Cơ Chế Điều Hòa Nội Tiết Sinh Sản Ở Gia Súc

CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NỘI TIẾT SINH
SẢN Ở GIA SÚC

Ass. Prof. Dam Van Tien
Hue University, May 22nd, 2009


I. GIỚI THIỆU
Môi trường (ánh sáng, môi trường giao tiếp đực cái, v.v)

Quá trình thành thục về tính

Thành thục về tính

Rụng trứng, thụ tinh, đẻ và tiết sữa
nuôi con


I. Giới thiệu (cont)
Sinh sản là quá trình sinh học đặc biệt
chụi sự điều khiển của hệ thống thần
kinh – nội tiết
Hormones chế tiết từ các tuyến nội tiết
đóng vai trò là yếu tố điều khiển then
chốt và phối hợp với hệ thống thần kinh
thực hiện quá trình điều khiển các chức
năng sinh sản
Hiểu biết cơ chế và xây dựng quy trình
lấy tinh, bảo tồn tinh, phát hiện động
dục, thụ tinh nhân tạo và cấy truyền hợp
tử/phôi nhằm phát huy hiệu quả sinh sản

trong chăn nuôi
Ứng dụng các thành tựu sinh sản hiện
đại trong kỹ thuật TTNT và cấy truyền
phôi


II. Mối quan hệ điều hòa sinh sản: Hypothalamus –
Tuyến yên – Buồng trứng
Hypotha
lamus
GnRH

Tuyến
yên
Anterior
pituitary

Oestrogen
Buồng
trứng

- Đến độ tuổi nhất định thì các yếu
tố môi trường (ánh sáng, âm thanh,
hình ảnh con đực..) thông qua hệ
thống thần kinh trung ương kích
thích để giải phóng GnRH để nó
kích chấn sản sinh FSH và LH ở
tuyến yên và từ đó oestrogen được
tiết ra từ buồng trứng. Con cái bắt
đầu thành thục về tính - The follicle

releases hormone estrogen.
- Oestrogens là steroid hormone
bằng con đường liên hệ ngược
dương tính lại kích thích tiết
Gonadotropin Releasing Hormone
(GnRH). GnRH gồm 2 nhóm: FRH
(Follicle releasing hormone) and
LRH (Luteinizing releasing
hormone).


FSH (Follicle stimulating
Hormone) do thùy trước tuyến Yên
tiết ra kích thích nang trứng phát
triển thành dạng nang trứng chín
và làm tăng sinh cơ quan sinh sản
và các hoạt động trao đổi chất khác
phục vụ cho quá trình trứng rụng
sau này
LH (Luteinizing Hormone) cũng
do thùy trước tuyến Yên tiết ra
ngay trước khi động dục và nồng
độ tăng dần và đạt cao nhất để gây
rụng trứng.

Hypothalamus
GnRH

Tuyến Yên
Anterior pituitary

FSH
LH

Người ta cho rằng nồng độ
estrogen là yế tố kích thích cho tạo
ra “sóng LH” xuất hiện gây rụng
trứng.
Tỷ lệ (LH/FSH: 3/1) và áp lực dịch
nang trứng lớn gây rụng trứng.

Nang trứng phát
triển


Surge
center

Vùng dưới đồi
-Hypothalamus
Surge of GnRH (from
surge center)
Tuyến Yên
Anterior pituitary

FSH
Inhibin

“Sóng LH” hàm lượng LH
tăng đột biến
Nang trứng

phát triển, dịch
nang trứng tiết
tạo áp lực lên
vách nang
trứng, hàm
lượng
oestrogen tăng

Nang

Trứng rụng

Thể vàng hình


Phát hiện động dục
- Khi nồng độ oestrogen đạt cao, chính nó đã liên hệ tác động với thần kinh gây ra “phản
xạ đứng yên standing estrus ” hay “phản xạ mê ỳ”
- Thích gần con đực, sẵn sàng đứng yên để con đực nhảy, chấp nhận dẫn tinh khi dẫn tinh
viên thực hiện thao tác
- Âm hộ sưng tấy, đường sinh dục tiết nhiều dịch, mạch máu cung cấp máu tới tử cung
tăng lên
- Con cái mẫn cảm cao độ với con đực, kém ăn và thậm chí có thể bỏ ăn
-Xác định phản xạ đứng yên là căn cứ quan trọng nhất để phối
- Có những cá biệt động dục “ngầm” cần theo dõi cá biệt và sử dụng con đực để phát
hiện, vừa chính xác vừa gây cảm giác tự nhiên hơn để gợi bản năng sinh dục và hiệu quả
thụ thai sẽ nâng cao


Thể vàng Corpus luteum

Trứng rụng, phần còn lại của nang
trứng biệt hóa và phát triển thành
thể vàng.
Tổ chức nội tiết của thể vàng tiết
progesterone (i) ức chế động dục
(ii) dưỡng phôi (iii) kích thích phát
triển tuyến sữa phát triển.
Trong thời gian đầu có chửa nếu
nồng độ thấp dễ gây sảy thai và
nó đóng vai trò quan trọng trong
thời kỳ này, khi mà tuyến nhau
thai chưa phát triển.
Progesterone bằng con đường
liên hệ ngược âm tính ức chế giải
phóng các hormone sinh sản để
an thai bằng cách ức chế tử cung
co bóp.


Progesterone


Thể vàng tiêu biến: chìa
khóa mở ra chu kì mới
- Quá trình tiêu biến thể vàng sảy ra 3 ngày trước khi
kết thúc giai đoạn thể vàng
- Hormones kiểm soát quá trình tiêu biến thể vàng là
prostaglanding F2-alpha và oxitocin. Prostaglanding F2alpha do tổ chức nội tiết ở nội mạc tử cung tiết ra.
- Thể vàng tồn tại là nguyên nhân chậm sinh làm gián
đoạn chu kỳ động dục

- Thụ tinh nhân tạo kém vệ sinh, phối “ép” khi hết phản
xạ đứng yên sẽ gây tổn thương niêm mạc đường sinh
dục cái và dẫn đến viêm âm đạo và đặc biệt là viêm tử
cung làm tổ chức nội tiết sản xuất Prostaglanding F2alpha tổn hại. Lượng tiết không đủ để tiêu biến thể vàng và
gây chứng chậm sinh, vô sinh do thể vàng tồn tại
- Dẫn tinh khi tử cung bị viêm còn gây vô sinh do miễn dịch
tinh trùng


Động thái hormones trong chu kỳ động dục

Thể vàng
Rụng trứng
CA
Progesterone

PGF2
α
Estradiol

FSH
LH
-7 - 6 - 5 - 4 - 3 - 2 -1 0 1 2 3 4 5
Days Relative to the Gonadotropin Surge
Diestrus

Proestrus

Estrus

Metestrus

6

Diestrus

7

8


III. Sử dụng hormone sinh sản
trong chăn nuôi
• Ở các nước phát triển người ta dùng hormone sinh sản
để gây động dục để giảm chi phí lao động theo dõi động
dục
• Một số bệnh sinh sản như chứng thể vàng tồn tại bằng
Prostaglanding F2-alpha , sảy thai sớm bằng
progesterone
• Chó mèo cảnh, người nuôi không muốn chúng hoạt
động sinh dục thì dùng hormone ức chế progesterone
• Tuy nhiên nếu không sử dụng đúng liều sẽ gây sự mất
cân bằng nội tiết tự nhiên vì một hormone với nồng độ
khác nhau có thể liên hệ ngược dương hoặc âm tính để
thay đổi đường hướng trao đổi chất trong cơ thể


Một số công thức sử dụng
hormone

Sử dụng Prostaglanding
• Nhóm hormone này được sử dụng để gây động
dục và rụng trứng hàng loạt
• Dùng Prostaglanding để phá thể vàng nhân tạo,
đưa hàng loạt con cái về cùng pha trong chu kì
động dục
• Sau đó dùng chế phẩm FSH/LH (HTNC) tiêm
để kích thích động dục nhân tạo. Nếu muốn để
động dục tự nhiên thì không cần dùng HTNC
• Rất có hiệu quả với bò sinh sản và ít hiệu quả
đối với bò non mới sinh sản


Gây động dục nhân tạo bằng phối
hợp đơn (GnRH-PG)


Gây động dục hàng loạt bằng phối
hợp kép (GnRH-PG-GnRH)


Gây động dục hàng loạt bằng phối hợp
kép (GnRH-PG-GnRH) công thức 2


Phối hợp MGA-GnRH-PG ở bò
MGA (Melengestrol acetate) là chế phẩm ức chế
Melengestrol acetate là dạng hợp chất tổng hợp giống như progesterone và nó
được bổ sung vào thức ăn gia súc vừa ức chế động dục lại có tác dụng tăng

trọng ở bò thịt


Phối hợp MGA-GnRH-PG ở bò

Cho ăn MGA 14 ngày, rồi tiêm GnRH (Cystorelin, Factrel or Fertagyl) vào ngày
26 và cuối cùng tiêm prostaglanding vào ngày 33.
Sau khi tiêm prostaglanding thì theo dõi động dục
để phối tinh


Quy trình 7-11 Synch

Áp dụng với quy mô đàn nhỏ khoảng 100 bò cái. Dùng MGA trong 7 ngày rồi tiêm
prostaglanding vào cuối ngày thứ 7. Sau đó dùng GnRH đến ngày 11. Tiêm liều
thứ hai prostaglanding sau đó một tuần vào ngày 18