The gioi loai vat trong tac pham de men phieu luu ki cua to hoai

1.Đặt vấn đề
Tô Hoài sinh ngày 27/9/1920 tại quê nội ở Thanh Oai, Hà Đông, Hà Nội,
nhà văn Tô Hoài có tên khai sinh là Nguyễn Sen. Tuy nhiên, ông lớn lên ở quê
ngoại là làng Nghĩa Đô, huyện Từ Liêm, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc
phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, Hà Nội) . Bút danh Tô Hoài gắn với hai địa
danh: sông Tô Lịch và phủ Hoài Đức. Thời niên thiếu, nhà văn Tô Hoài đã từng
làm nhiều nghề khác nhau để kiếm sống như dạy học, bán hàng, kế toán hiệu
buôn... và cũng có nhiều quãng thời gian bị thất nghiệp. Tuy nhiên, khi đến với văn
chương, ông nhanh chóng gặt hái thành công và được nhiều người yêu mến. Trong
suốt sự nghiệp cầm bút của mình, nhà văn Tô Hoài đã miệt mài sáng tác các tác
phẩm thuộc đủ thể loại: từ tiểu thuyết, truyện vừa, bút ký, ký sự, truyện ngắn, hồi
ký, tự truyện, tiểu luận phê bình, truyện viết cho thiếu nhi, cho đến cả các bài báo
ngắn.Với bất kì ai, tuổi thơ luôn là quãng thời gian đáng nhớ, quãng thời gian đẹp,
quãng thời gian gắn bó với nhiều cảm xúc suy nghĩ hồn nhiên sống động. Những
lời hát ru, những câu chuyện cổ tích thời thơ ấu sẽ theo chúng ta suốt cả cuộc đời
và trở thành kỉ niệm khi quên của tuổi thiếu niên.
Lớn lên, khi bắt đầu biết đọc những con chữ, các em lại tiếp tục tìm đến với câu
chuyện phù hợp sở thích,để thỏa mãn trí tưởng tượng phong phú của mình. Văn
học thiếu nhi, vì vậy đã trở thành một bộ phận không thể thiếu của bất kì nền văn
học nào. Nhìn lại mảng truyện viết cho thiếu nhi ở Việt Nam, có thể thấy những tác
phẩm dành cho các em nhỏ mới thực sự bắt đầu xuất hiện vào những năm 40 của
thế kỉ XX, cùng với nhiều tên tuổi: Tô Hoài, Võ Quảng, Kim Lân, Nguyễn Huy
Tưởng, Vũ Cao, Nguyễn Đình Thi… Dấu hiệu đáng mừng là nhiều tác phẩm đã thể
hiện cái nhìn mới mẻ trong sáng tác văn học giành cho thiếu nhi, lứa tuổi đang cần
sự chăm sóc nuôi dưỡng về tình cảm, trí tuệ và tinh thần. Văn học là cái nôi phát
triển nhân cách sâu sắc, hiệu qủa qua từng lời văn nghệ thuật. Đối với bất kì ai,
tuổi thơ đi qua đều tìm thấy trong lời thơ câu văn những bài học đầu đời. Kí ức đẹp
về tuổi thơ bao giờ cũng là khoảng thời gian quý giá, không thể phai mờ. Cho nên,
những tác phẩm văn học có giá trị gắn bó với các em từ thuơ nhỏ sẽ là những bài
học bổ ích quý giá, giúp các em tăng thêm sức mạnh tiến bước trong cuộc hành
trình dài phía trước. Nhà văn Tô Hoài đã có nhiều tác phẩm dành cho thiếu nhi. Từ

những câu chuyện nhỏ hàng ngày, đến những cốt truyện khai thác từ truyện cổ tích,
truyền thuyết trong dân gian, từ chuyện viết về những loài vật gần gũi đáng yêu
đến những lồi cây cối xanh tươi…Tác giả dành phần lớn sự nghiệp cầm bút viết
nên những tác phẩm hay dành tặng lứa tuổi thiếu nhi. Thông qua hình tượng nhân
vật, tác giả đã giúp các em có nền tảng tốt đẹp để cảm nhận và thẩm thấu điều hay
lẽ phải ở đời. Trong số những tác phẩm gắn liền với tên tuổi của nhà văn Tô Hoài,
thế hệ trẻ biết đến nhiều nhất là truyện ngắn "Dế mèn phiêu lưu ký" (1941) tác


phẩm văn xuôi đặc sắc viết về loài vật, dành cho lứa tuổi thiếu nhi và đã được tái
bản nhiều lần, được dịch và xuất bản ở một số nước trên thế giới . Khi đọc tác phẩm
thiếu nhi sẽ bị lôi cuốn vào thế giới côn trùng đa dạng giàu kịch tính , li kì và pha
trộn cả hiện thực và tưởng tượng.Tác phẩm khẳng định được tiếng nói đặc sắc
cũng như vị trí văn học của Tô Hoài trong nền văn học Việt Nam nói chung và văn
học thiếu nhi nói riêng. Tô Hoài là nhà văn mở đầu và cũng là người có hành trình
sáng tác văn học nghệ thuật bền bỉ nhất, đóng góp lớn nhất cho nền văn học thiếu
nhi Việt Nam. Tính đến nay (2011), ông đã có một sự nghiệp văn học hết sức đồ
sộ, xuất bản trên 160 tác phẩm và đăng hàng nghìn bài viết, trong đó có hơn 70 tác
phẩm viết cho thiếu nhi. Những tác phẩm tiêu biểu như Dế mèn phiêu lưu ký, Võ sĩ
bọ ngựa, O chuột, Đàn chim gáy, Chim chích lạc rừng… mãi mãi là món quà bổ
ích đối với trẻ thơ. Hơn bảy mươi năm qua, Dế mèn phiêu lưu ký luôn hấp dẫn
thiếu nhi thuộc nhiều thế hệ, ở nhiều nước trên thế giới. Một trong những lý do
để Dế mèn phiêu lưu ký tươi trẻ mãi với thời gian, cuốn hút trẻ em, chính là thế
giới loài vật trong tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí hết sức độc đáo, kỳ lạ .
Thế giới loài vật là một nội dung đặc sắc và độc đáo trong sáng tác của Tô Hoài.
“Có lẽ trước ông và sau ông chưa ai có sức viết và tài viết như thế” [45, tr.16].
Truyện của Tô Hoài có sức hút rộng lớn đối tượng độc giả và nó không chỉ là
“truyện của trẻ con mà dành cho cả người lớn, chuyện của người đời và cả đời
người, chuyện không chút mòn mỏi, phôi pha theo thời gian và thời cuộc”. [45,
tr.13]

Dế mèn phiêu lưu ký, lúc đầu có tên Con dế mèn, là truyện đăng báo nhiều kỳ của
nhà xuất bản Tân Dân. Sau này để thỏa sự hiếu kỳ của bạn đọc về cuộc đời chú dế
mèn, Tô Hoài đã viết thêm một số chương và đổi tên tác phẩm thành Dế mèn phiêu
lưu ký, xuất bản năm 1941.
Tô Hoài không nhớ chính xác ông viết tác phẩm này khi nào, chỉ biết lúc đó
ông vừa qua tuổi thiếu niên bắt đầu bước sang tuổi thanh niên quãng mười bảy,
mười tám tuổi. Khi viết tác phẩm này, nhà văn không phải tìm kiếm đâu xa mà dựa
ngay vào kỷ niệm tuổi thơ của mình, cùng với sự giác ngộ chính trị của nhà văn
khi đó. Vì vậy, các nhân vật trong tác phẩm vừa là con vật, vừa mang những đường
nét xã hội thời kỳ Tô Hoài sống. Ngay từ tác phẩm đầu tay này, Tô Hoài đã bộc lộ
khả năng quan sát, miêu tả tinh tế, năng lực sử dụng ngôn ngữ tự nhiên mà giàu có.
Kết hợp với những nhận xét thông minh, hóm hỉnh, nhà văn đã đưa trẻ nhỏ đến với
thế giới loài vật sinh động và cũng đầy yêu thương.
Bãi Cơm Thi ven sông Tô Lịch, mảnh đất Nghĩa Đô quê ngoại nơi Tô Hoài
gắn bó đã chắp cánh cho những sáng tác về những con vật của nhà văn.Một thế


giới sinh vật đa dạng sắc màu, tràn ngập âm thanh hiện ra qua các trang viết Dế
mèn phiêu lưu ký, Võ sĩ bọ ngựa, Đôi ri đá, Gã chuột bạch...
2.Nội dung
Trước hết, thế giới nhân vật trong Dế mèn phiêu lưu kí đều là những loài côn
trùng hết sức gần gũi, quen thuộc với trẻ thơ. Trong họ hàng nhà dế, Dế Mèn –
nhân vật chính của truyện được Tô Hoài dành nhiều tâm huyết miêu tả. Dế Mèn
được xem là một chàng ca sĩ “có giọng lảnh lót và dài hơi nhất” [50, tr.41] trong
dàn nhạc đồng quê râm ran dưới thảm cỏ. Dế Mèn còn là một võ sĩ khỏe mạnh
nhưng kiêu ngạo, hung hăng đã gây ra cái chết của Dế Choắt. Vì cậy khỏe bắt nạt
kẻ yếu, chú Dế Mèn bị bác Xiến Tóc cắt cụt hai sợi râu. Dế Choắt ốm yếu, hiền
lành “người dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện”. Dế Trũi quê kệch,
mình dài thuồn thuỗn “bốn mùa mặc áo gi lê trần”. Dế anh hai hèn nhát; Dế anh
cả cổ hủ, lạc hậu lại hay bắt bẻ.

Thế giới côn trùng không chỉ có họ hàng của Dế Mèn. Đó còn là thế giới
đông đúc của các loài khác như: bác Xiến Tóc trầm lặng, vừa yêu đời vừa chán
đời, thích rong chơi; Ve Sầu, Bướm lười biếng, chỉ biết trong chơi; chị Nhà Trò
thuộc họ Bướm nhưng lại yếu đuối, hay bị họ hàng Nhện bắt nạt. Những Niềng
Niễng quanh năm chỉ quanh quẩn ở “mép cái lá sen mặt nước”; anh Gọng Vó “lấm
láp, đen sạm”, ngẩn ngơ.
Bên cạnh những con vật riêng lẻ, tác giả còn chú ý đến những con vật trong
quan hệ bầy đàn. Bọn Nhện đông đúc, nhiều thế hệ, từ: Nhện mẹ, Nhện con đến
Nhện già, Nhện trẻ, Nhện nước, Nhện tường, Nhện võng, Nhện cây, Nhện đá,
Nhện ma… công phu chăng tơ chằng chịt, trùng trùng điệp điệp để bắt chị Nhà
Trò. Bọn Ếch, Nhái, Cóc, Ễnh Ương lúc nào cũng ồn ào, cãi nhau om sòm vang
động cả một vùng đầm ao. Chi họ Chuồn Chuồn đông đúc nhiều chủng loại, màu
sắc. Chuồn Chuồn Chúa lúc nào cũng trông thật dữ tợn; Chuồn Chuồn Ngô “nhanh
thoăn thoắt”, Chuồn Chuồn Ớt “rực rỡ trong bộ quần áo đỏ chót”, Chuồn Chuồn
Tương “có đôi cánh kép vàng điểm đen”, anh Kỉm Kìm Kim bé nhỏ, dài lêu nghêu,


“lẩy bẩy như mẹ đẻ thiếu tháng. Những anh Châu Chấu Ma “xấu xí” lại thích khoe
tài; Châu Chấu Voi thích đời sống giang hồ, phóng khoáng; chị Cào Cào ồn ào và
duyên dáng; bọ Ngựa kiêu căng, ngạo mạn; Bọ Muỗm chỉ biết cậy sức nhưng cũng
ra vẻ ta đây; bác Cành Cạch lớn tuổi, to lớn nhưng nhát sợ...
Bên cạnh đó, họ hàng nhà Kiến tuy bé nhỏ nhưng lại là loài đông đúc nhất
trên toàn cầu và có nhiều đức tính tốt đẹp. Mỗi loại Kiến đảm nhiệm một công việc
riêng: Kiến Chúa “tháo vát, thông minh, nhanh nhẹn”; Kiến Gió vừa làm nghề đưa
tin vừa giỏi “khuân vác và xây dựng”; Kiến Lửa đào đất xây hào lũy rất khéo; Kiến
Kim hấp tấp gây sự đánh nhau; thám tử Kiến Đen; Kiến Cánh; Kiến Bọ Dọt to,
khỏe như bò tót...
Trên những hồ ao, nước dâng trắng mênh mông do mưa lớn tạo thành là nơi
kiếm ăn tấp nập của những Cua Kềnh, Cua Núi; những anh Cò “gầy vêu vao”, chị
Cốc, lão chim Trả, sếu, vạc, le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông, mòng, két…. Dòng

sông còn là chốn cư ngụ của xóm Cá: những cá thầu dầu; những đàn Săn Sắt, vài
mụ Diếc trắng trẻo, mấy bác cá Ngão, mấy bác cá Chuối… Có thể nói, mỗi loài vật
trong Dế Mèn phiêu lưu kí đã góp phần tạo nên một thế giới vật đa dạng, phong
phú vừa mang những đặc trưng của giống loài vừa mang những nét tính cách, lối
sống khác nhau.
Tóm lại, thế giới loài vật trong tác phẩm của Tô Hoài dù là những con vật
sinh sống gần gũi con người hay là những giống loài hoang dã đều được Tô Hoài
thể hiện thật độc đáo. Mỗi con vật trong truyện của nhà văn cũng là “mảnh ghép”,
góp phần làm nên sự hoàn chỉnh, trọn vẹn của bức tranh về muôn loài. Có lẽ, từ
trước cho đến nay, trong văn học Việt Nam chưa có nhà văn nào viết về loài vật
nhiều và đặc sắc như Tô Hoài.