Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng đồng bằng sông hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*************

NGUYỄN THỊ HẢO

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG
ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG
GIA ĐÌNH VĂN HÓA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*************

NGUYỄN THỊ HẢO

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG
ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN
HÓA HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC và CNDVLS
Mã số: 62 22 03 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phan Thanh Khôi

HÀ NỘI – 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.
Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ
ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Hảo


LỜI CẢM ƠN
Luận án này được hoàn thành tại Khoa Triết học, trường Đại học khoa
học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội dưới sự hướng dẫn của
PGS.TS Phan Thanh Khôi.
Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đối với các thầy, cô giáo
Khoa Triết học, phòng đào tạo sau đại học trường Đại học khoa học Xã hội và
Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội và gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã
giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập để hoàn thành luận án này.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn là
PGS.TS Phan Thanh Khôi đã tận tình hướng dẫn, động viên, khích lệ tôi trong
quá trình thực hiện luận án.
Hà Nội, ngày 30 tháng 1 năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Hảo

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC ........................................................................................................... 1
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... 1
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................................... 10
1.1. Các công trình nghiên cứu về phụ nữ nông thôn................................... 10
1.2. Các công trình nghiên cứu về xây dựng gia đình văn hóa .................... 14
1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây
dựng gia đình văn hóa...................................................................................... 21
1.4. Khái quát những thành tựu của các công trình nghiên cứu liên quan
đến đề tài luận án và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu......... 29
Chƣơng 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHUNG VỀ
VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG
HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA ................................ 33
2.1. Một số lý thuyết, quan điểm chính đƣợc vận dụng trong nghiên cứu..... 33
2.1.1. Lý thuyết vai trò xã hội ............................................................................ 33
2.1.2. Lý thuyết nữ quyền và nhận thức trong phong trào Phụ nữ trong phát
triển, Giới trong phát triển.................................................................................. 34
2.1.3. Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng
sản Việt Nam về vai trò của người phụ nữ trong xây dựng gia đình .................... 37
2.2. Các quan niệm cơ bản .............................................................................. 41
2.2.1. Quan niệm về phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ............... 41

1

2.2.2. Quan niệm về gia đình văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng .................................................................................................. 45
2.2.3. Quan niệm về vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông Hồng
trong xây dựng gia đình văn hóa ........................................................................ 55
2.3. Những yếu tố tác động đến vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng
bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa ....................................... 65
2.3.1. Đặc điểm địa lý - tự nhiên và đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội
của nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng....................................................... 65
2.3.2. Yếu tố gia đình truyền thống ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ......... 73
2.3.3. Yếu tố bản thân phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.................... 76
Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN
VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH
VĂN HÓA HIỆN NAY VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA............................ 80
3.1. Thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng
trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay .................................................... 80
3.1.1. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia
đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc.................................................................. 80
3.1.2. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong thực hiện và
vận động các thành viên gia đình chấp hành đường lối của Đảng, chính sách của
Nhà nước, các quy định của cộng đồng....................................................................... 90
3.1.3. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông Hồng trong đoàn
kết gia đình với họ hàng, xóm giềng, xã hội .................................................... 100
3.2. Nguyên nhân của thực trạng và những vấn đề đặt ra đối với vai trò
của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia
đình văn hóa hiện nay .................................................................................... 107
3.2.1. Nguyên nhân của thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng
bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........................... 107

2

3.2.2. Những vấn đề đặt ra đối với vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng
sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay .............................................114
Chƣơng 4. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN VÀ CÁC GIẢI PHÁP CHỦ
YẾU PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG
BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA HIỆN
NAY ................................................................................................................. 123
4.1. Những quan điểm cơ bản phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........... 123
4.1.1. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong
xây dựng gia đình văn hóa phải gắn với việc thực hiện có hiệu quả các chính
sách đối với phụ nữ, gia đình nói chung .......................................................... 123
4.1.2. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong
xây dựng gia đình văn hóa phải gắn với quy hoạch phát triển vùng và Chương
trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới ............................................ 125
4.1.3. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây
dựng gia đình văn hóa phải gắn với việc nâng cao vị thế của họ trong gia đình....126
4.2. Các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........... 128
4.2.1. Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức về vị thế và vai trò của phụ nữ trong
xây dựng gia đình văn hóa ............................................................................... 128
4.2.2. Nhóm giải pháp phát triển kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Hồng
để tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao vị thế cho phụ nữ ............................ 132
4.2.3. Nhóm giải pháp phát huy trách nhiệm của gia đình và nâng cao toàn diện
năng lực của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia
đình văn hóa.................................................................................................................140

3

4.2.4. Nhóm giải pháp phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở, nhất là vai
trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp và Hội Nông dân trong công tác phụ nữ
và xây dựng gia đình văn hóa .......................................................................... 150
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 158
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................. 161
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 162
PHỤ LỤC ........................................................................................................ 172

4


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Lý luận cũng như thực tiễn cho thấy, phụ nữ là một trong những nguồn
lực cơ bản và đã có những đóng góp rất lớn lao vào sự phát triển của mỗi quốc
gia, dân tộc. Vì vậy, thực hiện bình đẳng giới, phát huy vai trò của phụ nữ đã
trở thành một phần quan trọng của chiến lược quốc gia về phát triển bền vững.
Đồng bằng sông Hồng (hay châu thổ sông Hồng) là một khu vực rộng
lớn nằm quanh hạ lưu sông Hồng thuộc miền Bắc Việt Nam, vùng đất bao
gồm các tỉnh và thành phố: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng
Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Quảng Ninh.
Nông thôn Đồng bằng sông Hồng được xem là điển hình của nông thôn Việt
Nam, bởi trong nó bảo lưu nhiều nét truyền thống văn hóa của người Việt
suốt hàng ngàn năm lịch sử. Truyền thống này đã thấm sâu vào tâm hồn người
nông dân nói chung và người phụ nữ nông thôn nói riêng.
Đồng bằng sông Hồng cũng là nơi chịu tác động mạnh mẽ của quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Truyền thống - hiện đại
(bao gồm cả yếu tố tích cực, tiêu cực) đang tồn tại đan xen trong cuộc sống

các gia đình, đặc biệt tư tưởng trọng nam khinh nữ của hàng nghìn năm Bắc
thuộc vẫn “thâm căn cố đế” ở châu thổ này.
Ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay, phụ nữ có vai trò
quan trọng trong gia đình và ngoài xã hội. Họ không chỉ tích cực sản xuất,
làm phần lớn công việc gia đình, mà còn tham gia xây dựng, đào tạo nguồn
nhân lực mới, góp phần biến đổi cơ cấu lao động, việc làm, cơ cấu ngành
nghề và kinh tế - xã hội nông thôn. Mặc dù có đóng góp to lớn cho sự phát
triển, nhưng xã hội cũng như gia đình chưa đánh giá đúng những cống hiến
này của người phụ nữ. Phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng còn

5


chịu nhiều thiệt thòi trong cuộc sống, ít có cơ hội, điều kiện để học hành, vui
chơi giải trí,... vị thế của họ rất thấp.
Những nghiên cứu hiện nay về phụ nữ ở Đồng bằng sông Hồng còn chưa
đề cập nhiều đến vai trò và vị thế của họ, bởi lẽ Đồng bằng sông Hồng là nơi
bị ảnh hưởng sâu sắc các quan điểm Nho giáo, nên tâm lý “trọng nam khinh
nữ” đã ăn sâu vào suy nghĩ, hành vi, thái độ của người dân nơi đây (trong đó
có cả phụ nữ). Bản thân phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng còn
giữ lối sống khép kín, chưa mạnh dạn tham gia các hoạt động bên ngoài gia
đình, nhất là về chính trị, văn hóa – xã hội. Họ mang nặng tâm lý của phụ nữ
truyền thống, ít đòi hỏi quyền lợi cá nhân, hy sinh nhiều cho bố mẹ, chồng,
con, anh em,... Đây chính là những rào cản bất lợi đối với phụ nữ trong quá
trình tôn vinh vị thế của mình.
Trước bối cảnh như vậy, việc nghiên cứu làm rõ thực trạng vai trò của
phụ nữ, qua đó đề xuất các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò và nâng cao vị
thế cho họ là rất cần thiết. Đây cũng là nhiệm vụ quan trọng trong giải quyết
các vấn đề về giới, tiến tới bình đẳng giới một cách thực sự.
Tác giả lựa chọn đề tài: “Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng

sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay” làm luận án tiến sỹ
triết học, chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật
lịch sử chính là nhằm đáp ứng phần nào yêu cầu cấp thiết đó.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn chung về vai trò của phụ nữ nông
thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa, luận án
phân tích làm rõ thực trạng và đề xuất những quan điểm cơ bản, các giải pháp
chủ yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng
trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.

6


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Thứ nhất, luận án phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn chung về
vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia
đình văn hóa.
Thứ hai, luận án đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa và đặt ra những vấn
đề cần giải quyết hiện nay đối với vai trò này của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng.
Thứ ba, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản và các giải pháp chủ
yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong
xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông
Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng gồm nhiều tầng lớp khác
nhau, luận án chủ yếu nghiên cứu phụ nữ trong các gia đình làm nông nghiệp,
ngoài ra còn có một bộ phận phụ nữ làm nghề thủ công và dịch vụ.
Đồng bằng sông Hồng gồm 11 tỉnh, thành phố; trong đó luận án chú
trọng phân tích vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa
ở một số tỉnh/thành phố có tính đại diện: Thành phố Hà Nội (đại diện cho
trung tâm); tỉnh Hải Dương (đại diện cho các tỉnh phía Bắc); tỉnh Thái Bình
(đại diện cho các tỉnh phía Nam)1.

1

Trong các tỉnh này, tác giả tập trung điều tra việc thực hiện vai trò của phụ nữ ở 3 xã: Xã Dương Liễu, Hoài
Đức (thành phố Hà Nội); xã Đồng Lạc, Nam Sách (tỉnh Hải Dương); xã Trung An, Vũ Thư (tỉnh Thái Bình).
Sở dĩ tác giả chọn 3 xã này là nơi điều tra của đề tài vì xã Dương Liễu, Hoài Đức là xã đang phát triển mạnh
bởi các ngành nghề dịch vụ; xã Đồng Lạc, Nam Sách là xã đang trong quá trình công nghiệp hóa nông

7


Luận án nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông
Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa thời kỳ đổi mới đất nước, đặc biệt chú
ý giai đoạn từ năm 1998 (năm có Nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII về xây
dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó có vấn
đề xây dựng gia đình văn hóa) đến nay.
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của
chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, chủ
trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam.
4.2. Cơ sở thực tiễn

Luận án tập trung vào thực tiễn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước; công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn vùng Đồng bằng sông
Hồng, tình hình xây dựng gia đình văn hóa và vai trò người phụ nữ trong xây
dựng gia đình văn hóa thời kỳ đổi mới.
4.3. Phương pháp nghiên cứu
Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Sử dụng các phương pháp nghiên cứu
như: Phân tích, tổng hợp, tổng kết thực tiễn, kết hợp lịch sử - lôgic, đối chiếu, so
sánh, thống kê,... Ngoài ra, để đảm bảo tính khách quan, độ tin cậy, tính đại diện
của thông tin, luận án còn sử dụng các phương pháp định tính (như phỏng vấn
sâu) và phương pháp định lượng (như bảng hỏi) của xã hội học.
5. Đóng góp mới về mặt khoa học của luận án
Từ góc độ triết học, chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ
nghĩa duy vật lịch sử, luận án đã làm rõ một số khái niệm: Phụ nữ nông thôn

nghiệp, nông thôn; xã Trung An, Vũ Thư là xã thuần nông. Các xã này thể hiện rõ nhất sự phát triển của khu
vực nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

8


vùng Đồng bằng sông Hồng, gia đình văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa
nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa.
Thông qua phân tích, đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn
vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa và những vấn đề
đặt ra, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản và các giải pháp chủ yếu phát
huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận
Kết quả của luận án góp phần khẳng định tính đúng đắn các quan điểm
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà
nước Việt Nam về vai trò của phụ nữ trong gia đình; bổ sung, phát triển một
số vấn đề lý luận khoa học về vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn
hóa. Kết quả của luận án còn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong
nghiên cứu khoa học, giảng dạy và học tập các vấn đề liên quan đến vai trò
gia đình, vai trò phụ nữ, bình đẳng giới,…
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần cung cấp những luận cứ
khoa học cho Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, đặc biệt đảng
ủy, chính quyền và các cấp hội vùng Đồng Bằng sông Hồng quyết định những
chủ trương, biện pháp nâng cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ trong
xây dựng gia đình văn hóa thời gian tới.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả
liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương 11 tiết.

9


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Các công trình nghiên cứu về phụ nữ nông thôn
Trong những năm gần đây có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về
phụ nữ nông thôn dưới những góc độ khác nhau và đã đạt được những kết quả
nhất định, có thể nêu ra một số công trình tiêu biểu:
Đề tài khoa học cấp Bộ “Phụ nữ nông thôn và việc phát triển các ngành
nghề phi nông nghiệp” (1997) của tác giả Đỗ Thị Bình [4]. Đề tài tập trung

nghiên cứu các nội dung sau: Tìm hiểu sự phát triển các ngành nghề phi nông
nghiệp; Vai trò của người phụ nữ nông thôn trong quá trình công nghiệp hoá,
hiện đại hoá nông thôn; Người phụ nữ nông thôn trong việc phát triển các
ngành nghề phi nông nghiệp qua khảo sát ở các điểm nghiên cứu lựa chọn;
Tiềm năng phát triển ngành nghề phi nông nghiệp của phụ nữ nông thôn và sự
hỗ trợ của Nhà nước, cộng đồng đối với phụ nữ. Kết quả của công trình này có
thể tham khảo trong nghiên cứu đề tài luận án ở những nội dung có liên quan.
Cuốn sách “Gia đình và phụ nữ trong biến đổi văn hóa nông thôn”
(2001) của Nguyễn Linh Khiếu (Chủ biên) [46]. Từ thực tiễn nghiên cứu khoa
học, tác giả đã tập trung sửa chữa, biên soạn và tập hợp các bài viết riêng về
một chủ đề thành một cuốn sách mang tính chuyên luận. Cuốn sách này được
kết cấu thành hai phần theo một logic hợp lý. Phần 1: Biến đổi văn hóa - xã
hội nông thôn tác động đến gia đình và phụ nữ. Phần này gồm 5 bài viết tập
trung vào những vấn đề khái quát chung, những vấn đề mang tính chất phổ
biến và lý luận. Phần 2: Khảo sát gia đình và phụ nữ trong biến đổi văn hóa xã hội nông thôn. Phần này gồm 7 bài viết khảo sát thực tế tại 10 điểm nghiên
cứu cụ thể của cả 3 miền Bắc - Trung - Nam, cả đồng bằng và miền núi, cả

10


người kinh và người dân tộc,... Các bài viết thực tế này đã khắc họa một cách
rõ nét thực tiễn sinh động tác động của những biến đổi văn hóa - xã hội nông
thôn đến đời sống của các gia đình và người phụ nữ. Cuốn sách đã cung cấp
cho tác giả luận án những thông tin khoa học đáng tin cậy, mang đến cho tác
giả cái nhìn phức hợp, đa dạng, thực tế về đời sống văn hóa - xã hội và gia
đình nông thôn trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Từ đó
gợi mở những suy nghĩ về đời sống văn hóa - xã hội nông thôn nói chung và
đời sống gia đình, người phụ nữ nông thôn nói riêng. Đó chính là chỉ dẫn quý
báu cho tác giả luận án đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa.

Bài báo khoa học “Tìm hiểu thực tế chăm sóc con cái của phụ nữ nông
thôn” (2004) của Joyce Halliday & Jo Little do Đặng Thị Việt Phương lược
dịch, đăng trên Tạp chí Xã hội học [39]. Công trình này chủ yếu mang tính
thực nghiệm, nó đặt vấn đề chăm sóc trẻ em trong cuộc tranh luận về “dịch vụ
nông thôn” nhằm nhận diện tình trạng thiếu và yếu trong việc tiếp cận, cung
cấp các dịch vụ chăm sóc. Công trình đã cung cấp những dữ liệu quan trọng
về mặt bằng dịch vụ chăm sóc trẻ em ở nông thôn, nhưng nó cũng không nằm
ngoài những phân tích về cung cấp dịch vụ theo nhu cầu nhằm cố gắng lý giải
những vấn đề trong chăm sóc con cái của phụ nữ nông thôn. Đây chính là cơ
sở thực tiễn quan trọng để tác giả luận án nghiên cứu, tìm hiểu, đề xuất một số
biện pháp nâng cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia
đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc ở vùng Đồng bằng sông Hồng.
Bài báo khoa học “Chính sách đối với phụ nữ nông thôn trong thời kỳ
đô thị hóa, công nghiệp hóa” (2010) của Hoàng Bá Thịnh, đăng trên Tạp chí
Nghiên cứu Gia đình và Giới [85]. Bài viết đã phân tích những tác động to lớn
của thời kỳ đô thị hóa, công nghiệp hóa tới sự biến đổi kinh tế, chính trị, văn
hóa, xã hội ở nông thôn, trong đó phụ nữ - chủ thể quan trọng nhất cũng đang

11


phải gánh chịu những tác động này. Thông qua việc làm rõ đặc điểm, xu
hướng biến đổi của phụ nữ nông thôn, tác giả nêu lên một số chính sách cơ
bản góp phần phát huy các yếu tố tích cực, hạn chế các yếu tố tiêu cực trong
xu hướng biến đổi của phụ nữ nông thôn thời kỳ đô thị hóa, công nghiệp hóa.
Những kết quả đạt được trong công trình khoa học nêu trên có giá trị lý luận
và thực tiễn nhất định, tác giả luận án có thể tham khảo để phân tích một số
vấn đề lý luận ở chương 2 và đề xuất các biện pháp nâng cao vị thế và phát
huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ở chương 4.
Luận án tiến sĩ triết học “Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo

đức người phụ nữ ở nông thôn Việt Nam hiện nay” (2012) của tác giả Doãn
Thị Chín [16]. Luận án đã nêu ra một số vấn đề chung về đạo đức Nho giáo
và đạo đức người phụ nữ trong Nho giáo ở Trung Quốc và Việt Nam, ảnh
hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo đức người phụ nữ ở nông thôn Việt
Nam hiện nay – thực trạng và những vấn đề đặt ra (qua thực tế ở Đồng bằng
sông Hồng), phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy ảnh
hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức nho giáo đối với việc
xây dựng đạo đức người phụ nữ ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Kết quả
nghiên cứu của công trình khoa học này đã đem đến cho tác giả luận án góc
nhìn sâu sắc về những tác động to lớn của Nho giáo tới vùng Đồng bằng sông
Hồng, để từ đó có thể lý giải và làm rõ hơn tính đặc thù vùng, miền, cũng như
đặc điểm riêng có của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.
Bài báo khoa học “Phụ nữ nông thôn trong phát triển kinh tế cộng đồng”
(2013) của Trần Thị Xuân Lan, đăng trên Tạp chí Xã hội học [49]. Công trình
này đã đề cập đến vai trò của phụ nữ nông thôn trong tham gia phát triển kinh
tế cộng đồng thông qua nghiên cứu trường hợp của huyện Thường Tín và
Thạch Thất (Hà Nội) năm 2011 với mẫu khảo sát là 380 người (160 nam và
220 nữ). Qua nghiên cứu tác giả cho thấy, bằng nhiều hình thức, con đường

12


khác nhau, thông qua tổ chức hội hoặc tự phát, phụ nữ nông thôn đã tìm cách
huy động vốn để phát triển kinh tế, góp phần cải thiện đời sống gia đình. Bên
cạnh đó, họ còn liên kết sức mạnh cộng đồng trong hỗ trợ đổi công lao động,
giúp nhau tư liệu sản xuất,... để vượt qua khó khăn, xóa đói, giảm nghèo.
Chính vì vậy mà vị thế của phụ nữ nông thôn trong gia đình và ngoài xã hội
ngày càng được nâng lên. Kết quả đã đạt được trong công trình nêu trên là
những khám phá bước đầu, cần được bổ sung, phát triển với một tư duy mới,
sát với thực tiễn hiện nay và trong những năm tới của phụ nữ nông thôn

(trong đó có phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng). Đây là vấn đề
luận án cần nghiên cứu làm sáng tỏ.
Các công trình nghiên cứu đã đề cập ở tầm vĩ mô các vấn đề về phụ nữ
nông thôn, nó chú ý một cách toàn diện điều kiện lao động, đời sống vật chất,
sự hưởng thụ văn hóa tinh thần của họ. Các công trình nghiên cứu cũng luận
giải rõ vai trò của phụ nữ nông thôn dưới nhiều phương diện, đưa ra được một
số kiến nghị về chính sách xã hội cần thiết để phát huy vai trò của phụ nữ
nông thôn trong đời sống gia đình và xã hội.
Có thể khẳng định, phụ nữ nông thôn luôn là đề tài thời sự thu hút sự
quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học và các ngành khoa học trong và
ngoài nước. Những kết quả về mặt khoa học của các công trình nghiên cứu đã
giúp cho các nước, trong đó có Việt Nam hoạch định chính sách phát triển,
tích cực, chủ động trong xử lý các vấn đề về giới để nâng cao vị thế, vai trò
của phụ nữ trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Điều này đòi
hỏi tác giả luận án khi nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng
bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay phải nắm chắc
quan điểm giới và cần khẳng định rõ hơn thực chất của bình đẳng giới là “…
nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau, được tạo điều kiện và cơ hội phát huy
năng lực của mình cho sự phát triển của cộng đồng, của gia đình và thụ hưởng

13


như nhau về thành quả của sự phát triển đó” [74, tr.9]. Bình đẳng giới không
có nghĩa đòi hỏi số lượng phụ nữ và nam giới tham gia vào các hoạt động
phải ngang bằng nhau, mà bình đẳng giới có nghĩa là phụ nữ và nam giới, trẻ
em gái và trẻ em trai phải có cơ hội ngang nhau trong việc sử dụng các quyền
của họ. Bình đẳng giới đòi hỏi các chương trình phát triển, các dịch vụ công,
dịch vụ xã hội phải được thiết kế sao cho đáp ứng được nhu cầu nhiều mặt,
phù hợp với mức độ ưu tiên khác nhau của phụ nữ và nam giới. Đây chính là

vấn đề mà luận án cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ.
1.2. Các công trình nghiên cứu về xây dựng gia đình văn hóa
Xây dựng gia đình văn hóa được coi là một nhiệm vụ trọng tâm của sự
nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc. Có rất nhiều công trình khoa học đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề này,
trong đó có thể kể đến một số công trình sau:
Cuốn sách “Xây dựng gia đình văn hóa trong sự nghiệp đổi mới” (1997)
của hai tác giả Trần Hữu Tòng và Trương Thìn (đồng chủ biên) [86]. Cuốn
sách đã giới thiệu những quan điểm chỉ đạo đúng đắn của Đảng, Nhà nước
Việt Nam về vấn đề gia đình và xây dựng gia đình văn hóa, lý luận cơ bản về
gia đình, gia đình văn hóa; đồng thời nêu lên một số kinh nghiệm chỉ đạo
phong trào ở các địa phương và những tư liệu để cán bộ chuyên trách tham
khảo trong chỉ đạo phong trào xây dựng gia đình văn hóa. Kết quả nghiên cứu
của công trình khoa học này được coi là những chỉ dẫn về mặt phương pháp
luận cho tác giả luận án đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu vai trò của phụ nữ trong
xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng.
Cuốn sách “Văn hóa gia đình với việc hình thành và phát triển nhân
cách trẻ em” (1999) của tác giả Lê Như Hoa [26]. Cuốn sách đã khẳng định:
Môi trường văn hóa lành mạnh phải bắt đầu từ gia đình, nhưng trong bối cảnh
đất nước đổi mới, mặt trái của cơ chế thị trường đã tác động tới mọi mặt của

14


đời sống xã hội, trong đó có môi trường văn hóa. Sự lệch chuẩn của văn hóa
gia đình là nguyên nhân quan trọng của tình trạng trẻ em có hành vi sai lệch
dẫn đến suy thoái nhân cách - một vấn đề nóng bỏng đang thu hút sự lo lắng,
quan tâm của toàn xã hội. Cho nên, xây dựng văn hóa gia đình và gia đình
văn hóa có vai trò rất quan trọng, là cơ sở cho việc hình thành và phát triển
nhân cách con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong đó có trẻ em. Công trình này

đã đề cập đến vấn đề văn hóa gia đình ở cả phương diện lý luận và thực tiễn.
Điều đáng lưu ý, các giá trị văn hóa gia đình cùng những yêu cầu về xây dựng
gia đình văn hóa ở nước ta đang có sự biến đổi cùng với sự biến đổi của các
điều kiện kinh tế - xã hội ở từng giai đoạn lịch sử. Mỗi địa bàn khác nhau, tùy
điều kiện, hoàn cảnh, văn hóa truyền thống khác nhau, mà văn hóa gia đình và
xây dựng gia đình văn hóa có những yêu cầu khác nhau. Vì vậy, nghiên cứu
về phương diện này cho đến nay vẫn còn nhiều khoảng trống.
Cuốn sách “Văn hóa gia đình” (2002) của tác giả Bùi Đình Châu (tuyển
chọn và biên soạn) [15]. Cuốn sách là sự tuyển chọn những bài báo khoa học
đã được đăng trên các báo và tạp chí. Nội dung cuốn sách được chia thành 8
chương và phần kết luận. Trong đó nhấn mạnh các vấn đề: Văn hóa, gia đình,
văn hóa gia đình, truyền thống – mối quan hệ trong gia đình, phong tục, tập
quán, nếp sống, kiến thức, kinh nghiệm, mối quan hệ vợ chồng, cha mẹ, con
cái, ứng xử có văn hóa,... Việc luận giải làm rõ các vấn đề này chính là cơ sở
lý luận quan trọng để tác giả luận án tham khảo trong nghiên cứu vai trò của
phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng.
Cuốn sách “Gia đình học” (2007) của tác giả Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị
Quý (đồng chủ biên) [41]. Cuốn sách đã đề cập đến nhiều vấn đề về gia đình
để giúp cho người học tập và nghiên cứu về gia đình nhận thức được những
nội dung cơ bản nhất, những luận cứ khoa học cho các giải pháp tăng cường
vai trò gia đình Việt Nam phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của

15


nước ta hiện nay. Trên cơ sở đó cuốn sách nêu lên những định hướng cơ bản
cho việc xây dựng mô hình gia đình mới kế thừa các giá trị truyền thống tốt
đẹp của dân tộc và kết hợp với việc tiếp thu những tinh hoa của nhân loại,
đồng thời đề xuất một số kiến nghị với Đảng, Nhà nước hướng tới việc hoạch
định các chính sách về giải pháp đúng đắn cho vấn đề gia đình ở nước ta

trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đây chính là
những nội dung quan trọng để tác giả luận án tham khảo trong xây dựng các
biện pháp phát huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa của phụ nữ nông thôn
vùng Đồng bằng sông Hồng.
Bài báo khoa học “Mấy vấn đề về thực trạng xây dựng gia đình văn hóa
tại Đồng bằng sông Hồng” (2009) của Nguyễn Thị Kim Hoa, đăng trên Tạp
chí Nghiên cứu con người [28]. Bài viết là sự khảo sát thực tế về việc xây
dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng trong thời kỳ đổi mới,
thông qua sự khảo sát này tác giả đã chỉ rõ những thành tựu, hạn chế và
nguyên nhân của những hạn chế trong quá trình xây dựng gia đình văn hóa, từ
đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm đẩy mạnh phong trào xây dựng gia đình
văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay. Công trình khoa này rất thiết
thực với đề tài luận án, có thể dùng tham khảo trong nghiên cứu đề tài ở
chương 3. Tuy nhiên, một số nội dung có liên quan đến luận án như: Phụ nữ
nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, gia đình văn hóa và gia đình văn hóa
nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, vai trò của phụ nữ nông thôn vùng
Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa,... chưa được đề cập
đến trong công trình nghiên cứu.
Cuốn sách “Xã hội học giới” (2009) của tác giả Lê Thị Quý [76]. Cuốn
sách cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về xã hội học và xã hội
học giới, đồng thời hệ thống hóa một số quan điểm, lý thuyết giới trong từng
giai đoạn phát triển của xã hội. Trên cơ sở đó, cuốn sách nêu ra một số vấn đề

16


và phương pháp nghiên cứu xã hội học giới ở Việt Nam hiện nay. Đây là cuốn
sách có giá trị khoa học to lớn đối với việc nghiên cứu đề tài luận án, nó đã
cung cấp cho tác giả cơ sở lý luận quan trọng để xây dựng khung lý thuyết
chung cho việc triển khai đề tài.

Bài báo khoa học “Quá trình nhận thức của Đảng và Nhà nước ta về hôn
nhân gia đình và xây dựng gia đình văn hóa” (2009) của Đỗ Thị Thạch và
Nguyễn Thị Hà, đăng trên Tạp chí Giáo dục lý luận [97]. Bài viết đi sâu phân
tích quá trình chuyển biến nhận thức của Đảng, Nhà nước Việt Nam về vấn đề
hôn nhân gia đình và xây dựng gia đình văn hóa qua các kỳ Đại hội, thông
qua đó khẳng định tầm quan trọng của vấn đề gia đình và xây dựng gia đình
văn hóa thời kỳ đổi mới. Đây là tiền đề lý luận để tác giả luận án tham khảo
khi nghiên cứu vấn đề xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn vùng Đồng
bằng sông Hồng.
Đề tài khoa học cấp Bộ “Văn hóa gia đình Việt Nam trong thời đại mới”
(2010) của tác giả Trần Đức Ngôn [71]. Thông qua nghiên cứu những ưu
điểm và hạn chế của văn hóa gia đình trong quá khứ và hiện tại, tác giả đã đề
xuất những giải pháp có tính khả thi nhằm định hướng xây dựng mô hình gia
đình văn hóa phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển, đồng thời vẫn giữ được
giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam. Đề tài luận án chủ yếu bàn về vấn
đề xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng, vì vậy, văn hóa
gia đình chỉ được nhắc đến với tư cách cơ sở lý luận cho việc xây dựng gia
đình văn hóa. Do đó, những kết quả đạt được trong công trình nêu trên chỉ có
ý nghĩa tham khảo về mặt phương pháp luận cho việc nghiên cứu đề tài của
luận án.
Đề tài khoa học cấp Bộ “Đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải
pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng gia đình văn hóa khu vực Đồng
bằng sông Hồng thời kỳ hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

17


đất nước” (2010) của tác giả Nguyễn Thị Kim Hoa [29]. Đề tài đã khảo sát,
điều tra ba tỉnh Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Nam Định về vấn đề xây dựng gia
đình văn hóa, rút ra kết luận về công tác xây dựng gia đình văn hóa ở khu vực

vùng Đồng bằng sông Hồng, từ đó nêu lên những đề xuất, kiến nghị góp phần
đẩy mạnh công tác xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng
hiện nay. Đây là những luận cứ có giá trị để tác giả luận án tham khảo trong
quá trình triển khai đề tài của mình.
Bài báo khoa học “Lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa ở
Việt Nam hiện nay” (2011) của Nguyễn Thị Hà, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu
Gia đình và Giới [25]. Bài viết đưa ra một số quan điểm về lồng ghép giới và
phân tích thực trạng lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa ở Việt
Nam những năm qua, từ đó đề xuất một số kiến nghị góp phần nâng cao hiệu
quả lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa thời gian tới. Công trình
khoa học này tuy chưa nêu ra được các giải pháp mới cho vấn đề nghiên cứu,
nhưng là tài liệu hữu ích để tác giả luận án định hướng, phân tích một cách hệ
thống và kỹ lưỡng đề tài của mình, góp phần làm cơ sở cho hoạt động chính
sách trong lĩnh vực thực hiện bình đẳng giới tại vùng Đồng bằng sông Hồng
hiện nay.
Luận án tiến sĩ triết học “Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc
trong xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam hiện nay” (2013) của tác giả An
Thị Ngọc Trinh [87]. Luận án đã phân tích làm rõ các khái niệm: Văn hóa,
văn hóa dân tộc, văn hóa gia đình, những giá trị chủ yếu của văn hóa dân tộc
trong văn hóa gia đình, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giữ gìn
và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong xây dựng văn hóa gia đình Việt
Nam. Trên cơ sở đó đánh giá thực trạng và đề ra một số phương hướng cơ
bản, nhóm giải pháp, kiến nghị quan trọng góp phần giữ gìn và phát huy các
giá trị văn hóa dân tộc trong xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam hiện nay.

18


Qua nghiên cứu, tìm hiểu những nội dung của luận án, tác giả đã hiểu rõ thêm
các định hướng quan trọng trong phát huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa

của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.
Bài báo khoa học “Sự biến đổi của văn hóa gia đình trong hội nhập quốc
tế ở Việt Nam hiện nay” (2014) của tác giả Lê Văn Hùng, đăng trên Tạp chí
Giáo dục Lý luận [36]. Ở Bài viết này, tác giả đã bàn đến một số vấn đề: Văn
hóa gia đình, thực trạng biến đổi của văn hóa gia đình trong hội nhập quốc tế
ở Việt Nam hiện nay, những giải pháp kết hợp giá trị văn hóa truyền thống và
giá trị văn hóa hiện đại trong xây dựng văn hóa gia đình thời kỳ hội nhập
quốc tế. Đây là công trình có ý nghĩa lý luận sâu sắc, là tài liệu tham khảo
quan trọng để tác giả luận án kế thừa trong triển khai chương 2 của đề tài.
Đề tài khoa học cấp Nhà nước “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn
xây dựng gia đình Việt Nam đến năm 2020” (2014) của tác giả Lê Thị Quý
[77]. Đề tài đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm xác định hệ
quan điểm, chính sách, cơ chế xây dựng gia đình Việt Nam. Phân tích thực
trạng và dự báo sự biến đổi của gia đình Việt Nam về vị trí, vai trò, chức
năng, quy mô, cơ cấu, hệ giá trị văn hóa trước những biến đổi của đất nước
trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Trên cơ sở
đó xây dựng hệ tiêu chí cơ bản về xây dựng gia đình Việt Nam đến năm 2020.
Kết quả nghiên cứu của công trình khoa học này giúp cho tác giả luận án nhìn
nhận toàn diện hơn về vấn đề gia đình, từ đó nghiên cứu, đề xuất các giải
pháp để thực thi có hiệu quả quá trình xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn
vùng Đồng bằng sông Hồng.
Cuốn sách “Gia đình đa văn hóa Hàn Quốc” (2014) của tác giả Trần Thị
Nhung (chủ biên) [72]. Cuốn sách gồm ba chương: Chương 1 viết về gia đình
Hàn Quốc hiện đại; Chương 2 làm rõ thực trạng gia đình văn hóa Hàn Quốc
hiện nay; Chương 3 phân tích chính sách và biện pháp giúp các gia đình văn

19


hóa thích nghi với xã hội Hàn Quốc. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả

và các cộng sự đã khái quát được những nét chung, đặc trưng nhất của gia
đình Hàn Quốc; cung cấp các thông tin, địa chỉ quan trọng liên quan đến đời
sống thường nhật ở Hàn Quốc và cộng đồng xã hội Hàn Quốc; đồng thời giới
thiệu, phân tích những chính sách, biện pháp của Chính phủ Hàn Quốc và
Việt Nam liên quan tới gia đình đa văn hóa, giúp các gia đình đa văn hóa nói
chung, gia đình Hàn - Việt ở Hàn Quốc nói riêng hòa nhập vào cộng đồng, xã
hội, thực hiện tốt nghĩa vụ và hưởng quyền lợi của mình để vươn lên trong
cuộc sống, đóng góp vào sự phát triển của xã hội Hàn Quốc. Những nội dung
triển khai trong công trình khoa học này, mặc dù không sát gần với đề tài luận
án, nhưng nó đã đem lại cho tác giả cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề gia đình,
từ đó vận dụng một cách có hiệu quả vào quá trình nghiên cứu.
Luận án tiến sĩ văn hóa học “Sự biến đổi văn hóa gia đình ở vùng tái
định cư huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh” (2015) của tác giả Nguyễn Thị Nguyệt
[73]. Luận án đã tổng hợp, hệ thống hóa và bổ sung cơ sở lý luận về gia đình,
văn hóa gia đình, biến đổi văn hóa gia đình. Phân tích thực trạng biến đổi văn
hóa gia đình ở vùng tái định cư huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh với mong muốn
giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa gia đình truyền thống, xây dựng
những giá trị mới, tích cực cho gia đình hiện đại. Đồng thời, đề xuất một số
giải pháp hạn chế những biến đổi của văn hóa gia đình theo chiều hướng tiêu
cực. Luận án này mặc dù chỉ bàn đến vấn đề văn hóa gia đình ở huyện Kỳ
Anh, tỉnh Hà Tĩnh, nhưng đã trình bày được các lý luận cơ bản để xây dựng
văn hóa gia đình trong thời kỳ đổi mới. Đây chính là tài liệu hữu ích để tác
giả luận án tham khảo trong nghiên cứu vấn đề xây dựng gia đình văn hóa ở
nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.
Các công trình nghiên cứu nêu trên bước đầu đã làm rõ chính sách đổi
mới kinh tế của Đảng, Nhà nước, công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất

20

nước tác động to lớn tới sự biến đổi của gia đình theo hai hướng tích cực và
tiêu cực. Sự biến đổi này tạo ra một loạt những vấn đề cần giải quyết như: Tệ
nạn xã hội, bạo lực gia đình, bất bình đẳng giới,... Xây dựng gia đình văn hóa
được thực hiện thông qua nhiều giải pháp, trong đó phát triển kinh tế, nâng
cao nhận thức của người dân, sự quan tâm của chính quyền, đoàn thể địa
phương,... là những giải pháp cần được triển khai đồng bộ, hiệu quả. Các tác
giả còn khẳng định, sự phát triển ổn định của xã hội không thể tách rời sự
phát triển của con người và vai trò của gia đình trong việc đào tạo nguồn nhân
lực, xây dựng nhân cách con người mới trong giai đoạn hiện nay là vô cùng
quan trọng. Tuy nhiên, do bị quy định bởi mục tiêu nghiên cứu, phương pháp
tiếp cận mà gia đình văn hóa với những tiêu chí, yêu cầu của nó vẫn chưa
được đề cập đầy đủ trong các công trình này. Đây là vấn đề luận án sẽ tiếp tục
nghiên cứu làm sáng tỏ.
1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nông thôn
trong xây dựng gia đình văn hóa
Xây dựng gia đình văn hóa là mục tiêu phấn đấu của mỗi gia đình Việt
Nam (trong đó có các gia đình nông thôn). Để xây dựng gia đình văn hóa đòi
hỏi sự tham gia của rất nhiều chủ thể với những phương thức thực hiện khác
nhau, và một trong những chủ thể quan trọng đó chính là phụ nữ - với tư cách
người mẹ, người vợ, người con trong gia đình. Những năm gần đây có nhiều
công trình khoa học đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn, trong đó
có thể kể đến:
Đề tài khoa học cấp Bộ “Phát huy vai trò của phụ nữ trong kinh tế hộ
gia đình ở nông thôn” (1991) của tác giả Đỗ Thị Bình [2]. Từ những số liệu
khảo sát về thực trạng vai trò của phụ nữ trong kinh tế hộ gia đình ở nông
thôn, tác giả đưa ra một số quan điểm và giải pháp phát huy vai trò của phụ
nữ trong kinh tế hộ gia đình ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Đây là công

21