghiên c Ố ố ng pháp c a m ỏ ngôn ng .
Theo cách phân chia truy năth ng, ng ăphápăh căbaoăg mă2ăphânăngành:ă
- T pháp h c: Nghiênăc uăcácăquyăt căc uăt oăt ,ăcácăquyăt căbi năđ iăt ăvà t ălo i.
- Cú pháp h c: Nghiênăc uăcácăquyăt căk tăh păt ăthànhăc măt ,ăcâu.ă
đ

ăhoànăthànhă

cănhi măv ănày,ăcúăphápăh căph iăgi iăquy tănh ngăv năđ ănh ăc uăt oăc aăc mă

t ,ăcácălo iăc măt ,ăcácăki uăcâuầ
Hai b ăph năt ăphápăh că(t ălo i)ăvàăcú pháp h căcóăliênăh ăch tăch v iănhau.
ải n nay, có xuăh

ngăm ăr ngăph măviănghiênăc uăc a ng ăphápăh c t iăc ă

l nhă v c trên câu (đo n ốà ố n b n). Xuă h

ngă m ă r ngă nàyă đưă hìnhă thànhă m tă

phânăngànhăm iălàăNg pháp ố n b n.
1.2. M t s khái ni m c b n c a ng pháp h c
1.2.1.

n v ng pháp
n ố ng pháp là nh ng đ n ố (y Ố ỏ ) ngôn ng có hai m ỏ: m ỏ hình ỏh c

c Ố ỏ o ốà m ỏ n i dỐng ý ngh a. Trongăngônăng ,ănh ngăđ năv ăcóăc ăhai m t bao
g m: hình ố , t , c m ỏ , câu, đo n ố n, v n b n.
VD:ăT ănh nhen:ăCh ăxu tăhi năv iăt ăcáchăđ năv ăng ăphápăkhiăxemăxétă ă
cácăph

ngădi n:ă
C uă t o:ăt ăláyă
T ălo i:ăTínhăt
Vai trò ng ăpháp:ăăăăăă Trungătâmă(trongăc măt ăC-P,ăc mătínhăt )ă
V ăng ă(trongăcâu)ă

4


Tómăl i:ă

n ố ng pháp là nh ng đ n ố ngôn ng có 2 m ỏ: ảình ỏh c ốà ý

ngh a (hình ố , ỏ , c m ỏ , câỐ, đo n ố n, ố n b n) ốà đ

c ồem ồéỏ

bình di n ng

pháp.
1.2.2. ụ ngh a ng pháp
T ănóiăchungăcóăhai lo iăýăngh a: Ý ngh a ỏ ố ng (làăýăngh aăriêngăc aăt ngă

t .ă VD:ă ch y: ho tă đ ngă d iă ch ă b ngă chână c aă ng
cao; nhà:ăcôngătrìnhăxâyăd ngăcóămái,ăcóăt

iă ho că đ ngă v t,ă v iă t că đ ă

ngăváchăđ ă ăhayăđ ădùngăvàoăm tăvi că

gìăđóầ) và ý ngh a ng pháp. Ng ăphápăh căch ănghiênăc uăýăngh aăng ăphápăc aă
t .
* Ý ngh a ng pháp: là ý ngh a chỐng c a c m ỏ lo i ỏ , ho c m ỏ ỏi Ố lo i các ỏ .
 ch ăs ăv tă

VD : - nhà, c a, bàn, gh , h c sinh...
- bay, ch y, nh y, nghiên c Ố ....

 ch ăho tăđ ng,ătr ngătháiă

- đ p, ồ Ố, ỏr ng, đen ...

 ch ătínhăch t,ăđ căđi mă

ụăngh aăng ăphápăcònăcóăth ălàăýăngh aăn yăsinhădoăquanăh ăc aăcácăt ătrongăcâu:ă
1.2.3. Hình th c ng pháp vƠ ph

ng th c ng pháp

1.2.3.1. Hìnhăth căng ăpháp: là s bi Ố hi n các ý ngh a ng pháp nh các y Ố ỏ
ố ỏ ch ỏ c a ngôn ng .
VD:ăCôngăvi căc aăchúngătaăr tăkhó kh n.ăNh ngăchúngătaănh tăđ nhăs ăv

tă

quaănh ngăkhó kh n y.ă
(Khó kh n 1: ch ătínhăch tă- ýăngh aănàyăđ
t ăr ỏ ătr

c;ăkhó kh n 2:ăch ăs ăv t - ýăngh aănàyăđ

h păv iăt ănh ng ătr
1.2.3.2. Ph

căb căl ănh ăhìnhăth căk tăh păv iă
căb căl ănh ăhìnhăth căk tă

căvàăt ă y ăsau).

ngăth căng ăpháp: là cách ỏh c chỐng ỏrong ối c bi Ố hi n các ý ngh a

ng pháp.
Trongăngônăng ,ăcóănh ngălo iăph
a) Ph

ngăth căng ăphápăsau:ă

ng th c h t : Ý ngh a ng pháp đ

c bi Ố hi n b ng cách dùng h ỏ

(r t,ănh ng,ăvì,ăn u,ăb ng,ăvà,ăv i,ăcùngầ).
VD : Gà c a m ă(quanăh ăs ăh u).

b) Ph
ph

ng th c tr t t

t : Tr ỏ ỏ s p ồ p c a các ỏ ỏrong câỐ c ng là m ỏ

ng ỏh c ng pháp.

5


VD: M yêuăconă(ch ăng )ă≠ăconăyêuăm (b ăt )ă
c) Ph

ng th c ng đi u: dùng ng đi Ố đ góp ph n bi Ố hi n ý ngh a ng pháp,

ồác đ nh các qỐan h ng pháp.
Ng ăđi uălàăm tăđ căđi măâmăthanhăc aăl iănói và bao g mănhi uăph

ngă

di n:ăgi ngălên cao hay xu ngăth p,ănóiănhanhăhayăch m,ăliênăt căhayăng ngăngh ,ă
m nhă hayă y u....Cácă câuă baoă g mă nh ngă t ă ng ă nh ă nhauă nh ngă ng ă đi uă khácă
nhauăthìăýăngh aăc ngăkhác nhau,
VD : - Hoaăh căgi i.

H ăgi ngă- câuăk ă
Lênăgi ngă- câuăh iă

- M ăconălàmăr i.
N uănh năgi ngăvàăng tăgi ngă ăt ăm thì m làăhôăng ,ăcon làăch ăng .
N uăđ căli n,ăbìnhăth
d) Ph

ngăthìăcon làăđ nhăt ăc aăm , m con làăch ăng .

ng th c láy: là l p l i (hoàn ỏoàn hay b ph n) ỏhành ph n âm ỏhanh c a

m ỏ đ n ố nào đó (c a ỏ ) đ bi Ố hi n ý ngh a ng pháp.
VD: - Bi uăth ăs ănhi u:ăng
- Bi uăth ăhànhăđ ngăđ

i ng

i, n m n m, tháng tháng...

căl păl iă:ăg ỏ g ỏ, l c l c, ố ố , c

ic

i...

- Bi uă th ă đ ă gi mă tínhă ch tă s ă v t,ă s ă vi c:ă ỏr ng ỏr ng, đèm đ p, nho
nh ...
1.2.4. Quan h ng pháp
Trongăho tăđ ngăgiaoăti pă(trongăl iănói,ătrongăv năb n)ăcácăt ăth

ngă

ph iăk tăh păv iănhauăđ ăt oănên nh ngăk tăc uăng ăphápăl năh n,ănh măđápă ngă
cácănhuăc uăgiaoăti p. Trongăs ăk tăh pă y,ăgi aăcácăt ăluônăluônăcóăm iăquanăh ă
v iă nhau. QỐan h ng pháp chính là qỐan h gi a các y Ố ỏ ng pháp này khi
chúng ỏ o đ n ố ng pháp l n h n.
Các quan h ng pháp đ
1.2.4.1. Quanăh ăch ăv ă(t

c phân bi t thành ba lo i:

ngăthu t): là qỐan h gi a hai ỏhành ỏ (ỏ ho c c m

ỏ ), ỏrong đó m ỏ ỏhành ỏ (ch ng ) bi Ố hi n đ i ỏ
còn ỏhành ỏ (ố ng ), bi Ố hi n n i dỐng nói ố đ i ỏ

ng đ

ng đó. Trong quan h ănày,ă

ch ăng ăvàăv ăng ăcóăquanăh ăquaăl i,ăràngăbu căl nănhau.ă
VD : - Tôi // là sinh viên.

6

c nói đ n ỏrong câỐ,


c đi m c a qỐan h ch ố :

*

- Tr tăt :ăCăth
- Vă th

ngăđiătr

căV.

ngăb tă đ uă b ngă các ph ă t ă đ ă bi uă hi nă cácă ýă ngh aă hìnhă tháiă (Tôiă c ng

đangăb i).ăCăn uăbi uăhi năb ngădanhăt ăthìăth

ngăđ

căxácăđ nh ýăngh aăb ngăcácă

t ăch ăđ nhă(Anh y s ăkhôngăđ năđây).
1.2.4.2. Quanăh ăđ ngăl pă(liênăh p,ăsongăsong): là qỐan h gi a các ỏhành ỏ ngang
hàng nhaỐ, bình đ ng ố i nhaỐ.
VD: Tre gi làng, gi n
*
- S ăl

c, gi mái nhà ỏranh, gi đ ng lúa chín. (ThépăM i)

c đi m c a qỐan h đ ng l p:
ngăthànhăt :ăt ă2ătr ălênă( VD: S ng, chi n đ Ố, lao đ ng, h c ỏ p theoăg

ngă

BácăH ăv ăđ i).

- Cùngăb năch tăng ăphápă(t ălo i)ăvàăbi uăhi năýăngh aă(cùngăph mătrù). (VD trên:
4ăthànhăt ăcùngălàăđ ngăt ,ăcùngăph mătrùăho tăđ ng).
-C

ngăv ng ăphápăngangăhàngănhau (VD trên: 4ăthànhăt ăđ uălàăch ăng ).

- Th ăt ăs păx păcácăthànhăt ălinhăho t,ăcóăth ăthay đ iăđ
đ iăth ăt :ăS ng, lao đ ng, h c ỏ p, chi n đ Ố theoăg

că(VD trên cóăth ăthayă

ngăBácăH ăv ăđ i).ă

1.2.4.3. Quanăh ăchínhăph ă(quanăh ăph ăthu c): là m i qỐan h gi a hai ỏhành ỏ ,
m ỏ ỏhành ỏ đóng ốai ỏrò chính, m ỏ ỏhành ỏ đóng ốai ỏrò ph .
VD: - đ căsách,ămu nălàmăvi c,ă vuiătính,ăxanhănh tầ
*

c đi m c a qỐan h chính ph :

- V ý ngh a: Thànhăt ăph ăb ăsung,ăhayăh năđ nhăýăngh aăc ăth ăchoăthànhăt ăchính.ă
VD: nhân dân Vi tăNam , h căsinh gi i.
TTC

TTP

TTC

TTP

- V ng pháp:
+ăTTCăvàăTTPăkhôngănh tăthi tăcùngăb năch t,ăcùngăđ căđi măt ălo i.
+ăTTCăquy tăđ nhăb năch t,ăch căn ng,ăquanăh ăng ăphápăc aăc ăk tăc u.
+ăQuanăh ăchínhăph ăch tăch ,ătr tăt ăgi aăTTCăvàăTTPăkhóăcóăth ăthayăđ i.
Cơu h i
1/ Ng ăphápălàăgì?ă

iăt

ngănghiênăc uăc a ng ăphápăh c?

7


2/ Th ănàoălàăđ năv ăng ăpháp?
3/ Th ănàoălàăýăngh aăng ăpháp?
4/ Th ănàoălàăhìnhăth căng ăphápăvàăph
d ngănh ngăph

ngăth căng ăpháp?ăTi ngăVi tăth

ngăth căng ăphápănào?ăL yăvíăd ăminhăh aăchoăm iăph

ngăs ă
ngăth că

đó.
5/ Th ănàoălàăquan h ăng ăpháp?ăTrìnhăbàyăcácăquanăh ăng ăphápăkháiăquát.ăăăăăăăăă
Luy n t p
BƠi t p 1

Xácăđ nhăcácăđ n ố ng pháp trong các tríchăđo năsau:ă
a/ “Dânătaăcóăm tălòngăn ngănànăyêuăn

c.ă óălàăm tătruy năth ngăquýăbáuăc aăta”.
(H ăChíăMinh)

b/ “Ng

iăVi tăNamătaăngàyănayăcóălíădoăđ yăđ ăvàăv ngăch căđ ăt ăhàoăv iăti ngă

nóiăc aămình.ăVàăt ătinăt

ngăh năn aăvàoăt

ngălaiăc aănó”.ă(

ngăThai Mai)

BƠi t p 2
Hãy s păx păcácăt ăsauăđâyăthànhănh ngănhómăcóăcùngăý ngh a ng pháp: đi,
h c, nhà, l

i, ng , bàn, m ỏ, h c sinh, đ p, nhanh, ng

i, h c ỏ p, b n, bài ỏ p,

gi i, ch m sóc.
BƠi t p 3
Hưyăxácăđ nhăý ngh a ng pháp khái qỐáỏ c aăm iănhómăt ăsau:
a.ătr ng,ăđen,ătròn,ăméo,ăto,ănh ,ăt tăđ p,ăxanhăt

i,ăthôngăminh

b. nhà, c a,ăbútăm c,ămáyămóc,ăxeăc ,ăv năh c,ăngh ăthu t
c.ă n,ău ng,ăng i,ăn m,ănói,ăc

i,ăđóng,ăm

BƠi t p 4
Hưyăch ărõăqỐan h ng pháp gi aăcácăt ,ăcácănhómăt ăinănghiêngătrong câu sau:
“ óăđây,ănh ng mái ngói c a nhà h i ỏr
n c

iỏ

ng, nhà n, nhà máy nghi n cói…n

i đ ”. (BùiăHi n)

BƠi t p 5
Trong câu sau, các h ỏ cóătácăd ngănh ăth ănàoătrongăvi căbi uăth ăýăngh aă
ng ăpháp?ă

8


Nh ng vùngăđ tăhoangăc ăd iăbao la c a TâyăB căđã và đang bi năthànhănh ngă
ru ngăđ ngăxanhăt tăvàăxómălàngăt

iăvui.

BƠi t p 6
Hưyă xácă đ nhă ý ngh a ng pháp và ph

ng ỏh c ng pháp c aă cácă t ă ină

nghiêngătrongăcácăcâuăth ăsau:
Ng

iăng măỏr ng soi ngoài c aăs

Tr ng nhòmăkheăc aăng mănhà ỏh .ă(H ăChíăMinh)
Ch

ng 2. NG

PHÁP TI NG VI T

2.1. T lo i ti ng Vi t
2.1.1. Khái ni m t lo i. Tiêu chu n phơn đ nh t lo i trong ti ng Vi t
2.1.1.1.ăKháiăni m
V năt ăti ngăVi tăcóăm tăs ăl

ngăr tăl n.ăM iăt ăcóăm tăngh aăriêng.ăTuyă

nhiên,ăcóăth ătìmăth yănh ngănétăgi ngănhauăgi aăchúng. Nh ngăt ănàyăhìnhăthànhă
nh ngă lo i,ă nh ngă l p,ă nh ngă nhómă l nă nh ă khácă nhauă trongă lòngă khoă t ă v ng.ă
D aăvàoăđóăcóăth ăphânăcácăt ăthànhăcácălo i. Cácăt ăcóăth ăcóăđi măgi ngănhauăv ă
âmă thanh,ă ki uă c uă t o,ă ng ă ngh a,ă ngu nă g c,ă ph mă viă s ă d ng,ă đ că đi mă phongă
cách,ăchúngăh păthànhăcácăl păt ăg năâmă(ho căđ ngă âm),ăcácăki uăt ăxétăv ă m tă

c uăt o,ăcácătr

ngăngh aă(ho căcácăt ăg năngh a,ăđ ngăngh aầ),ăcácăl păt ăxétătheoă

ngu năg c,ăcácăl păt ăngh ănghi p,ăcácăl păt ăthu căcácăphong cách ch căn ngăkhácă
nhau.
Trongăngônăng ăcònăcóăm tălo iăh ăth ngăkhácăc aăt .ă óălàăh ăth ng cácăt ă
đ

căhìnhăthànhătrênăc ăs ăcácăđ căđi măng ăphápăgi ngănhauăc aăcácăt .ăL p các

ỏ có nh ng đ c đi m ng pháp gi ng nhaỐ g i là các ỏ lo i.
V yă t ă lo iă làă l pă cácă t ă (cácă lo iă t ,ă cácă nhómă t )ă hìnhă thànhă trênă c ă s ă
nh ngăđ căđi mă ng ăphápăgi ngănhau.ăM că đíchăc aăs ăphână lo iă d aăvàoănh ngă
đ căđi măng ăphápăgi ngănhauăđóănh m l uăýăng
cònăng
đ

iăs ăd ngăbi tădùngăt ,ăt oăcâu,ă

iănghiênăc uăvàăh căt păngônăng ăcóăc ăs ăđ ăphânăchiaăcácăt ,ănh năbi t

căđ căđi măng ăphápăc aăcácăt .

2.1.1.2. Tiêu chu n phơn đ nh t lo i trong ti ng Vi t

9


VD: (1). đ p, ồ Ố, ồanh, ốàng, nhanh, ch m, l n lao, hùng ố , đ s …

(2). đ c, ối ỏ, đi, ch y, nghiên c Ố, h c ỏ p, lo l ng, s hãi…
(3). công nhân, giáo ốiên, h c sinh, sách ố , ni m ỏin, cỐ c s ng…
Nh n xét:
* Các ỏ

VD (1):

- Cóăýăngh aăkháiăquátăch ăđ c đi m, ỏính ch ỏ.
- Cóăth ăk tăh păv iăcácăt ăch ăm căđ ă ăphíaătr

căđ ăt oăc măt ăchínhăph .

- Cóăth ătr căti pălàmăv ăng ătrongăcâu.
=>ăCùngăthu căt ălo iăỏính ỏ
* Các ỏ

VD (2):

- Cùng ý ngh aăkháiăquátăch ăho ỏ đ ng, ỏr ng ỏhái.
- Cóăth ăk tăh păv iăcácăph ăt ă ăphíaătr

că(đư,ăđang,ăs ,ăc ng,ăv n,ăđ u,ăkhông,ă

ch a,ăch ngầ)ăđ ăt oăc măt ăchínhăph .
- Cóăth ătr căti pălàmăv ăng ătrongăcâu.
=>ăCùngăthu căt ălo iăđ ng ỏ .
* Các ỏ

VD (3):

- Cùngăýăngh aăkháiăquátăch ăs ố ỏ.
- Cóăkh ăn ngăk tăh păv iăcácăt ăch ăs ăl

ngă ăphíaătr

c,ăt ăch ăđ nhă ăphíaăsauă

đ ăt oăc mădanhăt .
- Cóăth tr căti pălàmăch ăng ătrongăcâu.ăCóăth k tăh păv iăt ăălà đ ălàmăv ăng .
=> Cùngăthu căt ălo iădanh ỏ .
Choăđ nănay,ătrongăngônăng ăh căth ăgi i,ăc ngănh ătrongăl nhăv cănghiênă
c uăti ngăVi t,ăv năđ ătiêuăchu năphânăđ nhăt ălo iăđưăđ tăđ năs ăth ngănh tăýăki n:ă
tiêuăchu nă(c ăs )ăđ ăphânăđ nhălàăýăngh aăng ăphápăvàăđ căđi măv ăhình th căng ă
phápăc aăt .
a/ Ý ngh a ng pháp khái qỐáỏ
âyăkhôngăph iălàăýăngh aăt ăv ngăriêngăc aăt ngăt ,ămàăýăngh aăkháiăquátă
chungăchoănhi uăt ăcùngăm tălo i.
b/

c đi m ố hình ỏh c ng pháp

10


ụăngh aăng ăphápăt năt iătrongăs ăth ngănh tăv iăhìnhăth c ng ăpháp.ă ăcácă
ngônăng ăt ngăh păbi năhìnhăt ă(ti ngăNga,ăti ngăAnh,ăti ngăPhápầ)ăthìăhìnhăth că
ng ăphápăc aăm tăt ăthu căm tăt ălo iănàoăđó th

ngăđ

căhi uălàăhìnhătháiăbi nă

đ iă(d ngăth c)ăc aăt ăđóăkhiăc năbi uăhi năcácăýăngh aăng ăphápăthu căcácăph m
trùăng ăphápăkhácă nhau.ăTi ngă Vi tăthu călo iăhìnhăngônăng ăđ năl pă - phân tích
tính,ă t ă khôngă bi nă đ iă hìnhă thái,ă ph

ngă th c ng ă phápă đ

că bi uă hi nă ch ă y uă

b ngăh ăt ,ătr tăt ăt ăvàăng ăđi uầDoăđó,ăhìnhăth căng ăphápăc aăm tăt ăthu căm tă
t ălo iănàoăđóăđ

căbi uăl ă ănh ngăy uăt ăbênăngoàiăt (khácăv iăngônăng ăt ngă

h păbi năhìnhăt ,ăhìnhăth căng ăphápăc aăm tăt ăthu căm tăt ălo iănàoăđóăđ

căbi uă

l ătrongăhìnhătháiăn iăb ăc aăt ăđó).
Trongăti ngăVi t,ădoăđ căđi mălàăm tăngônăng ăđ năl p,ătiêuăchu năv ăhìnhă
th căng ăphápăđ

c c ăth ăhóaă ăhaiăph

ngădi năsau:

+ Kh n ng k ỏ h p c a ỏ ố i các ỏ khác, đ c bi ỏ là ố i h ỏ . Kh ăn ngănàyăcònă
đ

cănhìnănh nă d

iăm tăgócăđ ăkhác:ăkh ă n ngăt ăch că(làmăthànhăt ăchínhăhayă

ch ălàmăthànhăt ăph )ăm tăc măt ăchínhăph .
+ Kh n ng ốà cách ỏh c ỏh hi n các ch c n ng ng pháp ỏrong câỐ (ch căn ngă
c aăcácăthànhăph năcâu,ăch căn ngăn iăk tăcácăthànhăph năcâu,ăch căn ngătìnhătháiă
hóa cho câu).
2.1.2. H th ng t lo i Ti ng Vi t:
c đi m

T lo i

Các lo i

ụ ngh a ng pháp

c đi m ng pháp

1.ăDanhăt ă
2.ă
TH CăT

ngăt

3.ăTínhăt ă

Cóăkh ăn ngălàmă
Cóăýăngh aăt ăv ng

4.ăS ăt ă
5.ă

c măt )

iăt ăă

6.ăPh ăt ă
H ăT

trungătâmă(c aăm tă

7.ăQuanăh ăt ă

Khôngăcóăýăngh aăt ă Khôngăcóăkh ăn ngă
v ng

8.ăTìnhătháiăt ă
2.1.2.1.ăDanhăt ă

11

làm trung tâm


a/

c đi m:
Danhăt ăTi ngăVi tăcóănh ngăđ cătr ngăc ăb năsau:ă

- Cóăýăngh aăs ăv tă(theoăngh aăkháiăquátănh t - đ ăv t,ăcâyăc i,ăconăng
- Cóăkh ăn ngăk tăh păv iăcácăt ăch ăl

ngă ătr

i...).

că(ỏ ỏ c , nh ng, các, m y, ỏ ng,

m ỏ, hai...)ăvàăcácăt ăch ăđ nhă ăsauă(này, kia, đó, y, n ...), cóăkh ăn ngălàmăthànhă
t ăchínhăc aăc mădanhăt .ă
VD:ăNh ngăbông hoa h ngănàyăr tăt

i,ă N măng

TTC

i đó.ă

TTC

- Cóăkh ăn ngăth căhi năch căn ngăc aăcácăthànhăph năcâu.ăKhiălàmăv ăng ăth

ngă

c năcóăt ălà (VD: ảà N i là ỏh đô c a Vi ỏ Nam).
b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* Danh t riêng: G iătênăriêngăc aăm tăng

i,ăm tăđ căđi m,ăđ aăđi m.

VD: QỐ ng Ngãi, ảà N i, Tr n QỐ c TỐ n, i n Biên Ph ỏrên không ầ
* Danh t chung: G iătênăc ăm tăl păs ăv tăcùngălo iă(bàn, gh , sông, núi...).
DTCăchi măm tăs ăl

ngăl n,ăcóăth ătáchăthànhăcácăti uălo i:ă

+ Danh ỏ ỏ ng h p: làănh ngădanhăt ăch ăg pănh ngăs ăv tăcùngălo iă(khôngătáchăraă
thành các cá th ).ă
+ Danh ỏ ch đ n ố : Cácădanhăt ănàyăch ăđ năv ăcácăs ăv t.ăChúngăk tăh pătr că
ti păv iăcácăs ăt .ăCóăth ăphânăbi tăcácălo i:
- Danhăt ăch ăđ n ố ỏ nhiên.
- Danhăt ăch ăđ n ố đo l

ng.

- Danhăt ăch ăcácăđ n ố ỏ p ỏh .
- Danhăt ăch ăđ n ố ỏh i gian.
- Danhăt ăch ăđ n ố s ối c.
- Danhăt ăch ăđ n ố hành chính, ngh nghi p.
+ Danh ỏ ch ố ỏ ỏh : chi măs ăl
+ Danh ỏ ch ch ỏ li Ố: Th
l

ngăl n.

ngă k tă h pă v iă s ă t ă thôngă quaă DTă ch ă đ nă v ă đoă

ng.ă

+ Danh ỏ có ý ngh a ỏr Ố ỏ
2.1.2.2.ă

ng: Bi uăhi n cácăkháiăni mătr uăt

ngăt

12

ng.


- Làăm tălo iăl n,ăg măm tăs ăl

ngăl năcácăt .ă

căs ăd ngăv iăt năs ăcaoătrongăl iănói,ăho tăđ ngăgiaoăti p.ă

-

- Có vaiătròăquanătr ngătrongăt ăch căcâu.ă
a/

c đi m:

* Ý ngh a ng pháp: Có ý ngh aăkháiăquát,ăch ăho tăđ ngătr ngătháiăc aăs ăv tă(tr ng
tháiăv tălý,ătâmălý,ăsinhălý).
* Kh n ng k ỏ h p: Cóăkh ăn ngăk tăh păv iăcácăph ăt ă(khácăv iătínhăt ,ăchúngăcóă
kh ă n ngă k tă h p v iăph ăt ăch ăm nhăl nhă(hãy đi,ăđ ng nói, nên vi t...).ăNóiăcáchă
khác,ă Tăcó kh ăn ngălàmăthànhăt ăchínhăc aăc măt ăchínhăph ămàăcácăthànhăt ăph ă

tr

căc aănóălàăcácăph ăt .

* Ch c n ng ng pháp:

ă trongă câu,ă đ ngă t ă cóă kh ă n ngă đ mă nhi mă ch că n ngă

c aăcácăthànhăph năcâu.ă

mănhi măch căn ngăv ăng (ch căn ngătiêuăbi u).

b/ Các ti Ố lo i c b n:
*

ng t không đ c l p: là nh ngăđ ngăt ăth

làmăthànhăph năcâu,ămàăph iăđ
tr

ngăkhôngăth ădùngăm tămìnhăđ ă

cădùngăv iăm t t ăho căm t c măt ă(trongăđóăcóăc ă

ngăh păm tă Tăkhác)ăđ ăđ mănhi măvaiătròăc aăm t thànhăph năcâu.ă
VD: - Nó toan v ăquêă( Tă+ăc mă T)
- C uăbéăb m ăm ngă( Tă+ăc măch ăv )
- Nh ngăhóa thànhăb

*

mă( Tă+ădanhăt )

ng t đ c l p: làănh ngăđ ngăt ăcóăth ădùngăm tămìnhă(khôngăc năđ năcácăt ă

khác)ăđ ăc uăt oăcâu,ătuyăr ngătrongăth căt ăs ăd ng,ădoănhu c uăbi uăhi năcácăn iă
dungăc ăth ,ăchúngăv năc năđ năcácăt ăkhácăđ ăb ăsungăthêmăýăngh a.
VD:

- C uăbéăđ c.
- C uăbéăđ c bài.

Cácăđ ngăt ăđ căl păđ

căphânăthành:ă

+ N i đ ng t : làă nh ng đ ngă t ă bi uă th ăcácă ho tă đ ngă hay tr ngă tháiă khôngă tácă
d ngă t i m tă đ iă t

ngă nàoă ă bênă ngoàiă ch ă th .ă Doă đóă ă trongă câu,ă sauă cácă n iă

đ ngăt ăkhông th ăcóăthànhăt ăph ăch ăđ iăt
đ ng (VD:

ngăh

ngăt iăhayăđ iăt

ngăch uătácă

aăbéăđangăng ngonătrongălòngăm . Nó hay ng i ăđâyăđ ăđónăm ăv ).

13


+ Ngo i đ ng t : làănh ng đ ngăt ăch ănh ng ho tăđ ng cóătácăđ ngăt iăm tăđ iă
t

ngăbênă ngoài,ă làmă hìnhăthành,ă bi nă đ iăho că tiêuă h yă đ iă t

sauăngo iăđ ngăt ,ăcóăth ăcóăthànhăt ăph ch ăđ iăt

ngă y.ă Doă đó,

ngă(VD: Th ăg tăđangăc ỏ lúa.

Nó đ y xe hàng. Em ỏ ng côăbôngăh ng).
Cácăti uălo i:ă
-

ngăt ăch ăho ỏ đ ng (tácăđ ngăv tălý).

-

ngăt ăch ăỏr ng ỏhái, ỏâm lý (ho cănh năth c).

-

ngăt ăch ăs di chỐy n.

-

ngăt ăch ăcác ho ỏ đ ng pháỏ nh n.

-

ngăt ăch ăho ỏ đ ng n i k ỏ, g n bó cácăđ iăt

-

ngăt ăch ăho ỏ đ ng gây khi n.

-

ngăt ăch ăho ỏ đ ng đánh giá nh n ồéỏ.

-

ngăt ăch ăcác ho ỏ đ ng c m giác, ỏri giác, sỐy ngh , nói n ng, nh n ỏh c.

ngăkhácănhau.

2.1.2.3.ăTínhăt
a/

c đi m:

+ Ý ngh a ng pháp: Ch ăđ că đi mă hay tínhă ch tă c aă s ă v tă (VD:ă sáchă m i,ă ch yă
nhanh…).
+ Kh n ng k ỏ h p: k tăh păv iăcácălo iăph ăt (d ăk tăh păv iăcácăph ăt ăch ăm că

đ ă(r ỏ, qỐá, l m, h i, c c k ...). Cóăkh ăn ngălàmăthànhăt ăchínhăc aăc mătínhăt .
+ Ch c n ng ng pháp: Cóăkh ăn ngăđ mănhi măch căn ngăc aăcácăthànhăph năcâuă
(Trongăcâuătínhăt ăcóăth ălàmăv ăng ,ăđ nhăng ,ăb ăng ,ătr ngăng ,ăch ăng ).
a/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* C n c ốào ý ngh a ốà kh n ng k ỏ h p ố i các ph ỏ ch m c đ , có ỏh ỏách
ra: - Nhóm cácătínhăt ch nh ng đ c đi m ỏính ch ỏ không có m c đ , ho c đã
m c đ cao.
- Cácătínhăt cònăl iăđ uăch ăcác đ c đi m có m c đ vàădoăđóăk tăh păv iăph ă
t ăch m căđ .
* C n c ốào ý ngh a ốà kh n ng có các ỏhành ỏ ph đi saỐ, có ỏh ỏách các TT
thành:
+ Các tínhăt ăch ăcácăđ căđi măố ch ỏ.

14


+ Các tínhăt ăch ăcác đ căđi măố l

ng.

2.1.2.4.ăS ăt
a/

c đi m:

+ Ý ngh a ng pháp:ăăS ăt ădùngăđ ăch ăs ăl

ngăhayăth ăt .

+ Kh n ng k ỏ h p:ăv iădanhăt ăv iăt ăcáchăTTPăch ăs ăl

ngă(tr

cădanhăt )ăho că

ch ăth ăt ă(sauădanhăt ).
VD: hai n m,ăvài cân, d m tu i,ăl păn m, canh hai,ăphòngăs ă6, lo iăhai...
+ Ch c n ng ng pháp: trongă câu,ă s ă t ă cóă kh ă n ngă th că hi nă ch că v ă c aă các
thànhăph năcâu.ă
b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
+S ỏ s l

ng.

+ S ỏ ch ỏh ỏ .
2.1.2.5.ă
a/
-

iăt

c đi m:
iăt ădùngăđ ăx ngăhôăho căđ ăthayăth ă(cho cácăt ăthu cădanhăt ,ăđ ngăt ,ătínhă

t ,ăs ăt ). VD: Dân ta cóăm tălòngăn ngănànăyêuăn

c.ă ó làătruy năth ngăquýăbáuă

c aădânăt cătaă(HCM).
- Khiăthayăth ăchoăt ăthu căt ălo iănàoăthìăđ iăt ămangăđ căđi măng ăphápăc b nă

c aăt ălo iă y.ăVD:ăả s ngăvàăchi năđ uă(ả thayăth ăchoăDT,ălàmăch ăng ).
b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* C n c vào ch c n ng thay th , có th tách bi t các đ i t thành các nhóm:
+ăCácăđ iăt ăỏhay ỏh cho danh ỏ .
+ăCácăđ iăt ăỏhay ỏh cho đ ng ỏ , ỏính ỏ .
+ăCácăđ iăt ăỏhay ỏh cho s ỏ : bao, bao nhiêỐ, b y, b y nhiêỐ.
* C n c vào m c đích s d ng, có th chia:
+ăCácăđ iăt ăồ ng hô: - Ng

iănói:ătôi, tao, chúng tôi, chúng ta...

- Ng

iănghe:ămày, chúng mày, mi, ng

- Ng

iăđ

i...

cănóiăt i:ănó, chúng nó, h n, y, ỏh ....

+ăCácăđ iăt ăch đ nh: y, kia, này, n , nó, đ y, đây, này...

15


+ăCácăđ iăt ăđ h i: h iăv ăng

i,ăs ăv tă(ai, gì, chi, nàoầ),ăv ăn iăch n (đâỐ),ăth iă

gian (bao gi ), v ăđ căđi m,ătínhăch tă(nào, saoầ), v ăs ăl

ngă(bao, bao nhiêuầ).

2.1.2.6.ăPh ăt
a/

c đi m:

+ăV ăm tăýăngh a,ăph ăt ăkhôngăth căhi năđ

căch căn ngăg iătênă(đ nhădanh),ămàă

ch ălàmăd uăhi uăchoăm tălo iăýăngh aănàoăđóămàăthôi.
VD :

- Mùaăxuânăxinhăđ păđã v ă(TôăHoài).
- Hãy d ngăc măđ uătranhăv iăcáiăx u.

+ Không th ăđ mănhi măvaiătròăthànhăt ăchính c aăc măt ,ăchúngăchuyênălàmăTTPă
trongăc măt ăđ ăb ăsungăchoăTTCăm tăýăngh aănàoăđó.ă
VD :

- B năc ngălúcănàoăc ng đôngăvuiă
- Nh ng conătàuăđ uăđ yăm tăn

c.ă

+ăCh căn ngăng ăpháp:ăPh ăt ăkhôngăth ăm tămìnhăđ mănhi măch căn ngăc aăcácă
thànhăph năcâu. Chúng ph iăcùngăv iăcácăTTCăc aăc măt ăm iăth căhi năđ

căch că

n ngăc aăthànhăph năcâu.ă
VD: Lá bàng //đang đ ăng năcây.
b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* Các ph t th

ngđi kèm v i danh t : LàmăTTPătr

căchoădanhăt ,ăv ătríă2ătrongă

k tăc uăc aăc mădanhăt ă(nh ng các, m i, m i, ỏ ng, m ỏầ).
VD:ă ăl pătôiăm i ng
* Các ph t th

iăcóăm ỏ v ăriêngă

ng đi kèm v i đ ng t , tính t : Cácăph ăt ănàyălàmăTTPătr

că

hay TTP sauătrongăc măđ ngăt ăhayăc mătínhăt .ă
+ăCácăph ăt ăch ỏh i gian (th
+ăCácăph ăt ăch s ỏi p di n ỏ

ngăđiătr

căđ ng t ):ăđã, ỏ ng, ố a, s p, đang, s ....

ng ỏ (tr

căđ ngăt ):ăđ Ố, c ng, c , ố n còn...

+ăCácăph ăt ăch ý kh ng đ nh hay ph đ nh (tr

căđ ngăt ,ătínhăt ):ăcó, không, ch a,

ch ng ....
+ăCácăph ăt ănêỐ ý m nh l nh: hãy, đ ng, ch ...(tr
t ).

16

căđ ngăt ); đi, nào...(sauăđ ngă


+ăCácăph ăt ăch m c đ : r ỏ, h i, khí...(tr
tâm lý); qỐá, l m, ốô cùng, c c k ...(điătr

cătínhăt ăho c đ ngă t ch ătr ngătháiă
căhayăsau tínhăt ,ăđ ngăt ch ătr ngătháiă

tâm lý).
+ăCácăph ăt ăch s hoàn ỏhành (ồong, r i), ch k ỏ qỐ (đ

c, m ỏ)ầ(điăsauăđ ngă

t ).
2.1.2.7. Quan h ăt
a/

c đi m:

+ăQuanăh ăt ălàănh ngăt ăbi uăth ăquan h ăng ăphápăgi aăcácăt ,ăcác c măt ,ăgi aă
cácăb ăph n câuăho căgi aăcácăcâuăv iănhau.
+ăCh căn ngăng ăpháp:ăLiênăk tă(n i)ăcácăt ,ăcácăc măt ăhayăcácăcâuăv iănhau.ă
b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* Ậuan h t bi u th quan h đ ng l p: và, ố i, r i, nh ng, mà, song, hay, ho c...
* Ậuan h t

bi u th quan h chính ph : c a, b ng, ốì, do, n Ố...ỏhì, ỏỐy....

nh ng...
2.1.2.8.ăTìnhătháiăt
a/

c đi m:

+ăTìnhătháiăt ălàănh ngăt ăch ăm iăquanăh ăc aăng
ng

iănói,ăch ătháiăđ ătìnhăc măc aă

iă nóiă đ iă v iă n iă dungă c aă câuă ho că đ iă v iă ng

giaoăti pă(ng

iănghe,ăng

iă cùngă thamă giaă ho tă đ ngă

iăđ c).ă

VD : ôi, chao ôi, ỏhan ôi, ỏr i, đ ỏ; i, d , ốâng, à, , nh , nhé, nghen…
+ăCh căn ngăng ăpháp:ăKhôngăth ăđóngăvaiătròăthànhăph nătrongăc măt ăhayătrongă
cau, chúng ch ăđ

cădùngăthêmă ătrongăcâuăđ ăbàyăt ătháiăđ ătìnhăc m.

b/ Các ỏi Ố lo i c b n:
* Cácătr ăt ănh n m nh.
* Cácăti uăt ătình thái.
* Cácăt c m ỏhán.
S

CHUY N LO I C A T

VD: Soăsánhăt ăb

TI NG VI T

c trong hai câu sau:

- Nam b

c vàoăl pă

( T)

- M iăb

c điăthêmăyêuăT ăqu că

(DT)

17


a) Trong ti ngăVi t,ăcóănhi uătr

ngăh p,ăcùngăm tăhìnhăth căng ăâmăkhiăthìăđ

dùngătrongăt ăcáchăc aăt ălo iănàyă(ho căti uălo iănày),ăkhiăthìăđ
cáchăc aăt ălo iă(ho căti uălo i)ăkhác.ă óălàăhi năt

că

cădùngătrongăt ă

ngăchuy nălo iăc aăt .

* Chú ý: Khiăchuy nălo i,ăýăngh aăng ăpháp,ăkh ăn ngăk tăh p,ăch căn ngăng ăphápă
c aăt ăc ngăbi năđ i.ă
VD1: TôiăđangăsỐy ngh (

ngăt )ăăăăă

ụăngh aăNP:ăCh ătr ngătháiătâmălý,ăho tăđ ngăt ăduyăăăăăă
Kh ăn ngăKH:ăK tăh p v iăph ăt ăth iăgiană(đang)
Ch căn ngăNP:ăV ăng ă
VD2:ăNh ngăsỐy ngh c aătôiălàăhoànătoànăđúngăđ n. (Danhăt )ă
ụăngh aăNP:ăCh ăs ăv tătr uăt

ng (s năph măc aăho tăđ ngăt ăduy)

Kh ăn ngăk tăh p:ăK tăh păv iăt ăs ăl

ngă(nh ng)

Ch căn ngăNP:ăLàmătrungătâmă(ch ăng ).
b) ụ ngh a s chuy n lo i c a t ti ng Vi t:
- Ph năánhănhuăc uăg iătênănh ngăs ăv t,ăkháiăni mătr uăt

ngăngàyăcàngăgiaă

t ngăc a ti ngăVi t.ă
- Không làmăm tătínhăch t h ăth ngăc aăti ngăVi t,ăkhôngălàmăm tătínhătrongă
sáng trongă di nă đ t,ă màă làmă choă s ă di nă đ tă c aă ti ngă Vi tă thêmă linhă ho t,ă uy nă
chuy n,ăti tăki m.
Cơu h i
1/T ălo iălàăgì?ăPhânătíchăcácătiêuăchu năphânăđ nhăt ălo iătrongăti ngăVi t.
2/

căđi măc aădanhăt ,ăđ ngăt ,ătínhăt .ăDanhăt ,ăđ ngăt ,ătínhăt ăcóănh ngăti uăă

lo iănào?ăL yăvíăd ăminhăh aăchoăm iăti uălo i.
3/ S ăt ăvàăđ iăt ăcóănh ngăti uălo iănào?

4/ Soăsánhănh ngăđ căđi măgi ngănhauăvàăkhácănhauăgi aăcácălo iăph ăt ,ăquanăh ă
t vàătìnhătháiăt .
Luy n t p
BƠi t p 1. Xácăđ nhăcác t ălo iădanh ỏ , đ ng ỏ , ỏính ỏ cóătrongăđo năv n:

18


ThỐy n chúng ỏôi ồỐôi ỏheo dòng n
ồ ỏi n r ng b c bi n. Tôi đang

cố h

ng N m C n.

ó là

ỏrong mỐi ỏhỐy n, b ng có ỏi ng g i:

- Mau ra coi, An i! G n ỏ i sân chim r i. ( oànăGi i)ă
BƠi t p 2. Xác đ nhăcácăđ i ỏ và s ỏ cóătrongăđo năv n: (nóiărõăthu căti uălo iă
m nh đ ỏ y, ỏháng giêng, ỏôi đi đ ỏ bãi, đào

nào?):

ỏôi đánh gi m, úp cá, đ m ỏép, ỏháng chín, ỏháng m

chỐ ỏ, ỏháng ỏám n

i đi móc con da d

c lên

i ố sông.

m nh đ ỏ y, nh ng ngày ch phiên, dì ỏôi l i mỐa cho ỏôi ốài cái bánh r m…
(Nguy năKh i)
BƠi t p 3. Xácăđ nhăcácăt ălo iăph ỏ , qỐan h ỏ , ỏình ỏhái ỏ trongăđo năth ăsau:
Tre xanh,
Xanh ỏ bao gi ?
ChỐy n ngày ồ a…đã có b ỏre xanh.
Thân g y gỐ c, lá mong manh
Mà sao nên l y nên ỏhành ỏre i?
(Nguy năDuy)
BƠi t p 4. Xácăđ nhăcácăph ỏ trongă cácăcâuăv năsauăvàăx pălo iă chúngătheoăcácă
ti uălo i:
a/ăTrênăn

ng,ăm iăng

b/ăAnhăkhôngăthayăđ iăđ
c/ăCôătaăđangăđ

iăm tăvi c.
căem,ămàăemăc ngăkhôngăthayăđ iăđ

căanh.

călàmăpháiăy uăv iăđúngăngh aăc aăt ănày.

d/ă H ă r tă gi ngă nhau:ă đ uă yêuă th

ngă v ă conă nh ngă cáchă yêuă th

ngă c aă h ă r tă

khác nhau.
e/ Anh không vui thìăch ă yăc ngăkhôngăvuiăđâu.
BƠi t p 5. Ch ăraăcácăqỐan h ỏ đ

căs ăd ngăvàătácăd ngăc aăchúngă ăcâuăv năsau:

TỐy ỏỐ i nh , nh ng ch nghe m DỐ nói ỏ ng y câỐ, ỏôi nh n ỏh y ngay ỏ i
sao có s g p m ỏ ố ng ỏr m gi a hai m con này ốà ỏôi nh n ỏh y rõ ràng s đaỐ
kh c a m ỏ ng
ố đ

i đàn bà đã b đ Ố i ra kh i c a c a m ỏ gia đình nay lén lúỏ ỏr

c ỏh m nom con giây phúỏ. (Trích M DỐ - NguyênăH ng)

BƠi t p 6. Phânătíchăs ăchỐy n lo i c aănh ngăt ăinănghiêngăsauăđây:
a/ăTôiăs ăk ỏ lỐ n vi cănàyăsau. (1)

19


K ỏ lỐ n c aăanhă yăr tărõăràng.ă(2)
b/ăR ngălàăc a quýăc năđ

căb oăv .ă(1)

óălàăsáchăc a th ăvi n.ă(2)
c/ăCôngăvi căr tăkhó kh n. (1)
Nh ngăkhó kh n trongăcôngăvi c.ă(2)
2.2. C m t ti ng Vi t
2.2.1. Khái ni m v c m t
Trong quá trình giaoăti p (nóiăvàăvi t),ăhìnhăthànhăcácăđ năv ăngônăng l năh nă
t ăđápă ngănhuăc uăt ăduyăvàăgiaoăti p.ăTrongăđó,ăcóăđ năv ăngônăng đ

căg iălàă

c măt .ă
C m ỏ là ỏ h p g m hai ỏ ỏr lên, gi a các ỏ có m i qỐan h ố ng ngh a
ốà ng pháp nh ng ch a ỏhành câu.
VD: (1).ăcòăvàăv c
(2).ănh ngăng

iăb năc aăanh

C năphânăbi t: (1) C m t t do - lo iăc măt ăđ
trongăquáătrìnhăgiaoăti p.ă

căt oătrênăc ăs ăv tăli uălàăcácăt ăvàătheoăcácăquyăt că

ng ă phápă nh tă đ nh. C mă t ă t ă doă làă đ iă t
C m t c đ nh - đ

căt oăraăm tăcáchăt căth iă

ngă nghiênă c uă c aă cúă phápă h c.ă (2)

căl nhăh iănh ăm tăđ năv ăcóăs năv iătínhăch nhăth ăv ăhìnhă

th căâmăthanhăvàăýăngh a;ăcácăthànhăng ,ăt căng ,ăquánăng ăchínhăcácăc măt ăc ă
đ nh.ăC măt ăc ăđ nhălàăđ iăt

ngănghiênăc uăc aăt ăv ngăh c.

2.2.2. Các lo i c m t
2.2.2.1. C măch ăv ă(CTăt

ngăthu t): là lo i c m ỏ có hai ỏhành ỏ , qỐan h gi a

các ỏhành ỏ là qỐan h ch ố .
+ăC măC-Văcóăth ălàmăTTPătrongăc măt ăchínhăph .
+ăC măC-Văcóăth ălàmăthànhăph năchoăm tăcâu.ă
+ă ăcâuăghép,ăm iăc măC-Vălàăm tăv ăc aăcâuăg
2.2.2.2. C măđ ngăl p (c măsong song,ăc măliênăh p): là c m ỏ có ỏ hai ỏhành ỏ
ỏr lên, các ỏhành ỏ này có qỐan h đ ng l p ố i nhaỐ.
VD: Sách và báo làănh ngăng

iăb năt t.

- C măđ ngăl p cóăth ăcóănhi uăh năhaiăthànhăt .

20


- Cácăthànhăt ăcùngăb năch tăt ălo iăvàăcùngăph mătrù ng ăngh a.

- Cácăthànhăt ăcóăc

ngăv ăng ăphápăngangăhàng.ă

- Các thànhăt ăcóăth ăliênăk tăb ngăm t (ho căm tăc p)ăquanăh ăt ă đ ngăl p,ăho că
b ngăquưngăng t.
- Tr t t ăcácăthànhăt l ngăl o h nă ăcácăc măt ăC-Văvàăc măt ăC-P.
2.2.3. C m chính ph : là c m ỏ có m ỏ ỏhành ỏ chính (ỏrỐng ỏâm, h ỏ nhân) ốà
m ỏ hay nhi Ố ỏhành ỏ ph

ỏr

c ốà saỐ ỏhành ỏ chính.

VD: hai cái bàn, r tăgi i toán,ăđangăxem phimăho tăhình...(TTCăđ

căinănghiêng)

2.2.3.1. C uăt oăc aăc măt ăchínhăph
Nh ng nh n xét chung v c u t o c a c m t chính ph :
* Các thành t :
TTPătr

c

TT chính

TTP sau

VD: nh ngăqỐy n sách hay, đưăđ c r i...

Ngoàiăthànhăt ăchínhă(trungătâm,ăh tănhân)ăcóăcácăTTPătr
th căt ăho tăđ ng:ăcóăth ăcóăđ yăđ ăTTCăvàăTTPătr
v iăTTPătr

c và TTP sau. Trong

c,ăTTPăsau;ăho căch ăcóăTTCă

că(ho căTTPăsau).

* C u t o:ăTTCăth

ngăch ăg măm tăt ă(th căt ),ăTTPăcóăth ălàăm tăt ,ăm t c măt ă

(chínhăph ,ăđ ngăl p,ăho căC-V).
VD: m tăcái xe m iă(m t th căt ).
VD: TTPăcóăth ălà:ăă+ăC măt ăC-P (r tăgi i v ăố n h c dân gian).
+ăC măt ăđ ngăl pă(nh ngăquy n sách c aăGV và HS).
+ăC măC-V (quy n sách mà ỏôi/ ố a mỐa).
*

c đi m t lo i và ý ngh a ng pháp c a các thành t :

- TTC là các th căt ă(danhăt ,ăđ ngăt ,ătínhăt )ă
- TTPăcóăth ălàăth căt ,ăho căcácăh ăt .
* V trí: Soăv iăTTC:ă- Các TTPătr

căth

ngăcóăv ătríă năđ nh.

- TTPăsauălinhăho t.
* V cách th c liên h gi a TTP và TTC:

21


- TTPătr

căliênăk tătr căti păv iăTTCă

- TTPăsauăcóăth ăliênăk tătr căti pă(khôngădùngăquanăh ăt ),ăliênăk tăgiánăti pă(cóăth ă
dùng quanăh ăt ).
C năc ăvàoăt ălo iăc aăt ăđóngăvaiătròăTTC,ăcácăc măt chínhăph ăđ

căphână

bi tălàmă3ălo i:ăc mădanhăt ,ăc m đ ngăt ,ăc mătínhăt .ă
a/ C m danh ỏ
* Khái ni m: C m danh ỏ là c m ỏ có danh ỏ làm ỏhành ỏ chính.
VD:

Nh ngăcánh đ ng th mămát
Nh ngăng đ

ng bát ngát

Nh ngădòng sông đ ăn ngăphùăsa.
(

c - Nguy năă ìnhăThi)ă

ỏn

* C u t o c a c m danh:
ăd ngăđ yăđ ,ăc mădanhăt ă cóăk tăc uănh ăsau:
Các v trí

3

ụăngh a

Ch ătoànăb

(1). Thành t chính : Th

2
Ch ăl

ng

0

Ch ăxu t

TTC

1

2

T ăh năđ nh T ăch ăđ nh

ngălàăm tădanhăt chung.

VD:ăT tăc ănh ngăchính sách c aă
(2). Các thành t ph tr

1

ngăvàăNhàăn

că

c:

* V ỏrí 1: làăv ătríăc aăt ăch ăxu tăcái đ ănêuăb tăs ăvi că(khiăcóăt ăcái thì sau
TTCăc ngăđ ngăth iăcóăTTPăsauăđ ăh năđ nhărõăs ăv t).ă
VD:ăT tăc ănh ngăcái l iănóiăhoaăm ă y
* V ỏrí 2: làăTTPăch ăl

ngă(m ỏ, hai, nh ng, các, m i, m i, ỏ ng...)

* V ỏrí 3: làăTTPăch ătoànăb ,ăt ngăl

ngă(c , ỏ ỏ c , h ỏ ỏh y, ỏoàn b ...)

(3). Thành t ph sau:
* V ỏrí 1 :ăTTPămiêuăt ăhayăh năđ nhăTTCă
c đi m:

+ăCóăth ăcóăm tăđ ngăth iăvàiăbaăTTPă
+ă aăd ngăv ăt ălo i (cóăth ălàăDT,ă T,ăTT,ăđ iăt ,ăs ăt ầ)

22


+ă aăd ngăv ăc uăt o:ăcóăth ălàăt ,ăCTăc ăđ nh,ăCTăt ădoă( L,ăCP,ăC-V)
+ăCóăth ăliênăk tăv iăTTCăm tăcáchătr căti păho căgiánăti p.ă
CácăTTPă ăv ătríănàyăth

ngăđ

căg iălàăđ nhăng ă(đ nhăt )ăc aădanhăt .

* V ỏrí 2:ăThànhăt ăcóăýăngh aăch ăđ nhă( y, kia, này, nó, đ y....)ăcóătácăd ngă
k tăthúcăc măDTăvàăth

ngălàăd uăhi uăchoăbi tăgi iăh năcu iăcùngăc aăc măDTămàă

nóăph ăthu c.ă
b/ C m đ ng ỏ
* Khái ni m: C m đ ng ỏ là c m ỏ có đ ng ỏ là ỏhành ỏ chính.
VD : làm bàiăt păti ngăVi tă
* C u t o c a c m đ ng t :
thànhăt ăph ătr

ă d ngă đ yă đ ,ă g mă ba ph n:ă thànhă t ă chính,ă cácă

căvàăcácăthànhăt ăph ăsau.

(1). Thành t chính: làăđ ngăt ă(VD:ăđangăs ng ăQu ng Ngãi)
Chú ý: Khi hai đ ngăt ăđ ngăli nănhau,ăs ăxácăđ nhăkhóăkh năh nă
VD1: toan v ăquê,ăđ nh điăHàăN iầCác

T ỏoan, đ nh tuyăkhôngăădùngăđ că

l pănh ngănóămangăl iăýăngh aăkhácăchoăc măt .ăDoăđó, các T ỏoan, đ nh là TTC.
(2). Các thành t ph tr

c:

Ph năl nălàăcácăh ăt ă(ph ăt ) đ mănhi m.ăCóăth ăphânăthànhăcácănhómăsau:
+ăNhómăt ăch ăth iăgian:ăđã, ỏ ng, ố a, m i, đang s ...
+ăNhómăt ăch ăs ăti pădi n t

ngăt :ăđ Ố, c ng, ố n, c , còn...

+ăNhómăt ăch ăs ăc uăkhi n,ăm nhăl nh:ăhãy, đ ng, ch ...
+ăNhómăt ăch ăm căđ ă:ăr ỏ, h i, khí, qỐá....
(3). Các thành t ph sau: đaăd ngăv :
* T lo i.
* V c Ố ỏ o.
* V qỐan h ý ngh a ố i TTC.
* V cách ỏh c liên k ỏ ố i TTC.
c/ C m ỏính ỏ
* Khái ni m: C m ỏính ỏ là c m ỏ có ỏính ỏ làm ỏhành ỏ chính.
VD: Chi năs ă y/ăr tăd ng c m trongăchi năđ u.

23

* C u t o c a c m tính t : ăd ngăđ yăđ ,ăg măba ph n:ăthànhăt ăchính,ăcácăthànhă
t ăph ătr

căvàăcácăthànhăt ăph ăsau.

(1). Thành t chính: làătínhăt (VD: Namăr tăgi i âmănh c).
(2). Các TTP tr

c: Doăcácăph ăt ăđ mănhi m.ăChúngăb ăsungă cho TT ýăngh a: V ă

th iăgiană(đã, đang, s , ố a, m i, ỏ ng...). V ăs ăti pădi năt

ngăt (v n, c , còn,

đ Ố... ). V ăs ăkh ngăđ nhăhayăph ăđ nh (có, không, ch a, ch ng... ). Nh tălàăv ăm că
đ :ăr ỏ, qỐá, h i, khí.....
(3). Các TTP sau:
* V ý ngh a :ăCácăTTPăsauăc aăc mătínhăt ăth

ngăb ăsungăcácăýăngh aănh ăsau:ăụă

ngh aăm căđ ă(đ p vô cùng, hay quáầ). Ph măviăth ăhi năc aătínhăch t,ăđ căđi mă
(ồ Ố ng

i, gi i toán). S ăl

ngăđoăl

ng,ăhayăkíchăth

căc ăth ăc aăđ căđi m,ătínhă

ch tă(cao hai mét, sâu ba mét). S ăsoăsánhă(đ p nh ătiên, nhanh h năgió...). S ămiêuă
t ăcácăs căthái c aăđ căđi m,ătínhăch tă(cao l ngăl ng,ănóng h măh p...).
* V c Ố ỏ o: Các TTPăsauăcóăth ăthu căcácăt ălo i: đ ngăt ,ădanhăt ,ătínhăt ,ăđ iăt ,ă
s ăt ăho căcácăc măt ă(chính ph ,ăđ ngăl p).
* V m ỏ dùng qỐan h ỏ : Cácă TTPă bi uă hi n ýă ngh aă soă sánhă ho că bi uă hi n
ph

ngădi năth ăhi năcác đ căđi m,ătínhăch tăthìăth

ngădùngăcácăt ănh , ố ...

VD: gi i nh ăch , sai v ăc ăb n,....ă
Cơu h i
1/ Phânăbi tăs ăkhácănhauăgi aăcácăc măt ăch ăv ,ăc măt ăđ ngăl păvàăc măt ăchínhă
ph .ăL yăvíăd ăminhăh a.
2/ăHưyăl păb ngăvàătrìnhăbàyăc uăt oăc a:ă
a- C mădanhăt
b- C măđ ngăt
c- C mătínhăt
Luy n t p
BƠi t p 1.

24