VĂN học dân GIAN VIỆT NAM

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA NGỮ VĂN

BÀI GIẢNG

VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

Đà Nẵng, tháng 2/2015
1


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA NGỮ VĂN

BÀI GIẢNG

VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

Người hướng dẫn tập sự: TS. Bùi Bích Hạnh
Người soạn: ThS. Đàm Nghĩa Hiếu

Đà Nẵng, tháng 2/2015
2


MỤC LỤC
ĐỀ CƯƠNG CHI TIẾT HỌC PHẦN .......................................................................... 6
Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ VĂN HỌC DÂN GIAN ................................................ 28
1.1. Nội dung khái niệm “văn học dân gian” ........................................................... 28

1.1.1. Quan niệm của các nhà nghiên cứu trên thế giới ............................................... 28
1.1.2. Quan niệm của các nhà nghiên cứu trong nước ................................................. 28
1.1.3. Vị trí tương đối của văn học dân gian ................................................................ 29
1.1.3.1. So với văn hóa dân gian .................................................................................. 29
1.1.3.2. So với văn học viết ........................................................................................... 29
1.2. Các đặc trưng cơ bản của văn học dân gian ..................................................... 30
1.2.1. Tính nguyên hợp và tính đa chức năng .............................................................. 30
1.2.2. Tính truyền miệng và tính diễn xướng ............................................................... 32
1.2.3. Tính tập thể và tính vô danh ............................................................................... 33
1.2.4. Tính biến dị ........................................................................................................ 35
1.2.5. Tính địa phương, tính dân tộc và tính quốc tế .................................................... 35
1.3. Một vài vấn đề nghiên cứu văn học dân gian .................................................... 36
1.3.1. Hệ thống thể loại văn học dân gian .................................................................... 36
1.3.2. Vấn đề phân kì văn học dân gian........................................................................ 38
1.3.3. Vấn đề phân vùng văn học dân gian .................................................................. 39
1.4. Hướng dẫn học tập .............................................................................................. 40
1.5. Tài liệu tham khảo ............................................................................................... 40
Chương 2. CÁC THỂ LOẠI TRUYỆN KỂ ................................................................. 41
2.1. Thần thoại ............................................................................................................ 41
2.1.1. Vấn đề khái niệm “thần thoại” ........................................................................... 41
2.1.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 42
2.1.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 45
2.2. Truyền thuyết....................................................................................................... 47
2.2.1. Vấn đề khái niệm “truyền thuyết” ...................................................................... 47
2.2.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 48
2.2.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 51
2.3. Cổ tích ................................................................................................................... 52
2.3.1. Vấn đề khái niệm “cổ tích” ................................................................................ 52
2.3.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 55
2.3.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 60

2.4. Truyện ngụ ngôn ................................................................................................. 63
2.4.1. Vấn đề khái niệm “ngụ ngôn” ............................................................................ 63
3


2.4.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 64
2.4.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 66
2.5. Truyện cười ......................................................................................................... 67
2.5.1. Vấn đề khái niệm “truyện cười” ......................................................................... 67
2.5.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 68
2.5.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 73
2.6. Hướng dẫn học tập .............................................................................................. 74
2.7. Tài liệu tham khảo ............................................................................................... 74
2.8. Nội dung thảo luận .............................................................................................. 75
Chương 3. CÁC THỂ LOẠI HÁT NÓI ....................................................................... 76
3.1. Câu đố ................................................................................................................... 76
3.1.1. Vấn đề khái niệm “câu đố” ................................................................................. 76
3.1.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 76
3.1.3. Đặc trưng nghệ thuật .......................................................................................... 78
3.2. Tục ngữ ................................................................................................................. 79
3.2.1. Vấn đề khái niệm “tục ngữ” ............................................................................... 79
3.2.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 81
3.2.3. Đặc trưng nghệ thuật .......................................................................................... 84
3.3. Ca dao ................................................................................................................... 86
3.3.1. Vấn đề khái niệm “ca dao” ................................................................................ 86
3.3.2. Đặc trưng nội dung ............................................................................................ 88
3.3.3. Đặc trưng nghệ thuật ......................................................................................... 94
3.4. Vè và đồng dao ..................................................................................................... 97
3.4.1. Vè........................................................................................................................ 97
3.4.1.1. Vấn đề khái niệm “vè” .................................................................................... 97

3.4.1.2. Đặc trưng nội dung ......................................................................................... 97
3.4.1.3. Đặc trưng nghệ thuật ....................................................................................... 99
3.4.2. Đồng dao........................................................................................................... 101
3.4.2.1. Vấn đề khái niệm “đồng dao” ....................................................................... 101
3.4.2.2. Đặc trưng nội dung ....................................................................................... 102
3.4.2.3. Đặc trưng nghệ thuật ..................................................................................... 103
3.5. Hướng dẫn học tập ............................................................................................ 104
3.6. Tài liệu tham khảo ............................................................................................. 104
3.7. Nội dung thảo luận ............................................................................................ 105
Chương 4. CÁC THỂ LOẠI DIỄN XƯỚNG TỔNG HỢP ....................................... 106
4.1. Sử thi ................................................................................................................... 106
4.1.1. Vấn đề khái niệm “sử thi” ............................................................................... 106
4


4.1.2. Đặc trưng nội dung ........................................................................................... 107
4.1.3. Đặc trưng nghệ thuật ....................................................................................... 112
4.2. Truyện thơ .......................................................................................................... 116
4.2.1. Vấn đề khái niệm “truyện thơ” ........................................................................ 116
4.2.2. Đặc trưng nội dung .......................................................................................... 117
4.2.3. Đặc trưng nghệ thuật ....................................................................................... 119
4.3. Chèo sân đình ..................................................................................................... 122
4.3.1. Vấn đề khái niệm “chèo sân đình” .................................................................. 122
4.3.2. Đặc trưng nội dung .......................................................................................... 122
4.3.3. Đặc trưng nghệ thuật ....................................................................................... 123
4.4. Tuồng .................................................................................................................. 125
4.4.1. Vấn đề khái niệm “tuồng” ............................................................................... 125
4.4.2. Đặc trưng nội dung .......................................................................................... 127
4.4.3. Đặc trưng nghệ thuật ....................................................................................... 128
4.5. Hướng dẫn học tập ............................................................................................ 130

4.6. Tài liệu tham khảo ............................................................................................. 130
4.7. Nội dung thảo luận ............................................................................................ 131
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 132
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 133

5


ĐỀ CƯƠNG CHI TIẾT HỌC PHẦN
1. Thông tin về giảng viên
- Giảng viên của tổ bộ môn
Stt
Họ và tên
1
PGS.TS. Nguyễn Phong Nam
2
TS. Bùi Bích Hạnh
3
TS. Ngô Minh Hiền
4
Ths. Nguyễn Quang Huy
5
Ths. Đàm Nghĩa Hiếu

Thông tin cá nhân

- Giảng viên kiêm nhiệm
Stt
Họ và tên
1
TS. Lê Đức Luận
2
TS. Cao Thị Xuân Phượng

Thông tin cá nhân



2. Văn phòng Khoa Ngữ Văn
459 Tôn Đức Thắng, Quận Liên Chiểu, TP. Đà Nẵng
SDT: 0511 3 733328
3. Phân tích nhu cầu
3.1. Vị trí môn học
Tên môn học: Văn học dân gian Việt Nam
Khối kiến thức: Chuyên ngành
3.2. Thông tin người học
Để hoàn thành môn học này một cách hiệu quả, người học cần có những kiến
thức cơ bản về sự hình thành và con đường phát triển của văn học; đồng thời có những
kiến thức nền tảng về tổng quan nền văn học Việt Nam nhằm xác định được vị trí, vai
trò và ý nghĩa của bộ phận văn học dân gian trong nền văn học dân tộc. Từ đó, xác
định được mục tiêu và học tập hiệu quả.
Bên cạnh đó, người học cần có những kiến thức cơ bản về văn hóa Việt Nam,
gồm văn hóa của dân tộc Kinh và văn hóa của các tộc người thiểu số.
3.3. Nhu cầu xã hội đối với người học
Sinh viên tốt nghiệp ngành Ngữ Văn có khả năng đáp ứng nhu cầu công việc

của các cơ quan quản lí Nhà nước, các tổ chức xã hội cấp Trung ương và địa phương
trên toàn quốc, cụ thể những nhóm cơ quan, tổ chức sau:
- Các trường THCS và THPT
6


- Viện nghiên cứu khoa học xã hội
3.4. Những ưu tiên của cơ sở đào tạo
Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng là cơ sở duy nhất đào tạo cử nhân Văn học,
Sư phạm Ngữ Văn tại thành phố Đà Nẵng, trong đó, chương trình đạo tạo bao gồm học
phần Văn học dân gian Việt Nam.
4. Tóm tắt nội dung học phần
Văn học dân gian Việt Nam là tổng thể 54 nền văn học dân gian của 54 tộc
người cư trú trong lãnh thổ quốc gia Việt Nam, gồm văn học dân gian của người Kinh
và văn học dân gian của các tộc người thiểu số. Nội dung môn học này sẽ cung cấp cho
sinh viên những kiến thức cơ bản về đặc trưng văn học dân gian; hệ thống thể loại văn
học dân gian; các tiêu chí phân kì, phân vùng văn học dân gian. Môn học đồng thời sẽ
giới thiệu khái quát về đặc trưng các thể loại văn học dân gian được phân chia theo ba
loại hình diễn xướng: các thể loại truyện kể dân gian; các thể loại hát - nói dân gian;
các thể loại diễn xướng dân gian tổng hợp.
Học phần được thiết kế dành cho đối tượng là sinh viên năm thứ nhất, học vào
học kì I trong chương trình đào tạo ngành Cử nhân Văn học và Sư phạm Ngữ Văn.
5. Mục tiêu chung của học phần
Sau khi học xong môn học, sinh viên phải và có thể:
A. Về kiến thức
1. Giải thích được sự ra đời của văn học dân gian;
2. Phân biệt được văn học dân gian với văn học viết;
3. Giải thích được đặc trưng của văn học dân gian;
4. Trình bày được hệ thống thể loại của văn học dân gian;
5. Giải thích được tiến trình văn học dân gian;

6. So sánh được đặc trưng của vùng văn học dân gian Bắc bộ với đặc trưng của
vùng văn học dân gian Nam bộ;
7. So sánh được đặc trưng của vùng văn học dân gian Bắc Trung bộ với đặc
trưng của vùng văn học dân gian Nam Trung bộ;
8. Giải thích được kiểu tư duy thần thoại;
9. So sánh được kiểu tư duy thần thoại với kiểu tư duy cổ tích;
10. Giải thích được vấn đề thể loại giữa truyền thuyết và cổ tích lịch sử;
11. Vận dụng được thành ngữ trong giao tiếp;
12. Vận dụng được tục ngữ trong giao tiếp;
13. Vận dụng được ca dao trong giao tiếp;
14. Vận dụng được ngụ ngôn trong ứng xử;
15. Vận dụng được truyện cười trong ứng xử
16. Giải thích được quá trình hình thành của loại hình diễn xướng dân gian;
7


17. So sánh được chèo và tuồng;
18. Chứng minh được sự tương đồng giữa tư duy thần thoại và tư duy sử thi;
19. Giải thích được hiện tượng mai một của văn học dân gian trong đời sống
hiện đại;
20. Đề xuất được giải pháp bảo tồn vốn văn học dân gian;
21. Giải thích được ý nghĩa của văn học dân gian trong đời sống con người;
22. Giải thích được đặc trưng ngôn ngữ văn học dân gian;
B. Về kĩ năng
23. Hát được dân ca;
24. Kể được sử thi;
25. Tổ chức được buổi kể sử thi;
26. Tổ chức được vỡ chèo;
27. Sưu tầm được văn học dân gian;
C. Về thái độ

28. Yêu quý vốn văn học dân gian của dân tộc;
29. Có ý thức tích lũy và giữ gìn vốn văn học dân gian;
30. Tích cực tham gia hoạt động lễ hội dân gian;
Mục tiêu khác
31. Giao tiếp hiệu quả;
32. Thể hiện được tinh thần hợp tác.
MỤC TIÊU CHI TIẾT
Nội dung chi tiết
Chương 1. Khái quát về
văn học dân gian

Mục tiêu
Sau khi học xong chương 1, sinh viên phải và
có thể

1.1. Nội dung khái niệm
“văn học dân gian”

1. Nêu được khái niệm văn học dân gian;
2. Giải thích được sự ra đời của văn học dân gian;
3. Phân biệt được văn học dân gian với văn
học viết;

1.2. Các đặc trưng cơ bản của 4. Giải thích được đặc trưng của văn học dân gian;
5. Giải thích được sự chuyển hóa giữa các
văn học dân gian
đặc trưng của văn học dân gian;
6. Phân tích được chức năng của văn học dân gian;
1.3. Một vài vấn đề nghiên cứu 7. Trình bày được hệ thống thể loại của văn học
8

văn học dân gian

Chương 2.
truyện kể

Các

thể

dân gian;
8. Giải thích được tiến trình văn học dân gian;
9. Giải thích được tiêu chí phân vùng văn học
dân gian;
10. So sánh được đặc trưng của vùng văn học dân
gian Bắc bộ với đặc trưng của vùng văn học
dân gian Nam bộ;
11. So sánh được đặc trưng của vùng văn học dân
gian Bắc Trung bộ với đặc trưng của vùng
văn học dân gian Nam Trung bộ;
loại Sau khi học xong chương 2, sinh viên phải và
có thể

2.1. Thần thoại

1. Trình bày được khái niệm thần thoại;
2. Phân tích được cơ sở hình thành của thần thoại;
3. Chứng minh được đặc trưng của thần thoại;
4. Phân tích được thế giới quan thần thoại;

5. Mô tả được không gian thần thoại;

2.2. Truyền thuyết

6. Trình bày được khái niệm truyền thuyết;
7. Trình bày được tiêu chí phân loại truyền thuyết;
8. Phân tích được nội dung cơ bản của
truyền thuyết;
9. Phân tích được đặc trưng nhân vật truyền thuyết;

2.3. Cổ tích

10. Trình bày được khái niệm cổ tích;
11. Trình bày được tiêu chí phân loại cổ tích;
12. Giải thích được triết lí cổ tích
13. Phân tích được nhân sinh quan cổ tích;
14. Phân tích được đặc trưng thời gian cổ tích;

2.4. Ngụ ngôn

15. Trình bày được khái niệm ngụ ngôn;
16. Giải thích được nguyên nhân ra đời của truyện
ngụ ngôn;
17. Phân tích được triết lí nhân sinh của truyện
ngụ ngôn;
18. Phân tích được đặc trưng nhân vật ngụ ngôn;
9


2.5. Truyện cười

Chương 3. Các thể loại
hát nói

19. Trình bày được khái niệm truyện cười;
20. Phân tích được sắc thái cười trong truyện cười;
21. Phân tích được nghệ thuật xâu chuỗi trong
truyện cười;
Sau khi học xong chương 3, sinh viên phải và
có thể

3.1. Câu đố

1. Trình bày được khái niệm câu đố;
2. Giải thích được sự đa dạng về nội dung câu đố;
3. Phân tích được cấu tạo của câu đố;

3.2. Tục ngữ

4. Trình bày được khái niệm tục ngữ;
5. Phân biệt được tục ngữ với thành ngữ;
6. Giải thích được sự tương ứng giữa quá trình
tạo nghĩa và nội dung kinh nghiệm của tục ngữ;

3.3. Ca dao

7. Phân biệt được ca dao và dân ca;
8. Trình bày được hệ thống đề tài của ca dao;
9. Phân tích được thể thơ đặc trưng của ca dao;
10. Hát được dân ca;

3.4. Vè và đồng dao

11. Phân biệt được vè và đồng dao;
12. Phân tích được quan niệm về thế giới trong
đồng dao;
13. Phân tích được quan niệm về con người
trong vè;
14. Giải thích được tính thời sự của vè;
Sau khi học xong chương 4, sinh viên phải và
có thể

Chương 4. Các thể loại
diễn xướng tổng hợp
4.1. Sử thi

1. Trình bày được khái niệm sử thi;
2. Trình bày được cấu trúc sử thi;
3. Phân tích được đặc trưng nội dung của sử thi;
4. Phân tích được đặc trưng nhân vật sử thi;
5. Phân tích được không - thời gian sử thi;

10


4.2. Truyện thơ

6. Trình bày được khái niệm truyện thơ;
7. Trình bày được tiêu chí phân loại truyện thơ;
8. Phân tích được thân phận con người trong

truyện thơ;
9. Phân tích được đặc điểm ngôn ngữ của
truyện thơ;

4.3. Chèo sân đình

10. Trình bày được khái niệm chèo sân đình;
11. Trình bày được quá trình ra đời của chèo
sân đình;
12. Phân tích được thân phận người nữ trong chèo
sân đình;
13. Trình bày được bố cục chèo;
14. Phân tích được đặc điểm nhân vật chèo;

4.4. Tuồng

15. Trình bày được khái niệm tuồng;
16. Phân biệt được tuồng và chèo;
17. Phân tích được nội dung xã hội trong tuồng;
18. Phân tích được đặc trưng ước lệ của tuồng.

11


Mục tiêu nhận thức chi tiết
Nội
dung
I.
Khái
quát

về
văn
học
dân
gian

Bậc 2

Bậc I

Bậc 3

IA1. Trình bày được IB1. Phân biệt được IC1. Phân tích được
khái niệm văn học dân văn học dân gian với chức năng của văn học
gian
văn học viết
dân gian

IA2. Trình bày được IB2. Giải thích và
một số đặc trưng văn chứng minh được đặc
học dân gian
trưng văn học dân gian
qua từng thể loại

IC2. Phân tích được cơ
sở hình thành đặc trưng
truyền miệng của văn
học dân gian

IA3. Trình bày được IB3. Giải thích được IC3. Đánh giá được vị

đặc trưng nguyên hợp các biểu hiện của đặc trí tương đối của văn học
của văn học dân gian
trưng nguyên hợp
dân gian so với văn hóa

IA4. Trình bày được IB4. Giải thích được IC4. So sánh được thể
hệ thống thể loại của tiêu chí phân loại văn loại truyện cổ tích và thể
văn học dân gian
học dân gian
loại truyền thuyết

IA5. Trình bày được IB5. Giải thích được IC5. Căn cứ vào dữ liệu
tiến trình văn học
quy trình biên soạn một sưu tầm có sẵn, biên
dân gian
tác phẩm dân gian
soạn được một
truyện cười
IA6. Trình bày được IB6. Giải thích được
phương pháp sưu tầm tầm quan trọng của
văn học dân gian
việc sưu tầm văn học
dân gian

12


IA7. Liệt kê được các IB7. Giải thích được IC7. So sánh được đặc
tiêu chí phân vùng văn tiêu chí phân vùng văn trưng của vùng văn học
học dân gian

học dân gian
dân gian Bắc bộ với
vùng văn học dân gian
Nam bộ; của vùng văn
học dân gian Bắc Trung
bộ với vùng văn học dân
gian Nam Trung bộ
II.
Các
thể
loại
truyện
kể

IIA1. Nêu được khái IIB1. Giải thích được IIC1. Phân tích được cơ
niệm thần thoại
kiểu tư duy thần thoại
sở hình thành thần thoại
IIA2. Mô tả được IIB2. Giải thích được IIC2. Phân tích được thế
không gian thần thoại sự tương thích của giới quan thần thoại
không gian với nội
dung thần thoại
IIA3. Trình bày được IIB3. Phân biệt được IIC3. Phân tích được nội
khái niệm truyền truyền thuyết và thần dung cơ bản của truyền
thuyết
thoại
thuyết
IIA4. Trình bày được IIB4. Giải thích được IIC4. Phân tích được
hệ thống phân loại tiêu chí phân loại đặc trưng nhân vật
truyền thuyết

truyền thuyết
truyền thuyết
IIA5. Trình bày được IIB5. Giải thích được IIC5. Phân tích được
khái niệm cổ tích
đặc trưng thời gian
nhân sinh quan cổ tích
cổ tích
IIA6. Trình bày được IIB6. Phân biệt được IIC6. So sánh được kiểu
tiêu chí phân loại
truyện cổ tích thần kì tư duy cổ tích với kiểu
cổ tích
với truyền thuyết
tư duy thần thoại
IIA7. Trình bày được IIB7. Giải thích được IIC7. Phân tích được
khái niệm ngụ ngôn
nguyên nhân ra đời của triết lí nhân sinh trong
truyện ngụ ngôn
truyện ngụ ngôn

13


IIA8. Nêu được khái IIB8. Phân biệt được
niệm truyện cười
truyện cười kết chuỗi
và truyện cười không
kết chuỗi

IIC8. So sánh được đặc
trưng nhân vật truyện

cười với đặc trưng nhân
vật truyện ngụ ngôn

IIA9. Trình bày được IIB9. Giải thích được IIC9. Phân tích được sắc
cơ chế cười trong nghệ thuật xâu chuỗi thái cười trong
truyện cười
trong truyện cười
truyện cười
III.
Các
thể
loại
hát
nói

IIIA1. Nêu được khái IIIB1. Giải thích được IIIC1. Phân tích được
niệm câu đố
sự đa dạng về nội dung tính liên tưởng trong
của câu đố
câu đố
IIIA2. Trình bày được IIIB2. Giải thích được IIIC2. Phân tích được
cấu tạo câu đố
sự liên kết của các yếu cấu trúc câu đố
tố tạo thành câu đố
IIIA3. Nêu được khái IIIB3. Phân biệt được IIIC3. Phân tích được
niệm tục ngữ
tục ngữ với thành ngữ
thế giới quan trong
tục ngữ
IIIA4. Trình bày được IIIB4. Giải thích được

đặc trưng nội dung sự tương ứng giữa quá
của tục ngữ
trình tạo nghĩa với nội
dung kinh nghiệm của
tục ngữ

IIIC4. Vận dụng được
tục ngữ để phân tích
kinh nghiệm trồng trọt
của người nông dân

IIIA5. Nêu được khái IIIB5. Phân biệt được IIIC5. Phân tích được
niệm ca dao
ca dao và dân ca
thể thơ đặc trưng của ca
dao
IIIA6. Trình bày được IIIB6. Giải thích được IIIC6. Hát được dân ca
hệ thống phân loại
tiêu chí phân loại ca
ca dao
dao

14


IIIA7. Trình bày được IIIB7. Giải thích được IIIC7. Phân tích được
khái niệm vè
tính thời sự của vè
nhân sinh quan trong vè
IIIA8. Trình bày được IIIB8. Phân biệt được IIIC8. Phân tích được

đặc trưng nội dung vè và đồng dao
thế giới quan trong
của đồng dao
đồng dao

IV.
Các
thể
loại
diễn
xướng
tổng
hợp

IVA1. Nêu được khái IVB1. Giải thích được IVC1. Phân tích được
niệm sử thi
đặc trưng nội dung của đặc trưng nhân vật sử thi
sử thi
IVA2. Trình bày được IVB2. Giải thích được IVC2. Phân tích được
cấu trúc sử thi
đặc điểm ngôn ngữ
không - thời gian sử thi
sử thi
IVA3. Nêu được khái IVB3. Giải thích được IVC3. Phân tích được
niệm truyện thơ
đặc điểm nhân vật thân phận con người
truyện thơ
trong truyện thơ
IVA4. Trình bày được IVB4. Giải thích được IVC4. Phân tích được
tiêu chí phân loại tiêu chí phân loại đặc điểm ngôn ngữ của

truyện thơ
truyện thơ
truyện thơ
IVA5. Nêu được khái IVB5. Giải thích được IVC5. Phân tích được
niệm chèo sân đình
đặc điểm của ngôn ngữ đặc điểm của nhân vật
chèo
chèo
IVA6. Trình bày được IVB6. Giải thích được IVC6. Phân tích được
quá trình ra đời của nguồn gốc của chèo
thân phận người nữ
chèo sân đình
trong chèo
IVA7. Trình bày được IVB7. Giải thích được IVC7.
bố cục vỡ chèo
trình tự của các thành
phần trong một vỡ chèo

15


IVA8. Nêu được khái IVB8. Giải thích được IVC8. So sánh được
niệm tuồng
đặc trưng ước lệ của tuồng và chèo
tuồng
IVA9. Trình bày được IVB9. Giải thích được IVC9. Phân tích được
lịch sử phát triển nguồn gốc của tuồng
nội dung xã hội trong
tuồng
tuồng

6. Tổng hợp mục tiêu

Mục tiêu
Nội dung
Vấn đề 1
Vấn đề 2
Vấn đề 3
Vấn đề 4
Tổng

BẢNG TỔNG HỢP MỤC TIÊU
Bậc I
Bậc II
Bậc III
7
9
8
9
33

7
9
8
9
33

6
9
8

8
31

7. Nội dung chi tiết
Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ VĂN HỌC DÂN GIAN
(6 tiết)
1.1. Nội dung khái niệm “văn học dân gian”
1.1.1. Quan niệm của các nhà nghiên cứu trên thế giới
1.1.2. Quan niệm của các nhà nghiên cứu trong nước
1.1.3. Vị trí tương đối của văn học dân gian
1.1.3.1. So với văn hóa dân gian
1.1.3.2. So với văn học viết
1.2. Các đặc trưng cơ bản của văn học dân gian
1.2.1. Tính nguyên hợp và tính đa chức năng
1.2.2. Tính truyền miệng và tính diễn xướng
1.2.3. Tính tập thể và tính vô danh
1.2.4. Tính biến dị
16

Mục tiêu khác


1.2.5. Tính địa phương, tính dân tộc và tính quốc tế
1.3. Một vài vấn đề nghiên cứu văn học dân gian
1.3.1. Hệ thống thể loại văn học dân gian
1.3.2. Vấn đề phân kì văn học dân gian
1.3.3. Vấn đề phân vùng văn học dân gian
Chương 2
CÁC THỂ LOẠI TRUYỆN KỂ

(14 tiết)
2.1. Thần thoại
2.1.1. Vấn đề khái niệm “thần thoại”
2.1.2. Đặc trưng nội dung
2.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.2. Truyền thuyết
2.2.1. Vấn đề khái niệm “truyền thuyết”
2.2.2. Đặc trưng nội dung
2.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.3. Cổ tích
2.3.1. Vấn đề khái niệm “cổ tích”
2.3.2. Đặc trưng nội dung
2.3.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.4. Truyện ngụ ngôn
2.4.1. Vấn đề khái niệm “ngụ ngôn”
2.4.2. Đặc trưng nội dung
2.4.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.5. Truyện cười
2.5.1. Vấn đề khái niệm “truyện cười”
2.5.2. Đặc trưng nội dung
2.5.3. Đặc trưng nghệ thuật
Chương 3
CÁC THỂ LOẠI HÁT NÓI
(12 tiết)
3.1. Câu đố
3.1.1. Vấn đề khái niệm “câu đố”
3.1.2. Đặc trưng nội dung
3.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
17

3.2. Tục ngữ
3.2.1. Vấn đề khái niệm “tục ngữ”
3.2.2. Đặc trưng nội dung
3.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
3.3. Ca dao
3.3.1. Vấn đề khái niệm “ca dao”
3.3.2. Đặc trưng nội dung
3.3.3. Đặc trưng nghệ thuật
3.4. Vè và đồng dao
3.4.1. Vè
3.4.1.1. Vấn đề khái niệm “vè”
3.4.1.2. Đặc trưng nội dung
3.4.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
3.4.2. Đồng dao
3.4.2.1. Vấn đề khái niệm “đồng dao”
3.4.2.2. Đặc trưng nội dung
3.4.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
Chương 4
CÁC THỂ LOẠI DIỄN XƯỚNG TỔNG HỢP
(13 tiết)
4.1. Sử thi
4.1.1. Vấn đề khái niệm “sử thi”
4.1.2. Đặc trưng nội dung
4.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
4.2. Truyện thơ
4.2.1. Vấn đề khái niệm “truyện thơ”
4.2.2. Đặc trưng nội dung
4.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
4.3. Chèo sân đình

4.3.1. Vấn đề khái niệm “chèo sân đình”
4.3.2. Đặc trưng nội dung
4.3.3. Đặc trưng nghệ thuật
4.4. Tuồng
4.4.1. Vấn đề khái niệm “tuồng”
4.4.2. Đặc trưng nội dung
4.4.3. Đặc trưng nghệ thuật
18


8. Học liệu
1. Lê Ngọc Cầu - Phan Ngọc (1984), Nội dung xã hội và mỹ học tuồng đồ, nxb Khoa
học Xã hội, H.
2. Hà Văn Cầu (1977), Mấy vấn đề trong kịch bản chèo, nxb Văn hoá, H.
3. Hà Văn Cầu (2005), Hề Chèo, nxb Trẻ, tp. Hồ Chí Minh.
4. Nông Minh Châu và nhiều tác giả (1964), Truyện thơ Tày - Nùng (2 tập), nxb Văn
học, H.
5. Nguyễn Đổng Chi (1993), Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam (3 tập), Viện Văn
học, H.
6. Nguyễn Đổng Chi và nhiều tác giả (1956), Lược khảo về thần thoại Việt Nam, nxb
Văn Sử Địa, H.
7. Đào Tử Chí (1959), Bài ca chàng Đăm Săn, nxb Văn hoá, H
8. Trương Chính (1986), Tiếng cười Việt Nam, nxb Khoa học Xã hội, H.
9. Trương Chính (1997), Bình giải truyện ngụ ngôn, nxb Giáo dục, H.
10. Chu Xuân Diên, Lương Văn Đang, Phương Tri (1998), Tục ngữ Việt Nam, nxb
Khoa học Xã hội, H.
11. Phan Thị Đào (1999), Tìm hiểu thi pháp Tục ngữ Việt Nam, nxb Thuận Hóa, Huế.
12. Cao Huy Đỉnh (1976), Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam, nxb Khoa
học Xã hội, H.
13. Nguyễn Xuân Đức (2003), Những vấn đề thi pháp Văn học dân gian, nxb Khoa

học Xã hội, H.
14. Ninh Viết Giao (1997), Câu đố Việt Nam, nxb Khoa học Xã hội, H.
15. Nguyễn Thị Bích Hà (2014), Nghiên cứu văn học dân gian từ mã văn học dân
gian, nxb Đại học Sư phạm, H.
16. Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (2006), Từ điển thuật ngữ văn học,
nxb Giáo dục, H.
17. Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam (2001), Một thế kỷ sưu tầm nghiên cứu Văn nghệ
dân gian, nxb Văn hóa thông tin, H.
18. Lê Đức Luận (2009), Cấu trúc ca dao trữ tình người Việt, nxb Đại học Huế, Huế.
19. Lê Đức Luận (2010), Giáo trình văn học dân gian Việt Nam, Đại học Đà Nẵng, Đà Nẵng.
20. Lê Đức Luận (2011), Điểm nhìn nghiên cứu văn học, nxb Đại học Huế, Huế.
21. Đặng Văn Lung (chủ biên) (1997), Nghiên cứu Văn nghệ dân gian Việt Nam (2
tập), nxb Văn hoá dân tộc, H.
22. Đặng Văn Lung (2003), Lịch sử và Văn học dân gian, nxb Văn học, H.
19


23. Đinh Gia Khánh (chủ biên), Chu Xuân Diên, Võ Quang Nhơn (1997), Văn học dân
gian Việt Nam, nxb Giáo dục, H.
24. Vũ Ngọc Khánh (1996), Hành trình vào xứ sở cười, nxb Giáo dục, H.
25. Nguyễn Xuân Kính (1992), Thi pháp ca dao, nxb Khoa học Xã hội, H.
26. Nguyễn Xuân Kính, Phan Đăng Nhật (chủ biên), Phan Đăng Tài, Nguyễn Thuý
Loan, Đặng Diệu Trang (1995), Kho tàng ca dao người Việt (4 tập), nxb Văn hóa
thông tin, H.
27. Nguyễn Xuân Kính (2012), Một nhận thức về văn học dân gian Việt Nam, nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội, H.
28. Đỗ Hồng Kỳ (1996), Sử thi thần thoại Mnông, nxb Khoa học Xã hội, H.
29. Tăng Kim Ngân (1994), Cổ tích thần kỳ người Việt, đặc điểm cấu tạo cốt truyện,
nxb Khoa học Xã hội, H.
30. Trần Đình Ngôn (2005), Nguyên tắc cơ bản trong nghệ thuật chèo, nxb Sân khấu, H.

31. Triều Nguyên (2000), Nghệ thuật chơi chữ trong ca dao người Việt, nxb Thuận
Hóa, Huế.
32. Phan Đăng Nhật (1991), Sử thi Ê Đê, nxb Khoa học Xã hội, H.
33. Phan Đăng Nhật (2009), Văn hoá các dân tộc thiểu số những giá trị đặc sắc, nxb
Khoa học Xã hội, H.
34. Bùi Mạnh Nhị (2001), Văn học dân gian, những công trình nghiên cứu, nxb Giáo dục, H.
35. Nhiều tác giả (1995), Đặc trưng nghệ thuật tuồng, nxb Sân khấu, H.
36. Nhiều tác giả (2001), Tuồng Quảng Nam, Sở Văn hóa Thông tin Quảng Nam xuất bản.
37. Vũ Ngọc Phan (1978), Tục ngữ, ca dao dân ca Việt Nam, nxb Khoa học Xã hội, H.
38. Lê Trường Phát (2000), Thi pháp Văn học dân gian, nxb Giáo dục, H.
39. V. IA. Propp (Chu Xuân Diên dịch) (2003), Tuyển tập V.IA. Propp (2 tập), nxb
Văn hóa Dân tộc, H.
40. Lê Chí Quế (chủ biên), Nguyễn Hùng Vĩ, Võ Quang Nhơn (1996), Văn học dân
gian Việt Nam, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, H.
41. Ngô Đức Thịnh - Frank Proschan (2005), Folklore thế giới - một số công trình
nghiên cứu cơ bản, nxb Khoa học Xã hội, H.
42. Đỗ Bình Trị (1991), Văn học dân gian Việt Nam (tập 1), nxb Giáo dục, H.
43. Đỗ Bình Trị (1995), Phân tích tác phẩm văn học dân gian, nxb Giáo dục, H.
44. Đỗ Bình Trị (1999), Những đặc điểm của thi pháp Văn học dân gian, nxb Giáo
dục, H.
45. Nguyễn Văn Trung (1986), Câu đố Việt Nam, nxb tp. Hồ Chí Minh, tp. Hồ Chí Minh.
20


46. Vũ Anh Tuấn (1995), Giảng văn Văn học dân gian, nxb Giáo dục, H.
47. Hoàng Tiến Tựu (1983), Mấy vấn đề về phương pháp giảng dạy, nghiên cứu Văn
học dân gian, nxb Giáo dục, H.
48. Hoàng Tiến Tựu (1990), Văn học dân gian Việt Nam (tập 2), nxb Giáo dục, H.
49. Hoàng Tiến Tựu (1996), Bình giảng truyện dân gian, nxb Giáo dục, H.
50. Hoàng Tiến Tựu (1997), Bình giảng ca dao, nxb Giáo dục, H.

9. Hình thức tổ chức dạy học
9.1. Lịch trình chung
TUẦN

HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC
NỘI
TỔNG SỐ
DUNG Lý thuyết Thảo luận Nhóm Tự học Tư vấn KTĐG

1

3

3

3

3

3

3

3

4

3

3

3

3

2

2

2

5

ND1

ND2

6
7
8
9
10

ND3

3

3

3

3

3
BT tháng

3

12
13
ND4

3

3

3

3

3

3

3

15

BT tháng

4
Tổng

3

3

11

14

BT tháng

3

35

10

0

21

0

0

4
45

9.2. Lịch trình chi tiết
Hình
Thời
thức
gian,
Yêu cầu SV
Nội dung chính
tổ chức
địa
chuẩn bị
dạy học điểm
Tuần 0
Giới thiệu chung về học phần và chính sách của học phần
Lí
1 giờ 1. Giới thiệu đề cương
thuyết
CT
- Cấu trúc đề cương;
- Đọc đề cương
- Mục tiêu môn học;
môn học;
- Các hình thức tổ chức dạy - Xây dựng kế
học, nhiệm vụ của sinh viên hoạch học tập;
trong mỗi hình thức dạy học;
- Chuẩn bị học liệu
- Các hình thức kiểm tra đánh giá theo hướng dẫn.
và tỉ lệ;
- Hệ thống các vấn đề sinh viên
chọn làm bài tập lớn học kì;

2. Giới thiệu tổng quan
học phần
- Hệ thống các đối tượng nghiên
cứu và phương pháp nghiên cứu;
sưu tầm văn học dân gian
Việt Nam;
- Hệ thống khái niệm và đặc
trưng các thể loại văn học
dân gian;
- Vấn đề văn học dân gian trong
đời sống hiện đại.
3. Phân nhóm sinh viên đến hết
học kì
- Mỗi 7 sinh viên thành lập một
nhóm học tập;
- Các thành viên trong nhóm có
trách nhiệm hỗ trợ nhau trong
học tập;
- Nhóm học tập đồng thời là
nhóm thực hiện bài tập tháng.
22

Ghi
chú


Lí
thuyết

Lí

thuyết

3 giờ
CT

3 giờ
CT

Tuần 1
Nội dung 1. Khái quát về văn học dân gian
1.1. Nội dung khái niệm “văn Đọc các tài liệu
tham khảo cuối
học dân gian”
1.1.1. Quan niệm của các nhà chương.
nghiên cứu trên thế giới
1.1.2. Quan niệm của các nhà
nghiên cứu trong nước
1.1.3. Vị trí tương đối của
văn học dân gian
1.1.3.1. So với văn hóa dân gian
1.1.3.2. So với văn học viết
1.2. Các đặc trưng cơ bản của
văn học dân gian
1.2.1. Tính nguyên hợp và tính
đa chức năng
1.2.2. Tính truyền miệng và tính
diễn xướng
1.2.3. Tính tập thể và tính
vô danh
Tuần 2

Nội dung 1. Khái quát về văn học dân gian
1.2. Các đặc trưng cơ bản của Đọc các tài liệu
văn học dân gian
tham khảo cuối
1.2.4. Tính biến dị
chương.
1.2.5. Tính địa phương, tính
dân tộc và tính quốc tế
1.3. Một vài vấn đề nghiên cứu
văn học dân gian
1.3.1. Hệ thống thể loại văn học
dân gian
1.3.2. Vấn đề phân kì văn học
dân gian
1.3.3. Vấn đề phân vùng văn học
dân gian

23


Tuần 3
Nội dung 2. Các thể loại truyện kể
Lí
thuyết

3 giờ
CT

2.1. Thần thoại
2.1.1. Vấn đề khái niệm

“thần thoại”
2.1.2. Đặc trưng nội dung
2.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.2. Truyền thuyết
2.2.1. Vấn đề khái niệm
“truyền thuyết”

Đọc các tài liệu
tham khảo cuối
chương.

Tuần 4
Nội dung 2. Các thể loại truyện kể
Lí
thuyết

Lí
thuyết

Lí
thuyết

3 giờ
CT

3 giờ
CT

2 giờ
CT

2.2. Truyền thuyết
2.2.2. Đặc trưng nội dung
2.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
2.3. Cổ tích
2.3.1. Vấn đề khái niệm
“cổ tích”
2.3.2. Đặc trưng nội dung

Đọc các tài liệu
tham khảo cuối
chương.

Tuần 5
Nội dung 2. Các thể loại truyện kể
Đọc các tài liệu
2.3. Cổ tích
2.3.2. Đặc trưng nội dung
tham khảo cuối
2.3.3. Đặc trưng nghệ thuật
chương.
2.4. Truyện ngụ ngôn
2.4.1. Vấn đề khái niệm
“ngụ ngôn”
2.4.2. Đặc trưng nội dung
2.4.3. Đặc trưng nghệ thuật
Tuần 6.
Nội dung 2. Các thể loại truyện kể
Đọc các tài liệu
2.5. Truyện cười

2.5.1. Vấn đề khái niệm
tham khảo cuối
24


“truyện cười”
chương.
2.5.2. Đặc trưng nội dung
2.5.3. Đặc trưng nghệ thuật
Tuần 7.
Nội dung 2. Các thể loại truyện kể
Thảo
luận

3 giờ
CT

1. Phát hiện và trình bày yếu tố
liên kết trong quá trình hình
thành hệ thống truyện kể
dân gian;
2. Xây dựng buổi kể thần thoại.

Lí
thuyết

Lí
thuyết

3 giờ

CT

3 giờ
CT

Tuần 8.
Nội dung 3. Các thể loại hát nói
Đọc các tài liệu
3.1. Câu đố
3.1.1. Vấn đề khái niệm “câu đố” tham khảo cuối
3.1.2. Đặc trưng nội dung
chương.
3.1.3. Đặc trưng nghệ thuật
3.2. Tục ngữ
3.2.1. Vấn đề khái niệm
“tục ngữ”
3.2.2. Đặc trưng nội dung
3.2.3. Đặc trưng nghệ thuật
Tuần 9.
Nội dung 3. Các thể loại hát nói
Đọc các tài liệu
3.3. Ca dao
3.3.1. Vấn đề khái niệm “ca dao” tham khảo cuối
3.3.2. Đặc trưng nội dung
chương.
Tuần 10.
Nội dung 3. Các thể loại hát nói

25

Bài tập
tháng