Chính quyền địa phương trong hệ thống chính trị cơ sở từ thực tiễn tỉnh thanh hóa tt

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN MẠNH THẾ

CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG TRONG HỆ THỐNG CHÍNH
TRỊ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN TỈNH THANH HÓA
Chuyên ngành:Chính trị học
Mã số: 60 31 02 01

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

HÀ NỘI, 2017


Công trình được hoàn thành tại:
Học viện Khoa học Xã hội

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS TRỊNH THỊ XUYẾN
Phản biện 1: PGS.TSKH. PHAN XUÂN SƠN
Phản biện 2: GS.TS. DƯƠNG XUÂN NGỌC

Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ
họp tại: Học Viện Khoa học Xã hội vào lúc: ...... giờ, ngày......
tháng.... năm 2017

Có thể tìm hiểu luận văn tại:
- Thư viên Học viện Khoa học Xã hội

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chính quyền cơ sở là nơi gần dân nhất, trực tiếp giải
quyết các công việc cụ thể của dân, là nơi gắn bó giữa chính
quyền với người dân. Chính quyền địa phương gồm có ba cấp:
chính quyền cấp tỉnh, chính quyền cấp huyện và chính quyền cấp
xã. Chính quyền cấp xã gồm có ba loại: xã, phường, thị trấn.
Chính quyền xã gồm có: Hội đồng nhân dân xã và Ủy ban nhân
dân xã. HĐND xã là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và
quyền làm chủ của nhân dân ở xã, do nhân dân cấp bầu ra, chịu
trách nhiệm trước nhân dân xã và cơ quan nhà nước cấp trên.
UBND xã do HĐND xã bầu ra, là cơ quan chấp hành của HĐND,
là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm
trước HĐND xã và cơ quan nhà nước cấp trên. Thực tiễn cho
thấy ở đâu chính quyền xã hoạt động có hiệu quả thì ở đó mọi
chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước được chấp hành
nghiêm chỉnh, ở đâu chính quyền cấp xã kém thì ở đó đời sống
kinh tế, chính trị, văn hoá của nhân dân gặp nhiều khó khăn, trật
tự an ninh không được đảm bảo, quyền làm chủ của nhân dân
không được phát huy.
Cấp xã vừa là cấp cuối cùng trong quản lý xét theo cấp
độ của HTCT, nhưng nó là cấp đầu tiên và trực tiếp nhất, là nền
tảng xây dựng chế độ dân chủ của toàn bộ HTCT của nước ta. Vì
cấp xã là nơi diễn ra mọi hoạt động và cuộc sống của nhân dân,
nơi chính quyền gần dân nhất. Nơi tổ chức và triển khai thực
hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Mọi đường lối, chủ trương có được thực hiện tốt hay không phụ
1

thuộc vào chất lượng hoạt động của HTCT cơ sở, mà nhất là phụ
thuộc vào phẩm chất, năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ chủ
chốt, cán bộ đảng viên trong các tổ chức đảng, chính quyền và
các đoàn thể nhân dân ở cơ sở. Chất lượng, hiệu quả hoạt động
của HTCT ở cơ sở có ảnh hưởng rất lớn đến tình cảm, thái độ,
niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý điều
hành của Nhà nước. Những phản ứng bất bình của người dân,
tình trạng khiếu kiệnkéo dài, đông nguời vượt cấp trong thời gian
gần đây ở một số địa phương gây nênnhững điểm nóng chính trị
phức tạp và các điểm nóng này nếu không xử lý sẽ cósức lan tỏa
làm mất ổn định chính trị và có thể dẫn đến mất chế độ.
Với tư cách là trung tâm của hệ thống chính trị ở cơ sở,
trong suốt quá trình phát triển chính quyền cơ sở luôn được xây
dựng, đổi mới và đã từng bước trưởng thành, hoàn thiện đóng
góp một vai trò hết sức quan trọng trong tổ chức bộ máy nhà
nước, góp phần đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên
trong thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền cơ sở hiện
nay do nhiều nguyên nhân vẫn còn những tồn tại nhất định, thực
chất chưa tương xứng với vị trí, vai trò của nó trong hệ thống
quyền lực nhà nước cũng như với nhiệm vụ mà nhân dân giao
phó. Nhiều nơi hoạt động của HĐND chỉ mang tính hình thức,
tính đại diện và khả năng thay mặt nhân dân quyết định các vấn
đề quan trọng ở địa phương thấp, dẫn đến việc vi phạm quyền
làm chủ của nhân dân, cản trở quá trình dân chủ hoá đời sống xã
hội. Vì vậy việc đổi mới tổ chức và hoạt động của HĐND hiện
nay đang được đặt ra hết sức găy gắt.

2

Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Đảng ta đã
khẳng định phải: “Phân công, phân cấp, nâng cao tính chủ động
của chính quyền địa phương, kết hợp chặt chẽ quản lý ngành và
quản lý lãnh thổ; thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ;
tổ chức hợp lý HĐND; kiện toàn các cơ quan chuyên môn của
UBND và bộ máy chính quyền cấp xã, phường, thị trấn”
Tại Hội nghị Trung ương 5 khoá IX, Đảng ta đã ra nghị
quyết về “Đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị ở
cơ sở cấp xã, phường, thị trấn”, Nghị quyết khẳng định vai trò
quan trọng của hệ thống chính trị ở cơ sở trong việc tổ chức và
vận động nhân dân thực hiện đường lối chính sách của Đảng,
pháp luật của Nhà nước, huy động mọi khả năng phát triển kinh
tế - xã hội, phát huy quyền làm chủ của nhân dân... Nghị quyết
cũng xác định những điểm căn bản, cần thiết nhất về quan điểm,
phương hướng và giải pháp để đổi mới nâng cao chất lượng hệ
thống chính trị ở cơ sở.
Trong Báo cáo chính trị của BCH TW Đảng khoá IX
trình Đại hội X của Đảng cũng nhấn mạnh: “nâng cao chất lượng
hoạt động của HĐND và UBND trong việc quyết định và ban
hành những chính sách trong phạm vi được phân cấp” nhằm xây
dựng và kiện toàn nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đảm
bảo nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân.
Trên tinh thần đó chính quyền địa phương xã tỉnh Thanh
Hóa nhìn chung đã thực hiện tốt đường lối, chính sách đổi mới
của Đảng và Nhà nước, trong những năm gần đây, bộ máy chính
quyền cấp cơ sở ở Thanh Hóa liên tục được đổi mới, tổ chức lại
nhiều lần cho phù hợp với sự thay đổi của Hiến pháp, Luật tổ
3

chức HĐND và UBND và các văn bản pháp luật khác của Nhà
nước, đội ngũ cán bộ chính quyền địa phương ở cơ sở đã có
những chuyển biến kịp thời, bước đầu đáp ứng được yêu cầu của
quá trình đổi mới; trong thực thi nhiệm vụ đã năng động sáng tạo
hơn; tư tưởng bao cấp, tác phong thụ động từng bước được khắc
phục, từ đó tạo ra sức làm việc mới, đóng vai trò tích cực trong
cải cách hành chính của tỉnh nói chung. Trong đó đáng kể là
những tiến bộ về tinh thần, thái độ phục vụ nhân dân, các thủ tục
hành chính, đặc biệt thực thi nhiệm vụ đã dần dần dựa trên cơ sở
pháp luật. Tình trạng chủ quan tuỳ tiện cửa quyền đã giảm. Đội
ngũ cán bộ xã ở tỉnh Thanh Hóa đã được nâng cao một bước rõ
rệt về nhận thức, trình độ học vấn, chuyên môn nghiệp vụ và
năng lực quản lý. Cán bộ chính quyền xã điều hành công việc
nhanh nhạy, có hiệu quả hơn trước; làm việc nhiệt tình, tận tụy,
có ý thức trách nhiệm với công việc được giao. Tuy được nâng
cao một bước rõ rệt về nhận thức và trình độ, nhưng năng lực và
nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ chính quyền xã còn có mặt chưa
đáp ứng được yêu cầu của cơ chế mới, yêu cầu của cải cách hành
chính, yêu cầu của sự phát triển toàn tỉnh và đất nước. Do đó còn
nhiều lúng túng và sơ hở trong quản lý, nhất là quản lý nhà nước.
Trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội vẫn còn không ít cán bộ chính
quyền xử lý giải quyết công việc theo ý muốn chủ quan, còn tâm
lý nể nang. Cũng còn có những cán bộ mắc sai phạm trong công
tác quản lý phải chịu kỷ luật.
Từ những lý do trên tôi quyết định lựa chọn đề tài
“Chính quyền địa phương trong hệ thống chính trị cơ sở từ

4

thực tiễn tỉnh Thanh Hóa” làm luận văn tốt nghiệp Cao học
ngành chính trị học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Chính quyền địa phương trong HTCT cơ sở là đối tượng
nghiên cứu của nhiều nhiều môn khoa học xã hội như Luật học,
Lý luận và lịch sử của nhà nước và pháp luật, Hành chính học,
Chính trị học…Ở Việt Nam hiện nay có nhiều công trình nghiên
cứu đã được công bố, cụ thể:
Thứ nhất, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ:
Đề tài “Tiếp tục xây dựng chính quyền cấp xã ở Đồng
bằng Sông Hồng nước ta hiện nay” của tác giả Quách Sĩ Hùng
làm chủ nhiệm, được công bố năm 2004. Tác giả đã trình bày vị
trí, vai trò của các cơ quan nhà nước ở địa phương và vị trí, vai
trò của chính quyền cơ sở; khái niệm, đặc điểm của chính quyền
địa phương và đặc điểm của chính quyền cấp xã ở Đồng bằng
Sông Hồng. Mối quan hệ giữa HĐND và UBND; đổi mới tổ chức
và hoạt động của Thường trực HĐND và nâng cao vai trò quản
lý của UBND đối với các lĩnh vực trên địa bàn xã.
Đề tài “Cơ sở khoa học áp dụng mô hình tự quản ở chính
quyền xã” của tác giả Trần Thị Minh Châu làm chủ nhiệm, công
bố năm 2016. Đề tài nhằm làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản
về tổ chức chính quyền tự quản; phân tích quy định của Hiến
pháp và các văn bản quy phạm pháp luật về chính quyền địa
phương, trong đó có chính quyền cấp xã qua các thời kỳ lịch sử;
phân tích những quy định của pháp luật hiện hành về chính
quyền cấp xã, có những đánh giá cụ thể. Mặt khác, tác giả cũng
hệ thống hóa kinh nghiệm tổ chức chính quyền tự quản ở một số
5

quốc gia trên thế giới, từ kết quả nghiên cứu này, nhóm nghiên
cứu đã đề xuất mô hình tự quản của chính quyền xã ở nước ta
hiện nay.
Thứ hai, sách chuyên khảo:
Giáo sư Hoàng Chí Bảo (Chủ biên), Hệ thống chính trị ở
cơ sở nông thôn nước ta hiện nay, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 2004. Ở đây các tác giả đã đề cập đến việc thay đổi cơ cấu
HĐND, UBND.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Hoàng Công, Hệ thống chính trị
cơ sở - Đặc điểm, xu hướng và giải pháp, Nxb Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 2002. Trong cuốn sách tác giả bàn về hệ thống
chính trị ở cơ sở, trong đó có đặt ra yêu cầu phải hoàn thiện
HĐND, UBND cấp xã cho phù hợp với quá trình xây dựng nhà
nước pháp quyền và việc thi hành quyền làm chủ của nhân dân.
Thạc sĩ Dương Bạch Long (2011), “Chính quyền cấp xã
và việc tổ chức điều hành hoạt động của UBND cấp xã”, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Tác giả trình bày khái niệm chính
quyền cấp xã, đặc điểm của chính quyền cấp xã, cách thức tổ
chức và điều hành của UBND cấp xã đối với cách lĩnh vực của
đời sống xã hội trên địa bàn xã theo Luật Tổ chức HĐND và
UBND năm 2003.
Thứ ba, luận án, luận văn:
Luận án “Hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Đàm
Bích Hiên được công bố năm 2008. Trong luận văn, tác giả đã
nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền cấp xã từ đó đề xuất giải pháp hoàn
6

thiện về tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã trong giai
đoạn hiện nay.
Luận án “Đổi mới nhằm nâng cao chất lượng chính
quyền cơ sở ở nước ta hiện nay” của tác giả Nguyễn Ngọc Thanh
được công bố năm 2013. Trong luận văn, tác giả đã tiến hành
nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất quan điểm
cùng những giải pháp thực hiện đổi mới nhằm nâng cao chất
lượng của chính quyền cơ sở.
Thứ tư, bài báo khoa học:
Ths Nguyễn Hoàng Anh (2003), “Tổ chức và hoạt động
của HĐND cấp cấp xã trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Dân
chủ và Pháp luật, số 5/2003. Tác giả đã khái quát thực trạng hoạt
động của HĐND cấp cấp xã thời gian qua, nguyên nhân và đưa
ra một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND
cấp xã.
Bùi Xuân Đức (2003), “Bàn về tổ chức của HĐND trong
điều kiện cải cách bộ máy nhà nước hiện nay”, Tạp chí Nhà nước
và Pháp luật, số 12/2003. Tác giả đã phân tích những ưu và mặt
hạn chế về tổ chức của HĐND và đưa ra những quan điểm về
thay đổi tổ chức trong điều kiện cải cách bộ máy để phù hợp hơn
với chức năng, nhiệm vụ của HĐND, Thường trực HĐND và
từng Ban của HĐND.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồi (2004), “HĐND và UBND ở
nước ta hiện nay”, Tạp chí Luật học, số 1/2004. Tác giả nêu khái
quát về cách thức tổ chức, những vấn đề tồn tại trong việc thực
hiện chức năng, nhiệm vụ của HĐND và UBND và những nhóm
giải pháp để nâng cao vai trò quản lý của HĐND và UBND.
7

Thạc sỹ Nguyễn Quốc Tuấn (2004), “Một số giải pháp
nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND và UBND các cấp”, Tạp
chí Tổ chức nhà nước, số 4/2004. Tác giả phân tích những kết
quả đạt được và hạn chế của HĐND và UBND các cấp, đề xuất
các nhóm giải pháp để nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của HĐND và UBND các cấp.
Các công trình nghiên cứu trên chủ yếu nghiên cứu và tổ
chức, hoạt động của HĐND và UBND các cấp và đặc biệt là ở
cấp cơ sở và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý của
HĐND và UBND. Tuy nhiên, dưới góc độ tiếp cận về tổ chức và
hoạt động của chính quyền địa phương trong hệ thống chính trị
cơ sở, nhất là nghiên cứu ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay thì chưa có
công trình nghiên cứu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn khảo sát thực trạng
hoạt động của chính quyền xã ở tỉnh Thanh Hóa, luận văn là đề
xuất các giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay.
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu trên, luận văn có
những nhiệm vụ nghiên cứu sau:
Thứ nhất, hệ thống và phân tích cơ sở lý luận về chính
quyền địa phương, chính quyền xã trong hệ thống chính trị cơ sở;
Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt
động của chính quyền địa phương trong hệ thống chính trị cơ sở
hiện nay, từ thực tế khảo sát ở tỉnh Thanh Hóa;

8

Thứ ba, luận chứng những giải pháp nhằm đổi mới tổ
chức và hoạt động của chính quyền địa phương trong hệ thống
chính trị cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu về tổ
chức và hoạt động của chính quyền địa phương, đặt nó trong mối
quan hệ với hệ thống chính trị cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu của luận văn gồm những giới hạn
cụ thể sau:
Thứ nhất, Do điều kiện về thời gian và đối tượng nghiên
cứu quá rộng và phức tạp, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu
chính quyền

xã trong hệ thống chính trị cấp cơ sở của các

huyện thuộc tỉnh Thanh Hóa.
Thứ hai, thời gian nghiên cứu của luận văn từ năm 2010
đến năm 2016.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên
cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
về quyền lực Nhà nước và quyền làm chủ của Nhân dân; các tư
tưởng, quan điểm mang tính nguyên tắc của Đảng và Nhà nước
về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.
Phương pháp nghiên cứu của luận văn:
Thứ nhất, phương pháp luận:
Luận văn được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận
duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin;

9

Thứ hai, luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ
đạo gồm có: Logic - lịch sử, phân tích - tổng hợp và quy nạp diễn dịch; Ngoài ra, sử dụng phương pháp thống kê, so sánh.
Thứ ba, phương pháp thu thập và xử lý thông tin: luận
văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Thông qua việc phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức
và hoạt động của HĐND, UBND xã (từ thực tế tỉnh Thanh Hóa)
tác giả đề xuất những giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt
động của HĐND, UBND xã, đáp ứng yêu cầu hoàn thiện hệ
thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay.
- Luận văn sẽ góp phần nhận thức sâu hơn về chính
quyền địa phương cơ sở, đặc biệt là chính quyền xã.
- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo việc
nghiên cứu, giảng dạy về nhà nước, pháp luật, về quyền lực nhà
nước và các cơ quan quyền lực nhà nước, về hệ thống chính trị
cơ sở ở các trường đào tạo cán bộ, công chức của Đảng và Nhà
nước.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham
khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu thành 3 chương, 9 tiết
Chương 1: Cơ sở lý luận về chính quyền địa phương trong hệ
thống chính trị cơ sở
Chương 2: Tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trong hệ
thống chính trị cấp cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay

10

Chương 3: Phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm đổi mới tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã trong hệ thống chính trị
cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay
Chương 3: Phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm đổi mới tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã trong hệ thống chính trị
cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH QUYỀN ĐỊA
PHƯƠNG TRONG
HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ
1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm hệ thống chính trị và hệ thống chính
trị cấp cơ sở
Khái niệm hệ thống chính trị
Kế thừa nhiều giá trị ở các quan niệm, dưới góc nhìn của
chính trị học theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, có thể
hiểu: Hệ thống chính trị là một phạm trù thuộc kiến trúc thượng
tầng dùng để chỉ một chỉnh thể hệ thống các tổ chức, các thiết
chế chính trị - xã hội và các mối quan hệ giữa chúng với nhau
trong và giữa các cấp độ tổ chức và hoạt động theo chức năng,
nhiệm vụ hợp thành cơ thể chính trị của một chế độ xã hội nhằm
đảm bảo việc thực hiện quyền lực chính trị của giai cấp thống
trị.
Khái niệm hệ thống chính trị cấp cơ sở
Hệ thống chính trị cấp cơ sở là toàn bộ các thể chế chính
trị cấp xã, phường, thị trấn (tổ chức Đảng, chính quyền, các
đoàn thể nhân dân của cấp cấp xã và mối quan hệ giữa chúng)
11

được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc xác định, gắn
bó hữu cơ, thống nhất với nhau về mục đích, chức năng, nhiệm
vụ nhằm thực hiện sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà
nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân cấp cơ sở.
Hệ thống chính trị cấp cơ sở có những đặc trưng riêng
Thứ nhất, hệ thống chính trị cấp cơ sở là cấp thấp nhất
trong hệ thống chính trị nước ta hiện nay.
Thứ hai, hệ thống chính trị cấp ở cơ sở có bộ máy đơn
giản nhất và cán bộ biên chế được hưởng sinh hoạt phí thấp
nhất.
Thứ ba, hệ thống chính trị cấp cơ sở là cấp có đội ngũ
cán bộ biến động nhất, ít chuyên nghiệp nhất, trình độ học vấn
và văn hóa, trình độ lý luận và chuyên môn thấp nhất.
Thứ tư, hệ thống chính trị cấp cơ sở là cấp trực tiếp nhất
chịu sự chi phối của Nhân dân.
Thứ năm, hệ thống chính trị cấp cơ sở là cấp mà quan hệ
dòng họ, văn hóa làng cấp xã, quan hệ dân tộc, tôn giáo tác
động mạnh nhất.
1.1.2. Khái niệm chính quyền địa phương
Căn cứ vào Hiến pháp Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam 2013 có thể hiểu khái niệm chính quyền địa phương
như sau:
Chính quyền địa phương ở nước ta là một bộ phận hợp
thành chính quyền nhà nước thống nhất của Nhân dân, bao gồm
cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương do Nhân dân địa
phương trực tiếp bầu ra là Hội đồng nhân dân và cơ quan hành
chính nhà nước ở địa phương do cơ quan quyền lực nhà nước
12

cùng cấp bầu ra là Uỷ ban dân nhân, nhằm quản lý các lĩnh vực
của đời sống xã hội của địa phương, trên cơ kết hợp hài hòa lợi
ích của Nhân dân địa phương với lợi ích chung của cả nước.
1.1.3. Chính quyền cấp xã trong hệ thống chính trị cấp
cơ sở
Có thể quan niệm chính quyền cấp xã trong hệ thống
chính trị cấp cơ sở bao gồm HĐND và UBND cấp xã, là bộ phận
cấu thành hệ thống chính trị cấp cơ sở, là trung tâm của hệ
thống chính trị cấp cơ sở, chịu sự lãnh đạo của Đảng bộ xã và
có mối quan hệ tương hỗ với Mặt trận Tổ quốc xã và các tổ chức
thành viên trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ.
1.2. Vị trí, nhiệm vụ và vai trò của chính quyền xã
trong hệ thống chính trị cấp cơ sở
1.2.1. Vị trí của chính quyền xã trong hệ thống chính
trị cấp cơ sở
HĐND và UBND xã là bộ phận cấu thành và là trung tâm
của hệ thống chính trị cấp cơ sở, có mối quan hệ chặt chẽ với các
bộ phận khác của hệ thống chính trị cấp cơ sở trong việc thực
hiện chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Luật Tổ chức chính
quyền địa phương và các quy định khác của pháp luật.
1.2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền xã trong
hệ thống chính trị cơ sở
Nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND:
Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa
phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của
nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước
nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
13

Hội đồng nhân dân quyết định những chủ trương, biện
pháp quan trọng để phát huy tiềm năng của địa phương, xây
dựng và phát triển địa phương về kinh tế - xã hội, củng cố quốc
phòng, an ninh, không ngừng cải thiện đời sống vật chất và tinh
thần của nhân dân địa phương, làm tròn nghĩa vụ của địa phương
đối với cả nước.
Hội đồng nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với hoạt
động của Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân.
Nhiệm vụ quyền hạn của UBND:
Là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, thực hiện
quản lý nhà nước theo các quy định của pháp luật.
1.2.3. Vai trò của chính quyền xã trong hệ thống chính
trị cấp cơ sở
Chính quyền xã là cấp trực tiếp thực hiện nhiệm vụ quản lý
hành chính nhà nước trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế - xã hội,
an ninh quốc phòng cơ sở, là cấu nối trực tiếp giữa nhà nước và
nhân dân, xử lý trực tiếp, kịp thời những yêu cầu hằng ngày của
nhân dân trên địa bàn xã.
Chính quyền xã là chính quyền được tổ chức ra nhằm bảo
đảm, bảo vệ và phục vụ quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân,
nhân dân là đối tượng cơ bản để chính quyền phục vụ. Dưới góc
độ vai trò của nhà nước, nhân dân chính là chủ thể của quyền lực
nhà nước.
Xã với tư cách là cấp cơ sở nhìn từ dưới lên thì nó là nền
tảng của nhà nước và xã hội.
Cấp cơ sở còn là nơi chứng thực đường lối, chính sách,
luật pháp của Đảng và Nhà nước đi vào cuộc sống và được triển
14

khai cụ thể ra sao, bởi chính sách dù khoa học, đúng đắn đến đâu
thì cũng chỉ là những khả năng của khoa học, là chủ quan từ
những nghiên cứu, lý thuyết chưa đủ để khẳng định hiệu quả nếu
không đưa vào thực tiễn cơ sở, phải được hiện thực hoá ở đời
sống của người dân, phải được thể chế hoá chặt chẽ qua hoạt
động ở cơ sở.
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động của chính
quyền xã trong hệ thống chính trị cấp cơ sở
1.3.1. Các yếu tố khách quan
Thứ nhất, các yếu tố về điều kiện địa lý, tự nhiên
Thứ hai, trình độ phát triển kinh tế - xã hội; văn hóa,
phong tục, tập quán của địa phương
Thứ ba, trình độ dân trí, văn hóa tôn trọng pháp luật,
trách nhiệm công dân
Thứ tư, cơ sở vật chất, kỹ thuật
1.3.2. Nhân tố chủ quan
Thứ nhất, năng lực, phẩm chất của đội ngũ cán bộ chính
quyền xã
Thứ hai, sự phù hợp của chủ trương của Đảng bộ, cấp ủy,
văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên và
của chính quyền xã.
Kết luận chương 1
Từ những vấn đề ở trên ta có thể hiểu rõ hơn về các khái
niệm hệ thống chính trị, hệ thống chính trị ở cấp cơ sở và khái
niệm chính quyền địa phương. Trong chương một này tác giả
cũng đã phân tích và làm rõ vị trí, nhiệm vụ và vai trò của chính
quyền xã trong hệ thống chính trị cấp cơ sở, bên cạnh đó cũng đã
15

nêu được các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động của chính quyền xã
trong hệ thống chính trị cấp cơ sở. Từ đó ta có thể hiểuChính
quyền địa phương gồm có ba cấp: chính quyền cấp tỉnh, chính
quyền cấp huyện và chính quyền cấp xã. Chính quyền cấp xã
gồm có ba loại: xã, phường, thị trấn. Chính quyền xã gồm có:
Hội đồng nhân dân xã và Ủy ban nhân dân xã. HĐND xã là cơ
quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân
dân ở xã, do nhân dân cấp bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân
dân xã và cơ quan nhà nước cấp trên. UBND xã do HĐND xã
bầu ra, là cơ quan chấp hành của HĐND, là cơ quan hành chính
nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước HĐND xã và cơ
quan nhà nước cấp trên.

16


Chương 2
TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN
XÃ TRONG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CẤP CƠ SỞ Ở TỈNH
THANH HÓA HIỆN NAY
2.1. Khái quát về các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã ở Thanh Hóa
2.1.1. Điều kiện tự nhiên
Thanh Hoá là tỉnh nằm ở cực Bắc vùng Duyên hải Bắc
Trung bộ, cách Thủ đô Hà Nội 153km về phía Bắc, về phía Nam
cách Thành phố Vinh tỉnh Nghệ An 138 km, cách thành phố Hồ
Chí Minh 1.560km. Thanh Hoá Nằm ở vị trí từ 19,18 o đến 20,40o
vĩ độ Bắc; 104,22 o đến 106,40 o kinh độ Đông.
Thanh Hoá có địa hình khá phức tạp, bị chia cắt nhiều và
nghiêng theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Địa hình Thanh Hoá

có thể chia thành 3 vùng rõ rệt: Vùng núi và trung du, vùng đồng
bằng và vùng ven biển
2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
Theo Niên giám Thống kê Thanh Hóa năm 2015, tỉnh
Thanh Hoá có 3.566.600 người, là tỉnh có số dân đông thứ ba
trong cả nước (sau thành phố Hồ Chí Minh và thủ đô Hà Nội) và
là tỉnh đông dân nhất so với sáu tỉnh Bắc Trung Bộ. Dân cư phân
bố không đồng đều theo các đơn vị hành chính và phân bố không
đều giữa đồng bằng, ven biển và miền đồi núi. Dân cư chủ yếu
tập trung đông ở thành phố, thị xã, thị trấn ven biển, ven sông và
thưa thớt ở các vùng núi.

17


Sau nhiều đổi mới, cải cách trong thủ tục hành chính
cũng như kêu gọi đầu tư; đến năm 2015, tình hình kinh tế - xã
hội của tỉnh đã có bước tăng trưởng khá.
2.1.3. Văn hóa, phong tục tập quán
Theo niên giám thống kê Thanh Hóa năm 2014, Thanh
Hóa Là tỉnh có nhiều thành phần dân tộc, trong đó người Kinh
chiếm tỷ lệ lớn nhất (84,4%), người Mường (8,7%), người Thái
(6%). Các dân tộc thiểu số khác như Mông, Dao, Tày, Sán Dìu,
Hoa, Cao Lan, Thổ... chiếm tỷ lệ không đáng kể (gần 1%). Mỗi
dân tộc đều có bản sắc văn hóa riêng làm phong phú thêm kho
tàng văn hóa của các dân tộc trên quê hương Thanh Hóa.
2.2. Thực trạng về tổ chức của chính quyền xã trong
hệ thống chính trị cấp cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay
Thực trạng hoạt động của chính quyền xã trên các nội
dung về cán bộ, quy chế làm việc

2.3. Thực trạng về hoạt động của chính quyền xã
trong hệ thống chính trị cấp cơ sở của tỉnh Thanh Hóa
Thực trạng hoạt động của chính quyền xã trên các nội
dung về thực hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã.
2.4. Đánh giá thực trạng và kết quả đạt được trong tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã
Kết quả đạt được, hạn chế yếu kém trên các nội dung về
cán bộ và thcujw hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã.
Nguyên nhân của thực trạng đó, có 7 nguyên nhân chính.
Kết luận chương 2
Thông qua những vấn đề ở trên ta có thể hiểu rõ được tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã trong hệ thống chính trị
18


cấp cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay, từ đó đánh giá thực trạng
và kết quả đạt được trong tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã. Từ đó có thể thấy rằng tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã đã chấp hành tốt các chủ trương đường lối chính sách của
Đảng và nhà nước tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế đặc biệt
trong khâu quản lý và tổ chức vẫn còn có những cán bộ ở chính
quyền xã mắc sai phạm, phải chịu sự kỷ luật thậm chí còn có cán
bộ bị truy tố trách nhiệm hình sự do mắc sai phạm.
Chương 3
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM
ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH
QUYỀN XÃ TRONG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ Ở
TỈNH THANH HÓA HIỆN NAY
3.1. Phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của
chính quyền địa phương trong hệ thống chính trị cơ sở ở tỉnh

Thanh Hóa hiện nay
Thứ nhất, cần xuất phát từ các quan điểm, tư tưởng chỉ
đạo việc xây dựng và hoàn thiện chính quyền địa phương nói
chung, chính quyền cấp cơ sở nói riêng, đã được khẳng định
trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng để thiết kế lại các mối
quan hệ giữa các cơ quan trong chính quyền địa phương; giữa cơ
quan chính quyền cấp cơ sở với các cơ quan nhà nước cấp trên.
Thứ hai, tiếp tục khẳng định cả trong nhận thức và trong
các quy định của pháp luật, chính quyền cấp cơ sở phải được tổ
chức và hoạt động đúng với vai trò chức năng của mình, không
tự biến mình thành cấp trung gian, đùn đẩy công việc, trách

19


nhiệm xuống các trưởng thôn, trưởng xóm như bấy lâu nay chính
quyền cấp cơ sở vẫn làm.
Thứ ba, cần có những quy định tạo cơ sở pháp lý để
UBND các xã, phường, thị trấn, tư vấn trưởng thôn, trưởng bản
trong việc đưa ra các quyết định hành chính.
Thứ tư, cần đầu tư thỏa đáng về cơ sở vật chất cho chính
quyền cấp cơ sở. 3.2. Giải pháp cơ bản nhằm đổi mới tổ chức
và hoạt động của chính quyền địa phương trong hệ thống
chính trị cơ sở ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay
3.2.1. Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng
Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng theo
hướng: Tăng thẩm quyền và ràng buộc trách nhiệm của chính
quyền và cán bộ trong bộ máy chính quyền, nhất là chủ tịch xã;
Nâng cao vị thế và đổi mới cơ cấu, số lượng, thành phần HĐND.
Có cơ chế lựa chọn những ứng cử viên vào danh sách bầu đại

biểu HĐND và UBND thật xứng đáng với sự ủy quyền của nhân
dân. Cần nhận thức rõ đại biểu của dân là đại biểu cho hành
động, cho tính chủ động, sáng kiến, cho văn hóa, kinh nghiệm,
có đạo đức
3.2.2. Giải pháp về đổi mới tổ chức và hoạt động HĐND
xã
3.2.2.1. Giải pháp về đổi mới tổ chức của HĐND xã
Thứ nhất, giải pháp đổi mới về số lượng đại biểu HĐND
xã
Thứ hai, giải pháp về tổ chức các ban chuyên môn thuộc
HĐND xã
3.2.2.2. Giải pháp về đổi mới hoạt động của HĐND xã
20


Thứ nhất, giải pháp đổi mới hoạt động Thường trực
HĐND
Thứ hai, giải pháp đổi mới hoạt động của đại biểu HĐND
xã
3.2.3. Giải pháp về đổi mới tổ chức và hoạt động của
UBND xã
Xây dựng chính quyền cấp ở cơ sở theo hướng hình
thành bộ máy thực thi pháp luật của Nhà nước và những quyết
định của UBND cấp trên tại cơ sở. Chính quyền xã với năng lực
hiện tại không thể là cơ quan làm chính sách, cho dù chính sách
trong phạm vi của xã. Vì vậy, chỉ cần tổ chức UBND ở xã, đồng
thời đổi thành ủy ban hành chính để đúng với bản chất quyền lực
hành pháp.
3.2.3.1. Giải pháp về tổ chức của UBND xã
3.2.3.2. Giải pháp về đổi mới hoạt động của UBND xã

3.2.4. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp
vụ của cán bộ, công chức xã
Một là, nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, nhất là
cấp xã về tính cấp thiết của việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán
bộ, công chức cơ sở ở Thanh Hóa hiện nay.
Hai là, giải pháp về tuyển dụng và thực hiện tốt công tác
quy hoạch cũng như kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, bố trí, sử dụng
công chức xã.
Ba là, đẩy mạnh việc đưa sinh viên tốt nghiệp các trường
đại học, cao đẳng có chuyên môn phù hợp về công tác tại cơ sở
nhằm trẻ hóa, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức xã.

21


Bốn là, tinh giản bộ máy, số lượng cán bộ, công chức xã
theo hướng chỉ có cán bộ chuyên trách và cán bộ chuyên môn,
không bố trí cán bộ không chuyên trách xã, những công việc của
đội ngũ cán bộ này do cán bộ, công chức xã kiêm nhiệm.
Năm là, cần thực hiện chế độ trả lương cho công chức
chính quyền xã, theo đúng năng lực và trình độ chuyên môn
được đào tạo.
Sáu là, đề cao vai trò, trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo,
hướng dẫn, kiểm tra, giúp đỡ của cấp trên, nhất là cấp huyện.
Bảy là, đổi mới phương pháp đánh giá, nhận xét cán bộ,
công chức xã ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay.
3.2.5. Mở rộng sự tham gia của Nhân dân và các tổ
chức đoàn thể nhân dân vào hoạt động quản lý nhà nước ở địa
phương
Thứ nhất, mở rộng sự tham gia của Nhân dân vào hoạt

động quản lý nhà nước ở cơ sở
Thứ hai, tăng cường sự tham gia của tổ chức chính trị xã hội vào quản lý nhà nước ở cơ sở.

22


KẾT LUẬN
Chính quyền xã là trung tâm của hệ thống chính trị cấp
cơ sở, đóng vai trò quan trọng trong công tác quản lý của nhà
nước ở cấp cơ sở và là cấp trực tiếp thực hiện nhiệm vụ quản lý
hành chính nhà nước trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế - xã hội,
an ninh quốc phòng cơ sở, là cấu nối trực tiếp giữa nhà nước và
nhân dân, xử lý trực tiếp, kịp thời những yêu cầu hằng ngày của
nhân dân trên địa bàn xã.
Trước vị trí quan trọng như vậy trong hệ thống chính trị
cấp cơ sở, Thanh Hóa là tỉnh có số lượng xã nhiều, dân số đông
với nghề nông nghiệp, lâm nghiệp là chủ đạo,tuy nhiên chính
quyền xã ở Thanh Hóa đã đã thực hiện tốt đường lối, chính sách
của Đảng và Nhà nước, trong những năm gần đây, bộ máy chính
quyền cấp cơ sở ở Thanh Hóa liên tục được đổi mới theo đường
lối chính sách của Đảng và Nhà nước, tổ chức lại nhiều lần cho
phù hợp với sự thay đổi của Hiến pháp, Luật tổ chức HĐND và
UBND và các văn bản pháp luật khác của Nhà nước, đội ngũ cán
bộ chính quyền địa phương ở cơ sở đã có những chuyển biến kịp
thời, bước đầu đáp ứng được yêu cầu của quá trình đổi mới;
trong thực thi nhiệm vụ đã năng động sáng tạo hơn; tư tưởng bao
cấp, tác phong thụ động từng bước được khắc phục, từ đó tạo ra
sức làm việc mới, đóng vai trò tích cực trong cải cách hành chính
của tỉnh nói chung. Trong đó đáng kể là những tiến bộ về tinh
thần, thái độ phục vụ nhân dân, các thủ tục hành chính, đặc biệt

thực thi nhiệm vụ đã dần dần dựa trên cơ sở pháp luật. Tình
trạng chủ quan tuỳ tiện cửa quyền đã giảm. Đội ngũ cán bộ xã ở
tỉnh Thanh Hóa đã được nâng cao một bước rõ rệt về nhận thức,
23