XÂY DỰNG – QUẢN LÝ VÀ ĐIỀU HÀNH CHƯƠNG TRÌNH CHỐNG LAO

XÂY DỰNG – QUẢN LÝ
VÀ ĐIỀU HÀNH
CHƯƠNG TRÌNH CHỐNG LAO
Ts Trần Ngọc Bửu – Bv Phạm Ngọc Thạch


Mục tiêu
Sau tiết giảng, người nghe biết được:
•
•
•

Sự cần thiết của chương trình chống lao
Mục tiêu của CTCL – Mục tiêu thiên niên kỹ của Y Tế Thế Giới
Chiến lược DOTS và Những thành tố của Chiến Lược Chống Lao
hiện nay
• Tổ chức mạng lưới CTCL tại Việt Nam
• Nhiệm vụ tuyến tỉnh – huyện – Xã trong CTCL


Tại sao phải có CTCL ?
• Lao đang là vấn đề khẩn cấp toàn cầu:
– Bệnh nhiễm trùng lây qua đường hô hấp
– Là bệnh xã hội có nhiều người nhiễm và mắc bệnh đặc biệt ở các nước
có thu nhập thấp
– Là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 8 trên thế giới
– Không thể khống chế với những hoạt động phát hiện – điều trị đơn
thuần mà cần phải có hệ thống quản lý không chỉ đối với người mắc
bệnh từ lúc phát hiện cho đến lúc hết lây bệnh.
– Nhiều nơi hoạt động chống lao hoạt động thiếu hiệu quả, do:
• Quá tin tưởng vào các cơ sở dành riêng chăm sóc bệnh nhân lao

• Sử dụng thuốc không đầy đủ phác đồ, phác đồ không chuẩn
• Thiếu hệ thống tiếp liệu đầy đủ, hệ thống quản lý thông tin để đánh giá –
lượng giá hoạt động.
• Các yếu tố khác: kinh tế, chiến tranh ….


Lao là bệnh gây chết người
“có hạng” trên thế giới
Nguyên nhân

Người chết
(triệu)

Tỷ lệ

Nhồi máu cơ tim

7.25

12.80%

Tai biến mạch máu não - bệnh lý mạch máu

6.15

10.80%

Nhiễm trùng hô hấp

3.46

6.10%

Tắc nghẽn phổi mạn tính

3.28

5.80%

Tiêu chãy

2.46

4.30%

HIV/AIDS

1.78

3.10%

Ung thư hô hấp

1.39

2.40%

Lao

1.34

2.40%

Tiểu đường

1.26

2.20%

Tai nạn giao thông

1.21

2.10%

Nguồn: Tổ Chức YTTG. Các sự kiện về sức khoẻ số 310. Tháng 6/2011


Tại sao phải có CTCL ?
Những nguyên nhân làm cho bệnh lao khó khống chế trên thế giới:
•
•
•
•
•

Không áp dụng CTCL hoặc có CTCL yếu kém.
Nghèo đói và gia tăng khoảng cách giàu – nghèo
Tác động của HIV
Di dân khối lượng lớn từ vùng dịch tễ lao

Bùng nổ dân số
Nguồn: A tuberculosis guide for special Physicians – IUATLD 2003

•

Nguồn lực (nhân lực – tài lực) có hạn.


Tại sao phải có CTCL ?
• Kinh nghiệm khống chế – loại trừ bệnh lao của các nước
phát triển cho thấy hoạt động chống lao cần:
–
–
–
–
–

Có hoạch định mục tiêu
Có đường lối – chiến lược khoa học
Có quy trình hoạt động rõ ràng
Có hệ thống đánh giá hửu hiệu
và nhất là cần được quan tâm ở tầm độ quốc gia.

Những yếu tố này tập trung ở Chương Trình Chống Lao Quốc Gia.


Diễn tiến tự nhiên của bệnh lao
(trước thời đại HIV)
Nhiễm lao
Người lành

2 năm đầu: 8/10

50 - 55%

Lao phổi AFB-,
Lao ngoài phổi

10%

X

Bệnh lao

cho lành

Lao phổi
AFB+

45 - 50%

2 năm

X: Hoá dự phòng
X: phát hiện nguồn lây, điều trị

X

30 %

Tự lành

Chết

Để dịch lao trường tồn, một nguồn lây sẽ lây nhiễm cho ít nhất 20 người

70%


Mục Tiêu CTCLQG
• Mục tiêu chung:
– Giảm tỷ lệ tử vong, tỷ lệ mắc và sự lây truyền của bệnh trong
cộng đồng
– Ngăn ngừa sự phát triển của lao kháng thuốc

• Mục tiêu các hoạt động chống lao:
– Điều trị lành ít nhất 85% các trường hợp lao phổi AFB+ phát
hiện
– Phát hiện ít nhất 70% các trường hợp lao phổi AFB+ hiện có.


Chủ trương hoạt động phát hiện
• Ưu tiên phát hiện nguồn lây bằng phương pháp thụ
động qua kính hiển vi.
• Kết hợp phương pháp chủ động.


Khả năng lây nhiễm lao cho trẻ 0 – 14 t
theo tình trạng vi trùng của nguồn lây

Shaw JB & Wynn-Williams N. American review of tuberculosis and pulmonary disease 1954

Khả năng lây nhiễm lao cho người tiếp xúc
theo tình trạng vi trùng của nguồn lây

Van Geuns HA và cs. Bulletin of the International Union againts Tuberculosis. 1975


Chiến Lược DOTS là gì ?
•
•
•
•

D: Directly
O: Observed
T: Treatment
S: Short course
Điều trị có kiểm soát trực tiếp với phác đồ
ngắn ngày


DOTS đơn giản vậy sao ?!
• DOTS khởi thuỷ (1993) có 5 thành tố:
– Cam kết chính trị của nhà cầm quyền, hỗ trợ nguồn lực cho hoạt
động chống lao
– Ưu tiên phát hiện nguồn lây bằng kính hiển vi
– Điều trị với phác đồ hoá ngắn ngày
– Có hệ thống tiếp liệu hửu hiệu
– Có hệ thống ghi chép, báo cáo để có thể đánh giá hiệu quả

chương trình


Nền tảng của chiến lược DOTS
– Đưa hệ thống phát hiện và điều trị lao gần cộng đồng dựa trên
cơ sở y tế hiện có và tích hợp vảo hệ thống chăm sóc sức khoẻ
ban đầu.
– Quản lý tốt chương trình dựa trên tinh thần trách nhiệm và giám
sát nhân viên y tế.
– Một hệ thống lượng giá được công tác phát hiện và đánh giá kết
quả điều trị theo lứa bệnh.


Vậy DOTS có thành công ?
•

Được WHO giới thiệu từ 1993…
…thế nhưng sau hơn 10 năm thực hiện tình hình dịch tễ lao
toàn cầu chưa có nhiều thay đổi đặc hiệu theo chiều hướng tốt. Đặc
biệt là số bệnh nhân lao phát hiện đưa vào điều trị thấp hơn con số
ước tính. Bên cạnh đó HIV, sự phát triển của kháng đa thuốc cũng
đe doạ sự thành công của CTCLQG.


Chiến lược chống lao hiện tại
• Gồm 6 thành tố:
– Tiếp tục củng cố và mở rộng DOTS chất lượng cao. Nhằm cung cấp dịch vụ
phát hiện – điều trị chất lượng cao cho cộng đồng bao gồm những người nghèo
và nhóm dễ bị tổn thương do lao như người ở vùng sâu, vùng xa, tù nhân
– Xác định vấn đề Lao/HIV, lao kháng đa thuốc và những thử thách khác.

– CTCLQG đóng góp vào việc cũng cố hệ thống bảo vệ sức khoẻ qua các
hoạt động kế hoạch, dự trù kinh phí, quản lý, thông tin và tiếp liệu.
– Vận động các loại hình y tế tham gia công tác chống lao. BN lao tìm đến dịch
vụ y tế từ y tế công, y tế tư, các công ty và thậm chí tình nguyện viên y tế. Vì vậy
vận động tất cả loại hình y tế tham gia công tác chống lao nhằm đảm bảo cho tất
cả bệnh nhân được hưởng dịch vụ phát hiện và điều trị lao chất lượng.
– Nâng cao quyền của người bệnh lao và của cộng đồng từ đó bảo đảm được
sự vận động của cộng đồng cũng như bảo đảm cam kết chính trị lâu dài cho
CTCL.
– Phát triển nghiên cứu khoa học liên quan đến các phương pháp chẩn đoán
mới, thuốc mới, vaccine mới.


Mục Tiêu Thiên Niên Kỷ của WHO
•

Chiến lược chống lao mới đang được CTCLQG nhiều nước trong
đó có CTCLQG Việt Nam áp dụng cho kế hoạch giai đoạn 2006–
2015. WHO hy vọng đạt được các mục tiêu:
– Đến năm 2015, ngưng được và bắt đầu hạ thấp tỷ lệ mắc lao
mới hàng năm.
– Đến 2005: phát hiện ít nhất 70% nguồn lây mới và điều trị lành
tối thiểu 85% số bệnh nhân này.
– Đến 2015: giảm số bệnh nhân lao và tỷ lệ tử vong còn 50% so
với 1990.
– Đến 2050: loại trừ bệnh lao không còn là vấn đề y tế công cộng
nữa. (1 bệnh nhân/1.000.000 dân)


Cấu Trúc Mạng Lưới Y Tế

và CTCL Việt Nam
Thứ bậc q.lý Q.lý Nhà nước Thực hiện Thực hiện
hành chính
về Y Tế
Chuyên môn CTCL
Trung ương

Bộ Y Tế

BV tuyến TW

BV Phổi TW

Tuyến tỉnh

Sở Y Tế

BV tỉnh

BV lao tỉnh/
TTPCCBXH/
TTYTDP

Tuyến huyện

Phòng Y Tế/
TTYTDP

BV huyện

Phòng khám
lao huyện

Tuyến xã

UBND xã

Trạm Y Tế xã Trạm Y Tế xã


SƠ ĐỒ HOẠT ĐỘNG MẠNG LƯỚI CTCL VIỆT NAM
Bộ Y Tế
Dự Án Phòng Chống Lao
Sở Y Tế

Bv Chuyên khoa
Trung tâm/BV lao tỉnh thành

BV Đa Khoa
BV Tư nhân

TT YT/DP huyện

Tổ Chống Lao

BV Đa khoa
BV Tư nhân

Trạm Y Tế xã

Bệnh Nhân

Phòng khám/XN tư

Hướng dẫn kỹ thuật
Quản lý


Kết luận
Mặc dù có đường lối chiến lược rõ ràng cũng như sự hỗ trợ từ các
tổ chức quốc tế, lao vẫn còn là bài toán dịch tễ hóc búa tại các
nước có thu nhập thấp.
Để giải quyết bài toán này là trách nhiệm của toàn xã hội chứ không
phải riêng của cán bộ y tế trong đó vai trò của chính quyền là điều
kiện mấu chốt cho sự thành công của chương trình.