Chuyên đề"HĐĐV Trần Quốc Tuấn"

CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 10 GV thực hiện:TRẦN NGỌC NGOAN

CHUYÊN ĐỀ
HƯỚNG DẪNHỌC SINH ĐỌC- HIỂU TỐT BÀI
“HƯNG ĐẠO ĐẠI VƯƠNG TRẦN QUỐC TUẤN”.
I.ĐẶT VẤN ĐỀ:
1.Lý do chọn đề tài:
Đọc văn là phân môn quan trọng trong học ngữ văn của học sinh phổ thông trung
học (HSPTTH).Trong chương trình cũ HSPTTH chưa được học những bài văn trích trong
những tác phẩm lịch sử của dân tộc. Vì thế việc học tập đoạn trích “HĐĐV Trần Quốc
Tuấn” trích trong “Đại Việt sử kí toàn thư” của Ngô Sĩ Liên là một bài học mới mẻ đối với
giáo viên (GV) và học sinh (HS). Do đó cả HS và GV đều còn lúng túng khi dạy bài văn
này.Để có hướng giúp HS chuẩn bị và tiếp thu tốt bài học , tôi chọn chuyên đề “Hướng dẫn
HS đọc hiểu tốt bài “HĐĐV Trần Quốc Tuấn”.Đó là lý do chính tôi lựa chọn chuyên đề
này.
2.Nhiêm vụ và đối tượng nghiên cứu:
-Đối tượng:Nội dung baì học “HĐĐV Trần Quốc Tuấn” lớp 10 Ban cơ bản.
- Nhiệm vụ:Nhằm giúp Hs từng bước đọc, tìm hiểu để tiếp thu tốt nhất nội dung tư tưởng
và nghệ thuật của bài văn,hiểu rõ hơn nghệ thuật viết sử của sử gia Ngô Sĩ Liên.Đặc biệt
hiểu được TQT là một bậc tướng gồm đủ tài và đức.
3.Phạm vi đề tài:
- Không gian:HS khối 10 PTTH trường THPT Hoàng Văn Thụ.( Lớp 10 B1,10D2,10D3)
- Thời gian: tiết 67,68 tuần 23 theo phân phối chương trình của khối 10 PTTH.
IIGIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
Trần Quốc Tuấn (TQT)là một vị tướng tài ba thời trung cổ có công lớn trong cuộc
kháng chiến chống quân Nguyên- Mông và rất được nhân dân ta kính trọng tôn thờ gọi là
Đức Thánh Trần.Thế nhưng từ trước đến nay, HS chỉ biết đến TQT với tư cách là tác giả
của áng hùng văn “Hịch tướng sĩ” ,là người có lòng yêu nước nồng nàn, lòng căm thù giặc
cao độ và có tinh thần trách nhiệm cao cả đối với việc giữ nước.Còn trong bài văn này,
dưới ngòi bút chép sử của sử gia Ngô Sĩ Liên, HS sẽ thấy rõ hơn những phẩm chất cao quí
của TQT qua nghệ thuật xây dựng nhân vật và cách kể chuyện linh hoạt, hấp dẫn của sử

gia Ngô Sĩ Liên. Để nắm tốt giá trị nội dung và nghệ thuật của bài văn đó là điều không dễ
đối với HS. Vì thế GV cần có cách hướng dẫn đọc-hiểu cho phù hợp nhằm giúp HS nắm
tốt bài học này.
Như chúng ta đã biết, “Đại Việt sử kí toàn thư” của Ngô Sĩ Liên là cuốn sử biên
niên ghi chép sự việc, sự kiện,con người theo năm, tháng.Thế nhưng tác phẩm này của
Ngô Sĩ Liên lại có giá trị văn học rất cao về cả nội dung lẫn nghệ thuật trình bày.Do đó,
GV cần có biện pháp để hướng dẫn cụ thể giúp HS từng bước khám phá ,cảm nhận sâu sắc
cái hay,cái đẹp trong nội dung và nghệ thuật của bài văn.
Trước hết là về bố cục bài văn:
Trang
CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 10 GV thực hiện:TRẦN NGỌC NGOAN
Bài văn này có thể chia thành 3 đoạn với những nội dung cụ thể.Vì thế GV cần
hướng dẫn trước cho HS trong lần dặn dò học bài mới để các em soạn tốt bố cục và nội
dung từng đoạn, từ đó nắm tốt nội dungcủa cả bài văn.
GV cần nhắc nhở HS đây tuy là bài văn viết theo lối chép sử biên niên nhưng sử gia
Ngô Sĩ Liên đã sắp xếp các chi tiết, tình tiết một cách linh động không theo đúng trình tự
thời gian mà theo trình tự: từ hiện tại trở về quá khứ và từ quá khứ lại trở về hiện tại.Tuy
thế bài văn vẫn có sự gắn kết chặt chẽ để làm nổi bật tính` cách, phẩm chất của TQT.
Về giá trị nội dung:
GV cần từng bước giúp HS thấy được những phẩm chất cao quí của TQT qua hệ
thống câu hỏi, thảo luận nhóm, tranh luận, nêu vấn đề…
Đọc qua bài văn HS có thể nhận thấy phẩm chất đầu tiên của TQT là tinh thần
trung quân, ái quốc: Tình cảm này có thể được biểu hiện ở nhiều chi tiết thế nhưng sử
gia NSL lại chú trọng đến kế sách giữ nước và sự lựa chọn của TQT giữa chữ “Trung” và
chữ “Hiếu”.Đặc biệt hơn nữa kế sách giữ nước của TQT được trình bày với vua Trần khi
ông đang lâm bệnh nặng cũng như việc lựa chọn đặt chữ “Trung” lên trên chữ “Hiếu” lại
được tác giả biểu hiện rõ ràng qua thái độ, tình cảm của ông khi nghe những câu trả lời của
hai gia nô và hai con.Điều đó cho thấy cách chép sử giàu tính văn chương của NSL để
khắc họa làm nổi bật chân dung nhân vật TQT.Chính vì lẽ đó, GV cần hướng dẫn HS phân
tích nhân vật lịch sử TQT như phân tích nhân vật trong truyện kí văn học, để qua đó HS

thấy được tính chất bất phân của văn học trung đại là: “ văn – sử- triết bất phân”.
Qua cách viết của NSL ta còn biết TQTcòn là người có tài năng , mưu lược và có
đức độ lớn lao.Tài năng của TQT được thể hiện trong kế sách đánh giặc, trong việc thực
hiện đoàn kết toàn dân cũng như việc biên soạn nhiều sách để dạy dỗ binh sĩ dưới
quyền.Còn đức độ của ông thể hiện ở việc một lòng khiêm nhường,luôn luôn giữ tiết làm
tôi.Có thể nói nội dung trên cũng rất quan trọng để giúp HS hiểu tốt hơn về TQT nhằm xây
dựng một tinh thần, một thái độ cảm phục, tự hào về tài năng, đức độ của người anh hùng
dân tộc TQT.Do đó GV nên cho HS thảo luận, tranh luận về một trong hai nội dung trên
trước khi Gv định hướng nội dung cho HS cả lớp.
Về giá trị nghệ thuật:
GV từng bước giúp HS thấy được nghệ thuật khắc họa nhân vật và nghệ thuật kể
chuyện hấp dẫn của sử gia NSL.
-Trong bài văn tác giả khắc họa nhân vật lịch sử một cách rõ nét bằng cách: đặt
nhân vật trong nhiều mối quan hệ khác nhau:
-Quan hệ với nước.
- Quan hệ với dân.
- Quan hệ với tướng sĩ.
- Quan hệ quan hệ với con cái.
-Quan với chính bản thân .
Vì thế Gv nên cho Hs tìm các chi tiết thể hiện cụ thể các mối quan hệ đó đồng thời
yêu cầu các em phân tích để thấy rõ nhân vât lịch sử TQT đã được sử gia NSL khắc họa
sinh động, cụ thể như thế nào trong bài văn.
-Tuy là một bài văn kể chuyện lịch sử về người anh hùng dân tộc TQT nhưng tác
giả đã có một lối kể chuyện mang đầy tính nghệ thuật. Tác giả kể chuyện không tuân theo
trật tự bình thường của một cuốn sử biên niên mà theo trình tự ngược thời gian giống như
trong nhiều tác phẩm văn học:“Chí Phèo”-Nam Cao, “Rừng xà-nu”-Nguyễn Trung
Thành…Từ hiện tại trở về quá khứ và từ quá khứ lại đến hiện tại làm cho câu chuyện
Trang
CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 10 GV thực hiện:TRẦN NGỌC NGOAN
không đơn điệu một chiều,tạo sức lôi cuốn và hấp dẫn đối với người đọc.Điều này GV cần

dựa vào bố cục của bài văn để giúp HS nắm tốt vấn đề.
BÀI GIẢNG MINH HỌA:
TÊN BÀI DẠY:
HƯNG ĐẠO ĐẠI VƯƠNG TRẦN QUỐC TUẤN.
(Trích “Đại Việt sử kí toàn thư”)
Ngô Sĩ Liên.
TIẾN TRÌNH DẠY :
A.Ổn định lớp
B.Kiểm tra bài cũ:
1.Thế nào là hiền tài?Vì sao hiền tài là nguyên khí quốc gia?
2.Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn có phải là hiền tài hay không?Vì sao?
GIỚI THIỆU BÀI:
Trong lịch sử của dân tộc ta nói đến những vị anh hùng thời Trần làm ngời
sáng “Hào khí Đông A” thì trong chúng ta không ai không biết đến HĐĐV TQT:
Một vị anh hùng thuở “Bình Nguyên” văn ,võ toàn tài, tên tuổi gắn liền với chiến
công Bạch Đằng giang bất tử. Thế nhưng từ trước đến nay,thường HS chỉ biết
HĐĐV TQTvới tư cách là tác giả của tác phẩm “Hịch tướng sĩ”. Hôm nay, chúng ta
sẽ được tìm hiểu về HĐĐV TQT một vị tướng anhhùng đầy tài năng ,mưu lược,một
con người có nhiều phẩm chất cao quí với tư cách là một nhân vật lịch sử qua cách
kể chuyện mạch lạc,khúc chiết,linh hoạt,đầy ấn tượng của sử gia NSL trong “Đại
Việt sử kí toàn thư”.Đó là những điều chúng ta sẽ tìm hiểu trong bài học hôm nay.
C.Dạy bài mới:
Hoạt động của GV-HS Nội dung bài
*HS đọc phần tiểu dẫn.
*GV ưu cầu Hs nêu tóm tắt về:
-Tác giả?.
-Tác phẩm?.
I.Tìm hiểu chung:
1.Tác giả: Ngô Sĩ Liên (?-?).
-Quê: làng Chúc Lí, huyện Chương Đức (nay

thuộc xã Chúc Sơn,huyện Chương Mĩ, tỉnh Hà
Tây.
-Đỗ tiến sĩ: năm 1442 dưới thời vua Lê Thái
Tông.
-Đời vua Lê Thánh Tông ông giữ chức: Hữu thị
lang bộ Lễ, Triều liệt đại phu kiêm Tư nghiệp
Quốc sử quán.Ông vâng lệnh vua Lê Thánh
Tông soạn bộ “Đại Việt sử kí toàn thư”.
2.Tác phẩm:
Trang
CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 10 GV thực hiện:TRẦN NGỌC NGOAN
-Xuất xứ? của “Đại Việt sử kí toàn thư”.
-Gv có thể cung cấp thêm cho Hs nắm
khái niệm sử biên niên.
*Hs đọc văn bản.
*Gv hướng dẫn HS đọc:
-Phần lời kể của người ghi sử cần đọc rõ
ràng, nhấn vào các mốc sự kiện.Khi đọc
lời bình cần thể hiện rõ chính kiến của
tác giả đối với những hành động, phẩm
chất của nhân vật lịch sử.
-Phần ghi lại lời nhân vật cần thay đổi
giọng đọc cho phù hợp với từng hoàn
cảnh, từng tình huống cụ thể.
*GV gọi 1HS tóm tắt lại tác phẩm.
-HS nêu bố cục và nội dung từng phần
của bố cục đó.
-Nội dung đoan 1?
-Nội dung đoạn 2?
-Nội dung đoạn 3?

* Nêu những phẩm chất cao quí HĐĐV
TQT .(Hs thảo luận tổ sau đó cử người
trả lời)
-Phẩm chất nổi bật của TQT là gì?
-Lòng trung quân ,ái quốc của TQT
được thể hiện ở những điểm nào?Em
hãy tìm và phân tích một số chi tiết
trong văn bản để thấy rõ tinh thần yêu
nước và ý thức trách nhiệm công dân
cao cả của TQT?
“Đại Việt sử kí toàn thư” là bộ chính sử lớn
thời Trung Đại do Ngô Sĩ Liên biên soạn.
+Hoàn tất: năm 1479, gồm 15 quyển.
+Nội dung: ghi chép lịch sử từ thời Hồng Bàng
cho đến khi Lê Thái Tổ lên ngôi năm 1428.
+Xuất xứ: “ĐVSKTT” được biên soạn dựa trên
cơ sở “Đại Việt sử kí” của Lê Văn Hưu thời
Trần và “Sử kí tục biên” của Phan Phu Tiên
thời Hậu Lê.
II.Đọc- Hiểu văn bản:
1.Tóm tắt tác phẩm:( Hs tự tóm tắt)
2.Bố cục:Bài văn có thể được chia thành 3
đoạn:
- Đoan 1: “Tháng 6…giữ nước vậy”:lời nói
cuối cùng của TQT với vua Trần về kế sách giữ
nước.
-Đoạn 2: “QT là…vào viếng”:TQT với lời trối
của cha, trong các câu chuyện với gia nô và hai
con trai.
-Đoạn 3: “Mùa thu…Vạn Kiếp tông bí truyền

thư”: nhắc lại những công tích lớn, trước tác
chính và lời dặn con của TQT.
3Đọc-hiểu nội dung và nghệ thuật của văn bản:
a.Nội dung:
Những phấm của HĐ ĐV TQT:
*Trung quân, ái quốc :Đây là phẩm chất nổi
bật nhất của TQT.
-Lòng trung với vua của TQT được thể hiện ở
tinh thần yêu nước sâu sắc và ý thức trách
nhiệm công dân đối với đất nước.Thể hiện ở
chỗ HĐĐV TQT hết lòng lo tính kế sách giúp
vua cứu nước,an dân.
Trang
CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 10 GV thực hiện:TRẦN NGỌC NGOAN
-Hãy trình bày về kế sách đánh giặc của
TQT?
-Kế sách đó nói lên phẩm chất gì của
TQT?
-Tại sao nói lòng trung quân của TQT
được đặt trong hoàn cảnh có thử thách?
-TQT đã giải quyết thử thách đó như thế
nào?
-Chi tiết TQT đem lời cha dặn hỏi ý kiến
hai người gia nô cùng hai người con và
những phản ứng của ông khi nghe câu
trả lời của họ có ý nghĩa như thế nào?
*HS đọc lại đoạn 3.
-Phẩm chất thứ hai của TQT là gì?
=> Gv diễn giảng thêm về những chiến
công của TQT khiến giặc phương Bắc

cũng phải kính sợ để HS thấy rõ hơn tài
năng, mưu lược của TQT.
- Hs trình bày phẩm chất thứ ba của
TQT?
=>Dẫn chứng: lời phân tích với vua về cách
đánh giặc của TQT.Kế sách đánh giặc của TQT
là:
-Tùy thời mà có sách lược phù hợp.
-Linh hoạt trong vận dụng binh pháp chống
giặc.
-Toàn dân đoàn kết một lòng.
-Phải khoan thư sức dân (giảm thuế, bớt hình
phạt, không phiền nhiễu dân, chăm lo cho dân)
=>TQT không những là vị tướng có tài năng,
mưu lược mà còn biết thương dân, trọng dân và
lo cho dân.
- Lòng trung quân của TQT được đặt trong
hoàn cảnh có thử thách:
=>Dẫn chứng:Mối hiềm khích giữa cha TQT
và vua Trần Thái Tông.Lời dặn dò của cha “Vì
cha lấy được thiên hạ”.
Thế nhưng TQT đã đặt chữ “Trung” lên trên
chữ “Hiếu”, nợ nước trên thù nhà. “Trung”
cũng như “Hiếu” đều bị chi phối bởi nghĩa lớn
đối với đất nước.Chính vì thế TQT đã hỏi ý
kiến của hai gia nô và hai con để thử lòng:
.Yết Kiêu, Dã Tượng trả lời=>ông “cảm phục
đến khóc, khen ngợi hai người”
.Hưng Vũ Vương trả lời =>ông “ngầm cho là
phải”.

.Hưng Nhượng Vương Quốc Tảng trả lời=>
ông nổi giận rút gươm định trị tội và ra lệnh sau
này không muốn Quốc Tảng nhìn mặt ông lần
cuối.
=> Ý nghĩa:TQT là một người hết lòng trung
nghĩa với vua, với nước,không tư lợi. TQT còn
là người có tình cảm chân thành, thẳng thắn và
rất nghiêm khắc trong việc giáo dục con cái.
*TQT là một vị tướng anh hùng đầy tài
năng mưu lược :
=> Dẫn chứng: TQT lập nhiều chiến công, có
sự nghiệp lớn trong kháng chiến chống quân
Nguyên- Mông.TQT cống hiến những tác phẩm
có giá trị cho đời sau: “Binh gia diệu lí yếu
lược”, “Vạn Kiếp tông bí truyền thư”.
TQT là người biết rất rõ tương quan địch ta và
có đối sách phù hợp,chú trọng đoàn kết toàn
dân=>chứng tỏ ông có tầm nhìn xa ,trông rộng
và sáng suốt của một vị tướng tài ba.
*TQT còn là người có đức độ lớn lao:
Trang